Алматы энергетика және байланыс университетінің қабылдау комиссиясының жұмысын автоматтандыру

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 98 бет
Таңдаулыға:

5

6

7

Аңдатпа

8

Менiң дипломдық жобамда Алматы энергетика және байланыс

университетінің қабылдау комиссиясының жұмысын автоматтандыруға

арналған ақпараттық жүйесін құру. Бағдарламаның деректер қорын My SQL

2008 r2 жасалынып ал интерфейсі Microsoft Visual Studio 2013 C# тілінде

жасалынды.

Техникалық бөлімінде пайдаланылатын технологиялардың маңыздылығы

және бағдарлама құру кезеңдері көрсетілген.

«Өміртіршілік қаупсіздігі» бөлімінде еңбек жағдайларына, жұмыс орнына

талдау жасалынды.

«Техника-экономикалық негізделуі» бөлімінде енгізілген ақпараттық

жүйеден алынған экономикалық пайданы есептеу жүргізілді.

Аннотация

Цель моей дипломной работы - разработка информационной сиcтемы для

приемной комиссии Алматинского Университета Энергетики и Связи. База

данных программы была создана на основе системы My SQL 2008 r2, а

интерфейс написан на языке Microsoft Visual Studio 2013 C#.

В технической части работы описаны значение используемых технологий

и этапы создания программы.

В разделе «Правила техники безопасности» указаны требования к

условиям труда и рабочему месту.

В части «Технико-экономическое обоснование» произведены расчеты по

исчислению условного эффекта, получаемого от внедрения разработанной

программы.

Abstract

The aim of my thesis - cultivating information system for the selection

committee of University of Power Engineering and Telecommunications in Almaty.

The database program was created on the My SQL 2008 r2 basis, and the interface

was written in Microsoft Visual Studio 2013 C #.

In the technical part of the paper the value of the technology used and the steps

of creating the program were described.

The "Safety Rules" part maintains the requirements for working conditions and

workplace.

"Feasibility Study" part includes accounts based on calculations of the

conditional effect, resulting from the application of the developed program.

