Алматы облысы, Ақсу ауданындағы Қызылағаш LD өндірістік бірлестігінің суару жүйесін жобалау
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛШАРУАШЫЛЫҒЫ
МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Су ресурстары және мелиорация кафедрасы
БЕЛҒОЖА АҚПЕЙІЛ БОЛАТҚЫЗЫ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Алматы облысы, Ақсу ауданындағы Қызылағаш LD өндірістік бірлестігінің суару жүйесін жобалау
5В081000 - Жерді мелиорациялау, баптау және қорғау мамандығы
Алматы 2018
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ауыл шаруашылығы
минисТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Гидротехника, мелиорация және бизнес факультеті
Су ресурстары және мелиорация кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы:__________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ _____________________
Беттер саны_____________
Сызбалар менкөрнекі материалдар_____________
Қосымшалар_____________
Орындаған__________________________ _________________
(аты-жөні)
20___ ж. ______________ қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі ________________ ____________________________
(қолы) (аты-жөні)
Жетекші ________________ ______________________________
(қолы) (аты-жөні)
Арнайы тараулар кеңесшілері:
_____________________ _______________ ____________________________
(тарау) (қолы) (аты-жөні)
_____________________ _______________ ____________________________
(тарау) (қолы) (аты-жөні)
Норма бақылау _______________ ___________________________
(қолы) (аты-жөні)
Сарапшы _______________ ___________________________
(қолы) (аты-жөні)
Алматы 2018
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Гидротехника, мелиорация және бизнес факультеті
Су ресурстары және мелиорация кафедрасы
5В081000 - Жерді мелиорациялау,баптау және қорғау мамандығы
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау
ТАПСЫРМАСЫ
Студент ___________________________________ _______________________________
(аты-жөні)
Жұмыс (жоба) тақырыбы
___________________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ _______________________________
Университет бойынша 20___ж __________________ №____ бұйрығымен бекітілген
Дайын жұмысты (жобаны) тапсыру мерзімі 20___ж _________________
Жұмыстың (жобаның) бастапқы деректері
___________________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
Дипломдық жұмысты (жобаны) өңдеуге арналған мәселелер тізімі
___________________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ _______________________________
Графикалық материалдардың тізімі (қажетті жағдайда)
___________________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ _______________________________
Ұсынылатын негізгі әдебиеттер
___________________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ _______________________________
Жұмыстың (жобаның) арнайы тараулары бойынша кеңесшілері
Тарау
Кеңесші
Мерзімі
Қолы
Кафедра меңгерушісі ________________ ____________________________
(қолы) (аты-жөні)
Жұмыс жетекшісі ________________ ____________________________
(қолы) (аты-жөні)
Тапсырманы орындауға
қабылдадым, студент ________________ _____________________________
(қолы) (аты-жөні)
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау
ГРАФИГІ
Рет саны
Тараулар және қарастырылатын сұрақтар тізімі
Жетекшіге ұсыну мерзімі
Ескертулер
Кафедра меңгерушісі ________________ ____________________________
(қолы) (аты-жөні)
Жұмыс жетекшісі ________________ ____________________________
(қолы) (аты-жөні)
Тапсырманы орындауға
қабылдадым, студент ________________ _____________________________
(қолы) (аты-жөні)
АННОТАЦИЯ
Дипломдық жұмыстың тақырыбы: Алматы облысы,Ақсу ауданындағы Қызылағаш LD өндірістік бірлестігінің суару жүйесін жобалау. Жұмысты Белғожа Ақпейіл Болатқызы а.ш.ғ.к., аға оқытушы Набиоллина Мадина Сагиоллаевна жетекшілігімен 2018 жылы орындалады.
Жұмыста жалпы және технологиялық бөлімдерді суғарылатын аймақтың табиғи жағдайлары мен суғару көздерініңи сипаттамасы, суғарылатын аймақты ұйымдастыру, ауыл шаруашылық дақылдарын суғару режимі мен суғару тәсілдері, суғару элементтерін есептеулері, суғару жүйесіндегі гидротехникалық құрылымдар көрсетілді.
Суғару жүйесінің құрылысын жобалауда еңбек және тіршілік қауіпсіздігін қорғау және қоршаған ортаны қорғау және экономикалық тиімділік туралы мәселелерде қарастырылған, қорытынды жасалды.
Дипломдық жұмыс түсініктеме жазбасы 79 беттен, 24 кестеден, 7 суреттен тұрады.
МАЗМҰНЫ
Нормативтік сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
9
Белгілер мен қысқартылған сөздер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
10
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
11
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
12
1.
Жалпы бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
14
1.1 Объектіні және рельефті зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
14
1.2 Табиғат жағдайлары. Физика-географиялық жағдайы. Климаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
14
1.3 Инженерлік - геологиялық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ...
16
1.4 Топырақтың мелиоративтік жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... .
18
1.5 Ауылшаруашылық өндірістің маманданған және қазіргі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
18
2.
Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
19
2.1 Мелиоративті құрылыс. Жұмыс істеп тұрған су шаруашылығының жүйесі және құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ...
19
2.1.1 Массивтің суармалы жер қорында құрылыс үшін
бөлінген жер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
19
2.1.2 Суарылатын жерлерінің суды пайдалану ... ... ... ... ... ... ..
19
2.1.3 Суғару желісі және суғару техникасы ... ... ... ... ... ... ... ...
20
2.1.4 Коллекторлы - дренажды жүйе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
21
2.1.5 Желілердегі гидротехникалық құрылыстар ... ... ... ... ... ...
23
2.2 Суару режимі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
38
2.2.2 Су балансының тапшылығы немесе суғару нормасы - бұл жоспарланған өнімді алу үшін берілетін су мөлшері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
24
2.2.3 Суғарудың мерзімдерін, күндерін анықтау ... ... ... ... ... ..
25
2.3 Ауылшаруашылық дақылдарының суғару әдістері мен техникасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
35
2.3.1 Суғарудың негізгі әдіс - тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
35
2.3.2Суғару техникасының элементтерін есептеу,ешқандай қалдықсыз қарық бойымен суғару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
41
2.3.3 Тақталап суару әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
43
2.3.4Тақталар бойынша техника элементтерінің есептері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
43
2.4 Канал және гидротехникалық құрылымдарының гидравликалық есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
45
2.4.1 Су шығынының есебі және суландыру жүйесіндегі каналдың ПӘК ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
45
2.4.2 Нетто шығынының есебін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ...
45
2.4.3 Каналдағы су шығын түрлерін анықтаймыз ... ... ... ... ... .
47
2.4.4Каналдың бастапқы бөлігіндегі турбалы реттеуіштегі гидравликалық есеп ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
53
2.5 Суармалы жерлерді жобалау және суғару
жүйелерін пайдалану мен өндірістік құрылыс жұмыстарын ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
54
2.5.1 Суландыратын жерді жоспарлау ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..
54
2.5.2 Сортаң жерлерді шаю ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
56
2.5.3 Жол жүйесі мен орман алқабы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
56
2.5.4 Мәдени - техникалық іс шара ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
56
2.5.5 Пайдалану іс шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
57
2.5.6 Құрылысты ұйымдастыру.Құрылыс жағдайының мінездемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
57
2.5.7 Негізгі жұмыстар көлемі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
57
2.5.8 Құрылыстың мерзімімен сәйкестілігі ... ... ... ... ... ... ... ... .
59
2.5.9 Жұмыс өнімділік схемасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
59
2.5.10 Жұмысшы кадрлардың қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... .
60
2.5.11 Электор қуатымен суға қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ..
61
2.6 Құрылыстың сметалық құны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
61
3.
Еңбек және тіршілік қауіпсіздігін қорғау бөлім ... ... ... ... ... ...
62
3.1 Өрт қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
64
3.2 Өрттің пайда болу себептері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
64
3.3 Төтенше жағдайлардың анықтамасы ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
65
4.
Қоршаған ортаны қорғау бойынша бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ..
67
4.1 Өндірістік технологиялық қысқаша түсініктемесі,
ластаушы көздердің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
67
4.2 Жылжымалы көздермен атмосфералық ауаның ластануының экономикалық бағалау шығынын есептеу ... ... ..
68
5.
Экономикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
70
5.1 Күрделі шығындар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
70
5.2Құрылыс жобасындағы жұмысшылар санын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
73
5.3 Құрылыс басшыларының штатын және еңбек ақы қорын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
75
5.4 Суғару жобасы құрылысына қажетті барлық шикізаттардың, материалдардың және энергетикалық ресурстардың құнын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
75
5.5 Суғару жобасы құрылысының жалпы сметасы ... ... ... ... ..
77
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
78
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
79
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Осы дипломдық жұмыста келесі сілтемелер қолданылған:
- СНиП 2.06.08-87 Бетонные и железобетонные конструкции гидротехнических сооружений;
- СНиП 3.07.03-85 Мелиоративные системы и сооружения;
- ҚР ҚНжЕ 3.04-01-2001 Мелиоративтік каналдарға арналған жер кесіп беру нормалары;
- МСП 3.04-101-2005 Определение основных расчетных гидрологических характеристик;
- ҚР ҚНжЕ 1.03-05-2001 Құрылыстағы еңбек қорғау және техника қауіпсіздігі.
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР
ПӘК - пайдалы әсер коэффициенті;
га - гектар;
м³секунд - текше метрсекунд;
м³га - текше метргектар;
мсағ - метрсағат;
лс - литрсекунд;
м - метр;
см - сантиметр;
мм - миллиметр;
сағ - сағат;
ОБҚ - оттегінің биологиялық көрсеткіші;
ОХҚ - оттегінің химиялық көрсеткіші;
me - сіңіре суару нормасы, м³га;
Н - топырақтың дымқылданатын қабатының тереңдігі, м;
A - топырақ қабатының көлем салмағы, тм3;
ß - топырақтың суарғанға дейінгі дымқылдығы, %;
γ - топырақты суарғаннан кейінгі дымқылдылығы, %;
u - жауын-шашынды пайдалану коэффициенті;
А - жауын-шашынның сіңіре суару мен егу аралығындағы мөлшері,мм;
Е - осы мерзімдегі булану мөлшері, мм;
q - есептелген топырақ қабатына қыл түтіктер арқылы ыза судың
көтерілу мөлшері, гектарына текше метр есебімен.
АНЫҚТАМАЛАР
Су ресурстары - белгілі бір территорияның топырақ және атмосфера ылғалын қоса алғанда, пайдалануға жарамды барлық жер астындағы және жер бетіндегі су қорлары.
Су шаруашылығы - халықтың және халық шаруашылығының қажетін сумен қамтамасыз етуді, оны тиімді пайдалануды, қорғауды қарастыратын шаруашылық саласы.
Суару нормасы деп 1 гектар жерді 1 рет суаруға қажет болатын судың мөлшерін атайды.
Су пайдалану мөлшері - судың пайдаланушыға қажетті мөлшері.
Су жинайтын аудан - жер бетіндегі немесе жер астындағы судың жиналатын орны.
Суды қорғау шаралары - табиғи су көздерін тиімді пайдалану, таза сақтау, қалдықтармен ластамау шараларының жүйесі.
Пайдалы әсер коэффициенті (пәк) - қуатты өзгертіп пайдалану кезіндегі жүйенің (машина, құрылғы) тиімділігін көрсететін шама.
Еңбекті қорғау - еңбек жағдайының адам өміріне, денсаулығына қауіпсіз болуын қамтамасыз етуге бағытталған шаралар жүйесі.
Су алатын құрылым - өзеннен, көлден, су қоймалардан және т.б. су алуға қызмет ететін гидротехникалық құрылыс.
Суару жүйесінің пайдалы әсер коэфициент - егістік жерге берілетін судың аумағын Т мерзімінде суару жүйесінің басына келген судың аумағына қатынасы болады.
Су балансы - қарастырылатын нысан үшін таңдалған уақыт аралығындағы су қорының өзгерістерін ескере отырып, оның кірісі мен шығысының арақатынасы.
Суару режимі - ауыл шаруашылық дақылдарын суарудың саны, мерзімі және суару нормасының мөлшерінің жинағы.
Гидромодуль - суарылатын аудан бірлігіне бір уақыт бірлігінде берілетін су көлемі.
Жер асты сулары - барлық физикалық күйдегі литосфераның сулары.
Ауыл шаруашылық мелиорациясы - ауыл шаруашылық дақылдарынан мол және тұрақты өнім алу үшін, қолайсыз табиғи жағдайларды (гидрогеологиялық, топырақтық, агроклиматтық) түбегейлі жақсарту жолында қолданылатын ұйымдастыру-шаруашылық және техникалық шаралар жүйесі.
Амортизация -(латын. amortisatio -- өтеу; франц. arnor- tir - бәсеңдету, жүмсарту) - Тозымпұл Өтемпұл -- жалпы ұлттық өнімді өндіру барысында тозған немесе пайдаланылған (тұтынылған) капиталдың көлемін бағалау; негізгі қорлардың тозуына қарай олардың құнын өндірілетін өнімге (орындалатын жұмысқа, көрсетілетін қызметке) бірте-бірте көшіру жолымен олардың құнын өтеу үдерісі.
