Ірі қара сальмонеллезіне қарсы тірі вакцинаның тиімділігі

Қазақстан Республикасының Ауылшаруашылық Министрлігі

Коммерциялық емес акционерлік қоғамы

Қазақ Ұлттық Аграрлық университеті

Қошқар Сейілбек Мошқалұлы

Ірі қара сальмонеллезіне қарсы тірі вакцинаның тиімділігі

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Мамандығы 5В120100 - «Ветеринариялық медицина»

Алматы 2018

Қазақстан Республикасының Ауылшаруашылық Министрлігі

Коммерциялық емес акционерлік қоғамы

Қазақ Ұлттық Аграрлық университеті

Дипломдық жұмыс

Ірі қара сальмонеллезіне қарсы тірі вакцинаның тиімділігі

Орындаған 5В120100 - ветеринариялық медицина мамандығының 508- топ студенті Қошқар Сейілбек Мошқалұлы

2018 ж. « » мамырда қорғауға жіберілді

Алматы 2018

Қазақстан Республикасының Ауылшаруашылық Министрлігі

Коммерциялық емес акционерлік қоғамы

Қазақ Ұлттық Аграрлық университеті

«Ветеринария» факультеті

5В120100 «Ветеринариялық медицина» мамандығы

«Микробиология және Вирусология» кафедрасы

Дипломдық жұмысты орындау

ТАПСЫРМАСЫ

Студент Қошқар Сейілбек Мошқалұлы

Жұмыс тақырыбы: «Ірі қара сальмонеллезіне қарсы тірі вакцинаның тиімділігі»

Университет бойынша 2017ж 14 қараша № 550-К бұйрығымен бекітілген.

Дайын жұмысты (жобаны) тапсыру мерзімі 2018 ж. «30» мамыр.

Жұмыстың (жобаның) бастапқы деректері

ҚазҰАУ «Микробиология және Вирусология» кафедрасының «Бактериозға қарсы биотехнология» зертханасында өндірістік практикаға 2017ж маусым айынан бастап келді. Осы уақыттан бері зертхананың мұражайында сақталған вакциндік, әлсіретілген S. dublin 12 штамдарымен жұмыс істей бастады. Леофильды (кептірілген), әлсіретілген вакциндік S. dublin 12 және уытты S. dublin 373 штамдарының биологиялық қасиеттерін зерттеуді үйреніп, өздігінен дипломдық жұмыс орындауға мүмкіндік алды.

Дипломдық жұмыста (жобада) қарастырылатын сұрақтардың тізімі:

1. Әдеби шолу;
2. Ұзақ уақыт сақталған леофильды (кептірілген), әлсіретілген Salmonella dublin 12және уытты Salmonella dublin 373 штамының биологиялық қасиеттерін зерттеу.
3. Ірі қара сальмонеллезіне қарсы ұзақ уақыт сақталған леофильды (кептірілген), әлсіретілген Salmonella dublin 12дайындалған вакцинаның алдын алу қасиетін зертханалық жануарларға тексеру.

Графикалық материалдардың тізімі:

Дипломдық жұмыста: 7- кесте, 6-суреттер, сондай-ақ жұмыста- 38 әдебиет көзі пайдаланылды.

Ұсынылатын негізгі әдебитеттер:

1. Толысбаев Б. Т., Бияшев Қ. Б. Микробиология және иммунология. - Алматы. - 2006. - 470 б.
2. Бияшев К. Б. және басқалары. Жануарлардың сальмонеллезы және олармен күресу шаралары. - Алма-Ата, 1991. - Б. 42.
3. Бияшев К. Б. және басқалары. Жануарлардың сальмонеллезы және олармен күресу шаралары. - Алма-Ата, 1991. - Б. 42.
4. Матвиенко Б. А. Жануарлардың сальмонеллезы // «Ауылшаруашылық жануарларының аурулары» кітабынан. - Алма-Ата, АЗВИ. 1986. - 32-35 бет.
5. Котова А. Л. және басқалары. Сальмонеллездер. - Алма-Ата: Ғалым, 1992, Б. 215
6. Красноженова Е. П., Бочкарева О. П. //Микробиологическая 2006. 298с. диагностика инфекционных заболеваний (учебное пособие) . - Ростов-на-Дону.

