Даулет– Жаркент кәсіпқой спорт клубына арналған веб–қосымша құру

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 164 бет
Таңдаулыға:

8

9

Аңдатпа

Жобаның мақсаты пайдаланушыларға ыңғайлы болатын «Даулет-

Жаркент» кәсіпқой спорт клубына арналған веб-қосымша құру. Дипломдық

10

жоба PHP5, CSS, HTML және JavaScript тілдерін қолдана отырып құрылған, ал

деректер қоры MуSQL негізінде жүргізілген.

«Тіршілік қауіпсіздігі» бөлімінде еңбек жағдайларына, жұмыс орнына

талдау жасалынған. Инженердің жұмыс орнындағы жасанды жарықтандыру

бойынша есептеулер жүргізілген.

Ал техника-экономикалық негізделуі бөлімінде барлық баптар бойынша

жобаны жүзеге асырудағы шығындар анықталған және жобаның өзіндік құны

мен зияткерлік еңбектің бағасы есептелген.

Аннотация

Целью проекта является

разработка веб-приложения для

профессионального спорт-клуба «Даулет-Жаркент» .

Дипломный проект разработан с использованием языков PHP5, CSS,

HTML и JavaScript, а база данных проведена на оснавании MуSQL.

В главе «Безопасности жизнедеятельности» анализируются трудовые

условия и рабочее место. На основании полученных данных сделан расчет по

искусственному освещению.

В главе «Технико-экономического обоснования проекта» по всем статьям

определены расходы по осуществлению проекта, себестоимость и цена на

реализацию.

Мазмұны

Кіріспе . . . 7

1

Ақпараттық жүйені құрудың негізгі технологиялары және қолданылатын

бағдарламалық құралдар . . . 13

11

1. 1Интернет туралы жалпы түсінік . . . 13

1. 2Гипермәтін концепциясы . . . 15

1. 2. 1 World Wide Web . . . 15

1. 3 Аpache HTTP Server жобасы . . . 17

1. 3. 1 Apache архитектурасы . . . 18

1. 4 Бағдарламалау құралдарын таңдауды негіздеу . . . 19

1. 4. 1 HTML гипермәтіндік тілі туралы түсінік . . . 20

1. 4. 2MySQL деректер қорының сервері . . . 24

1. 4. 3 Java Script скрипті бағдарламалау тілі . . . 32

1. 4. 4 CSS стильдер тілінің негізі . . . 36

1. 4. 5 PHP бағдарламалау тілі . . . 37

1. 4. 6 Yii Framework платформасы . . Ошибка!Закладканеопределена.

2

Веб-порталды жобалау және өңдеу . . . 45

2. 1 Дипломдық жұмысқа қойылған есептер . . . 45

2. 2 Веб-порталды құру кезеңдері . . . 45

2. 3 Веб-портал жұмысының алгоритмі . . . 48

2. 4 Техникалық тапсырма . . . Ошибка!Закладканеопределена.

2. 5 Веб-портал құрылымы . . . 51

2. 6 Веб-порталдың функционалдығыОшибка!Закладканеопределена.

2. 7 Дизайн және беттеу . . . 56

3 Техника-экономикалық негізделуі . . . 57

3. 1 Жұмыс сипаттамасы және қажеттілік дәлелдемесіОшибка!Закладкане

определена.

3. 2 Жұмыста пайдаланылатын еңбек ресурстары; . . . Ошибка!Закладкане

определена.

3. 3 Жобалау және өңдеу бойынша жұмыс құнын есептеуОшибка!Закладка

не определена.

3. 4 Амортизациялық шығындар өлшеміОшибка!Закладканеопределена.

3. 5 Зияткерлiк еңбектiң бағасы . . . Ошибка!Закладканеопределена.

3. 6 Жұмыстың техника-экономикалық негізделуіне қорытынды . Ошибка!

Закладка не определена.

4 Тіршілік қауіпсіздігі . . . 57

4. 1 Оператордың жұмыс жағдайын талдау . . . Ошибка!Закладкане

определена.