КІРІСПЕ
Елімізде азық-түлікті және ауылшаруашылық өнімін молайтуды мелиорация жұмыстарының алатын орны өте зор, өйткені барлық егістіктің 60 пайызы қуаң және ылғалдылығы жеткіліксіз аймақтарда, ал 30 пайыздан көбі - суы мол жерлерде орналасқан. Бұндай жағдайларда топырақ құнарлығының табиғи потенциалын толығынан пайдаланудың өзі тек қана мелиорациялық шараларды қолданғанда ғана мүмкін болады. Қазіргі уақытта мелиорация еліміздің барлық аймақтарындағы ауыл шаруашылығын одан әрі өркендету жұмыстарының құрамды бөлігі болып саналады.
Қазақстанда суарылатын жердің көлемі қазіргі уақытта 2,3 млн. гектарға жетті. Суарылатын негізгі алқаптар Алматы, Жамбыл, Қызылорда, Талдықорған, Оңтүстік Қазақстан, Семей және Шығыс Қазақстан облыстарының оңтүстік аудандарында орналасқан. Алматы облысында суармалы жерлерде өндірілетін өнімнің сыбағалы салмағы - 70 %, Оңтүстік Қазақстан облысында - 79%, Жамбыл облысында - 67%, Талдықорған облысында - 61 %, ал Қызылорда облысында ауылшауашылығының барлық өнімі тек суармалы жерлерде өндіріледі.
Республикада суарылатын жерлерден мақта мен күріштің 100%, көкөністің 70% жуығы, жүгері дәнінің 40%, құнарлы және шырынды мал азығының 20 пайыздан астамы, көптеген жеміс, жүзім және басқа да шаруашылық өнімдер өндіріледі.
Гидромелиоративтік жүйелерді жобалағанда пайдаланылатын су қорларын, оны қажетіне жарататын халық шаруашылығының басқа да салаларының мүддесін ескеру керек. Бұндай салаларға мыналар жатады: су энергиясын пайдалану, өндіріс орындары мен елді мекендерді сумен жабдықтау және канализациялау және басқалар.
Соңғы жылдары дүние жүзілік бөгет құрылысында топырақ,бөгет көп қолданылады. Мұндай жауапты құрылыс жобалауда және тұрғызуда үлкен талап қойылады. Топырақтың құрылыстық қасиетіне лабораториялық жағдайда және құрылыс балында көп жақты экспериментті зерттеулер жүргізуді сондай-ақ есептеудің жаңа тәсілдері қарастыралады.
Қазіргі кезде республика суармалы жерлерінде егілетін мал азығы дақылдарының көлемі 1,0 млн 16 мың гектарға, олардың құрамындағы көпжылдық шөптердің көлемі 535,2 мың гектарға жетті, сүрлемге егілетін жүгерінің көлемі 265,5 мың гектарға жетті. Қазіргі таңда гидромелиоративті іс -шаралар нәтижесінде өнімділігі жағынан көпжылдық шөптермен салыстырғанда 3 - 4 есе кем болатын бір жылдық шөптердің көлемін кеміту, олардың орнына көпжылдық шөптерді егу арқылы 1 гектар суармалы жерде өндірілетін азық өлшемінің мөлшерін ұлғайтуға мүмкіншілік туып отыр.
Дипломдық жұмыстың мақсаты су қорын үнемді пайдалану мен суғармалы егіншілікті сумен қамтамасыз ету, суды реттеу болып табылады. Бұл жобада Ақсу ауданындағы Қызылағаш LD өндірістік бірлестігінің суару жүйесін салу қарастырылды.
1. ЖАЛПЫ БӨЛІМ
1.1 Объектіні және рельефті зерттеу
2014 жылы маған бекітілген 396 га. объект территориясына мынадай зерттеулер мен жоба жұмыстары жүргізілген:
- топаграфиялық;
- инженерлік-геологиялық және гидрогеологиялық;
- топырақ мелиорациясы;
- агроэкономикалық;
- жобалау;
Жоғарыда орындалған жұмыс нәтижесінде жер аймағы кез-келген мал шаруашылығының азық қорының, ауылшаруашылық өнімдерін өсіруге жарамды екені анық.
Сонымен қатар 1:100 000 маштабта жергілікті жердің топаграфиялық жоспары және Қызылағаш LD өндірістік бірлестігінде жерді қолдану жоспары негізделді.
Қазіргі осы жобаның негізі үшін қосымша ауданы 12 га. жерді зерттеу жұмыстары орындалды:
oo топагеодезиялық;
oo инженерлік-геологиялық және гидрогеологиялық;
oo топырақты суландыру;
Жергілікті жер рельефі солтүстікке қарай жазық еңкіш.
1.2 Табиғат жағдайлары. Физика-географиялық жағдайы. Климаты
Диплом жобасындағы қарастырылған жер бөлігі Ақсу өзенінің сол жағалауында, Жансүгіров ауылынан 10 км. қашықтықта орналасқан. Көктемгі су жайылымында орналасқан. Қызылағаш LD өндірістік бірлестігінің мекені Алматы қаласының асфальтты жолымен байланысқан. Оның ұзындығы 386 км. Орталық елді мекеннен аймаққа топырақ жолмен барады. Жұмыс жүргізіліп жатқан аймақтың климаттық сипаттамасы Қызылқұм метеорологилық көп жылдық бақылауларынан алынды.
Ауаның айлық орташа температурасы 1 - кестеде көрсетілген. Аязсыз күндердің орташа ұзақтығы 185 - 190 күнге созылады. Алғашқы аязды күндер қазан айының I-ші декадасына, соңғы аязды күндер сәуірдің I-ші декадасына тура келеді.
Ауданның ең жоғарғы температурасы шілдеде +29˚С, ең төмеңгі температурасы қаңтарда -11˚С. Орташа айлық жауын-шашын мөлшері 1 - кестеде көрсетілген. Жылдық қар жамылғысының ұзақтығы 55 күн. Алғашқы қар жамылғысы қарашаның 3-ші декадасына, қар жамылғысының еру кезеңі наурыздың 1-ші декадасына тура келеді. Ауаның орташа ылғалдылығы 1 - кестеде көрсетілген. Желдің негізгі бағыты солтүстік және солтүстік-шығыс.
Аймақтың жер бедері негізінен жазықтық және басқада ұзақ рельефтен тұрады. Биіктік айырмашылығы 3 м аспайды. Аймақта арықтар жүйесі дамыған. Арықтар тереңдігі 1,5 м аспайды. Ағын су жүйесі жоқ. Жер асты сулары 5 - 8 м тереңдікте кездеседі.
Топырақ құрамы дәнді өсімдіктер, тұрақсыз және бір жылдық өсімдіктер өсетін шөп құрамынан тұрады. Өсімдіктер құрамының көрінісі мынадай: жусан, жантақ, кермек, томирис т.б. Аймақтың барлық жерінде шеңгел таралған. Аймақтың өсімдік қоры қанағаттанарлық.
Осы ауданда құрылыс объектілерінен жүргізу үшін төмендегі кестеде климат сипаттамалары келтірілген.
Кесте 1.1
Негізгі климат сипаттамасы
Атауы
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
Жыл бойы
Ауа температурасы ̊С
3,5
1,1
5,8
14,2
20,7
27,4
29,4
26,7
19,8
10,3
1,1
4,4
12,3
Жауын - шашын мөлшері мм.
14,9
18,3
22,6
25,7
14,4
4,4
2,5
2,3
0,1
8,3
17,9
21,1
15,3
Атауы
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
Жыл бойы
Салыстырма-лылық ылғалдылық %
47
38
30
23
22
24
33
Ылғал жетіспеушілігі м.б.
1,8
2,3
3,4
7,1
12,1
19,2
25,5
23,5
16,5
9,2
4,1
2,1
Желдің орташа жылдамдығы мсек.
2,3
2,8
3,1
3,6
4,0
4,2
4,4
4,2
3,1
2,3
2,0
2,1
3,2
1.2 Инженерлік - геологиялық жағдайы
Геолог - метеорологиялық тобы төрттік дәуірдің сазды топырағы жеңіл, қатты консистенциялы классификация көріністе болады.
Аймақтың жер жағдайы бойынша саздақты, су өткізгіштігі I - типті болып табылады. Су өткізгіштігі судың салмағы бойынша 5 см аспайды (СНиП-2.06.01-86). Саздақты топырақтың негізгі физика - механикалық көрсеткіштері төмендегідей:
oo су сіңіру шегі 0,24-0,27
oo иілгіштік саны 0,09-0,08
oo салыстырмалылық салмағы 2,71-2,74 гсм3
oo көлемдік салмағы 1,46-1,73 гсм3
oo скелеттің көлем салмағы 1,32-1,38 гсм3
oo ылғалдылық 0,07-,015
oo кеуектілігі 49-50%
oo кеуектілік коэффиценті 0,96-1,00
oo аққыштық шегінің кеуектілік коэффиценті 0,65-0,73
oo консистенция 0
oo ылғалдылық дәрежесі 0,19-0,34
oo сығылу коэффиценті см2кг
oo деформация моделі кгсм2
Сазды топырақ құрамы:
oo құм 43,4%
oo шаң 36,9%
oo саз топырақ 14,7%
Саздақтан ағып шыққан су орташа тұзды. Жеңіл еритін тұз құрамы 1,32% жетеді. Тұздану типі сульфатты 5,5 - 8,8 м тереңдіктегі жер асты сулары рельефіне байланысты скважиналармен шығарылады. Суға кедергі келтірілген жыныстар саздақтар мен құмдақ. Судың химиялық құрамы натрий-калий сульфатты, агрессивті.
Сүзілу коэффициенті үшін мыналар қабылданған:
саздақ үшін - 0,1 мтәу.
құмдақ үшін - 0,5 мтәу.
Топырақтың тоңу нормативтік тереңдігі СНиП-2.06.01-86 бойынша мына формуламен анықталады.
(1.1)
Мұндағы: Но - тоңу тереңдігі, -1, қабылданған 23.
- орташа айлық төмен температураның абсалют мәндерінің қосындысы.
Саздақ үшін НН=64 см
Ауаның сейсмикалылығы СНиП-02.06.04-82 - 6 балл.
1.3 Топырақтың мелиоративтік жағдайы
Өндірістік бірлестік негізінен қаракөл өсірумен айналысады. Топырақтың мелиоративтік жағдайын зерттеу мақсаты жерді суғару жобасын жасауға негізделген.
Топырақтық - мелиоративті түсірімнің жалпы ауданы 4,5 км2 құрайды. Топырақты - мелиоративті жұмыс үшін жоспарлы негізін 1:5000 масштабтағы үлес тиесілі.
Зерттелетін аймақ Ақсу өзенінің сол жағалау террассасындағы далалы аймақта орналасқан. Топырақтың және өсімдік жамылғылырының дамуы ауданның геомарфологиясымен байланысты. Аллювиальды түрінен шыққан топырақ далалы топыраққа өтумен Шығыс граминдері бойынша белгілі - бір көлемде барханды қырлар тәріздес түрде эоловты құмдар кездеседі.
Жұмыс аумағындағы физикалық - химиялық мәліметтер негізінде кәдімгі орташа ақ сортаңды жеңіл сортаңды, жеңіл саздақты сұр топырақ түрлері барлық массивтері бойынша жайылымдарда таралған.
Топырақ тәріздес жыныстар жеңіл саздақтар ретінде аллювиальды шөгінділер жатады.
Жер асты сулары 5,5 - 8,0 м тереңдікте болады. Олар 1,37 - 3,36 гл минералданған. Өсімдік түрінен кездесетіндер: жусан, жантақ, томарис, эфемер және т.б.
Топырақтың сипаттамасы үшін массивтің орталығындағы 5-ші кескінде берілген. Жарайтыны - жайылымдар. Рельеф - әлсіз толқынды жазықтық.
А 0-25 см. Ашық сұр, құрғақ, жеңіл саздақты, кесек - кесек, борпылдақ. Өсімдік тамырларына енген. Өтуі баяу, тұрақты.
В 25-70 см. Сарғыш реңді ашық - сұр, борпылдақ, аздап ылғалды, кесекті, жеңіл саздақты. Өтуі баяу.
С 70-200 см. Ашық - сұр, ылғалды, аздап саздақты, кесекті борпылдақ. Құрамы бойынша бұл топырақтар жеңіл саздақты, 23 - 25% физикалық балшық бар. Анализ мәліметтері бойынша орташа тұзды топырақтар, нақты қолдағы горизонтта 0-30 см құрайды. 1,19% тұздануы тереңдігімен төмендейді.
Орташа сапалы топырақтар келесі іс - шараларда ұсынылады:
1. Жоспарлау.
2. Шаю.
3. Дренажды-коллекторлық желілерді құру.
4. Минералды тыңайтқыштар ендіру.
Қорытындылар мен ұсыныстар
1) Аумақтық геологиялық құрылуында аллювиальды саздақтар құмдақтармен қабаттасқан.
2) Инженерлік - геологиялық қатынасына қарай жұмыс аумағы топырақ жағдайының 1-ші типіне жатады. Саздақтары жеңіл қатты.
3) Жер асты сулары 5,5 - 8 м тереңдіктен алынады. Су орналастырғыш жыныстар болып саздақтар табылады. Химиялық құрамы бойынша сульфатты қаттылыққа ие.
4) Аумақтың тұздылығы орташа болып, тұздылық көрсеткіш 1% құрайды.
5) Топырақтың тоңу нормативті тереңдігі - 64 см.
6) Топырақты өңдеу коэффициенті ЕрЕр №1 құрылыс жұмыстарына сәйкес келтірілген. Саздақтар - П.30б.
7) Саздақтардың сүзілу коэффициенті сүзгілеу коэффициенті тәулігіне - 0,1 мтәу.