9

Мазмұны

1 Техникалық тапсырма . . . 13

1. 1 Тағайындалуы және қолдану аймағы . . . 13

1. 1. 1 Сенімділікке қойылатын талаптар . . . 13

1. 1. 2 Техникалық құрылғыларға қойылатын талаптар . . . 13

1. 1. 3 Бағдарламалық құжатқа қойылатын талаптар . . . 13

1. 2 Құру кезеңдері мен сатылары . . . 14

1. 3 Автоматтандырылған жұмыс орнының (АЖО) мен құрылымы . . . 14

1. 3. 1 АЖО құрылымы . . . 15

1. 3. 2 АЖО-ға қойылатын жалпы талаптар . . . 16

1. 3. 3 АЖО-ды жобалау сатылары . . . 17

1. 3. 4 Қабылдау комиссия жұмыcының жалпы cипаттамаcы . . . 18

2 Ақпараттық жүйелер. Деректер қорын жобалау . . . 19

2. 1 Ақпараттық жүйелер туралы қысқаша мағлұматтар . . . 19

2. 1. 1 Ақпараттық жүйе жобалау сатылары . . . 20

2. 1. 2 Ақпараттық жүйенің тіршілік циклі . . . 21

2. 1. 3 Ақпараттық жүйелер ұғымы және олардың маңызы . . . 23

2. 2 Деректер қорын жобалау . . . 26

2. 2. 1 Деректер моделі . . . 26

2. 2. 2 Реляционды деректер қорына қойылатын талаптар . . . 28

2. 2. 3 SQL сұраныс тілі. МҚБЖ үшін интерфейсті стандарттау . . . 29

2. 2. 4 Қосымшаларды өңдеу кезінде SQL тілінің қолданылуы . . . 31

3 Дерекқорды жобалау және оны іске асыру . . . 33

3. 1 ДҚ құрудың бастапқы кезеңі . . . 33

3. 2 Концептуалды жобалау . . . 33

3. 2. 1 Қажетті ақпарат. Пайдаланушылардың талабы . . . 33

3. 2. 2 Дереқор және қосымшаны жобалау құралдарын таңдаудың негізі . . . 34

3. 3 Бағдарламаның ER моделін жасау . . . 35

3. 3. 1 Бизнес ережелер . . . 36

3. 3. 2 Реляционды қатынастарды құрастыру . . . 39

3. 3. 3 Лoгикалық жoбалау . . . 41

3. 4 Физикалық жобалау . . . 42

3. 4. 1 Дерек қорына қосымша құру . . . 42

3. 4. 2 Бағдарламаның негізгі алгоритмі . . . 42

3. 4. 3 Администратор бөлімінің коды . . . 43

3. 4. 4 Бағдарламаны сипаттау . . . 54

4 Тіршілік қауіпсіздігі . . . 63

10

4. 1 Ауа алмасу (кондиционер) жүйесінің құрылғысы және есебі . . . 63

4. 2 Кондиционерлеу және ауаны жаңарту жүйелерін қарастыру . . . 67

4. 3 Температура айырымы нәтижесінде алынатын жылу және жылу жоғалу 68

5 Техника - экономикалық негізделуі . . . 75

5. 1 Бағдарламалық қамтаманың артықшылығы мен сипаттамасы . . . 76

5. 2 Маркетингтік стратегия . . . 76

5. 3 Бағдарламаның сатылым жоспары . . . 77

5. 4 Жұмыс сипаттамасы және қажеттілік дәлелдемесі . . . 78

5. 5 Бағдарламалық қамтаманың өңделуінің еңбек өнімділігінің есептелуі . . . 78

5. 6 Бағдарламалық қамтаманы өңдеуге кеткен шығын есептелуі . . . 80

5. 7 Қосымша шығындар статьясы . . . 81

5. 8 Өзіндік құн нәтижесінің . . . 83

5. 9 Бағдарламаның бағасын есептеу . . . 84

5. 10 Бағдарламаны енгізудегі шартты үнемдеуді есептеу . . . 84

5. 11 Ақпараттық өнімді енгізуден алынған үнемдеу мөлшері мен табысты

есептеу . . . 86

5. 12 Бағдарламаны енгізуден түскен шартты үнемдеуді есептеу 3 оқу үшін . . . 87

5. 13Бағдарламаны енгізуден түскен шартты үнемдеуді есептеу АЭжБУ . . . 88

Қорытынды . . . 89

Пайдаланылған әдeбиeттep тізімі . . . 90

А қocымшасы . . . 91

Б қocымшаcы . . . 92

11

Кіріспе

Бұл дипломдық жобада АУЭС униеверситетінің қабылдау

коммисиясынын жұмысын автоматтандыруға арналған дерекқор негізінде

клиенттік программа жобаланды.

Бұл программа АУЭС университетіне түсу үшін келген адамдардың

құжаттарын қабылдап, оларды тандаған мамандықтары бойынша жіктеу, әрі тез

болу үшін, барлық деректерді жүйелі түрде сақтау, қажетті ақпаратқа тез

қатынас алу, деканаттарды автоматтандыруға арналған .

Дерекқор құру үшін алдымен зерттелетін облысының талдауы жасалады.

Келесі кезеңде оқуға түсу үшін қандай мәліметтердің керек екенін біліп алу

қажет.

Программа MS SQL Server-жүйесінде жасалады. АУЭС университетінің

дерекқоры MS SQL Server дерекқорларды басқару жүйесінде құрылғаннан

кейін, пайдаланушылардың барлық сұраныстарын қанағаттандыратын

программа жасалынды. Бағдарлама Microsoft visual studio 2014 C# тілінде

жазылды.

Бұл бағдарлама ыңғайлы, әрі уақытты үнемді пайдалануға мүмкіндік

береді, сонымен қатар, аз уақыт ішінде бағдарламаны игеріп, оңай пайдалануға

болады.

12

1 Техникалық тапсырма

1. 1 Тағайындалуы және қолдану аймағы

Ұсынылып отырған бағдарлама Алматы энергетика және байланыс

университетінің қабылдау комиссиясының жұмысын жақсартуға арналған. Бұл

бағдарлама бойынша талапкерлердің барлық мәліметтері таңдап алған

мамандығы бойынша іріктеліп,

тек қана бакалавриатта ғана

емес, магистратурада да және басқару жұмысында да қолдануға болады.