4. 2 Кондиционерлеу және кондиционерді таңдап, есептеу . . . Ошибка!

Закладка не определена.

Қорытынды . . . 84

Әдебиеттер тізімі . . . 85

Қосымша А . . . 86

12

Кіріспе

Бүгінгі күні адамдардың өмірін интернетсіз елестету мүмкін емес.

Өйткені, ол күнделікті жаңалықтармен, аудио, видео өнімдермен танысу немесе

әлеуметтік желілерде уақыт өткізу ғана емес, сонымен қатар әр түрлі оқуға,

жұмысқа керекті ақпаратты іздеуге, танысуға, оқып білуге, сонымен бірге

адамдардың өздерінің бизнестерін дамыту үшін керек.

Интернеттің басты тапсырмасы бұл - әр тәуліктік, жоғары сенімді

байланыс. Интернетке қосылған кез келген екі компьютер (немесе басқа

құрылғылар) бірбірімен кез келген уақытта хабарласа алады. Ары қарай “Желі”

сөзін қолданғанда, Интернет сөзіне синоним ретінде Желімен интернет арқылы

екі компьютерді байланыстыру мүмкіндігін және олардың өзара байланысын

қамтамасыз етуді түсінеміз. Интернетке қосылған әрбір компьютер - бұл

Желінің бір бөлігі.

WWW технологиясы алғашқысынан әр түрлі елдердің ғалымдары

арасында ақпаратпен ыңғайлы алмасу үшін жасалған болатын. Арнайы

бағдарламаны пайдалана отырып, жер бетінің бір жағындағы ғалымдар екінші

жақтағы ғалымдардың дайындаған ақпараттарына қол жеткізе алатын болды.

Сонымен бірге, олар қысқаша пікірлерімен алмасуға және құжаттарын

дұрыстауға мүмкіндіктері пайда болды, бұл қызмет түрі қазір «электрондық

пошта» деп аталады.

Қарым-қатынасу мен қызметтестіктің жаңа түрі өте жағымды болды,

сондықтан да тез арада бәріне қол жетімді ресурсқа айналып, Интернет

желісінің ең әйгілі мүмкіндігі деп танылды.

Менің дипломдық жобамның тақырыбы «Даулет-Жаркент» кәсіпқой

спорт клубына арналған веб-қосымша құру». Менің бұл тақырыпты таңдаған

себебім:

- біріншіден, қазіргі күнде қазақ тілінде веб-қосымша аз;

- екіншіден,

әр

адам

сайтқа

кіру

арқылы

қызықты

әрі

жаңа

жаңалықтармен таныса алады және машықтану бағдарламаларын суреттелген

немесе бейнематериалдардан қарауға болады. Бұл өте ыңғайлы.

Дипломдық жұмыс келесі бөлімдерден тұрады:

- кіріспе;

- жұмыс жасау әдістері мен бағдарламалық құралдарын таңдау;

- жұмыс жасалу барысы;

- қорытынды.

13

1

Ақпараттық жүйені құрудың негізгі технологиялары және

қолданылатын бағдарламалық құралдар

1. 1

Интернет туралы жалпы түсінік

Интернет дегеніміз компьютерлерді бір - бірімен белгілі хаттама арқылы

(TCP/IP) байланыстыратын желі, ол әр компьютерлерді өзара әр түрлі

жаңалықтар

алмасуына

ықпал

етеді.

Интернеттің

кросс-

қаттамалық

тәуелсіздігі оның күн сайын қуат алуына және экспоненциалдық өсуіне

себепші.

Сонымен, желі дегеніміз не? Интернетте мыңдаған компьютерлер бір

бірімен байланысады. Бұл өте жеңіл сияқты көрінеді және көптеген адамдар

Интернет сөзін күнде қолданады, санаулы адамдар ғана оның концепциясын

түсіне біледі.