8) Аймақтың сейсмикалылығы - 6 балл.
1.4 Ауылшаруашылық өндірістің маманданған және қазіргі жағдайы
Өндіріс бірлестік қаракөл өсіру бағыттары бойынша мамандандырылған. Қызылағаш LD өндірістік бірлестігінің қарамағында 5 бөлімше, 3 бригада, 5 ферма бар және ірі мүйізді қаракөл өсіруде қолға алынған.
Пайдаланылған жердің жалпы ауданы 396 мың га. құрайды, айдалған жер 2,0 га., жайылымдық жер 216,6 немесе 77%.
Шынжыр табанды және дөңгелекті тракторлар 5, дән жинайтын комбайн 4. Су жабдықтау объектілерінің құрайтыны бұрғылау құдықтары - 14, су өткізгіштігі - 5,9 км.
Жобалау бойынша жекеленген аймақ өткізу кезіндегі азықтық бірлігі - 74т.
2. ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ
2.1 Мелиоративті құрылыс. Жұмыс істеп тұрған су шаруашылығының жүйесі және құрылымы
Жансүгіров ауылының суарылатын аймақтары "Сулы" шаруашылық каналынан, яғни Ақсу өзенінен насос станциясының көмегімен тартып алады.
Жобаланған аймақтың оң бөлігінде 200 га. суарылатын ауданның және 105 га. құрылысқа қатысты ауданы орналасқан, яғни ішкі шаруашылық "Аққорған" каналынан суғарылады.
Суарудың техникалық сипаттамасы. Жобаланған суғару жүйенің ауданы 318,0 га. нетто, Р-1 каналынан суғарылады, олар ішкі шаруашылық "Аққорған" каналынан насос станциясының көмегімен алады.
"Аққорған" каналы суды "Сулы" шаруашылық каналынан алады, яғни өз кезегінде суарылатын суды Ақсу өзенінен насос станциясының көмегімен алды.
Суғару аумағына су У-1; У-2; У-3 және Р-1 су таратқыштары арқылы жеткізіледі, сонымен бірге уақытша суландырғыштар жоспарланған.
Жер үсті және жер асты сулары болу үшін суармалы аймақтан коллекторлық - дренажды желілер қарастырылған, суды К-1 коллекторымен шығарылады. Ауылшаруашылық дақылды суғару үшін суғарудың жер бетімен суғару әдісі қабылданған.
Ауылшауашылық және эксплуатациялық механизмдері жүруі үшін егістік шекараларында, канал бойында топырақты жолдар қарастырылған.
2.1.1 Массивтің суармалы жер қорында құрылыс үшін бөлінген жер
Осы берілген жоба тек қана мелиоративті құрылыстарға арналған. Бруттоның жалпы ауданы 360,12 га-ды құрайды, сонымен бірге нетто 317,85 га. Топырақты мелиоративті зерттеулердің нәтижелері негізінде жерлер ауылшаруашылық мәдени азықтық өнімдерді өсіруге ыңғайлы.
Рельефті күйі бойынша аумақ 2,77 га-ды құрайды. Суармалы және коллекторлық дренажды желілерінің құрылысы үшін - 26,4 га. жер қажет, жол үшін - 2,2 га., орман алқабы үшін - 10,9 га. Барлық қажет жер аумағы - 42,27 га. Жерді пайдалану коэффициенті - 0,884.
2.1.2 Суарылатын жерлерінің суды пайдалану
"Р-1" тарту каналы есептік шығыны 0,5 м3сек. құрайды, бұл жердің 305 га нетто қосылған, олардың 200 га. пайдалану үшін, 105 га. құрылыс үшін ажыратылған.
"Р-1" тартқышынан жер арнасында суғаруға арналған су ауданы 318 га. нетто жобаланған аймаққа түседі, яғни "Р-1" және аймақтық таратқыштар У-1, У-2 және У-3 таратқыштарының көмегімен жүзеге асырылады.
Сол себепті де "Р-1" таратқышына жалпы суарылатын аудан 623 га. неттоны құрайды, суғаруға арналған суды мына көлемде талап етеді
(2.1)
Мұндағы: - неттоның ауданы, тең 623 га.
- есептік гидромодуль (лс).
Бруттоның шығыны:
(2.2)
Мұндағы: суғару жүйесінің ПӘК;
Жобаланған аймақтар үшін 318 га. нетто ауданына келесі есептік шығын неттосы талап етіледі:
(2.3)
"Р-1" таратқыш каналы жер арасында суды "Аққорған" ішкі шаруашылық каналынан алады, мұны "Сулы" шаруашылық каналымен жүзеге асырылады және өз кезегінде суғаруға арналған суды насос станцияларының көмегімен Ақсу өзенінен алады.
2.1.3 Суғару желісі және суғару техникасы
Аймақтағы каналдардың орналасуы рельефтерге байланысты, яғни суғару ауданының каналында судың горизонтының басқаруымен, сонымен бірге қысқа жолдар бойынша және суғарылатан жерлерді орналастыру үшін қарастырылады. Жобада Р-1, У-1, У-2 және У-3 науалы таратқыш каналдары қабылданған, ал уақытша суарғыштар жер арнасында орналасқан.
Жер бетінің еңістігі үлкен болғандықтан суармалы каналдың ПӘК-ін жоғарлату үшін және де каналды ұзақ қолдану үшін жобада науалы каналдар ЛР-60, ЛР-80 қарастырылған.
Науалы каналдың жалпы ұзындығы 5077 м, ал суғару ауданы оларда 300,0 га. нетто және 360,12 га. брутто. Суғару аймағындағы судың шығыны 0,25 м3сек. Каналдың пайдалану әсер коэффициенті 0,97, ал барлық жүйенікі 0,92.
Каналдар бойынша жұмыс ауқымы және гидравликалық элементтері каналдың көлденең қимасында көрсетілген. Кестеде номенклатурасы мен науа түрі берілген.
Кесте 2.1
Науа түрлері мен номенклатурасы
Каналдар
Науа маркасы
Науа материалы
Науа биіктігі (мм)
Каналдардың ұзындығы (м)
1
2
3
4
5
Ң"Р-1" таратқышы
Танаптық таратқыштар
"У-1" ---- "У-2" ---- "У-3"
---- "У-3"
ЛР-80
ЛР-60
ЛР-60
ЛР-80
ЛР-60
Бетон
БП-300
----
----
----
----
800
600
600
800
600
1100,0
1460,0
1320,0
900,0
1090,0
Ауылшаруашылық мәдени өнімдерді суғару үшін осы берілген аудан үшін жер бетімен суғару әдісі қолданылды. Табиғат, климат, рельеф жағдайларына қарай жер бетінен суғару ыңғайлы.
Жоңышқа үшін тақталап суғару ыңғайлы, жүгеріні жүйектеп суғару ыңғайлы.
2.1.4 Коллекторлы - дренажды жүйе
Топырақты - мелиоративті мәліметтер негізінде топырағы сорланған, ал жер асты сулары 4,5 - 6,5 м тереңдікте орналасқан. Ақсу өзенінің су шығыны қалыпты жағдайда болғанда аймақтың жер асты суының деңгейі 1,5 - 1 метрге көтеріледі. Жер асты суының төмендеуіне және аумақтың топырағына қайтадан сор басуына қарсы дренаж құрылымдары жоспарланған. Экономикалық тұрғыдан қарағанда жобада ашық көлденең дренаж қабылданған.
Коллекторлық - дренажды желілердің жалпы ұзындығы 11,91 км. Коллекторлық - дренажды каналдар бойынша көлденең және созылмалы профилдері гидравликалық элементтері негізінде және жұмыс ауқымы көлденең профиль сызбаларында көрсетілген. Дренаж аралық қашықтығы В.И.Шестоковтың формуласы бойынша анықталған.
(2.4)
Мұндағы: Т - топырақтың су өткізгіштігі.
W - станционарлы сүзгілеу азықтандыруы.
Һ - дренаж аралық қашықтық.
Но - дренаж арасындағы қысым.
- аяқталмаған дренаж сипаттамасы.
Канал баурайының орналастыру m=2,0, канал табанының ені 0,8 м, канал тереңдігі 2-ден 3,5-метрге дейін.
Дрен жинақтауыш дренге құяды, өз кезегінде олар танап орталығынан өтетін К-1 коллекторына құяды. К-1 коллекторы дрен суын және жер беті суларды солтүстік - шығыс бағытында СНП-50010 насос станциясының көмегімен Ақсу өзеніне құяды.
2.1.5 Желілердегі гидротехникалық құрылыстар
Шығындармен және горизонттағы суларды реттеу үшін каналдарда жобалар бойынша желілерде гидротехникалық құрылыстар қатары қарастырылған.
Үлкен каналдан кіші каналдарға су беру үшін және уақытша суару құрылымы үшін темір бетоннан және азбест цементтен жасалған диаметрі 600 және 400 мм болатын су өткізетін құрылымдар қарастырылған.
Каналдан өту үшін коллекторлы - дренаж жүйесінде темір бетоннан жасалған өткел қарастырылған.
Дрен және коллектор құрылымдар қарастырылған.
Кесте 2.2
Құрылыстардың атауы мен саны
Құрылыстардың шифры мен атаулары
Каналда
Саны
Типті жобаның немесе сызбаның атаулары
Су реттегіш құрылым ЛР-60
Р-1
I
ВЛ-60 науалы каналынан суды жіберу
Суды тастағыш ВЛ-60
Р-1
I
---- ---- ----
Уақытша суғару каналдарына суды жіберу құрылымы ВЛ-40
У-1
II
Науалы каналдан суды жіберу ВЛ-40
---- ----
У-2
II
---- ----
---- ----
У-3
5
---- ----
Екі жақты уақытша суландырғыштан суды жіберу ВЛ-40
----
13
---- ----
Өткел үшін ашық дрендегі ТОД-I трубасы
Д-5; Д-36
29
ТОД-I суармалы жолдар бойынша ашық құбыр
Құрылыстардың қорытындысы: 99
2.2 Суару режимі.Ауылшаруашылық дақылдардың суғару режимі
Суғарудың саны, мерзімі, суғару нормаларының жиынтығын суғару режимі деп атайды. Суару режимін жоспарлауда жалпы су қажеттілігі (булануы), суландыру және суғару нормасы, әрбір дақылдың суару мерзімі анықталды, гидромодульдің графигі жасалады және суғару режимімен су көзі режимі сәйкестендіріледі. Суғарудың жобаланған режимі топырақта су, ауа, жылу режимдерімен қамтамасыз етеді. Ауылшаруашылық дақылдардың суды тұтынуы барлық өсімдіктердің дамуының жалғастығымен анықталады. Суды пайдалану коэффициенті деп топырақ бетінен булануға кеткен су мөлшерін айтамыз.
Суды жалпы пайдалануы мына формуламен анықталады:
(2.5)
Мұндағы: - жалпы суды пайдалану, м3;
- суды пайдалану коэффициенті, м3ц;
- өнімділігі.
"Типроводхоз" жобалау институтының мәліметтері бойынша суды тұтыну коэффициенті ауылшаруашылық дақыл егістігіне байланысты құрғақ аймақтар үшін тең, жобалау егістілігі кезінде жоңышқалар үшін -
Мал азықтық қант қызылшасы кезінде -
Жүгері силос үшін - ; ;
Жоңышқа үшін суды тұтыну: ;
Азықтық өнімдер үшін: ;
Жүгері силос үшін: .
2.2.2 Су балансының тапшылығы немесе суғару нормасы - бұл жоспарланған өнімді алу үшін берілетін су мөлшері
Суғару нормасы климаттық топырақтың, гидрологиялық тағы басқа жағдайларға байланысты бір түрдегі дақылдар үшін үлкен көлемде ауытқиды. Қазіргі таңда суғару режимі бір жылда әрбір дақыл үшін су шығынының балансы 95% қамту жоспарлануда.
Жер асты суы өте тереңде жайласқан жағдайда ауылшаруашылық мәдени өсімдіктер үшін суғару кезеңін А.Н.Костяковтың формуласы бойынша анықтаймыз:
(2.6)
Мұндағы: - толық суды тұтыну, м3 га;
- вегетациялық емес кезең кезіндегі атмосфералық жауын, мм;
- шөлейт және далалы аумақтар үшін күзгі - қысқы жауын - шашынды пайдалану коэффициенті 0,65 - 0,75 тең.
- вегетациялық кезеңдегі атмосфералық жауындар, мм;
Жоңышқа үшін суару нормасы:
азықтық өнімдер үшін:
Үлкен жағын дөңгелектейміз 5200 м3с;
oo жүгері силостау үшін:
Бір рет суғару үшін берілген су мөлшерін (м3га) суғару нормасы деп атайды. Суғару жүйелерін жобалау кезінде суғару нормасы және суғару мерзімдері негізінде ғылыми мекемелерінің ұсынысы бойынша қабылданады. Бұл ұсыныстардың болмағаны кезінде суғару нормасын, вегетациялық суғаруды мына формуламен анықтаймыз:
(2.7)
Мұндағы: топырақ қабатының өнімділігі, м;
есептік қабаттың ауқымды салмағы, тм3;
есептік қабаттың ылғалдылығы (құрғақ топырақтың салмағынан);
суару алдындағы топырақтың есептік қабатының ылғалдылығы.
Есептеуде оны ылғалдылықтың тең жіберілуімен қабылдайды, яғни капеллиярлық ылғалдылығы.