1. 1. 1 Сенімділікке қойылатын талаптар

Бағдарлама сенімді жұмыс жасау үшін қолданушылар кейбір талаптарды

орындау керек:

− бағдарлама белгілі бір лицензиямен қамтылу керек;

−

−

aқпараттарды қорғау үшін ГОСТ 51188-98 [1] ережелері орындалу

керек;

қолданылатын құралдарды үздіксіз электроэнергиямен қамтамасыз

−

ету керек;

бағдарламалық құралдар әрдайым

компьютерлік вирусқа

тексеріліп отыру керек.

Осындай ұйымдық - техникалық шараларды орындаған кезде тапсырыс

берушілер толық сенімді бағдарламаға ие болады.

1. 1. 2 Техникалық құрылғыларға қойылатын талаптар

Бағдарлама жүзеге асу үшін :

− операционды жүйе Windows 2000 Server, Windows 2003, XP, 7 және

Windows 8;

− процессор Pentium-2. 4Hz;

− жедел жады 5Гигабайт көлемінен кем емес;

− Microsoft SQL Server 2008 r2 ;

− HDD, 50 Гигабайт;

− Microsoft visual studio 2014 ultimate бар серверлік қызмет көрсететін

дербес компьютер қажет.

−

1. 1. 3 Бағдарламалық құжатқа қойылатын талаптар

Бағдарлама жүзеге асу үшін оның техникалық тапсырмасы, байқаулардың

әдістері, пайдаланушыға көмек бере алатын бағдарламалық құжаттары болу

керек.

13

1. 2 Құру кезеңдері мен сатылары

Бағдарламаны құру бірнеше сатыға бөлінеді. Атап айтқанда, бірінші

сатыда техникалық тапсырманы құру керек; екінші сатыда жобалау жұмыстары

жүргізіледі; үшінші сатыда бағдарламаны енгізу керек.

Бағдарламаны енгізу бірнеше кезеңнен тұрады. Ол үшін алдымен ақпарат

жүйесін құру керек. Содан кейін бағдарламалық құжаттарды құрамыз. Келесі

кезеңде бардарламаның жақсы жұмыс істеуі үшін белгілі бір мысалдарды алып

тексеру керек.

Бағдарлама дұрыс жұмыс жасау үшін құру кезеңдерімен сатылары жүйелі

түрде орындалуы керек.

1. 2. 1 Кезең бойынша жұмыстардың мазмұны

Ұсынылып отырған бағдарлама жүйелі түрде қызмет істеуі үшін, ең

алдымен тапсырманың мақсатын анықтап алу керек. Содан кейін техникалық

құрылғыларға және бағдарламаның өзіне қойылатын талаптарды анықтап алу

керек [4] .

1. 3 Автоматтандырылған жұмыс орнының (АЖО) арналуы мен

құрылымы

Анықталған маманның атқаратын функцияларының автоматтандыру үшін

керек құралдармен жабдықталған жұмыс орнын автоматтандырылған жұмыс

орны (АЖО) немесе шетел терминологияда «жұмыс станса» (work-station) деп

атайды. АЖО-ның басқа да қосалқы құрылғылармен қамтамасыз етілу

керек. Олардың қатарына

дискілік

жинақтауыштар, басу құрылғылары,

оптикалық оқитын құрылғылар, штрих кодасын оқитын құралдар, графика

құрылғылары, басқа АЖО-мен және басқа жергілікті есептеу желілерімен т. б.

түйіндесетін құрылғылармен толықтырылатын әдетте дербес компьютер болып

табылады.

Көбінесе қолданымда жүрген бағдарламалардың консцепциясына сай

ақпарат көлемдері

ұйымдық

иерархияда

қолданылуына

байланысты

ақпараттарды төменнен жоғары қарай жіберуге арналған. Ақпараттық жүйенің

дұрыс қызмет істеуі үшін өнделген мәліметтер мен бастыпқы деректер

жергілікті дерекқорларда сақталуы керек. Осы мақсатта ақпаратты жүйенің

кезкелген деңгейі үшін автоматтандырылған жұмыс орындарын құру талап

етіледі [2] .

Әрбір маманның өз дерекқорларын қолданумен қатар, басқа желілермен,

керек болса, ЭЕМ-дары бар ауқымды есептеу тораптарына қосылу мүмкіндігін

қамтамасыз ете алатын жұыс орны АЖО-ның негізгі арналуы деп аталады.

14

Шартты түрде АЖО-да шешілетін мәселелерді ақпараттық және есептеуіш деп

екі топқа бөлеміз.