Жұмысты арнайы тараулары бойынша кеңесшілері

Дипломдық жұмысты орындау

КЕСТЕСI

МАЗМҰНЫ

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР Бұл дипломдық жұмыста төмендегідей стандартқа сілтемелер келтірілген:

МЕМСТ 4233-77 - Хлорлы натрий. Техникалық шарт

МЕМСТ 6709-72 - Дистиллденген су Техникалық шарт

МЕМСТ 17206-84 - Микробиологиялық агар. Техникалық шарт

МЕМСТ 20227-91 - Зертханалық шыны ыдыстар

МЕМСТ 20292-74 - Сыйымдылығы 100, 200 және 1000 мл шыны колбалар

МЕМСТ 1530-65 - Пергаментті қағаз

МЕМСТ 12026-66 -Сүзгі қағаз

МЕМСТ 5692-67 - 96%-тікспирт-ректификат.

ТУ 480-11-10-73 - Шыны қарындаштары

АНЫҚТАМАЛАР

Дипломдық жұмыста келесі теминдер келтіріген:

Идентификация - микроорганизмдердің қасиеттерінің жиынтығының негізінде түрге дейін ажырату.

Штамм - морфологиялық және биологиялық қасиеттері ұқсас микроорганизмдердің бір түрі.

Иммунитет - организмнің генетикалық тұрғыдан алғанда бөгде инфекциялық және инфекциялық емес агенттерді жұқтырмаушылығы.

Антигендер - деп иммунды жауапты тудыра алатын бөгде заттар мен структураларды айтады.

Агглютинация - микроорганизмдердің бір - бірімен желімденіп, бір жерге жиылуын айтамыз.

Вируленттілік - патогендіктің бірлігі.

Сальмонеллез - Salmonella туысы немесе қылау (паратифоздық) бактериялары тудыратын басым түрде түсік тастаумен көрінетін жұқпалы ауру.

Аттенуация - қандай да бір физикалық, химиялық немесе биологиялық факторлардың әсерінен белгілі бір микроорганизмнің уыттылығын әлсірету.

Қалдықтық уыттылық - әлсіретілген штамдағы уыттылық қасиеттерінің сақталуы.

ҚЫСҚАРТУЛАР МЕН ШАРТТЫ БЕЛГIЛЕР

Дипломдық жұмыста келесі қысқартулар мен шартты белгілер келтіріген:

1 КІРІСПЕ

1. 1Тақырыптың өзектілігі мен практикалық маңыздылығы

70-80 %-ын малнөнімдердікқұрайды. , . Бұлсмәселені шешудеатөлдердің күтіліп-бағылуын дұрысаұйымдастыру, олардыңрауру-, ауру , аурудыжболдырмау үшінъоныңвалдын- - жалпыфмал мамандарынанббастап, .

асқазан-ішек аурулары. Осылардың - сальмонеллез. , барлықэтараған зооантропоноздардың 30% құрайды. дамуынстежеп, заманауичәлеуметтік- талапфетеді. барысында бактерия-тасымалдаушылық сұрағы біршама мәселе болып тұр. Ауыл шаруашылық жануарларының сальмонеллезі кең таралған зооантропоноздардың бірі.

Сальмоноллез ауруыжветеринариялық - санитариялық жағдай дұрыс сақталмаған, уақытылы жүйелі түрдепвакцинация жүргізілмеген, азықтандырылуы дұрыс жолға қойылмаған кезде орын алады. Замануи жүйе бойыншавжануарлардан, адамдардан және жануарлар азығынан, қоршаған ортадан бөлініп 2500 сероварлары бар екені анық. Олардың ретінде сипатталған.

Осының барлығы бұл жағдайын зерттеуді, инфекциялықкүрдістің негізгі факторларын ашуды, сонымен қатар емдік және алдын-алу және ветеринарлық-санитария шараларын жетілдіруде қажеттелік тудырып тұр. Сальмонеллездівалдын-алу мәселесі дәстүрлі және әмбебап әдіс ретінде жиі вакцинацияғавалып келеді.

1. 2 Зерттеу обьектілері, базасы және мақсаты, міндеті.

Жұмыстың негізгі нәтижелеріне сипаттама. Қазақ Ұлттық аграрлық университетінің «Бактериозға қарсы биотехнология» зертханасының мұражайында сақталған ірі қара мал сальмонеллезіне қарсы кептірілген, әлсіретілген S. dublin 12 штамынан дайындалған вакцинаның алдын алу қасиетін зертханалық жануарларға тексеру.

Зерттеу мақсаты мен міндеттері. Жұмыстың мақсаты Алматы облысы шаруашылықтарыдағы ірі қара малвсальмонеллезін алдын алу үшін Қазақ Ұлттық аграрлық университетінің «Бактериозға қарсы биотехнология» зертханасында дайындалған, ірі қара малисальмонеллезіне қарсы кептірілген, әлсіретілген S. dublin 12 штамынан иммуногендік сапасын анықтау.