Жүгерілер үшін топырақтың есептік қабаты: Н=0,4 - 1,0 м, жоңышқалар үшін Н=0,8 - 1,0 м және азықтық дақылдар Н=0,4 - 0,8 м.
Суғару нормасын анықтаймыз.
oo жоңышқа үшін:
oo азықтық өнімдер үшін:
oo жүгеріні силостау үшін:
2.2.3 Суғарудың мерзімдерін, күндерін анықтау
Суғару нормасы барлық суғару нормасының қосындысынан тұрады М=m. Суғару нормасы бірдей көлемде болғанда суғару төмендегі формуламен анықталады:
(2.8)
Мұндағы: М - жалпы суғару нормасы, м3га;
m - танаптағы суғару нормасы, м3га;
Суару саны (вегетация кезінде):
oo жоңышқалар үшін
oo мал азықтық өнімдер үшін
oo дәндік жүгері үшін
Шығыс Қазақстан үшін ғылыми зерттеу институтының ұсынысы бойынша суғару нормаларда жоңышқалар үшін даму фазасы бойынша m=800 -1300 м3га шегінде өзгереді және вегетациялы суғару 8 - мамырдан басталады, ал соңы 21-қыркүйекте, 5 - 7 суғару мөлшерінде: мал азықтық өнімдер үшін m=700 - 1200 м3га, бұл жерді вегетационды суарудың басталуы 12-ші мамырдан, ал соңы 15-ші қыркүйекте 5 - 7 суару мөлшерінде және силос үшін жүгері m=600 - 1100 м3га, бұл жерде вегетационды суару 28 мамырдан, ал соңы 13-ші тамызда, яғни 4 - 6 суару мөлшерінде.
Топырақта ылғалдың қорын төмендетпеу үшін гидромодуль графигін жинақтау мақсатымен жеңілдетеді, ең жоғарғы суару нормасына есеп жүргізу ұсынылмайды.
Негізінен есептік суару норманы 10 - 20% төмен қабылдайды. Жоғарыда айтылғандардың негізінде суару нормаларын тағайындаймыз:
oo жоңышқа үшін:
1 - танап m1=800 м3га, суару мерзімі 8-нен 31 мамырға дейін.
2 - танап m2=850 м3га, суару мерзімі 4-нен 27 маусымға дейін.
3 - танап m3=900 м3га, суару мерзімі 3-тен 27-ші шілдеге дейін.
4 - танап m4=1000 м3га, суару мерзімі 31-ші шілдеден 24-ші тамызға дейін.
5 - танап m5=1150 м3га, суару мерзімі 28-ші тамыздан 21-ші қыркүйек аралығы.
- мал азықтық қант қызылшасы үшін:
1 - танап m1=700 м3га, суару мерзімі 13-ші мамырдан 29-ші мамыр аралығы.
2 - танап m2=700 м3га, суару мерзімі 1-ші шілдеден 17-ші маусым аралығы.
3 - танап m3=800 м3га, суару мерзімі 20-ші маусымнан 6-ші шілде аралығы.
4 - танап m4=900 м3га, суару мерзімі 1-ші шілдеден 29-ші шілде аралығы.
5 - танап m5=1000 м3га, суару мерзімі 3-ші тамыздан 22-ші тамыз аралығы.
6 - танап m6=1100 м3га, суару мерзімі 27-ші тамыздан 15-ші қыркүйек аралығы.
- силосталатын жүгері үшін:
1 - танап m1=600 м3га, суару мерзімі 25-ші мамырдан 3-ші маусым аралығы.
2 - танап m2=650 м3га, суару мерзімі 6-ші маусымнан 15-ші маусым аралығы.
3 - танап m3=700 м3га, суару мерзімі 10-ші шілдеден 12-ші шілде аралығы.
4 - танап m4=750 м3га, суару мерзімі 12-16 шілде аралығы.
5 - танап m5=850 м3га, суару мерзімі 16-26 шілде аралығы.
6 - танап m6=950 м3га, суару мерзімі 2-12 тамыз аралығы.
Ауылшаруашылық мәдени өнімдердің гидромодулін анықтаймыз. 1 га суару ауданының суды тұтынушылығын - гидромодуль деп атайды. Шамасы тәулік бойы суару кезінде мына формуламен анықтайды.
лс 1 гектарға (2.9)
Мұндағы: m - суару нормасы, м3га.
- мәдени өсімдіктер құрамындағы ауыспалы егістік аумағы, %.
t - мәдени өсімдіктерді суару кезеңі, тәулік.
Бір мәдени өнімнің суару режимін график түрінде ұсынуға болады, онда ауыспалы егістік алқабында бір рет суғаруға кеткен су мөлшері есепке алынады:
(2.10)
Егерде оны толтыру жолымен теңестіретін болсақ, онда мәдени өнімдердің жинақтық график режимі алынады (суару графигі).
Гидромодуль шамасын әрбір дақылдың барлық суғаруына қатысты тәулік бойы суаруда мына формуламен анықтаймыз.
oo жоңышқалар үшін:
oo мал азықтық қант қызылшасы үшін:
oo жүгері үшін:
oo силос үшін жүгерінің гидромодулі:
Есептеу нәтижелерін үйлестірілмеген гидромодуль графигінің кестесіне жазамыз. Суммарлы гидромодуль барлық егістік түрлерінің күн сайынғы вегетация кезеңінің гидромодулін графикалық жинақтау жолымен анықталады.
Гидромодулдің үйлестірілген графигі:
oo жоңышқа үшін:
oo мал азықтық қант қызылшасы үшін:
- жүгері үшін:
Кесте 2.3
Үйлестірілмеген гидромодуль графигі
Егістік
түрлері
Қатыс үлесі
Суғару нормасы
Тақтаның
номері
Суғару нормасы
Суғарудың есептік мерзімі
Суғару
аралық
кезең
(тәул.)
Гидро
мод
л\сек.
1 га q
Басталуы
Соңы
Ұзақ
тығы
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Жоңышқа
0,429
4700
1
2
3
4
5
800
850
900
1000
11500
80,5
4,06
3,07
21,07
28,08
31,05
27,06
27,07
24,08
21,09
24
24
25
25
25
27
27
31
29
29
0,166
0,176
0,178
0,179
0,229
Мал азықтық қант қызылшасы
0,143
5200
1
2
3
4
5
6
700
700
800
900
1000
1100
13,05
1,06
20,06
11,07
3,08
27,08
29,05
17,06
6,07
29,07
22,08
15,09
17
17
17
17
18
18
20
19
21
23
25
-
0,068
0,068
0,078
0,088
0,092
0,102
Силосталатын жүгері
0,428
4500
1
2
3
4
5
6
600
650
700
750
850
950
25,05
6,05
19,06
2,07
16,07
2,08
3,06
15,06
28,06
12,07
26,07
12,08
10
10
10
11
11
11
12
13
13
13
14
18
0,298
0,323
0,348
0,338
0,383
0,429
Кесте 2.4
Үйлестірілген гидромодуль графигі
Егістік түрлері
Қатыс үлесі
Суғару
нормасы
Тақтаның
номері
Суғару нормасы
Суғарудың есептік мерзімі
Суғару аралық кезең (тәулік)
Гидромодуль
лсек.
1 га q
Басталуы
Соңы
Ұзақтығы
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Жоңышқа
0,429
4700
1
2
3
4
5
800
850
900
1000
1150
12,05
8,05
1,07
27,07
23,08
5,06
30,06
26,07
22,08
19,09
25
25
26
27
-
26
25
26
29
-
0,155
0,169
0,172
0,185
0,204
Мал азықтық қант қызылшасы
0,143
5200
1
2
3
4
5
6
700
700
800
900
1000
1100
12,05
30,05
18,06
8,07
28,07
18,08
29,05
17,06
7,07
27,07
17,08
7,09
18
19
20
20
21
21
-
19
19
20
20
23
0,065
0,061
0,067
0,075
0,079
0,087
Жүгері
0,428
4500
1
2
3
4
5
6
600
650
700
750
850
950
25,05
6,06
19,06
2,07
16,07
31,07
4,06
16,06
29,06
13,07
26,07
13,08
11
11
11
12
13
14
-
13
12
14
15
16
0,271
0,294
0,316
0,310
0,323
0,336
Сурет 2.1 Үйлестірілмеген гидромодуль графигі
Сурет 2.2 Үйлестірілген гидромодуль графигі
Гидромодуль графигінде абцисса осі бойынша күнтізбелік уақыт масштабында суғару кезеңі ай, күн мезгілдерін көрсетеді, ал ордината осьтері бойынша гидромодуль көрсетілген.
Графиктегі әрбір егістік түрінің суғарылуы тікбұрыш түрінде көрсетіледі, ал ені суғару кзеңдерінің ұзақтығын білдіреді.
Басқа мәдени егістік түрлерінің гидромодуль графигін құруды бітірген соң, екіншісіне тағы басқаларға ауысады.
Егерде екі немесе бірнеше мәдени егістіктерді толығымен немесе жартылай уақыты бойынша сәйкес келсе онда осы күндері ординаттар және тікбұрыштар жартылай немесе толығымен бірінен кейін бірі құрылады. Барлық мәдени өнімдердің гидромодулін құру кезінде жинақталған гидромодуль графигін аламыз.
Бұл график q=0,61 лс гидромодуль ординатасымен сатылай күйде және q=0,078 лс гидромодулдің минималды ординатасымен алынды. Су шығындары суғару аудандарында гидромодуль ординаталары тең.
(2.11)
2.3 Ауылшаруашылық дақылдарының суғару әдістері мен техникасы. Суғарудың негізгі әдіс - тәсілдері
Алқаптарда суару нормасы негізінде үш тәсілде беріледі.
oo жер бетімен
oo жаңбарлатып
oo топырақ асты арқылы
Табиғи және шаруашылық жағдайлар негізінде біздің жобада суғарудың жер беті әдістері қабылданған және бұл әдістер кезінде су топырақтың үстімен таралады немесе қатарларға ағып топыраққа сіңеді. Бұл суарудың түрі өзінше үш түрге бөлінеді:
oo тақталар бойынша жіберу;
oo қарық арқылы суғару;
oo жайып суғару;
Суғару кезінде су жіберілісімен жер бетімен жұқа қабат болып топыраққа вертикаль жағдайда сіңеді. Атыздар арқылы суарғанда бір - бірінен кейін, ал су жайылу әдісі бойынша емін - еркін су ішеді. Су жайылу жолымен суаруда жан -жағынан топырақ үйіндісімен қоршалған танап суға толып емін - еркін сіңеді. Үстіңгі қабаттан суару төмендегі ерекшеліктерге тән.
1. Суғаруды кезеңімен жүргізеді, су қорлары топырақ қабаттарында аккумуляцияланады және суғару арасы кезеңінде шығындалады.
2. Тек қана топырақтар ылғалданады.
3. Ылғалданудың әр түрлі тереңдіктерін алу.
4. Суғару кезеңдері арасында топырақ ылғалдылығының ауытқулары.
Суғару техникасы мен әдістеріне жарияланылған танаптар қорытындыланады:
- азықтық қабаттың тереңдігі және ауданы бойынша судың есептік мөлшерін анықтау, ауылшаруашылық мәдени дақылдардың жоғары агротехникасымен жинақтап қамтамасыз етеді.
- су шығынының өндірістік еместігін қысқарту және жоғары коэффициенті қамтамасыз ету (0,05-1,0 аз емес) топырақ құрылымын сақтау.
- топырақты сор басудан және батпақтанудан сақтау.
- суғаруда жоғары өндірістік еңбекке ие болу, шамалы механизация мен автомизацияға ие болу.
- ауылшаруашылық жұмыстың максималды жұмысын өткізу және суармалы жерлерді рационалды пайдалану.
Суды сіңіріп алу және сүзгілеу. Жоғарыдан суарған кезінде судың қозғалысы және сіңіру процесін екі фазаға бөліп қарастырамыз:
- сіңіріп алу;
- сүзгілеу;
Топыраққа суды сіңіріп алу, бұл топырақтың бос қуысы сумен толығуы, жібу шегінде пайда болады.
Құлап ағу және жаңбырлатып суғару кзінде су төмен қарап сіңеді, қарықпен суғарғанда да су төмен қарап жан - жағына және жоғары қарай капиллиярлар арқылы сіңеді.Содан кейін су сіңіру кезінде топырақ арасындағы бос қуыстар сумен толғаннан кейін, судың сүзілу процесі жүреді, ендеше судың ендігі жылжуы гидротехникалық қысым әсеріне байланысты болады, сүзілу вертикаль және горизанталь бағытта болуы мүмкін.
Қарық арқылы суғару. Қарықтар арқылы суғару кең қатарлы айдалған жердегі егістер үшін қолданылады (мақта, жүгері, қант қызылшасы). Қарықтап суғару еңістігі 0,02 - 0,03-ке дейін болған алаптарда қолданылады.
Тақталардан қарықтардың айырмашылығы олардың кез - келген бұрышта кесіп алуға болады, ұзындығы бойынша қарықтап суғару техникасы элементіне жатады.
Атыздағы су шығыны орасан көп болуы мүмкін, керек топырақтың бір қалыпты ылғалдануын қамтамасыз етіп су қарықты шаймайтындай және ұзына бойына су шығынсыз, қажет болған тереңдікке дейін ылғалдану керек.