Бірінші топқа ақпараттарға кодтарды бекіту, оларды

жіктеу, топтастыру, түзету және сақтау жатады. Көбінесе олар арифметикалық

немесе мәтіндік сипатта болып, қарапайым есептеу мен логикалық

процедураларды қажет етеді. Дегенмен бұл топтағы мәселелер күрделі

болғандықтан, мамандардың көп уақытын алады [4] .

Екінші топқа

формальдандырылатын және жартылай

формальдандырылатын

есептеу мәселелері жатады. Өз

кезегінде

формальдандырылатын мәселелер формальды алгоритм негізінде шешіледі де,

тура есептеу мәселелері

мен математикалық модельдер негізіндегі

мәселелерден тұрады. Олардың біріншісі қарапайым алгоритмдер көмегімен

шешіледі десек те, күрделілері математикалық модельдерді қолдану арқылы

шешіледі. Қазіргі уақытта осындай мәселелерді шешу үшін сематикалық

амалдар экономикалық объектілерді басқару үшін, кейбір кездерде ақпараттар

толық болмаған жағдайда кеңінен қолданылып жүр.

1. 3. 1 АЖО құрылымы

АЖО ұйымдастыру, функционалды және қамтамасыз ету бөліктерінен

тұратын кешенді жүйе болып табылады.

АЖО-ның ұйымдастыру бөлігі негізінен қолданушылардың атқаратын

қызметтерін жіктеп таратуға арналған. Сонымен қатар оның құрамына

мамандар даярлау, олардың әрі қарай өсуін қамтамасыз ету, оны ұйымдастыру

жатады. Осы процестерді басқару үшін жұмысты

жүйелі түрде

жоспарлау, тіркеу, бақылау, сараптау, реттеу керек. Оған қоса қолданушылардың

атқаратын міндеттерін олардың құқықтарын құжатты түрде рәсімдеу керек.

АЖО-ның екінші бөлігі экономико-математикалық тәсілдер кешені. Ол

жоспарлау шешімін, техника-экономикалық көрсеткіштердің тіркеуін және

сараптауын жүзеге асырады. Белгілі бір болжамдар бойынша, осы бөлімі арқылы

АЖО-ның функцияларын орындайтын жүйе бірнеше тәуелсіз ішжүйеден

тұратыны анықталған.

Әрбір

жұмыс орны мен ұйымдық құрылымдықтың атқаратын

қызметтеріне байланысты қолданылатын ішжүйелерді ерекшелендіреді.

АЖО-ның үшінші бөлігі қамтамасыз ету бөлігі болып табылады да, оның

құрамына:

-

-

-

функционалды ішжүйелердің ақпараттық қамтамасыз етуі (АҚЕ) ;

техникалық құралдар кешені (ТҚК) ;

ішжүйелер функцияларын жүзеге асырудың программалық құралдары

кіреді.

Ақпараттық қамтамасыз ету құжаттардан, ақпарат массивтерінен (ДҚ)

және кодалаудың стандартталған және бәрыңғай формалар жиынтығынан

тұрады.

15

Барлық ақпараттар бірнеше белгілер бойынша,

атап айтқанда,

тұрақтылық, арналуы және қозғалу бағыты бойынша жіктеледі (Кесте 1. 1)

Кесте 1. 1 - Ақпараттардың жіктелуі

Енді АЖО-ның техникалық құралдар кешеніне (ТҚК) келетін болсақ, ол

мәліметтерді

жинау, жеткізу, өңдеу және сақтау үшін қолдатылатын

құрылғылардан тұрады.

Біртекті операцияларды орындайтын құрылғылар техникалық

құралдардың функционалды топтарын құрайды.

Қамтамасыз етудің үшінші бөлігіне бірінші кезекте орындайтын адамды,

программалық тіл құралдарына арнап, «жұмыс ортасын» қалыптастыратын

операциялық жүйелерді жатқызамыз. Ал АЖО-ның программалық тіл

құралдары оның функционалды мәселелерін шешуге, оны деңгейлі басқаруға

арналған интерфейстерден тұрады [8] .

1. 3. 2 АЖО-ға қойылатын жалпы талаптар

АЖО - ға қойылатын талаптар сурет 1. 1 көрсетілген.