Көрсетілгенвмақсатқа жету үшін алдымызға келесі міндеттер қойылды:

1. Вакциндік Salmonella dublin 12 штамыныңсантигендік, өсінділік, биохимиялық, зерттеу.

2. Ірі қара малюсальмонеллезіне қарсы кептірілген, әлсіретілген S. dublin 12 штамынан алдын алу қасиетінъзертханалық жануарларға тексеру.

Дипломдық жұмысты орындау мерзімі және базасы. Дипломдық жұмыстың зерттеулері 2017-2018 ж. ж. Қазақ Ұлттық аграрлық университетінің «Бактериозға қарсы биотехнология» зертханасында жүргізілді.

2 ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ

2. 1 Сальмонеллез ауруына сипаттама

Бүгінгі күніыауыл шаруашылығы саласын дамыту мәселелеріне ерекше мән беріліп, таяу арада ет өнімдерінпшетелге шығару міндеті белгіленіп отыр. Бұл ретте, алдағы 5 жыл ішінде 60 мың әлеуетке қол жеткізумтапсырылды. Ет бағытындағывмал шаруашылықтарын дамытуымыз үшін асыл тұқымды мал санын көбейтуге баса көңіл бөлініп отыр. Сондықтан, мүйізді ірі қaрa мал басын көбейтудеринфекциялық ауруларға дер кезінде балау жасап, аурудың алдын алудың маңызы зор. Сальмонеллез - сальмонеллдік тұқымдасчтүрлерінен туындайтын адам менвжануардың кеңінен тараған жұқпалыбауруы [1] .

Aнaлық сиырлaрдың іш тaстaуымен, осы іш тaстaудaн кейін бірқaтaр сиырлaрдыңдсепсистен өлуімен және бұзaулaрдың өлімімен, ересек бұзaулардың aртриткефшaлдығуымен сипaттaлaтын сальмонеллез (пaрaтиф, қылау) aуруы шaруaшылыққа көпкэкономикалық зиян келтіреді. Барлық елдерде бұзаузсальмонеллезі кең таралуына ауруғавдиагноз қою және аурудың тәндік алдын алу шараларының әлі де болса жеткіліксіздігі себеп болып отыр. Сонымен қатар, аурудың кең ауруынан кейін көп малдар бактерия тасымалдаушы ретінде қалып, аурудың-таралуына қолайлы жағдай жасайды. Түсік болғaн төлдерді, төл шуын және өлген жaнуaрлaр өлексесін жеген иттер және aтжaлмaндaр дa қоздырушыны тaрaтуы мүмкін. Ауылчшаруашылық жануарлары және құстар негізгі жұқпа көзі болып табылады. Сол сияқты кеміргіштер, әсіресе егеуқұйрық пен тышқан көлемді қоры болып табылады [2] .

Сальмонеллез кезіндефқоздырушылар көзі ретінде адамның рөлі де дәлелденді. Бұндай жағдайда ол кішкентайфбалалар мен егде жастағы адамдар, сондай-ақ иммунитеті әлсіз тұлғалар үшін өте қауіпті. Қоздырушыныржұқтыру механизмі көбінесевтамақ арқылы (алиментарлы) іске асырылады. Бұл ретте тағам өнімдері, әсіресе ет, өнімдері, қоздырушыны таратувфакторлары болып табылады [3] .

Aуыл шaруaшылығындa aғынды судыжпaйдaлaнып, бaрлық қaуіпсіздік өзінде, жaйылымдa жүрген жaнуaрлaрғa ауру жұғaды. Қорaлaр, қыстa шөп шaшaтын жер, бaсқa сыртқыьортa нысандары S. dublin қоздырушысымен зaлaлдaнсa, ондa олaр ұзaқ уaқытбинфекцияның көзі болып тaбылaды [4] .

, ылғалдылық және жұғу көлемділігіне байланысты сыртқы орта нысандарында өмір сүруге қабілеті бар. Қазіргі уақытта тауық, ірі қара мал және шошқажқоздырушылардың эпизоотиялықымаңызды көзі болып есептеледі. Ветеринарлық бақылаудан өтпеген етті пайдаланбауды қағида ретінде ұстану қажет. Пастерленбегенфсүтті қайнаған түрінде ғана ішуді ұсынылады [5] .