1957 жылы бірінші Спутник атты жасанды жер серігін жіберді. Бұл АҚШ

-та үлкен әсер етіп, олар Advanced Research Projects Agency (ARPA) атты

Department of Defense (DoD) әскери ұйым жанынан ғылыми -технологиялық

бөлім құрады. 1969 жылы DoD APRANET атты төрт түйіннен тұратын желі

құрады: California және Los Angeles (UCLA) университеттері, Stanford Research

(SRI) институты, California Santa Barbara (UCSB) университеті және Utah

университеті 1. 1-суреттен көре аламыз.

1. 1 сурет - Төрт түйіннен тұратын желі

Бұл желі 50 Кбит/с жылдамдығымен Network Control Protocol (NCP)

арқылы бірінші түйін - түйін қаттамаларынан тұрды. Жылдар бойы көптеген

түйіндер ARPANET желісіне қосылып, және де ол желі қаттамалар мен

бағдарламалық жабдықты қолдана бастады.

14

1974 жылы Vint Cerf және Bob Kahn “A Protocol for Packet Network

Interconnection” атты Transmission Control Program (TCP) құрды.

Бағдарламасының құрылымы мен құрылысы туралы жинақ жарық көрді.

1978 жылы TCP екі қаттамадан тұрды: Transmission Control Protocol (TCP) және

Internet Protocol (IP) .

1982 жылы DoD TCP және IP (көбісі оны TCP/IP деп біледі)

қаттамаларын ресми түрде қабылдады. 1983 жылдың қаңтар айында ARPANET

ресми түрде NCP және TCP/IP қосылуы арқылы, Интернет пайда болды.

Таңғажайып Интернеттің таралу жолдары: 1984 жылы қосылған түйіндердің

саны 1000 болды, 1987 жылы ол 1 -нан асты, 1989 жылы 1-нан асты,

1992 жылы 1 болды, 1996 жылы 10 000 000 болды. Қазірде Интернет

желілерінің саны 50 000 000-нан асты. Ол әлі де өсуде, оны 1. 2 - суреттен көре

аламыз.

1. 2 сурет - Интернеттің өрістеу (қосылған түйіндер саны) және

World Wide Web (серверлер саны)

1. 2

Гипермәтін концепциясы

1965 жылы Ted Nelson гипермәтін концепциясын енгізді. Сонан соң,

Brown Университетінде 1967 жылы Hypertext Editing System (HES) атты

гипермәтіндік кұжаттық жүйе жасады. 1968 жылы Douglas C. Engelbart (1963

жылы тышқанды ойлап тапқан) “ONLine System” атты жүйесін көрсетеді. Осы

жағдай тышқан, гипермедия және бейне конференция туралы дау тудырды.

Сонан соң гипермәтін жобасын дамытатын көптеген жүйелер жасалды

(1975: ZOG Carnegie Mellon университетінде; 1978: Aspen Movie Map; 1984:

Filevision by Telos; 1985: Symbolics Document Examiner by Janet Walker; 1985:

Intermedia by Norman Meyrowitz at Brown University; 1986: Guide from OWL,

NoteCards from XeroxPARC, және т. б. ) . 1987 жылы Apple HyperCard5 атты Bill

Atkinson жүйені жасап шығарды. Hyper -Card дегеніміз «программалық

жабдықтың бастауы». TEXT'87 атты конференция гипермәтінді концепцияға

бағытталған болатын. Конференцияда қаралған бойынша: «Гипермәтінді

15

текстті немесе басқа жаңалықты көрсетеді. Біз жалғай алатын немесе түйін

(хост) деп атайтын заттар линктер арқылы байланысады».

1. 2. 1 World Wide Web

The client side. WWW 1. 3-суреттегі клиенттік жағы дегеніміз екі жағдай

арқылы белгіленеді: Hypertext Markup Language (HTML) және қолданушылар

компьютерінде орналасқан белгілі браузерлер арқылы. 1993 жылы бірінші

HTML версиясы National Center for Supercomputing Applications (NCSA)

ұйымында жасалып, Mosaic деп аталған.

1. 3 сурет - World Wide Web эволюциясы

Онан кейін белгілі Netscape Navigator браузері оның жалғасы болды.