16

Cурет 1. 1 - АЖО - ға қойылатын талаптар

АЖО кез келген маманға арналған құралдар мен программалық

қамтамасыз етудің жиынтығы және әр уақытта арнаулы сипаты бар жүйе. Ол

бухгалтерге де, заңгерге де, студентке де, мұғалімге де, дәрігерге де арналуы

мүмкін.

АЖО ендіру өңдеу уақытын үнемдейді, жұмысты жеңілдетеді, машина

мен адам арасындағы байланысты тездетеді.

АЖО еңбек өнімділігін мен басқарудың тиімділігін арттырып қана

қоймайды, сонымен қатар өте қолайлы.

АЖО жеке (дербес) түрде де, топтық түрде де болады. Егер топтық не

коллективті АЖО болса, тиімділікті арттыру үшін мамандардың нақты

атқаратын міндеттерін анықтау керек. Сонымен қатар АЖО мамандарға да

белгілі талаптар қояды, мәселен, олар икемді, үнемі даму мен жетілуге бейімді

болулары қажет.

Осы

жүйеде жұмыс істеу үшін олар

ақпаратты өңдеу машина

құралдарын жақсы білулері; диалогты режимде жұмыс жасай алулары;

компьютерді жақсы меңгеруі; олардың жақсы жұмыс жасауына кәсіпорын

тұрғысынан белгілі бір жағдайлар жасалуы, атап айтқанда, еңбекақыны

көбейту, жұмысшылардың біліктілігін арттыратындай мүмкіншіліктер болуы

керек.

1. 3. 3 АЖО-ды жобалау сатылары

АЖО-ның жақсы қызмет етуі үшін басқару жүйесін жақсылап зерттеп,

сараптама жасау керек, оны құру үшін

техникалық тапсырманы дұрыс

құрастыру керек, сонымен қатар АЖО-ны жоғары деңгейде техникалық

17

жобалап қана қоймай, жұмысты жүйелі түрде жобалау керек. Осы сатылардың

жақсы орындалуы АЖО-ның қызметін жақсартады.

1. 3. 4 Қабылдау комиссия жұмыcының жалпы cипаттамаcы

Орта білімі бар жас талапкерлердің барлық құжаттарын тез тексеріп,

қабылдап, қалаған мамандықтары бойынша жіктеп

көрсету керек.

Администратор қабылданған құжаттарды және қабылдау комиссияның

жұмысын тексеріп,

керек жағдайда

жаңа комиссия мүшесін

енгізе

алады. Ұсынылатын бағдарламада әр факультеттің өз қабылдау мүшесі болады.

18

2 Ақпараттық жүйелер. Деректер қорын жобалау

2. 1 Ақпараттық жүйелер туралы қысқаша мағлұматтар

Адам қызметіне арналған ақпараттық модельді ақпараттық жүйе

деп

қабылдаймыз. Әр жүйе

сақтау,

ақпарат ауысу, ақпаратты түрлендіру

үдерістерінен тұрады. Және де бүгінгі таңда ақпараттық жүйелердің маңзы өте

зор.

Ақпарат жүйесінің жіктелуі негізінде олардың арқасында шешілетін

тапсырмалардың өзіндік ерекшеліктері жатыр.

Ақпараттық жүйелер бірнеше

белгілер бойынша жіктеледі. Олардың

негізгілері ақпаратты жүйелердің функционалдық мүмкіндігі мен құрылу

ерекшеліктері, орындайтын тапсырмаға, қолданатын техникалық құралдарға

байланыстылығы.

Ақпараттық жүйелер фактографикалық және құжаттық болып деректерді

сақтау факторы бойынша жіктеледі. Олардың бірінші түрі сандық және

мәтіндік деректерді сақтау мен өңдеу үшін қолданылса, екіншісінде деректер

тек құжат түрінде болып келеді. Соңғы түрінде мәліметтер пайдаланушыларға

беріледі, ал оларды өңдеу бұл жүйелерде қарастырылмайды.

Барлық процесстердің автоматтандырылғанына байланысты ақпараттық

жүйелер қолмен басқарылатын, автоматандырылған және

автоматтандырылмаған болып бөлінеді (Сурет 2. 1) .