Осы жағдайларды орындау үшін су шығыны мөлшерін реттеу қажет. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Су ресурстары және мелиорация кафедрасы
БЕЛҒОЖА АҚПЕЙІЛ БОЛАТҚЫЗЫ
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Алматы облысы, Ақсу ауданындағы Қызылағаш LD өндірістік бірлестігінің суару жүйесін жобалау
5В081000 - Жерді мелиорациялау, баптау және қорғау мамандығы
Алматы 2018
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ ауыл шаруашылығы
минисТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Гидротехника, мелиорация және бизнес факультеті
Су ресурстары және мелиорация кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА
Тақырыбы:__________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ ___________________________________ _____________________
Беттер саны_____________
Сызбалар менкөрнекі материалдар_____________
Қосымшалар_____________
Орындаған__________________________ _________________
(аты-жөні)
20___ ж. ______________ қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі ________________ ____________________________
(қолы) (аты-жөні)
Жетекші ________________ ______________________________
(қолы) (аты-жөні)
Арнайы тараулар кеңесшілері:
_____________________ _______________ ____________________________
(тарау) (қолы) (аты-жөні)
_____________________ _______________ ____________________________
(тарау) (қолы) (аты-жөні)
Норма бақылау _______________ ___________________________
(қолы) (аты-жөні)
Сарапшы _______________ ___________________________
(қолы) (аты-жөні)
Алматы 2018
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Гидротехника, мелиорация және бизнес факультеті
Су ресурстары және мелиорация кафедрасы
5В081000 - Жерді мелиорациялау,баптау және қорғау мамандығы
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау
ТАПСЫРМАСЫ
Студент ___________________________________ _______________________________
(аты-жөні)
Жұмыс (жоба) тақырыбы
___________________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ _______________________________
Университет бойынша 20___ж __________________ №____ бұйрығымен бекітілген
Дайын жұмысты (жобаны) тапсыру мерзімі 20___ж _________________
Жұмыстың (жобаның) бастапқы деректері
___________________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ _______________________________
___________________________________ _______________________________
Дипломдық жұмысты (жобаны) өңдеуге арналған мәселелер тізімі
___________________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ _______________________________
Графикалық материалдардың тізімі (қажетті жағдайда)
___________________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ _______________________________
Ұсынылатын негізгі әдебиеттер
___________________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ ___________________________________ _______________________________ _______________________________
Жұмыстың (жобаның) арнайы тараулары бойынша кеңесшілері
Тарау
Кеңесші
Мерзімі
Қолы
Кафедра меңгерушісі ________________ ____________________________
(қолы) (аты-жөні)
Жұмыс жетекшісі ________________ ____________________________
(қолы) (аты-жөні)
Тапсырманы орындауға
қабылдадым, студент ________________ _____________________________
(қолы) (аты-жөні)
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау
ГРАФИГІ
Рет саны
Тараулар және қарастырылатын сұрақтар тізімі
Жетекшіге ұсыну мерзімі
Ескертулер
Кафедра меңгерушісі ________________ ____________________________
(қолы) (аты-жөні)
Жұмыс жетекшісі ________________ ____________________________
(қолы) (аты-жөні)
Тапсырманы орындауға
қабылдадым, студент ________________ _____________________________
(қолы) (аты-жөні)
АННОТАЦИЯ
Дипломдық жұмыстың тақырыбы: Алматы облысы,Ақсу ауданындағы Қызылағаш LD өндірістік бірлестігінің суару жүйесін жобалау. Жұмысты Белғожа Ақпейіл Болатқызы а.ш.ғ.к., аға оқытушы Набиоллина Мадина Сагиоллаевна жетекшілігімен 2018 жылы орындалады.
Жұмыста жалпы және технологиялық бөлімдерді суғарылатын аймақтың табиғи жағдайлары мен суғару көздерініңи сипаттамасы, суғарылатын аймақты ұйымдастыру, ауыл шаруашылық дақылдарын суғару режимі мен суғару тәсілдері, суғару элементтерін есептеулері, суғару жүйесіндегі гидротехникалық құрылымдар көрсетілді.
Суғару жүйесінің құрылысын жобалауда еңбек және тіршілік қауіпсіздігін қорғау және қоршаған ортаны қорғау және экономикалық тиімділік туралы мәселелерде қарастырылған, қорытынды жасалды.
Дипломдық жұмыс түсініктеме жазбасы 79 беттен, 24 кестеден, 7 суреттен тұрады.
МАЗМҰНЫ
Нормативтік сілтемелер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
9
Белгілер мен қысқартылған сөздер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
10
Анықтамалар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
11
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
12
1.
Жалпы бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
14
1.1 Объектіні және рельефті зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
14
1.2 Табиғат жағдайлары. Физика-географиялық жағдайы. Климаты ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
14
1.3 Инженерлік - геологиялық жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ...
16
1.4 Топырақтың мелиоративтік жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... .
18
1.5 Ауылшаруашылық өндірістің маманданған және қазіргі жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
18
2.
Технологиялық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
19
2.1 Мелиоративті құрылыс. Жұмыс істеп тұрған су шаруашылығының жүйесі және құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ...
19
2.1.1 Массивтің суармалы жер қорында құрылыс үшін
бөлінген жер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
19
2.1.2 Суарылатын жерлерінің суды пайдалану ... ... ... ... ... ... ..
19
2.1.3 Суғару желісі және суғару техникасы ... ... ... ... ... ... ... ...
20
2.1.4 Коллекторлы - дренажды жүйе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
21
2.1.5 Желілердегі гидротехникалық құрылыстар ... ... ... ... ... ...
23
2.2 Суару режимі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
38
2.2.2 Су балансының тапшылығы немесе суғару нормасы - бұл жоспарланған өнімді алу үшін берілетін су мөлшері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
24
2.2.3 Суғарудың мерзімдерін, күндерін анықтау ... ... ... ... ... ..
25
2.3 Ауылшаруашылық дақылдарының суғару әдістері мен техникасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
35
2.3.1 Суғарудың негізгі әдіс - тәсілдері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
35
2.3.2Суғару техникасының элементтерін есептеу,ешқандай қалдықсыз қарық бойымен суғару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
41
2.3.3 Тақталап суару әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
43
2.3.4Тақталар бойынша техника элементтерінің есептері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
43
2.4 Канал және гидротехникалық құрылымдарының гидравликалық есебі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
45
2.4.1 Су шығынының есебі және суландыру жүйесіндегі каналдың ПӘК ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
45
2.4.2 Нетто шығынының есебін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ...
45
2.4.3 Каналдағы су шығын түрлерін анықтаймыз ... ... ... ... ... .
47
2.4.4Каналдың бастапқы бөлігіндегі турбалы реттеуіштегі гидравликалық есеп ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
53
2.5 Суармалы жерлерді жобалау және суғару
жүйелерін пайдалану мен өндірістік құрылыс жұмыстарын ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
54
2.5.1 Суландыратын жерді жоспарлау ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ..
54
2.5.2 Сортаң жерлерді шаю ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
56
2.5.3 Жол жүйесі мен орман алқабы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
56
2.5.4 Мәдени - техникалық іс шара ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
56
2.5.5 Пайдалану іс шаралары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
57
2.5.6 Құрылысты ұйымдастыру.Құрылыс жағдайының мінездемесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
57
2.5.7 Негізгі жұмыстар көлемі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
57
2.5.8 Құрылыстың мерзімімен сәйкестілігі ... ... ... ... ... ... ... ... .
59
2.5.9 Жұмыс өнімділік схемасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
59
2.5.10 Жұмысшы кадрлардың қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... .
60
2.5.11 Электор қуатымен суға қажеттілігі ... ... ... ... ... ... ... ... ..
61
2.6 Құрылыстың сметалық құны ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
61
3.
Еңбек және тіршілік қауіпсіздігін қорғау бөлім ... ... ... ... ... ...
62
3.1 Өрт қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
64
3.2 Өрттің пайда болу себептері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
64
3.3 Төтенше жағдайлардың анықтамасы ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
65
4.
Қоршаған ортаны қорғау бойынша бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ..
67
4.1 Өндірістік технологиялық қысқаша түсініктемесі,
ластаушы көздердің сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
67
4.2 Жылжымалы көздермен атмосфералық ауаның ластануының экономикалық бағалау шығынын есептеу ... ... ..
68
5.
Экономикалық бөлім ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
70
5.1 Күрделі шығындар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
70
5.2Құрылыс жобасындағы жұмысшылар санын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
73
5.3 Құрылыс басшыларының штатын және еңбек ақы қорын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
75
5.4 Суғару жобасы құрылысына қажетті барлық шикізаттардың, материалдардың және энергетикалық ресурстардың құнын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
75
5.5 Суғару жобасы құрылысының жалпы сметасы ... ... ... ... ..
77
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
78
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
79
НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Осы дипломдық жұмыста келесі сілтемелер қолданылған:
- СНиП 2.06.08-87 Бетонные и железобетонные конструкции гидротехнических сооружений;
- СНиП 3.07.03-85 Мелиоративные системы и сооружения;
- ҚР ҚНжЕ 3.04-01-2001 Мелиоративтік каналдарға арналған жер кесіп беру нормалары;
- МСП 3.04-101-2005 Определение основных расчетных гидрологических характеристик;
- ҚР ҚНжЕ 1.03-05-2001 Құрылыстағы еңбек қорғау және техника қауіпсіздігі.
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР
ПӘК - пайдалы әсер коэффициенті;
га - гектар;
м³секунд - текше метрсекунд;
м³га - текше метргектар;
мсағ - метрсағат;
лс - литрсекунд;
м - метр;
см - сантиметр;
мм - миллиметр;
сағ - сағат;
ОБҚ - оттегінің биологиялық көрсеткіші;
ОХҚ - оттегінің химиялық көрсеткіші;
me - сіңіре суару нормасы, м³га;
Н - топырақтың дымқылданатын қабатының тереңдігі, м;
A - топырақ қабатының көлем салмағы, тм3;
ß - топырақтың суарғанға дейінгі дымқылдығы, %;
γ - топырақты суарғаннан кейінгі дымқылдылығы, %;
u - жауын-шашынды пайдалану коэффициенті;
А - жауын-шашынның сіңіре суару мен егу аралығындағы мөлшері,мм;
Е - осы мерзімдегі булану мөлшері, мм;
q - есептелген топырақ қабатына қыл түтіктер арқылы ыза судың
көтерілу мөлшері, гектарына текше метр есебімен.
АНЫҚТАМАЛАР
Су ресурстары - белгілі бір территорияның топырақ және атмосфера ылғалын қоса алғанда, пайдалануға жарамды барлық жер астындағы және жер бетіндегі су қорлары.
Су шаруашылығы - халықтың және халық шаруашылығының қажетін сумен қамтамасыз етуді, оны тиімді пайдалануды, қорғауды қарастыратын шаруашылық саласы.
Суару нормасы деп 1 гектар жерді 1 рет суаруға қажет болатын судың мөлшерін атайды.
Су пайдалану мөлшері - судың пайдаланушыға қажетті мөлшері.
Су жинайтын аудан - жер бетіндегі немесе жер астындағы судың жиналатын орны.
Суды қорғау шаралары - табиғи су көздерін тиімді пайдалану, таза сақтау, қалдықтармен ластамау шараларының жүйесі.
Пайдалы әсер коэффициенті (пәк) - қуатты өзгертіп пайдалану кезіндегі жүйенің (машина, құрылғы) тиімділігін көрсететін шама.
Еңбекті қорғау - еңбек жағдайының адам өміріне, денсаулығына қауіпсіз болуын қамтамасыз етуге бағытталған шаралар жүйесі.
Су алатын құрылым - өзеннен, көлден, су қоймалардан және т.б. су алуға қызмет ететін гидротехникалық құрылыс.
Суару жүйесінің пайдалы әсер коэфициент - егістік жерге берілетін судың аумағын Т мерзімінде суару жүйесінің басына келген судың аумағына қатынасы болады.
Су балансы - қарастырылатын нысан үшін таңдалған уақыт аралығындағы су қорының өзгерістерін ескере отырып, оның кірісі мен шығысының арақатынасы.
Суару режимі - ауыл шаруашылық дақылдарын суарудың саны, мерзімі және суару нормасының мөлшерінің жинағы.
Гидромодуль - суарылатын аудан бірлігіне бір уақыт бірлігінде берілетін су көлемі.
Жер асты сулары - барлық физикалық күйдегі литосфераның сулары.
Ауыл шаруашылық мелиорациясы - ауыл шаруашылық дақылдарынан мол және тұрақты өнім алу үшін, қолайсыз табиғи жағдайларды (гидрогеологиялық, топырақтық, агроклиматтық) түбегейлі жақсарту жолында қолданылатын ұйымдастыру-шаруашылық және техникалық шаралар жүйесі.
Амортизация -(латын. amortisatio -- өтеу; франц. arnor- tir - бәсеңдету, жүмсарту) - Тозымпұл Өтемпұл -- жалпы ұлттық өнімді өндіру барысында тозған немесе пайдаланылған (тұтынылған) капиталдың көлемін бағалау; негізгі қорлардың тозуына қарай олардың құнын өндірілетін өнімге (орындалатын жұмысқа, көрсетілетін қызметке) бірте-бірте көшіру жолымен олардың құнын өтеу үдерісі.