іш тaстaуы қыс мезгілінде шөптің тaпшылығы, aзық жетіспеушілігіне ұлaсқaнжқaтaң қыс, құнaрсыз aзық, әсіресе A витaминінің жетіспеуі, aнaлықэсиырлaрдa төлдеуге жaқын қaлғaндa ұзaқ емдеу, минерaлдықвaлмaсудың бұзылуы (Сa, Р) ірі және концентрленген aзықтaрдың тaпшылығы, мaл , жaнуaрлaрдың қорaдa тaр орнaлaстырылуы, жaздық жaйылымғaъжaуын-шaшын және қaр жaуғaндa емдеу сaлдaрынaн әлсіреуінен туындaйды [6] .

Сальмонеллез (Salmonellosis, паратип) - жіті өткенде қызбамен, іш өтумен, ал созылмалыэөткенде өкпенің төл ауруы.

Тарихи деректер. 1885 жылы Сальмон мен Смит обадан өлген шошқаның өлексесінен микроб бөліп алып оны Bact. Suipestifer деп атады. 1934 жылы қоғамыббұл топтағы микробтарды сальмонеллалар деп, ал қоздыратын ауруды сальмонеллез деп атауды ұсынды.

Қоздырушысы. Сальмонеллаптуыстығын құрайтын бактериялар Enterobacteriaceae тұқымдастығынаджатады. Соматикалық О, жіпшесіндегі Н және қауашақтық К антигендері арқылы Кауфман-Уайт жүйесі бойынша 2200-ден астам бөлінеді. Олар әртүрлі түліктің төлінде сальмонеллез қоздырады. Сонымен қатаррбуаз малдың іш тастауына себепші болады. құрылысы жағынан бір-бірінен айырмашылығыажоқ десе де болады. Олардың барлығывқысқаша таяқша (1-4 х 5 мкм), ұштары жұмыр, грам теріс, спора түзбейді, кейбір варианттарынан басқаларында жіпшелері бар, қозғала алады. Бір-бірімен ажырату үшін төсеніш О және Н қансарысуларымен агглютинация реакциясын қояды. белгілі бір жануарларға бейімделген: сиырға-S. dublin, шошқаға-S. cholerasuis және S. typhi suis, тауыққа- S. gallinarum-pullorum, үйрекке- S. enteritidis, жылқыға- S. abortus equi, қойға-S. abortus ovis, тышқанға, басқа да кемірушілер мен су құстарына-S. typhimurium.

Төзімділігі. Сыртық ортадайөте төзімді. Топырақта, көңде, суда 9-10 ай сақталады, 70-75 ⁰ С- та 30 мин қыздырғандаоөледі. Дезинфектанттардың әсеріне басқа спорастүзбейтін микробтарғалқарағанда анағұрылым төзімді. Зарарсыздандыру үшін 1 сағатъэкспозициямен 3%-ды күйдіргіш натрий, 2%-ды белсенді хлоры бар хлорлы әк, 20% жаңа сөндірілген әк, 5%-ды ксилонафт эмульсиясы, 2% қолданылады.

. Сальмонеллезбен барлық түліктердің төлдері ауырады. Бұзау 10 күндігінен 2 айлығына дейінгі аралықта ауырады. ақ тышқан бейім оны биосынама қою үшін пайдаланылады. Сальмонеллалардыфалып жүру жануарларжарасында кең тараған. Сальмонеллезде буаз мал іш тастайды. Іш тастау буаздық мерзімінің екінші жартысына ауған сәтте басталады. Ол кездешшарана суымен сыртқы ортаға көп бөліпйшығарады. Ауру белгісі жоқ микроб алып инфекция қоздырушысын сүтпен және нәжіспен бөліпэшышғарады.

Ауырған жас төлфсальмонеллаларды нәжіспен, несеппен, мұрыннан аққан сорамен, сілекейменфбөліп шығарады. Бұл бөлінділерфжем-шөпті, суды, төсенішті, ластап, оларды аурудың жұқтыру .

Төлдің сальмонеллездауруына жағымсыз факторлары: рационда белоктың, витаминдердің, минералдықлзаттардың, кальций мен фосфордыңфжетіспеуі, қысқы күндері қораның суықжжәне дымқыл болуы, ал жазда ыстықтың өтуі себеп болады.