Ақпараттық жүйелер

Фактографикалық

Құжаттық

Автоматтандыру деңгейіне

байланысты

Қолдан басқарылатын

Автоматтандырылған

Қызмет өрісіне

байланысты

Интегралданға

н

Ұйымдастырылға

н басқарылым

Деректерді өңдеуге

байланысты

Ақпаратты

іздейтін

Ақпаратты

шешетін

Басқаруы бойынша

Стратегиялық

Функционалдық

Техникалық

Автоматтандырылмаған

үрдістерді

басқару

Басқаратын

Операциялық

Автоматтандыры

лған ижобалар

жүйесі

Кеңес беретін

Cурет 2. 1 - Ақпараттық жүйелердің бөлінуі

19

2. 1. 1 Ақпараттық жүйе жобалау сатылары

ISO/IEC 12207 стандарттқа сәйкес ақпараттық жүйені жобалау бірнеше

үрдістерден тұрады. Олар негізгі, қосалқы үрдістерден және ұйымдық

процестерден тұрады (Сурет 2. 2) .

Сурет 2. 2 - Ақпараттық жүйе сатылары

Ал күрделі жүйені жобалау өте ауыр

шығармашылық жұмыс болып

есептеледі, себебі онда қолданылатын ұйымдасқан шығармашылық технология

фундаментальдік зерттеу мен дайындау және қолдану жүйелерінің жиынтығын

қажет етеді.

Ұйымдасқан шығармашылық технологияның бірінші сатысында пәндік

облысты зерттеу керек.

Қолданымда жүрген бірқатар жүйелер иерерхиялық құрылымға ие.

Оларға координация - жүйенің негізгі мақсатына жетуге бағытталған арнайы

элементтің жиынтығын қамтамасыз ету; арнайыланған жеке жұмыстарды

белгілеу және оны арнайы дайындалған элементтермен бөлек беру жүйенің

ерекшелігі тән.

Иерархиялық жүйені қолдану арқылы жеке шешім қабылдайтын

элементтердің өзара байланысын жүйелі түрде анықтауға болады.

Ал қолдану кезіндегі қиыншылықтарды, қайшылықтарды шешуге

пайдаланатын ережелер жиынтығын стратегия деп атаймыз.

Күллі ақпараттық жүйе қабылдау сатысында жүйелік жақындауды

қолданады. Бұл кезде жүйелік модель арқылы іске асатын сан алуан саладағы,

типтегі, кластардағы ұйымдардың және пәндік облыстардың зерттелуі және

20

өңдеуі қарастырылады. Мамандардың есебі бойынша, жүйелік жақындауды

жоққа шығару осы жүйеге енудің жақсы жолы. Ол әбден қолданыста бірнеше

мәрте тексерілген қарапайым зерттеу әдісіне қайшы.

Күрделі жүйе коммерциялық әдіспен де жасалмайды. Нарық заманында

ұсынысты зерттеу және алдын ала өңдеу процестеріне ғана бәсекелестіктің

қатысы бар. Ал қалған процестерге, атап айтқанда, техникалық және жұмысты

жобалауға белгілі бір кәсіпорынмен келісімшартқа отырғанннан кейін ғана

көшеміз. Бағдарламаны тапсырыс беруші мақұлдағаннан кейін басқа нарыққа

ұсынылмайды. Осы себептен де АЖ жүйелік талдау сатысына көп

көңіл

бөлінеді. Мысал ретінде АҚШ - тың қорғаныс министрлігі 1965 жылы №32009

директивасын шығарған кезде

құрылым концепциясы сатысынсыз қүрделі

жүйені өңдеу туралы келісім қабылдауға болмайды деп көрсеткен.

Белгілі бір заттың, құбылыстың, процестің

түсіндіріліп жеткізілуі

концепция түсінігін береді.

Ал кейбір сатыларда өзара байланысқан білім,

факт, тапсырма мен қызығушылықтар жинақталады.

Көбінесе мұндай

жағдай адам санасы

мен даму процестері жоғары

облыстарда көп кездеседі; соның ішінде тез жетіліп келе жатқан облыстарда

осындай үрдіс дағдарысқа соқтырады.

Кез келген жүйеге

барлық компоненттерінің өзара байланысын

анықтайтын модельдің болуы, . көбінесе жеке компоненттерінің қасиеттерін

жүйенің қасиетімен байланыстыратын модельдің болуымен ерекшеленулері

тән.