КІРІСПЕ
Елімізде азық-түлікті және ауылшаруашылық өнімін молайтуды мелиорация жұмыстарының алатын орны өте зор, өйткені барлық егістіктің 60 пайызы қуаң және ылғалдылығы жеткіліксіз аймақтарда, ал 30 пайыздан көбі - суы мол жерлерде орналасқан. Бұндай жағдайларда топырақ құнарлығының табиғи потенциалын толығынан пайдаланудың өзі тек қана мелиорациялық шараларды қолданғанда ғана мүмкін болады. Қазіргі уақытта мелиорация еліміздің барлық аймақтарындағы ауыл шаруашылығын одан әрі өркендету жұмыстарының құрамды бөлігі болып саналады.
Қазақстанда суарылатын жердің көлемі қазіргі уақытта 2,3 млн. гектарға жетті. Суарылатын негізгі алқаптар Алматы, Жамбыл, Қызылорда, Талдықорған, Оңтүстік Қазақстан, Семей және Шығыс Қазақстан облыстарының оңтүстік аудандарында орналасқан. Алматы облысында суармалы жерлерде өндірілетін өнімнің сыбағалы салмағы - 70 %, Оңтүстік Қазақстан облысында - 79%, Жамбыл облысында - 67%, Талдықорған облысында - 61 %, ал Қызылорда облысында ауылшауашылығының барлық өнімі тек суармалы жерлерде өндіріледі.
Республикада суарылатын жерлерден мақта мен күріштің 100%, көкөністің 70% жуығы, жүгері дәнінің 40%, құнарлы және шырынды мал азығының 20 пайыздан астамы, көптеген жеміс, жүзім және басқа да шаруашылық өнімдер өндіріледі.
Гидромелиоративтік жүйелерді жобалағанда пайдаланылатын су қорларын, оны қажетіне жарататын халық шаруашылығының басқа да салаларының мүддесін ескеру керек. Бұндай салаларға мыналар жатады: су энергиясын пайдалану, өндіріс орындары мен елді мекендерді сумен жабдықтау және канализациялау және басқалар.
Соңғы жылдары дүние жүзілік бөгет құрылысында топырақ,бөгет көп қолданылады. Мұндай жауапты құрылыс жобалауда және тұрғызуда үлкен талап қойылады. Топырақтың құрылыстық қасиетіне лабораториялық жағдайда және құрылыс балында көп жақты экспериментті зерттеулер жүргізуді сондай-ақ есептеудің жаңа тәсілдері қарастыралады.
Қазіргі кезде республика суармалы жерлерінде егілетін мал азығы дақылдарының көлемі 1,0 млн 16 мың гектарға, олардың құрамындағы көпжылдық шөптердің көлемі 535,2 мың гектарға жетті, сүрлемге егілетін жүгерінің көлемі 265,5 мың гектарға жетті. Қазіргі таңда гидромелиоративті іс -шаралар нәтижесінде өнімділігі жағынан көпжылдық шөптермен салыстырғанда 3 - 4 есе кем болатын бір жылдық шөптердің көлемін кеміту, олардың орнына көпжылдық шөптерді егу арқылы 1 гектар суармалы жерде өндірілетін азық өлшемінің мөлшерін ұлғайтуға мүмкіншілік туып отыр.
Дипломдық жұмыстың мақсаты су қорын үнемді пайдалану мен суғармалы егіншілікті сумен қамтамасыз ету, суды реттеу болып табылады. Бұл жобада Ақсу ауданындағы Қызылағаш LD өндірістік бірлестігінің суару жүйесін салу қарастырылды.
1. ЖАЛПЫ БӨЛІМ
1.1 Объектіні және рельефті зерттеу
2014 жылы маған бекітілген 396 га. объект территориясына мынадай зерттеулер мен жоба жұмыстары жүргізілген:
- топаграфиялық;
- инженерлік-геологиялық және гидрогеологиялық;
- топырақ мелиорациясы;
- агроэкономикалық;
- жобалау;
Жоғарыда орындалған жұмыс нәтижесінде жер аймағы кез-келген мал шаруашылығының азық қорының, ауылшаруашылық өнімдерін өсіруге жарамды екені анық.
Сонымен қатар 1:100 000 маштабта жергілікті жердің топаграфиялық жоспары және Қызылағаш LD өндірістік бірлестігінде жерді қолдану жоспары негізделді.
Қазіргі осы жобаның негізі үшін қосымша ауданы 12 га. жерді зерттеу жұмыстары орындалды:
oo топагеодезиялық;
oo инженерлік-геологиялық және гидрогеологиялық;
oo топырақты суландыру;
Жергілікті жер рельефі солтүстікке қарай жазық еңкіш.
1.2 Табиғат жағдайлары. Физика-географиялық жағдайы. Климаты
Диплом жобасындағы қарастырылған жер бөлігі Ақсу өзенінің сол жағалауында, Жансүгіров ауылынан 10 км. қашықтықта орналасқан. Көктемгі су жайылымында орналасқан. Қызылағаш LD өндірістік бірлестігінің мекені Алматы қаласының асфальтты жолымен байланысқан. Оның ұзындығы 386 км. Орталық елді мекеннен аймаққа топырақ жолмен барады. Жұмыс жүргізіліп жатқан аймақтың климаттық сипаттамасы Қызылқұм метеорологилық көп жылдық бақылауларынан алынды.
Ауаның айлық орташа температурасы 1 - кестеде көрсетілген. Аязсыз күндердің орташа ұзақтығы 185 - 190 күнге созылады. Алғашқы аязды күндер қазан айының I-ші декадасына, соңғы аязды күндер сәуірдің I-ші декадасына тура келеді.
Ауданның ең жоғарғы температурасы шілдеде +29˚С, ең төмеңгі температурасы қаңтарда -11˚С. Орташа айлық жауын-шашын мөлшері 1 - кестеде көрсетілген. Жылдық қар жамылғысының ұзақтығы 55 күн. Алғашқы қар жамылғысы қарашаның 3-ші декадасына, қар жамылғысының еру кезеңі наурыздың 1-ші декадасына тура келеді. Ауаның орташа ылғалдылығы 1 - кестеде көрсетілген. Желдің негізгі бағыты солтүстік және солтүстік-шығыс.
Аймақтың жер бедері негізінен жазықтық және басқада ұзақ рельефтен тұрады. Биіктік айырмашылығы 3 м аспайды. Аймақта арықтар жүйесі дамыған. Арықтар тереңдігі 1,5 м аспайды. Ағын су жүйесі жоқ. Жер асты сулары 5 - 8 м тереңдікте кездеседі.
Топырақ құрамы дәнді өсімдіктер, тұрақсыз және бір жылдық өсімдіктер өсетін шөп құрамынан тұрады. Өсімдіктер құрамының көрінісі мынадай: жусан, жантақ, кермек, томирис т.б. Аймақтың барлық жерінде шеңгел таралған. Аймақтың өсімдік қоры қанағаттанарлық.
Осы ауданда құрылыс объектілерінен жүргізу үшін төмендегі кестеде климат сипаттамалары келтірілген.
Кесте 1.1
Негізгі климат сипаттамасы
Атауы
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
Жыл бойы
Ауа температурасы ̊С
3,5
1,1
5,8
14,2
20,7
27,4
29,4
26,7
19,8
10,3
1,1
4,4
12,3
Жауын - шашын мөлшері мм.
14,9
18,3
22,6
25,7
14,4
4,4
2,5
2,3
0,1
8,3
17,9
21,1
15,3
Атауы
I
II
III
IV
V
VI
VII
VIII
IX
X
XI
XII
Жыл бойы
Салыстырма-лылық ылғалдылық %
47
38
30
23
22
24
33
Ылғал жетіспеушілігі м.б.
1,8
2,3
3,4
7,1
12,1
19,2
25,5
23,5
16,5
9,2
4,1
2,1
Желдің орташа жылдамдығы мсек.
2,3
2,8
3,1
3,6
4,0
4,2
4,4
4,2
3,1
2,3
2,0
2,1
3,2
1.2 Инженерлік - геологиялық жағдайы
Геолог - метеорологиялық тобы төрттік дәуірдің сазды топырағы жеңіл, қатты консистенциялы классификация көріністе болады.
Аймақтың жер жағдайы бойынша саздақты, су өткізгіштігі I - типті болып табылады. Су өткізгіштігі судың салмағы бойынша 5 см аспайды (СНиП-2.06.01-86). Саздақты топырақтың негізгі физика - механикалық көрсеткіштері төмендегідей:
oo су сіңіру шегі 0,24-0,27
oo иілгіштік саны 0,09-0,08
oo салыстырмалылық салмағы 2,71-2,74 гсм3
oo көлемдік салмағы 1,46-1,73 гсм3
oo скелеттің көлем салмағы 1,32-1,38 гсм3
oo ылғалдылық 0,07-,015
oo кеуектілігі 49-50%
oo кеуектілік коэффиценті 0,96-1,00
oo аққыштық шегінің кеуектілік коэффиценті 0,65-0,73
oo консистенция 0
oo ылғалдылық дәрежесі 0,19-0,34
oo сығылу коэффиценті см2кг
oo деформация моделі кгсм2
Сазды топырақ құрамы:
oo құм 43,4%
oo шаң 36,9%
oo саз топырақ 14,7%
Саздақтан ағып шыққан су орташа тұзды. Жеңіл еритін тұз құрамы 1,32% жетеді. Тұздану типі сульфатты 5,5 - 8,8 м тереңдіктегі жер асты сулары рельефіне байланысты скважиналармен шығарылады. Суға кедергі келтірілген жыныстар саздақтар мен құмдақ. Судың химиялық құрамы натрий-калий сульфатты, агрессивті.
Сүзілу коэффициенті үшін мыналар қабылданған:
саздақ үшін - 0,1 мтәу.
құмдақ үшін - 0,5 мтәу.
Топырақтың тоңу нормативтік тереңдігі СНиП-2.06.01-86 бойынша мына формуламен анықталады.
(1.1)
Мұндағы: Но - тоңу тереңдігі, -1, қабылданған 23.
- орташа айлық төмен температураның абсалют мәндерінің қосындысы.
Саздақ үшін НН=64 см
Ауаның сейсмикалылығы СНиП-02.06.04-82 - 6 балл.
1.3 Топырақтың мелиоративтік жағдайы
Өндірістік бірлестік негізінен қаракөл өсірумен айналысады. Топырақтың мелиоративтік жағдайын зерттеу мақсаты жерді суғару жобасын жасауға негізделген.
Топырақтық - мелиоративті түсірімнің жалпы ауданы 4,5 км2 құрайды. Топырақты - мелиоративті жұмыс үшін жоспарлы негізін 1:5000 масштабтағы үлес тиесілі.
Зерттелетін аймақ Ақсу өзенінің сол жағалау террассасындағы далалы аймақта орналасқан. Топырақтың және өсімдік жамылғылырының дамуы ауданның геомарфологиясымен байланысты. Аллювиальды түрінен шыққан топырақ далалы топыраққа өтумен Шығыс граминдері бойынша белгілі - бір көлемде барханды қырлар тәріздес түрде эоловты құмдар кездеседі.
Жұмыс аумағындағы физикалық - химиялық мәліметтер негізінде кәдімгі орташа ақ сортаңды жеңіл сортаңды, жеңіл саздақты сұр топырақ түрлері барлық массивтері бойынша жайылымдарда таралған.
Топырақ тәріздес жыныстар жеңіл саздақтар ретінде аллювиальды шөгінділер жатады.
Жер асты сулары 5,5 - 8,0 м тереңдікте болады. Олар 1,37 - 3,36 гл минералданған. Өсімдік түрінен кездесетіндер: жусан, жантақ, томарис, эфемер және т.б.
Топырақтың сипаттамасы үшін массивтің орталығындағы 5-ші кескінде берілген. Жарайтыны - жайылымдар. Рельеф - әлсіз толқынды жазықтық.
А 0-25 см. Ашық сұр, құрғақ, жеңіл саздақты, кесек - кесек, борпылдақ. Өсімдік тамырларына енген. Өтуі баяу, тұрақты.
В 25-70 см. Сарғыш реңді ашық - сұр, борпылдақ, аздап ылғалды, кесекті, жеңіл саздақты. Өтуі баяу.
С 70-200 см. Ашық - сұр, ылғалды, аздап саздақты, кесекті борпылдақ. Құрамы бойынша бұл топырақтар жеңіл саздақты, 23 - 25% физикалық балшық бар. Анализ мәліметтері бойынша орташа тұзды топырақтар, нақты қолдағы горизонтта 0-30 см құрайды. 1,19% тұздануы тереңдігімен төмендейді.
Орташа сапалы топырақтар келесі іс - шараларда ұсынылады:
1. Жоспарлау.
2. Шаю.
3. Дренажды-коллекторлық желілерді құру.
4. Минералды тыңайтқыштар ендіру.
Қорытындылар мен ұсыныстар
1) Аумақтық геологиялық құрылуында аллювиальды саздақтар құмдақтармен қабаттасқан.
2) Инженерлік - геологиялық қатынасына қарай жұмыс аумағы топырақ жағдайының 1-ші типіне жатады. Саздақтары жеңіл қатты.
3) Жер асты сулары 5,5 - 8 м тереңдіктен алынады. Су орналастырғыш жыныстар болып саздақтар табылады. Химиялық құрамы бойынша сульфатты қаттылыққа ие.
4) Аумақтың тұздылығы орташа болып, тұздылық көрсеткіш 1% құрайды.
5) Топырақтың тоңу нормативті тереңдігі - 64 см.
6) Топырақты өңдеу коэффициенті ЕрЕр №1 құрылыс жұмыстарына сәйкес келтірілген. Саздақтар - П.30б.