Дерттенуі. Төлдіңфішегіне түскен сальмонеллаларфөсіп-өніп қабыну процесінлтуғызады. Ішектен қоздырушының өзі және оның өнімдері, әсіресе эндотоксиндеріысөл жүйесіне өтіп одан қанға түседі. Қоздырушының өсіп-өну қарқындылығы жоғарылағанда оның уыттылығы артып, көп мөлшерле улы заттар бөліп шығарады. процесіндеықоздырушы микробтың эндотоксиніжмаңызды рөл атқарады. Бұл улы заттар қан тамырларына әсер етіп, экссудат бөлініпошығуына қан тамырларынан өтіп, кілегейлі және сірлі жағдай туғызады. Ішектің кілегейлі қабықтарындағы, бауырдағы, көкбауырдағыфжәне бүйректегі өліеттенуге әкеліп соқтырады. Өкпенің, мидың, буындардыңжзақымдануы мүмкін. Буаз жануарлардың жатыры мен оның ішіндегі төл дертке шалдығады. денеге жайылуыхжануардың өліміне себеп болады.

Өтуі мен симптомдары. Жасырынвкезеңі 1-3 күн кейде 7 күнге дейін созылады. Ауру септицемия, жітіыжәне созылмалы энтерит түрінде өтеді. Жас төлдерде септицемия, ересек малда жіті энтерит түріндежкейде созылмалы энтерит түрінде байқалады. Бұзаудаасальмонеллез жіті, жітіден төмен, созылмалыджәне үзікті түрде өтеді. Жітідөткенде қатты күйзеліп, дененің ыстығы көтеріліп тұрақты 41-42 ⁰ С болады. Ауырғаныбұзау бір орыннан көп жылжымайды, көбіне жата береді, жатқандаомойынын созып немесеркеудесіне бүгеді, тұрғанда бөгжиіп, көзін жартылайфғана ашады. Тамыры жиілеп, минутына 110-150 рет соғады. Ентігіпвбүйірімен демалады, тынысы жиілеп, минутына 60-90 ға жетеді. Көздіңоконьюктивасы қызарып, домбығып, жас ағады. Танауынан кілегейлі сұйықфағады, жүні ұйпаланып, терісі тұла бойында қызынып, сирақтарывмен құлақтары суынады. Егер бұзау өліп қалмаса 2-3 күн өткен соң іші өте бастайды. Нәжісіфсұйылып, түсі қоңыр-сарғыш, басында қоймалжың жалқақ, ал соңынын қан аралас болады. Нәжістің иісі жағымсыз, бара-бара іштің өтуі күшейіп, артқы тесіктен өзіне-өзі нәжіс ағып тұрады. Кейбір бұзау дірілдеп, қалтырап сирақтарыныңпбұлшық еттері жыбырлап тұрады.

Жітіден төмен жіті өткендегідей бірақ бәсеңірек білінеді. Іші бір өтіп, бір тиылады, тыныс мүшелерінің зақымдануы: ринит, коньюктивит одан кейін жөтел байқалып, танауданасулы кілегейлі сора ағады. Жұтқыншақтыпбасқанда жөтеле бастайды. Аускультация кезінде өкпеден визикульярлық тынысыпен сырыл естіледі, перкуссия кезінде кейде өкпенің алдыңғы бөлігінде дыбыс бәсеңдеп шығады.

Созылмалыфөткенде жіті және жітіденнтөмен өтуінен туындайды, тыныс мүшелерінің басым .

Үзікті түрі кей жағдайларда ересекабұзауларда байқалады. Жем-шөпке зауқы төмендеп, ыстығываздап көтеріледі. Кейдевіші өтіп бірер күн өткен соң жазылып кетеді.

Патологиялық-. Сальмонеллезфжіті өткенде барлық түліктің төлдерінде негізгіэөзгерістер құрсақ қуысында байқалады. Кілегейлі және сірлі қабықтарырқанталап, сөл түйіндері мен көкбауыр ұлғайады. Бауыр мен өзгерістер болады, ішектер катарлы қабынуға ұшырайды, ұлтабардың кілегейлі қабығы ісініп, қан кернеп қанталайды. Көк бауыр ұлғайып, шеті бүлінеді, астында ұсақ-ұсақ қанталаған телімдер кездеседі.

Жітіден төмен жәнедсозылмалы өтсе патологиялық-анатомиялық өзгерістер айқынырақобілінеді. Барлық мал түліктерінің өкпесі қабынады. Өкпедегі дерт процестері алдыңғырбөліктерінен басталып, ортаңғы және артқы бөліктеріне ауысады. тоқ ішектің зақымдануы күштірекфболады да сөл фоликулалары өліеттеніп, кілегейлі қабықтары .

Балау. Сальмонеллездіфбалау үшін індеттанулықддеректер, аурудың клиникалықыбелгілері мен патологиялық- ескеріліп арнайы зертханалық зерттеулер жүргізіледі. Ауру негізінен малдар жаппай төлдеген кездезбасталады. Сальмонеллезге күдікфтуған жағдайда зертханаға сойылмаған өлексе немесе ішкіпүлпершек мүшелер( бауыр өтіменен, көкбауыр, бүйрек, шажырқаййсөл түйіндері, жілікхсүйектері), іш тастағанзкезде тастанда төл, малдың тірі кезінде нәжіс, қан, іш тастаған малдың жатырынан аққан бөліндіфжіберіледі.

ажырату керек. Барлық жағдайда соңғы қорытынды бактериологиялық зерттеулердің нәтижесіне негізделеді.

Емі. төлді тез бөліп алып оқшаулайды, күтімін жақсартып диеталық азықтарыбереді. Ішкі ағзаларда тереңдөзгерістер болмай тұрып, неғұрлым ерте емдесе соғұрлым ем нәтижелі болады. Ем жан-жақты кешенді түрде өсіп-өнуін тежеуге, дененің улануын бейтараптауға, ас қорыту және тыныс алу мүшелерінің қызметін қалпына келтіругербағытталуы керек. Этиотропты дәрмектерден сальмонеллезге қарсы , бактериофаг(гертнерфаг), антибиотиктер (синтомицин, левомицитин, канамицин, тетрациклиндер ), сульфаниламидтеро(нурсульфазол, дисульфан, этазол, сульфидин, сульфадимизин), нитрофурандар ( фуразолидон, фурацелин, фуразолин) беріледі. 2-3 дәріні қасиетін ескере отырып қолдану жақсы нәтиже береді. дәрілерді қосадпайдаланған жөн. Өкпеде қабыну процесі болғандажбұлшық етке пенициллин немес стрептомицин жіберужқажет. Барлық жағдайда даоауырған малға микроэлементтер, аминқышқылдары, витаминдер, ферменттерйжақсы көмектеседі. Бұлфорайды кейбір бактериялық перпараттарды: ацидофилин, АСӨ, АСӨД пайдалану тиімді.

... жалғасы

Құлындардың өлі туылуының бір себебі жылқы сальмонеллезі

Вакциналар және вакцинация

Жылқының сальмонеллез індетін алдын алу үшін біздің елде және шет елдерде

Жануарлардың бруцеллезі

Вакцинация

Биотехнология жетістіктерін медицина саласында қолдану

Қой қылауының індеттанулық мәліметтерді, клиникасы және диагностикасы

Қой қылауы мен пастереллез ауруының таралуы

Вирустық аурулардың спецификалық алдын алу.Вакцина дайындау принциптері. Құтырық,аусыл,шмалленберг,блютанг ауруларының диагностикасы және алдын алу шаралары

Вирустық аурулардың спецификалық алдын алу.Вакцина дайындау принциптері.Адьюванттар,иммуномодуляторлар.2)Құтырық,аусыл,шмалленберг,блютанг ауруларының диагностикасы және алдын алу шаралары

• Іс жүргізу
• Автоматтандыру, Техника
• Алғашқы әскери дайындық
• Астрономия
• Ауыл шаруашылығы
• Банк ісі
• Бизнесті бағалау
• Биология
• Бухгалтерлік іс
• Валеология
• Ветеринария
• География
• Геология, Геофизика, Геодезия
• Дін
• Ет, сүт, шарап өнімдері
• Жалпы тарих
• Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
• Журналистика
• Информатика
• Кеден ісі
• Маркетинг
• Математика, Геометрия
• Медицина
• Мемлекеттік басқару
• Менеджмент
• Мұнай, Газ
• Мұрағат ісі
• Мәдениеттану
• ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
• Педагогика
• Полиграфия
• Психология
• Салық
• Саясаттану
• Сақтандыру
• Сертификаттау, стандарттау
• Социология, Демография
• Спорт
• Статистика
• Тілтану, Филология
• Тарихи тұлғалар
• Тау-кен ісі
• Транспорт
• Туризм
• Физика
• Философия
• Халықаралық қатынастар
• Химия
• Экология, Қоршаған ортаны қорғау
• Экономика
• Экономикалық география
• Электротехника
• Қазақстан тарихы
• Қаржы
• Құрылыс
• Құқық, Криминалистика
• Әдебиет
• Өнер, музыка
• Өнеркәсіп, Өндіріс