Әр жүйенің шешімі теңдік жүйесін құру арқылы орындалады. Теңдік

жүйесі түрлі компоненттер қасиеттерінің бір - біріне және жүйе қасиетіне

әсерін көрсетеді. Жүйелік түрде кез келген компонент жеке қасиетін өзгерте

алмайды, себебі ол өзгеріс басқа компоненттердің өзгеруіне әкеліп соғады. Өз

кезегінде ол ішкі жүйеге кері әсерін тигізеді, ал кейбір жағдайларда жалпы

жүйенің бұзылуына әкеледі.

Сондықтан да

тапсырманы тек теңдік жүйесін құру арқылы шешуге

болады. Жеке компоненттер белгілі бір

жүйеге арналып

жобаланып,

жасалады. Арнайы жасалған компоненттерді қолдану арқылы түскен табысты

компонентті құрғандарға бөліп беруді қамтамасыз ету үшін нарық керек және

нарыққа сәйкес келетін жүйе жеткілікті үлкен болуы қажет.

Тапсырылым бойынша құрылған ақпараттық жүйені жасау үшін

рационалды жоспарлау және ұйымды жұмыстардың үйлесімімен

ерекшеленетін тіршілік циклдары керек. Оның бірнеше модельдері:

− аралық бақылаумен жүретін тарауланған модель;

− каскадты;

− спиральды модель [7] бар.

2. 1. 2 Ақпараттық жүйенің тіршілік циклі

Жүйені құру үрдісі

мен оны пайдалану кезіндегі болатын оқиғалар

түрінде ақпараттық жүйенің тіршілік циклін көрсетуге болады.

21

Тіршілік циклі арқылы жүйенің бастапқы қажеттілігенен бастап толық

пайдалануынан тыс қалғанша дейінгі күйін көруге болады.

Тіршілік моделінің қолданыста аралық бақылаумен жүретін тарауланған

моделі (Cурет 2. 3) , каскадты модель (Сурет 2. 4 ), спиральды модель (Сурет 2. 5 )

сияқты түрлері қолданылады:

− Біріншісі ақпараттық жүйенің құрылуы, кезеңдер аралығымен кері

байланыс циклының интеграциясымен басқарылады.

− Екіншісі жобаның бекітілген ретімен барлық кезеңдерінің

орындалуын қамтамасыз етеді. Келесі кезеңге өту алдындағы кезеңдегі

жұмыстын толықтай аяқталуын білдіреді;

− Үшіншісінде әр спиральдың орамында өнімнің келесі нұсқасы

құрылады, жобаға талаптар қарастырылады және оның сапасы анықталады.

Cурет 2. 3 - Аралық бақылаумен жүретін тарауланған модель

Cурет 2. 4 - Каскадты модель

22

Cурет 2. 5 - Спиральды модель

Күнделікті тіршілікте осындай циклдардың 1970-1985 жылдар

аралығында каскадты, ал 1986 жылдан бастап спиральды модельдің

қолданылып жүргенділігін атап көрсеткіміз келеді.

2. 1. 3 Ақпараттық жүйелер ұғымы және олардың маңызы

Пайдаланылатын ресурстардың көптігі мен операциялық ортаның

жылдам өзгеретінін ескере отырып, қазіргі заманғы ұйымды тиімді

басқару өте күрделі мэселе болып табылады. Басқарудың ерекше

қызметіне ұйым қызметінің копөлшемді эр түр лі салаларында жүзеге

асырылатын жоспарлау, ұйымдастыру, ойдағыдай іске асыру, үйлестіру,

бақылау мен талдау жатады. Жоғарыда атап өтілген атқа - рымдарды

орындау барысында қалыптастырылатын басқару шешімдері нақты

орындаушылар үшін бастапқы мезет болып таб ылады. Нарық

жағдайында осы экономикалық объектінің біртұтас ақпараттық

кеңістігін құрайтын толық, шынайы жэне уақытылы мәліметті иеленіп

бәсекелік артықшылыққа жетуге болады. Мұндай кеңістікті тек басқару

шешімін колдайтын авгоматтандыру құралдарын тартып электрондық

құжат айналымының базасында құруға болады.

Жалпы экономика мен оның жекелеген құрамдастарын

(кәсіпорындар, компаниялар, мекемелер мен т. б. ) динамикалық жүйеге

жатқызуға болады. Мұндай жүйелердің жұмысы өзгеретін сыртқы

ортаның әсерімен және өте көп ақпаратты өңдеумен байланысты.

Жү й е