7) Саздақтардың сүзілу коэффициенті сүзгілеу коэффициенті тәулігіне - 0,1 мтәу.
8) Аймақтың сейсмикалылығы - 6 балл.
1.4 Ауылшаруашылық өндірістің маманданған және қазіргі жағдайы
Өндіріс бірлестік қаракөл өсіру бағыттары бойынша мамандандырылған. Қызылағаш LD өндірістік бірлестігінің қарамағында 5 бөлімше, 3 бригада, 5 ферма бар және ірі мүйізді қаракөл өсіруде қолға алынған.
Пайдаланылған жердің жалпы ауданы 396 мың га. құрайды, айдалған жер 2,0 га., жайылымдық жер 216,6 немесе 77%.
Шынжыр табанды және дөңгелекті тракторлар 5, дән жинайтын комбайн 4. Су жабдықтау объектілерінің құрайтыны бұрғылау құдықтары - 14, су өткізгіштігі - 5,9 км.
Жобалау бойынша жекеленген аймақ өткізу кезіндегі азықтық бірлігі - 74т.
2. ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ
2.1 Мелиоративті құрылыс. Жұмыс істеп тұрған су шаруашылығының жүйесі және құрылымы
Жансүгіров ауылының суарылатын аймақтары "Сулы" шаруашылық каналынан, яғни Ақсу өзенінен насос станциясының көмегімен тартып алады.
Жобаланған аймақтың оң бөлігінде 200 га. суарылатын ауданның және 105 га. құрылысқа қатысты ауданы орналасқан, яғни ішкі шаруашылық "Аққорған" каналынан суғарылады.
Суарудың техникалық сипаттамасы. Жобаланған суғару жүйенің ауданы 318,0 га. нетто, Р-1 каналынан суғарылады, олар ішкі шаруашылық "Аққорған" каналынан насос станциясының көмегімен алады.
"Аққорған" каналы суды "Сулы" шаруашылық каналынан алады, яғни өз кезегінде суарылатын суды Ақсу өзенінен насос станциясының көмегімен алды.
Суғару аумағына су У-1; У-2; У-3 және Р-1 су таратқыштары арқылы жеткізіледі, сонымен бірге уақытша суландырғыштар жоспарланған.
Жер үсті және жер асты сулары болу үшін суармалы аймақтан коллекторлық - дренажды желілер қарастырылған, суды К-1 коллекторымен шығарылады. Ауылшаруашылық дақылды суғару үшін суғарудың жер бетімен суғару әдісі қабылданған.
Ауылшауашылық және эксплуатациялық механизмдері жүруі үшін егістік шекараларында, канал бойында топырақты жолдар қарастырылған.
2.1.1 Массивтің суармалы жер қорында құрылыс үшін бөлінген жер
Осы берілген жоба тек қана мелиоративті құрылыстарға арналған. Бруттоның жалпы ауданы 360,12 га-ды құрайды, сонымен бірге нетто 317,85 га. Топырақты мелиоративті зерттеулердің нәтижелері негізінде жерлер ауылшаруашылық мәдени азықтық өнімдерді өсіруге ыңғайлы.
Рельефті күйі бойынша аумақ 2,77 га-ды құрайды. Суармалы және коллекторлық дренажды желілерінің құрылысы үшін - 26,4 га. жер қажет, жол үшін - 2,2 га., орман алқабы үшін - 10,9 га. Барлық қажет жер аумағы - 42,27 га. Жерді пайдалану коэффициенті - 0,884.
2.1.2 Суарылатын жерлерінің суды пайдалану
"Р-1" тарту каналы есептік шығыны 0,5 м3сек. құрайды, бұл жердің 305 га нетто қосылған, олардың 200 га. пайдалану үшін, 105 га. құрылыс үшін ажыратылған.
"Р-1" тартқышынан жер арнасында суғаруға арналған су ауданы 318 га. нетто жобаланған аймаққа түседі, яғни "Р-1" және аймақтық таратқыштар У-1, У-2 және У-3 таратқыштарының көмегімен жүзеге асырылады.
Сол себепті де "Р-1" таратқышына жалпы суарылатын аудан 623 га. неттоны құрайды, суғаруға арналған суды мына көлемде талап етеді
(2.1)
Мұндағы: - неттоның ауданы, тең 623 га.
- есептік гидромодуль (лс).
Бруттоның шығыны:
(2.2)
Мұндағы: суғару жүйесінің ПӘК;
Жобаланған аймақтар үшін 318 га. нетто ауданына келесі есептік шығын неттосы талап етіледі:
(2.3)
"Р-1" таратқыш каналы жер арасында суды "Аққорған" ішкі шаруашылық каналынан алады, мұны "Сулы" шаруашылық каналымен жүзеге асырылады және өз кезегінде суғаруға арналған суды насос станцияларының көмегімен Ақсу өзенінен алады.
2.1.3 Суғару желісі және суғару техникасы
Аймақтағы каналдардың орналасуы рельефтерге байланысты, яғни суғару ауданының каналында судың горизонтының басқаруымен, сонымен бірге қысқа жолдар бойынша және суғарылатан жерлерді орналастыру үшін қарастырылады. Жобада Р-1, У-1, У-2 және У-3 науалы таратқыш каналдары қабылданған, ал уақытша суарғыштар жер арнасында орналасқан.
Жер бетінің еңістігі үлкен болғандықтан суармалы каналдың ПӘК-ін жоғарлату үшін және де каналды ұзақ қолдану үшін жобада науалы каналдар ЛР-60, ЛР-80 қарастырылған.
Науалы каналдың жалпы ұзындығы 5077 м, ал суғару ауданы оларда 300,0 га. нетто және 360,12 га. брутто. Суғару аймағындағы судың шығыны 0,25 м3сек. Каналдың пайдалану әсер коэффициенті 0,97, ал барлық жүйенікі 0,92.
Каналдар бойынша жұмыс ауқымы және гидравликалық элементтері каналдың көлденең қимасында көрсетілген. Кестеде номенклатурасы мен науа түрі берілген.
Кесте 2.1
Науа түрлері мен номенклатурасы
Каналдар
Науа маркасы
Науа материалы
Науа биіктігі (мм)
Каналдардың ұзындығы (м)
1
2
3
4
5
Ң"Р-1" таратқышы
Танаптық таратқыштар
"У-1" ---- "У-2" ---- "У-3"
---- "У-3"
ЛР-80
ЛР-60
ЛР-60
ЛР-80
ЛР-60
Бетон
БП-300
----
----
----
----
800
600
600
800
600
1100,0
1460,0
1320,0
900,0
1090,0
Ауылшаруашылық мәдени өнімдерді суғару үшін осы берілген аудан үшін жер бетімен суғару әдісі қолданылды. Табиғат, климат, рельеф жағдайларына қарай жер бетінен суғару ыңғайлы.
Жоңышқа үшін тақталап суғару ыңғайлы, жүгеріні жүйектеп суғару ыңғайлы.
2.1.4 Коллекторлы - дренажды жүйе
Топырақты - мелиоративті мәліметтер негізінде топырағы сорланған, ал жер асты сулары 4,5 - 6,5 м тереңдікте орналасқан. Ақсу өзенінің су шығыны қалыпты жағдайда болғанда аймақтың жер асты суының деңгейі 1,5 - 1 метрге көтеріледі. Жер асты суының төмендеуіне және аумақтың топырағына қайтадан сор басуына қарсы дренаж құрылымдары жоспарланған. Экономикалық тұрғыдан қарағанда жобада ашық көлденең дренаж қабылданған.
Коллекторлық - дренажды желілердің жалпы ұзындығы 11,91 км. Коллекторлық - дренажды каналдар бойынша көлденең және созылмалы профилдері гидравликалық элементтері негізінде және жұмыс ауқымы көлденең профиль сызбаларында көрсетілген. Дренаж аралық қашықтығы В.И.Шестоковтың формуласы бойынша анықталған.
(2.4)
Мұндағы: Т - топырақтың су өткізгіштігі.
W - станционарлы сүзгілеу азықтандыруы.
Һ - дренаж аралық қашықтық.
Но - дренаж арасындағы қысым.
- аяқталмаған дренаж сипаттамасы.
Канал баурайының орналастыру m=2,0, канал табанының ені 0,8 м, канал тереңдігі 2-ден 3,5-метрге дейін.
Дрен жинақтауыш дренге құяды, өз кезегінде олар танап орталығынан өтетін К-1 коллекторына құяды. К-1 коллекторы дрен суын және жер беті суларды солтүстік - шығыс бағытында СНП-50010 насос станциясының көмегімен Ақсу өзеніне құяды.
2.1.5 Желілердегі гидротехникалық құрылыстар
Шығындармен және горизонттағы суларды реттеу үшін каналдарда жобалар бойынша желілерде гидротехникалық құрылыстар қатары қарастырылған.
Үлкен каналдан кіші каналдарға су беру үшін және уақытша суару құрылымы үшін темір бетоннан және азбест цементтен жасалған диаметрі 600 және 400 мм болатын су өткізетін құрылымдар қарастырылған.
Каналдан өту үшін коллекторлы - дренаж жүйесінде темір бетоннан жасалған өткел қарастырылған.
Дрен және коллектор құрылымдар қарастырылған.
Кесте 2.2
Құрылыстардың атауы мен саны
Құрылыстардың шифры мен атаулары
Каналда
Саны
Типті жобаның немесе сызбаның атаулары
Су реттегіш құрылым ЛР-60
Р-1
I
ВЛ-60 науалы каналынан суды жіберу
Суды тастағыш ВЛ-60
Р-1
I
---- ---- ----
Уақытша суғару каналдарына суды жіберу құрылымы ВЛ-40
У-1
II
Науалы каналдан суды жіберу ВЛ-40
---- ----
У-2
II
---- ----
---- ----
У-3
5
---- ----
Екі жақты уақытша суландырғыштан суды жіберу ВЛ-40
----
13
---- ----
Өткел үшін ашық дрендегі ТОД-I трубасы
Д-5; Д-36
29
ТОД-I суармалы жолдар бойынша ашық құбыр
Құрылыстардың қорытындысы: 99
2.2 Суару режимі.Ауылшаруашылық дақылдардың суғару режимі
Суғарудың саны, мерзімі, суғару нормаларының жиынтығын суғару режимі деп атайды. Суару режимін жоспарлауда жалпы су қажеттілігі (булануы), суландыру және суғару нормасы, әрбір дақылдың суару мерзімі анықталды, гидромодульдің графигі жасалады және суғару режимімен су көзі режимі сәйкестендіріледі. Суғарудың жобаланған режимі топырақта су, ауа, жылу режимдерімен қамтамасыз етеді. Ауылшаруашылық дақылдардың суды тұтынуы барлық өсімдіктердің дамуының жалғастығымен анықталады. Суды пайдалану коэффициенті деп топырақ бетінен булануға кеткен су мөлшерін айтамыз.
Суды жалпы пайдалануы мына формуламен анықталады:
(2.5)
Мұндағы: - жалпы суды пайдалану, м3;
- суды пайдалану коэффициенті, м3ц;
- өнімділігі.
"Типроводхоз" жобалау институтының мәліметтері бойынша суды тұтыну коэффициенті ауылшаруашылық дақыл егістігіне байланысты құрғақ аймақтар үшін тең, жобалау егістілігі кезінде жоңышқалар үшін -
Мал азықтық қант қызылшасы кезінде -
Жүгері силос үшін - ; ;
Жоңышқа үшін суды тұтыну: ;
Азықтық өнімдер үшін: ;
Жүгері силос үшін: .
2.2.2 Су балансының тапшылығы немесе суғару нормасы - бұл жоспарланған өнімді алу үшін берілетін су мөлшері
Суғару нормасы климаттық топырақтың, гидрологиялық тағы басқа жағдайларға байланысты бір түрдегі дақылдар үшін үлкен көлемде ауытқиды. Қазіргі таңда суғару режимі бір жылда әрбір дақыл үшін су шығынының балансы 95% қамту жоспарлануда.
Жер асты суы өте тереңде жайласқан жағдайда ауылшаруашылық мәдени өсімдіктер үшін суғару кезеңін А.Н.Костяковтың формуласы бойынша анықтаймыз:
(2.6)
Мұндағы: - толық суды тұтыну, м3 га;
- вегетациялық емес кезең кезіндегі атмосфералық жауын, мм;
- шөлейт және далалы аумақтар үшін күзгі - қысқы жауын - шашынды пайдалану коэффициенті 0,65 - 0,75 тең.
- вегетациялық кезеңдегі атмосфералық жауындар, мм;
Жоңышқа үшін суару нормасы:
азықтық өнімдер үшін:
Үлкен жағын дөңгелектейміз 5200 м3с;
oo жүгері силостау үшін:
Бір рет суғару үшін берілген су мөлшерін (м3га) суғару нормасы деп атайды. Суғару жүйелерін жобалау кезінде суғару нормасы және суғару мерзімдері негізінде ғылыми мекемелерінің ұсынысы бойынша қабылданады. Бұл ұсыныстардың болмағаны кезінде суғару нормасын, вегетациялық суғаруды мына формуламен анықтаймыз:
(2.7)
Мұндағы: топырақ қабатының өнімділігі, м;
есептік қабаттың ауқымды салмағы, тм3;
есептік қабаттың ылғалдылығы (құрғақ топырақтың салмағынан);
суару алдындағы топырақтың есептік қабатының ылғалдылығы.
Есептеуде оны ылғалдылықтың тең жіберілуімен қабылдайды, яғни капеллиярлық ылғалдылығы.