HTML SGML атты кішкене гипертмәтіндік тілден тараған, сонан кейін ол

үлкен комплексті гипермәтіндік тіл болды(мысалы, version 4. 0) . Басқа

тілдермен қатар және объекті модельдермен (мысалы, JavaScript, DOM),

графикалық форматтармен (мысалы, GIF, JPEG, PNG), және мультимедия

(мысалы, audio, video), WWW клиенттік жағы түстерге өте бай, комплексті,

кейде хаосты аудан болып табылады. Сол себепті көптеген адамдар клиент

жағы өте әсерлі болғандықтан WWW мен байланыстырады да, Интернеттің

басқа жағы -сервер туралы біле бермейді.

The server side . Сервер жағы бір қараған сәтте қарапайым қолданушыға

қызықты да емес. Онда түрлі -түсті суреттер және т. б. жоқ. Бірақ бұл -Apache

жері, яғни WWW- ның қызықты да және қиын жағы.

HTTP серверінің рөлі. Web сервер браузерден сұраныс алып, HTTP

байланысы арқылы жауабын жібереді. 1. 4 - суреттен көре аласыз.

16

1. 4 сурет - Web сервер рөлі

Бұл жағдай бір қарағанда оңай сияқты көрінгенімен, көптеген сұраныстар

анық болмайды және көп уақытты талап етеді (web сервер бір уақытта көптеген

HTTP

сұраныстарын

қанағаттандыру керек),

сервер

оңай

байланысты

қалыптасуы керек, оңай орын ауысуы керек (Apache негізгі серверлі

қаттамаларда жіберіле береді), сенімді және т. б. Бірақ, Apache ең тез және

ықшам сервер болмаса да, дүние жүзіне тарауына себепші болып және

сенімділігі болып табылады.

1. 3 Аpache HTTP Server жобасы

Apache HTTP server жобасы дегеніміз не? HTTP сервер жобасы деп

Apache тобының жобасын айтамыз. Яғни жаңа коммерциялық пайдасы бар,

өзгешелігі, қолдануда оңайлығы, тегін код арқылы жасалған HTTP сервер. Бұл

серверді

көбінесе

“Apache”

деп

аталады.

Ал

бұл

серведі

жасаушы

волонтерларды “the Apache Group” деп атайды.

Қалайша Apache HTTP server жобасы бастауын алған? Let Roy T. Fielding

(HTTP әкесі деуге болады) Apache тобының мүшесі оны былайша суреттейді:

“1995 жылдың ақпан айында ең атақты Web сервер бағдарламалық жабдығын

Rob McCool мен National Center for Supercomputing Applications, University of

Illinois,

Urbana-Champaign.

However

ұйымдары

жасады.

Көптеген

программистер күштерін бірлестіре отырып, интернет, электронды пошта

арқылы серверді жаңа функциялармен, мәтіндерін жамау мен айналасты

(оларды patch деп атаймыз) .

17

Көптеген волонтерлер Apache Web сервері үшін тер төгіп, ол дүние

жүзінде ерекше орын алды. Оның эволюциялық версияларын келесі 1. 1-

кестеден көре аласыз.

К е с т е 1 . 1 - Apache эвалюциялық версиясы

1. 3. 1 Apache архитектурасы

1. 5 - суретте сізге Apache web серверінің архитектурасын көрсетеді. Бұл

архитектура бірнеше деңгейден тұрады.

1. 5 сурет - Apache web серверінің архитектурасы

Let Roy T. Fielding (HTTP әкесі деуге болады) Apache тобының мүшесі

оны былайша суреттейді: “1995 жылдың ақпан айында ең атақты Web сервер

бағдарламалық жабдығын Rob McCool мен National Center for Supercomputing

Applications, University of Illinois, Urbana-Champaign. However ұйымдары

жасады. Көптеген программистер күштерін бірлестіре отырып, интернет,

электронды пошта арқылы серверді жаңа функциялармен, мәтіндерін жамау

мен айналасты (оларды patch деп атаймыз) .

18

1. 4 Бағдарламалау құралдарын таңдауды негіздеу

Спорттық веб-порталын жобалау үшін келесі программалық құралдар

қолданылды:

- Apache 2. 0. 55;

- HTML 5;

- MySQL 5. 0. 24;

- JavaScript;

- CSS 3;

- PHP 5. 0. 4.

Apache - әлемдегі танымал веб-серверлердің бірі, оның ерекшеліктері:

баптаудың үлкен мүмкіндіктері, веб-сервер жұмысы үшін көп түрлі

қаттамлардың қолдауы, жоғары өнімділік, көптеген бағдарламалау тілдерімен

және дерекқорлармен интеграциялану мүмкіндігі, ашық бастапқы код, түрлі

операциялық жүйелермен (Windows, Unix, Linux) сәйкестігі.

Apache-дың тағы бір артықшылығы - оның көп тілге аударылған толық

құжаттаманың

болуы,

және

де

баптау

файлдарының

салыстырмалы

қарапайымдылығы.

Сонымен қатар оның жақсы масштабталушылығы мен кеңейтілімділігін,

белгілі бір сервердің жұмысына лайық тек қажетті модульдердің бастапқы

кодтарын жинақтау мүмкіндігін атап өткен жөн. Apache-дың аппараттық

қамтамаға күй талғамайтындығы оның қазіргі компьютерлердің кез-келгеніне

қосуға мүмкіндік ашады.

MySQL - бұл жылдам, сенімді және қолдануда жеңіл реляциялық

деректер қорымен басқаратын жүйе. MySQL МББЖ GNU GPL лицензиясымен

таратылатын бастапқы коды ашық программалық қамтама. Бірнеше жыл бойы

MySQL өндірістік жағдайларда тиімді қолданады және қажетті тұрақтылық пен

жұмыстың жоғары жылдамдығын қамтамасыз ете отыра, үлкен дерекқорлармен

басқаруда қолданылады. Сонымен қатар, MySQL дамыған функционалдылық,

қол жетерлік және қауіпсіздік сияқты қастиеттерге ие, және де осы қасиеттер

Интернет арқылы дерекқорға қатынауды ұймдастыруға жақсы келеді. MySQL-

дың танымалдығына тағы да оның әйгілі веб-программалау тілдерінде сәйкес

модульдердің бар болуы үлес қосады.

MySQL клиенттердің мәліметтер серверіне қосылудың түрлі әдістерін

қолдайды. Қосылу TCP/IP сокеты арқылы кез-келген қаттамада мүмкін. Одан

басқа,

түрлі

қаттамаларда

арнайы

қосылу әдістері

болады:

Windows

операциялық жүйесінде бұл атаулы арналар (named pipe), Unix-ортада бұл

сокеттер. Connector/ODBC және Connector/JDBC интерфейстері MySQL-ге

сәйкесінше

ODBC

және

JDBC

байланыстарын

қолданатын

клиенттік

программаларды қолдайды.

Жобалаушылармен MySQL көптеген тілдерге аударылған. Сервер

Unicod-ты қосқанда түрлі кодтық кестелерді қолдайды, қателер туралы

хабрламаларды түрлі тілдерде жариялай алады, MySQL мәліметтер базасында

ақпарат таңдалынған кодта сақталынады.

19

PHP - негізінен түрлі Интернет-қосымшалар саласында қолданылатын

скрипттік программалау тілі. PHP құрылымының синтаксисі С++ программалау

тілінің синтаксисіне ұқсайды. PHP - бұл Perl-дің орнына келген салыстырмалы

жас тіл, ол негізінен веб-программалауға арналған, үйренуге күрделі емес,

оның практикалық қолдануын кеңейтетін қосылатын түрлі модульдері бар.

PHP-ді қолданудың басты мақсаты - қолданушының талабына сәйкес

динамикалық HTML құру.

PHP-дің Perl тілімен салыстырғанда оның синтаксисінің жеңілдігінде.

PHP веб-сервердің бір бөлігі сияқты жұмыс істейді, яғни хостингтің қорларын

үнемдейді, CGI сценарийлерге қарағанда операциялық жүйеде жаңа үрдістерді

тудырмайды. Әсіресе ол көп қаралатын көп бетті сайтта PHP кодының

салыстырмалы қысқа үзінділері жазылған кезде байқалады. Дәл осы жағдайда

Perl көптеген үрдістерді тудырар еді.

1. 4. 1 HTML гипермәтіндік тілі туралы түсінік

HTML (Hyper Text Markup Language) - гипермәтіндік өлшеуіш тілі

күрделі SGML (Standard Generalized Markup Language) өлшеуіш тілінің мүшесі

болып табылады. HTML кез келген тілдер сияқты программа құрудың

стандартты құрылымынан тұрады. Бұл жағдайда ол HTML - құжат. HTML - тег

директивалары бұрыштама жақшаларына алынады. Бұрыштама жақшаға

алынбаған барлық объектілерді интерпретатор экранда бейнеленетін мәтін

ретінде қабылдайды. Тег - браузер интерпретаторына тиісті нақты әр мәнді

қалай өңдеуді көрсететін HTML командасы. Бұл мән тег атрибуты деп аталады.

Тегтің атрибуты болуы да, болмауы да мүмкін. Мысалы, < HTML > тегінің

атрибуты болмайды.

HTML - құжаты қысқа түрде құжат тақырыбынан және құжат денесінен

тұрады. Осындай қолайлы да қызықты тілді үйрену арқылы өз білімімізді

дамыта алдық.

Интернеттің барлық WEB парақтарына ортақ белгі бар, олардың барлығы

HTML тілінде жазылған. WEB парақтарды құру процесі программалау

процесіне өте ұқсас болғанменен, HTML программалаудың ерекше тілі. HTML-

гипертекстті белгілеу тілі. Ол жай мәтінді WEB парақ түрінде көрсететіндей

ережелерді анықтайды.

Интернет дамуының жаңаша кезеңі 90-шы жылдары ақпарат алмасудың

жаңа қаттамаларының пайда болуымен басталды. Бұл қаттама HTTP (Hyper

Text Transfer Protocol - гипертекстті мәтін беруқаттамасы) . Бұл қаттамамен

бірге файлдарды интернет арқылы беретін HTML серверінің ауқымды желісін

көрсететін World Wide Web қызметі пайда болды. Бұл файлдардың негізгі

бөлігі HTML тілінде жазылған Web парақтар арнайы файлдарды көрсетеді.

Интернетте

Web

парақтар

осындай

файлдардың

HTTP

серверінде

орналастырылуымен көрсетіледі.

Web парақтар әр түрлі болуы және еркін тақырыптарға арналуы мүмкін.

Бірақ олардың барлығы бір негізді - HTML тілін қолданады. Әдетте, HTML

20

құжаттарының кеңейтулері мынадай болады: HTM немесе HTML. HTML тілі,

ол World Wide Web қызметімен қатар пайда болып, онымен бірге дамып

отырды.

Гипермәтін - бұл форматтау, илюстрация, мультимедиялық қойылымдар

және гиперссылкалар сияқты қосымша элементтерді басқаратын арнайы

кодтары бар мәтін. Бұл баяндамадағы ең маңыздысы - тіл.

Web парақтардың компьютер экранында өңделген түрде берілуіне

қарамастан HTML тілі құжаттарды өңдеу үшін тағайындалмаған. Мысалы,

Word мәтіндік процессор көмегімен мәтін өңделген кезде оның баспаға қандай

принтер және қағазға басып шығарылатыны туралы алдын - ала анық болды.

Ал құжат интернетте орналасса, оның қандай компьютерде қолданылатыны

беймәлім болады.

Әртүрлі құрылғылар үшін құжаттарды дайындау қажет болғандықтан

HTML

тілі

құжат

форматын

баяндауға

арналмаған.

Ол

құжаттың

функцияналды белгіленуі үшін, яғни мәтін фрагменттерінің тағайындалуын

анықтау үшін қолданылады. Мысалы, егер мәтінде тақырып кездессе, онда

HTML коды бұл фрагменттің тақырыбы екенін көрсетеді. Көру бағдарламасы

(броузер) осындай кодты алып, тақырыппен не істеу керек екенін өзі шешеді.

Шығыс мәтінді белгілеу үшін қолданылатын HTML кодтары тегтер деп

аталады. Тег - символдар жинағы. Барлық тегтер (<) символымен басталып, (>)

символымен аяқталады. Осындай символдар жұбын кейде бұрыштық жақшалар

деп те атайды. Ашылатын бұрыштық жақшадан кейін тегті анықтайтын кілттік

сөз жүреді. HTML тілінде әр тегтердің арнайы тағайындалуы бар. Тегтер

атауындағы әріптер регисторының маңызы жоқ- кіші әріп сияқты үлкен әріпті

де қолдана беруге болады. HTML - дің 1 тегі құжаттың бір бөлігіне ғана әсер

етеді. Мысалы, абзацқа. Мұндай жағдайда жұп: ашып-жабушы тегтері

қолданылады. Ашушы тег әсер тудырады. Ал жабушы оның орындалуын

тоқтатады. Жабушы тегтер (1) символымен басталады. Кейбір тегтер бір ретті

әсер тудырады. Бұл кезде жабушы тегтін қажеті жоқ. Егер де тегте HTML

тілінде жоқ кілттік сөз көрсетілсе, онда тег орындалмайды. Құжаттардың

броузерде көрсету барысында тегтің өзі көрінбейді, бірақ құжаттың көріну

әдісіне әсер етеді.

Кейде ашушы тегтерде эффектке әсер ететін атрибуттар болуы мүмкін.

Атрибуттар - бұл қосымша кілттік сөздер. Кейбір атрибуттар, атрибуттардың

мәнін көрсетуді талап етеді. Бұл мән кілттік сөзден (=) белгісімен бөлінеді.

Атрибут мәні тырнақшада тұру керек. Жабушы тегтердің ешқашан

атрибуттары болмайды.

Бағдарламалау тілдерінде коментарий - мәтіндік қатарларды қолдану

мүмкіндігі бар. Олар бағдарламаның бөлігі емес. HTML тілінің де осындай

мүмкіндігі бар. HTML тілінде коментарий (<!---) арнайы тегімен басталады.

Осы тегтің артынан жүретін сөз коментарий болып табылады. Коментарийді🡪

символы аяқтайды. Коментарийде (<) символынан басқа, барлық символдар

бола алады.

21

HTML құжаты құжаттың негізгі мәтінінен және жәй символдар жиыны

болып табылатын белгілеу тегтерінен тұрады. Осылайша HTML құжаты жәй

текстік файл. Оны құру үшін текстік редактор пайдаланылады.

Мәтіндік процессорлармен жұмыс істеу барысында әдетте тізімнің екі

типі қолданылады: реттелген (нөмірленген) және реттелмеген. HTML тілі

тізімнің S түрін құруға мүмкіндік береді. Бірақ қазіргі кезде тізімнің үш түрі

кеңінен қолданылады: реттелген, реттелмеген, және анықтамалар тізімі.

Реттелген және реттелмеген тізімдер бір жолмен құрылады. Тізім

әрқашан реттелген тізім үшін <OL> және </OL> реттелмеген үшін <UL> және

</UL> ашушы және жабушы тегтерінің арасында орналасады. Тізім ішінде тізім

элементтері бар. Олар үшін <LI> және </LI> тегтері қызмет етеді. <OL>, </UL>

<LI> тегтерінде тізім элементтерін белгілеу әдісін көрсететін TYPE= атрибуты

болуы мүмкін. Нөмірленген тізімді арап цифрларымен, рим цифрларымен,

латын әріптермен нөмірлеуге болады. Реттелмеген тізімдер қара, ақ дөңгелек

немесе