Жүгерілер үшін топырақтың есептік қабаты: Н=0,4 - 1,0 м, жоңышқалар үшін Н=0,8 - 1,0 м және азықтық дақылдар Н=0,4 - 0,8 м.
Суғару нормасын анықтаймыз.
oo жоңышқа үшін:
oo азықтық өнімдер үшін:
oo жүгеріні силостау үшін:
2.2.3 Суғарудың мерзімдерін, күндерін анықтау
Суғару нормасы барлық суғару нормасының қосындысынан тұрады М=m. Суғару нормасы бірдей көлемде болғанда суғару төмендегі формуламен анықталады:
(2.8)
Мұндағы: М - жалпы суғару нормасы, м3га;
m - танаптағы суғару нормасы, м3га;
Суару саны (вегетация кезінде):
oo жоңышқалар үшін
oo мал азықтық өнімдер үшін
oo дәндік жүгері үшін
Шығыс Қазақстан үшін ғылыми зерттеу институтының ұсынысы бойынша суғару нормаларда жоңышқалар үшін даму фазасы бойынша m=800 -1300 м3га шегінде өзгереді және вегетациялы суғару 8 - мамырдан басталады, ал соңы 21-қыркүйекте, 5 - 7 суғару мөлшерінде: мал азықтық өнімдер үшін m=700 - 1200 м3га, бұл жерді вегетационды суарудың басталуы 12-ші мамырдан, ал соңы 15-ші қыркүйекте 5 - 7 суару мөлшерінде және силос үшін жүгері m=600 - 1100 м3га, бұл жерде вегетационды суару 28 мамырдан, ал соңы 13-ші тамызда, яғни 4 - 6 суару мөлшерінде.
Топырақта ылғалдың қорын төмендетпеу үшін гидромодуль графигін жинақтау мақсатымен жеңілдетеді, ең жоғарғы суару нормасына есеп жүргізу ұсынылмайды.
Негізінен есептік суару норманы 10 - 20% төмен қабылдайды. Жоғарыда айтылғандардың негізінде суару нормаларын тағайындаймыз:
oo жоңышқа үшін:
1 - танап m1=800 м3га, суару мерзімі 8-нен 31 мамырға дейін.
2 - танап m2=850 м3га, суару мерзімі 4-нен 27 маусымға дейін.
3 - танап m3=900 м3га, суару мерзімі 3-тен 27-ші шілдеге дейін.
4 - танап m4=1000 м3га, суару мерзімі 31-ші шілдеден 24-ші тамызға дейін.
5 - танап m5=1150 м3га, суару мерзімі 28-ші тамыздан 21-ші қыркүйек аралығы.
- мал азықтық қант қызылшасы үшін:
1 - танап m1=700 м3га, суару мерзімі 13-ші мамырдан 29-ші мамыр аралығы.
2 - танап m2=700 м3га, суару мерзімі 1-ші шілдеден 17-ші маусым аралығы.
3 - танап m3=800 м3га, суару мерзімі 20-ші маусымнан 6-ші шілде аралығы.
4 - танап m4=900 м3га, суару мерзімі 1-ші шілдеден 29-ші шілде аралығы.
5 - танап m5=1000 м3га, суару мерзімі 3-ші тамыздан 22-ші тамыз аралығы.
6 - танап m6=1100 м3га, суару мерзімі 27-ші тамыздан 15-ші қыркүйек аралығы.
- силосталатын жүгері үшін:
1 - танап m1=600 м3га, суару мерзімі 25-ші мамырдан 3-ші маусым аралығы.
2 - танап m2=650 м3га, суару мерзімі 6-ші маусымнан 15-ші маусым аралығы.
3 - танап m3=700 м3га, суару мерзімі 10-ші шілдеден 12-ші шілде аралығы.
4 - танап m4=750 м3га, суару мерзімі 12-16 шілде аралығы.
5 - танап m5=850 м3га, суару мерзімі 16-26 шілде аралығы.
6 - танап m6=950 м3га, суару мерзімі 2-12 тамыз аралығы.
Ауылшаруашылық мәдени өнімдердің гидромодулін анықтаймыз. 1 га суару ауданының суды тұтынушылығын - гидромодуль деп атайды. Шамасы тәулік бойы суару кезінде мына формуламен анықтайды.
лс 1 гектарға (2.9)
Мұндағы: m - суару нормасы, м3га.
- мәдени өсімдіктер құрамындағы ауыспалы егістік аумағы, %.
t - мәдени өсімдіктерді суару кезеңі, тәулік.
Бір мәдени өнімнің суару режимін график түрінде ұсынуға болады, онда ауыспалы егістік алқабында бір рет суғаруға кеткен су мөлшері есепке алынады:
(2.10)
Егерде оны толтыру жолымен теңестіретін болсақ, онда мәдени өнімдердің жинақтық график режимі алынады (суару графигі).
Гидромодуль шамасын әрбір дақылдың барлық суғаруына қатысты тәулік бойы суаруда мына формуламен анықтаймыз.
oo жоңышқалар үшін:
oo мал азықтық қант қызылшасы үшін:
oo жүгері үшін:
oo силос үшін жүгерінің гидромодулі:
Есептеу нәтижелерін үйлестірілмеген гидромодуль графигінің кестесіне жазамыз. Суммарлы гидромодуль барлық егістік түрлерінің күн сайынғы вегетация кезеңінің гидромодулін графикалық жинақтау жолымен анықталады.
Гидромодулдің үйлестірілген графигі:
oo жоңышқа үшін:
oo мал азықтық қант қызылшасы үшін:
- жүгері үшін:
Кесте 2.3
Үйлестірілмеген гидромодуль графигі
Егістік
түрлері
Қатыс үлесі
Суғару нормасы
Тақтаның
номері
Суғару нормасы
Суғарудың есептік мерзімі
Суғару
аралық
кезең
(тәул.)
Гидро
мод
л\сек.
1 га q
Басталуы
Соңы
Ұзақ
тығы
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Жоңышқа
0,429
4700
1
2
3
4
5
800
850
900
1000
11500
80,5
4,06
3,07
21,07
28,08
31,05
27,06
27,07
24,08
21,09
24
24
25
25
25
27
27
31
29
29
0,166
0,176
0,178
0,179
0,229
Мал азықтық қант қызылшасы
0,143
5200
1
2
3
4
5
6
700
700
800
900
1000
1100
13,05
1,06
20,06
11,07
3,08
27,08
29,05
17,06
6,07
29,07
22,08
15,09
17
17
17
17
18
18
20
19
21
23
25
-
0,068
0,068
0,078
0,088
0,092
0,102
Силосталатын жүгері
0,428
4500
1
2
3
4
5
6
600
650
700
750
850
950
25,05
6,05
19,06
2,07
16,07
2,08
3,06
15,06
28,06
12,07
26,07
12,08
10
10
10
11
11
11
12
13
13
13
14
18
0,298
0,323
0,348
0,338
0,383
0,429
Кесте 2.4
Үйлестірілген гидромодуль графигі
Егістік түрлері
Қатыс үлесі
Суғару
нормасы
Тақтаның
номері
Суғару нормасы
Суғарудың есептік мерзімі
Суғару аралық кезең (тәулік)
Гидромодуль
лсек.
1 га q
Басталуы
Соңы
Ұзақтығы
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
Жоңышқа
0,429
4700
1
2
3
4
5
800
850
900
1000
1150
12,05
8,05
1,07
27,07
23,08
5,06
30,06
26,07
22,08
19,09
25
25
26
27
-
26
25
26
29
-
0,155
0,169
0,172
0,185
0,204
Мал азықтық қант қызылшасы
0,143
5200
1
2
3
4
5
6
700
700
800
900
1000
1100
12,05
30,05
18,06
8,07
28,07
18,08
29,05
17,06
7,07
27,07
17,08
7,09
18
19
20
20
21
21
-
19
19
20
20
23
0,065
0,061
0,067
0,075
0,079
0,087
Жүгері
0,428
4500
1
2
3
4
5
6
600
650
700
750
850
950
25,05
6,06
19,06
2,07
16,07
31,07
4,06
16,06
29,06
13,07
26,07
13,08
11
11
11
12
13
14
-
13
12
14
15
16
0,271
0,294
0,316
0,310
0,323
0,336
Сурет 2.1 Үйлестірілмеген гидромодуль графигі
Сурет 2.2 Үйлестірілген гидромодуль графигі
Гидромодуль графигінде абцисса осі бойынша күнтізбелік уақыт масштабында суғару кезеңі ай, күн мезгілдерін көрсетеді, ал ордината осьтері бойынша гидромодуль көрсетілген.
Графиктегі әрбір егістік түрінің суғарылуы тікбұрыш түрінде көрсетіледі, ал ені суғару кзеңдерінің ұзақтығын білдіреді.
Басқа мәдени егістік түрлерінің гидромодуль графигін құруды бітірген соң, екіншісіне тағы басқаларға ауысады.
Егерде екі немесе бірнеше мәдени егістіктерді толығымен немесе жартылай уақыты бойынша сәйкес келсе онда осы күндері ординаттар және тікбұрыштар жартылай немесе толығымен бірінен кейін бірі құрылады. Барлық мәдени өнімдердің гидромодулін құру кезінде жинақталған гидромодуль графигін аламыз.
Бұл график q=0,61 лс гидромодуль ординатасымен сатылай күйде және q=0,078 лс гидромодулдің минималды ординатасымен алынды. Су шығындары суғару аудандарында гидромодуль ординаталары тең.
(2.11)
2.3 Ауылшаруашылық дақылдарының суғару әдістері мен техникасы. Суғарудың негізгі әдіс - тәсілдері
Алқаптарда суару нормасы негізінде үш тәсілде беріледі.
oo жер бетімен
oo жаңбарлатып
oo топырақ асты арқылы
Табиғи және шаруашылық жағдайлар негізінде біздің жобада суғарудың жер беті әдістері қабылданған және бұл әдістер кезінде су топырақтың үстімен таралады немесе қатарларға ағып топыраққа сіңеді. Бұл суарудың түрі өзінше үш түрге бөлінеді:
oo тақталар бойынша жіберу;
oo қарық арқылы суғару;
oo жайып суғару;
Суғару кезінде су жіберілісімен жер бетімен жұқа қабат болып топыраққа вертикаль жағдайда сіңеді. Атыздар арқылы суарғанда бір - бірінен кейін, ал су жайылу әдісі бойынша емін - еркін су ішеді. Су жайылу жолымен суаруда жан -жағынан топырақ үйіндісімен қоршалған танап суға толып емін - еркін сіңеді. Үстіңгі қабаттан суару төмендегі ерекшеліктерге тән.
1. Суғаруды кезеңімен жүргізеді, су қорлары топырақ қабаттарында аккумуляцияланады және суғару арасы кезеңінде шығындалады.
2. Тек қана топырақтар ылғалданады.
3. Ылғалданудың әр түрлі тереңдіктерін алу.
4. Суғару кезеңдері арасында топырақ ылғалдылығының ауытқулары.
Суғару техникасы мен әдістеріне жарияланылған танаптар қорытындыланады:
- азықтық қабаттың тереңдігі және ауданы бойынша судың есептік мөлшерін анықтау, ауылшаруашылық мәдени дақылдардың жоғары агротехникасымен жинақтап қамтамасыз етеді.
- су шығынының өндірістік еместігін қысқарту және жоғары коэффициенті қамтамасыз ету (0,05-1,0 аз емес) топырақ құрылымын сақтау.
- топырақты сор басудан және батпақтанудан сақтау.
- суғаруда жоғары өндірістік еңбекке ие болу, шамалы механизация мен автомизацияға ие болу.
- ауылшаруашылық жұмыстың максималды жұмысын өткізу және суармалы жерлерді рационалды пайдалану.
Суды сіңіріп алу және сүзгілеу. Жоғарыдан суарған кезінде судың қозғалысы және сіңіру процесін екі фазаға бөліп қарастырамыз:
- сіңіріп алу;
- сүзгілеу;
Топыраққа суды сіңіріп алу, бұл топырақтың бос қуысы сумен толығуы, жібу шегінде пайда болады.
Құлап ағу және жаңбырлатып суғару кзінде су төмен қарап сіңеді, қарықпен суғарғанда да су төмен қарап жан - жағына және жоғары қарай капиллиярлар арқылы сіңеді.Содан кейін су сіңіру кезінде топырақ арасындағы бос қуыстар сумен толғаннан кейін, судың сүзілу процесі жүреді, ендеше судың ендігі жылжуы гидротехникалық қысым әсеріне байланысты болады, сүзілу вертикаль және горизанталь бағытта болуы мүмкін.
Қарық арқылы суғару. Қарықтар арқылы суғару кең қатарлы айдалған жердегі егістер үшін қолданылады (мақта, жүгері, қант қызылшасы). Қарықтап суғару еңістігі 0,02 - 0,03-ке дейін болған алаптарда қолданылады.
Тақталардан қарықтардың айырмашылығы олардың кез - келген бұрышта кесіп алуға болады, ұзындығы бойынша қарықтап суғару техникасы элементіне жатады.
Атыздағы су шығыны орасан көп болуы мүмкін, керек топырақтың бір қалыпты ылғалдануын қамтамасыз етіп су қарықты шаймайтындай және ұзына бойына су шығынсыз, қажет болған тереңдікке дейін ылғалдану керек.
Осы жағдайларды орындау үшін су шығыны мөлшерін реттеу қажет. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz