Мал шаруашылығының ірі саласы - жылқы шаруашылығы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 40 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі

Қазақ ұлттық аграрлық университеті
Коммерсиялық емес акционерлік қоғамы

Ташкенбай Қ.М.

Жылқы шаруашылығындағы профилактикалық дезинфекцияны жетілдіру шаралары

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Мамандығы 5В120200 - Ветеринарлық санитария

Алматы 2018
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
КОММЕРСИЯЛЫҚ ЕМЕС АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ

Ветеринария факультеті

Ветеринариялық санитариялық сараптау және гигиена кафедрасы

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС (ЖОБА)

Тақырыбы: Жылқы шаруашылығындағы профилактикалық дезинфекцияны жетілдіру шаралары

Беттер саны 41
Cызбалар мен көрнекті
материалдар саны 13
Қосымшалар -

Орындаған: күндізгі оқу бөлімі 5В120200 - Ветеринарлық санитария мамандығының 513 - топ студенті Ташкенбай Қуаныш Муратұлы

2018 жылы 23 мамырда қорғауға жіберілді

Кафедра меңгерушісі, PhD Алиханов Қ.Д.

Жетекші, в.ғ.к., аға оқытушы Қоспақов Ж.

Норма бақылаушы,
в.ғ.к., қауым. профессор Ибажанова Ә.С.

Сарапшы, Қайрат-Бота
ШҚ, бас малдәрігері Несипбаев Н.К.

Алматы 2018
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
КОММЕРСИЯЛЫҚ ЕМЕС АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ

Ветеринария факультеті

мамандығы 5В120200 - Ветеринарлық санитария

Ветеринариялық санитариялық сараптау және гигиена кафедрасы

Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау

ТАПСЫРМАСЫ

Студент Ташкенбай Қуаныш Муратұлы

Жұмыс (жоба) тақырыбы: Жылқы шаруашылығындағы профилактикалық дезинфекцияны жетілдіру шаралары

Университет бойынша 2017ж. 14 қараша №550-К бұйрығымен бекітілген

Дайын жұмысты (жобаны) тапсыру мерзімі 2018 ж. 23 мамыр

Жұмыстың (жобаның) бастапқы деректері
Жылқы шаруашылығындағы шаруашылығындағы ветеринариялық - гигиеналық және санитариялық талаптардың сақталу деңгейі. Жылқы шаруашылығындағы мал қора нысандарында жүргізілетін дезинфекциялық шаралардың әдіс - тәсілдері. Жылқы шаруашылығы маңындағы аймақтардың індетке қарсы сақтану шаралары. Жылқы шаруашылығындағы дезинфекциялық шаралардың жүргізілу дейгейі. Жылқы шаруашылығындағы жүргізілетін дезинфекциялық шараларда қолданылатын препараттарға салыстырмалы баға беру.
Дипломдық жұмыста (жобада) қарастырылатын сұрақтардың тізімі
1. Мал қораларының микроклимат параметрлерінің көрсеткіштерін анықтау.
2. Дезинфекциялық шараларды жүргізуде қолданылған препараттың бактерицидтік қасиетін бағалау.
3. Дезинфекциялық қондырғылардың тиімділігін салыстырмалы түрде бағалау.
4. Шаруашылықта жүргізілген шаралардың экономикалық тиімділігін анықтау.

Ұсынылатын негізгі әдебиеттер:
1. Бутко М.П., Власова Н.П., Цариков И.Н., Пухлякова Г.Л. Ускоренная индикация сальмонелл на объектах внешней среды. Сб. нтр. ВНИИВСГЭ "Проблемы вет.санитарии, гигиены и экологии". М., 2001, т. 111, с. 52-69.
2. Санитарно-гигиенический режим в свинарниках для опороса. Мат. Всерос. нпр. конф. Гигиена содержания и кормления животных основа сохранения их здоровья и получения экологически чистой продукции, 21-23 сентября 2000 г., г. Орел, с. 180-182.
3. Правила проведения дезинфекции и дезинвазии объектов государственного ветеринарного надзора, утверждены 15.07.02 г за № 13-5-020522 департаментом ветеринарии Минсельхоза России.
4. Закомырдин А. А. Электрохимически активированные растворы в ветеринарии. Проблемы вет.медицины в условиях реформирования с.-х. производства. Махачкала, 2003, - С. 159-165.

Жұмыстың (жобаның) арнайы тараулары бойынша кеңесшілері

Тарау
Кеңесші
Мерзімі
Қолы
Кіріспе
Қоспақов Ж.
10.03.2018

Негізгі бөлім
Мырзабеков Ж.Б.
25.04.2018

Қорытынды
Барахов Б.Б.
10.05.2018

Экономикалық тиімділікті есептеу
Утеев Б.Ж.

Еңбекті қорғау және экология мәселелері
Сансызбаев К.К.

Кафедра меңгерушісі, PhD __________________ Алиханов Қ.Д.

Жұмыс жетекшісі,
аға оқытушы ___________________ Қоспақов Ж.

Тапсырманы орындауға
қабылдадым, студент ___________________ Ташкенбай Қ.М.
Дипломдық жұмысты (жобаны) орындау
КЕСТЕСІ

Рет саны
Тараулар және қарастырылатын сұрақтар тізімі
Жетекшіге ұсыну мерзімі

Ескертулер
1
Кіріспе
10.03.2018
орындалды
2
Дезинфекциялық шараларда қолданылатын препараттар
27.03.2018
орындалды
3
Жұмыстың мақсаты мен міндеті
05.04.2018
орындалды
4
Материалдар мен әдістер
18.04.2018
орындалды
5
Өзіндік зерттеулер
03.05.2018
орындалды
6
Қорытынды
10.05.2018
орындалды
7
Тәжірибелік ұсыныс
15.05.2018
орындалды

Кафедра меңгерушісі, PhD __________________ Алиханов Қ.Д.

Жұмыс жетекшісі,
аға оқытушы ___________________ Қоспақов Ж.

Тапсырманы орындауға
қабылдадым, студент ___________________ Ташкенбай Қ.М.

МАЗМҰНЫ

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР

АНЫҚТАМАЛАР

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

1
КІРІСПЕ
10
1.1
Тақырыптың өзектілігі мен практикалық маңыздылығы
10
1.2
Зерттеу базасы, объектісі және мақсат, міндеттері
11
2
ҒЫЛЫМИ ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
12
2.1
Жылқы шаруашылығында жүргізілетін ветеринариялық-гигиеналық талаптар
12
2.2
Мал қораларындағы микроклиматты жақсарту шаралары
13
2.3
Дезинфекциялық қондырғылармен санитариялық құрал саймандар
15
3
НЕГІЗГІ БӨЛІМ
24
3.1
Зерттеу әдістері мен материалдары
24
3.2
Шаруашылыққа сипаттама
26
3.3
Зерттеу нәтижелері
27
3.3.1
Мал қораларының микроклимат параметрлерінің көрсеткіштерін анықтау
27
3.3.2
Дезинфекциялық шараларды жүргізуде қолданылған препараттың бактерицидтік қасиетін бағалау
29
3.3.3
Дезинфекциялық қондырғылардың тиімділігін салыстырмалы түрде бағалау
32
3.3.4
Шаруашылықта жүргізілген шаралардың экономикалық тиімділігін анықтау
34
4
ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯ МӘСЕЛЕЛЕРІ
36
5
ҚОРЫТЫНДЫЛАР
38
6
ТӘЖІРИБЕЛІК ҰСЫНЫСТАР
39
7
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
40
8
ҚОСЫМШАЛАР
43

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР
Дипломдық жұмыста пайдаланылған сілтемелер

МЕМСТ 2874- 82
Ауыз суы. Гигиеналық талаптар және сапасын бағалау
МЕМСТ 1770-74Е
Зертханалық өлшеуіш шыны ыдыстар. Цилиндрлер, мензуркалар, колбалар, пробиркалар. Техникалық шарттар.
МЕМСТ 12.1.007-76
Әсерлі заттар. Жіктелуі және жалпы техникалық қауіпсіздік ережелері
МЕМСТ 6709-72
Дистилденген су. Техникалық шарттар.
МЕМСТ 10354-82
Полиэтиленді пленка . Техникалық шарттар.
МЕМСТ 18300-87
Этил спирті. Техникалық шарттар.

АНЫҚТАМАЛАР
Бұл дипломдық жұмыста есебінде мынандай терминдермен анықтамалар қолданылды:

Балау - ауруды анықтау, табу, диагноз қою.
Вакцина - жұқпалы ауруларды дауалау үшін қолданылатын биологиялық препарат.
Дауалау - жұқпалы аурулардың алдын алу, яғни профилактикалау.
Дезинфекция - сыртқы ортадағы зардапты микробтарды жою шаралары.
Дезинсекция - сыртқы ортадағы зианды жәндіктерді жою шаралары.
Дератизация - зянкес кеміргіштерді жоюға бағытталған шаралар.
Карантин - індет ошағының одан әрі ұлғаюына жол бермеу үшін жүргізілетін шектеу шараларының жиынтығы.

БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

ҚР АШМ - Қазақстан Республикасы Ауыл Шаруашылық Министрлігі.
МЕМСТ - Мемлекеттік стандарт.
КСРО - Кеңестік Социалистік Республикалар Одағы.
ЖШС - жауаптылығы шектелген серктестік.
ТШ - техникалық шарттар.
ЕПА - ет-пептон агары
КТБ - колония түзуші бірлік
ЖБЛ - жалпы бактериялық ластану
мг - миллиграмм
г -- грамм
мм - миллиметр
ИК - инфрақызыл
мгкг - миллиграмм килограмм.
гм2 - граммметр квадрат

1 КІРІСПЕ
1.1 Тақырыптың өзектілігі мен практикалық маңыздылығы. Мал шаруашылығының ірі саласы - жылқы шаруашылығы. Жылқыны қазақ даласында мол өсіруге толық мүмкіншілік бар. Өйткені жылқы малын қой шаруашылығымен үйлесімді дамытудың маңызы зор. Ол әсіресе ауыл шаруашылығында пайдаланылмайтын орман-тоғайлар, өзен-көл жағалары, шөл және шөлейтті далалар мен жайылымдарда өсіруге өте қолайлы. Сондай-ақ, дәнді дақылдар егілген жерлер, әсіресе еліміздің солтүстік өңіріндегі, егін орағынан кейін масақ, күзде шыққан балауса жасыл алшындар қыста жылқыны тебіндетуге жарайды. Жылқыны қолда ұстап баңқанда оларға азық ретінде берілетін жемазық дақылдар қаншама. Жоғарыда айтылған жылқы малын өсіруге қолайлы жағдайлармен бірге жылқыдан алынатын шикізат өнімдері (ет, сүт, қазы-қарта, қыл, қымыз, т.б.) халықтың азың-түлік өнер-кәсіптік шикізат жөніндегі өскелең қажеттіліктерін толық қанағаттандырушы, әрі жылқы көлік малы.
Қазақ елінде кең тараған ат ойындары, ат спорты (жастарды шеберлікке, батылдыңқа, жылдамдықңа, ыңшам-дылыңқа баулитынын ескерсек), жылқы малының халың шаруашылығындағы маңызы арта түседі.
Мал шарушылығынан мол да сапалы өнім алуда күшті ықпал ететін ең негізгі жұмыстардың бірі-мал дәрігерлік қызмет процестерін механикаландыру болып табылады. Бірақ, өкінішке орай, бұған қажетті құрал- саймандар машина жасайтын өнеркәсіп орындары өте аз шығарылады, кейбір механизмдерді мүлде шығармайды. Оның себебі - сондай механизмдерді ғылми түрде зерттеп,техникалық деректерін мал дәрігерлік талаптарға сай келтіретін ғылми - зерттеу мекемелері еліміз бойынша өте аз, ал механизмдердің техникалық құжаттарын жасайтын арнаулы конструкторлық бюро мүлде жоқ. Осының салдарынан (мал шаруашылығының басқа салаларымен салыстырғанда) мал дәрігерлік жұмыстарды механикаландыру артта қалып отыр. Мал дәрігерлік жұмыстарды дұрыс жолға қоюда бұл процестерді кешенді механикаландырып, одан әрі автоматтандырудың өте зор маңызы бар. Мал шаруашылығын мамандандыру және малды кешендер мен өнеркәсіптік типтегі шаруашылықтарда шоғырландыру өндірілген өнімнің өзіндік құнын арзандатумен бірге, оның сапасын да жақсартатын шаралар болып табылады [1].
Сондықтан, өнеркәсіптік типтегі шаруашылықтарда мал дәрігерлік - санитарлық шаралар мамандармен қатар инженер - техниктердің көңіл аударарлық негізгі жұмыстарының біріне айналып отыр.
Мал дәрігерлік жұмыстардың ең бастысы - малға дәрі егіу, оны емдеу орындарында апару және оларды фиксацилау. Мұндай қондырғылар осы күні шаруашылықтарда жоқтың қасы.
Малды бір орында (кешенде) бағып - күту мал дәрігерлік жұмысты механикаландыруға өте қолайлы болып келеді. Өйткені, сол кешенде мал дәрігерлік жұмыстарға арнап пункт жасауға, сол пунктте керекті дәрі - дәрмекті, қондырғылар мен механизмдерді, аспаптар мен құралдарды жинап, мал дәрігерлік шараларды кешенді түрде жүргізуге болады.
Малдың санын көбейтіп, одан алынатын өнімдерді арттыруға мал дәрігерлік - профилактикалық шаралардың уақтылы жүргізілуі де себебін тигізеді. Дені сау малдан алынатын өнім де мол болады. Ал мал өлім - жітімнен аман алып қалудан, түрлі ауру - сырқаудан сақтандыруда, ауырғандарын емдеуде мал санитарларының атқарар еңбегі зор. Олар мал дәрігерлері мен фелъдшерлерінің бірінші көмекшісі болып саналады. Бөлімшелерде бір мал дәрігеріне ( фелъдшеріне ) кемекші есебінде бір мал дәрігеріні немесе фелъдщерінің тікелей басшылығымен орындауға тиісті [2].
Осы шаралардың негізінде еліміздегі малдың өнімділігін арттырумен қатар, олардың санын көбейтудеде септігін тигізетін шаралардың бірі ветеринариялық-санитариялық шараларды іске асыру болып табылады. Бұл шараларда біз басты назар аударатынымыз дезинфекциялық шаралар екені сөзсіз. Себебі, микроорганизмдердің шамадан тыс көбейіп малдың өнімділігімен денсаулығына әсерін тигізуі мүмкін.

1.2 Зерттеу базасы, объектісі және мақсат, міндеттері
Жұмыстың негізгі нәтижелеріне сипаттама
Шаруашылықта пайдаланылған дезинфекциялық заттардың ғимараттар мен сауын қондырғыларын санитариялық өңдеуде қауіп келтірмейтін етіп жасауға мүмкіндік туғызады. Дезинфекциялық заттардың қолдану нормасы және олардың ауадағы агрегаттық күйі объектті өңдеу тәсіліне тікелей байланысты мәліметтер нәтижелері келтірілген.
Дипломдық жұмысты орындау мерзімі және базасы
Дипломдық жұмыс 41 компьютерлік бетте терілген: кіріспе, ғылыми әдебиеттерге шолу, өзіндік зерттеулер, қорытынды, тәжірибелік ұсыныс, еңбек қорғау және қосымша материалдар бөлімдерінен тұрады, 7 - кесте, 6 - суретпен көркемделген.
Жұмыстың өндірістік зерттеулер бөлімі, Шығыс Қазақстан облысы, Тарбағатай ауданында орналасқан "Ырыс" шаруа қожалығында өтті.
Зерттеулердің мақсаты мен міндеттері
Зерттеу жұмысының мақсаты: Жылқы шаруашылығында жүргізілетін профилактикалық дезинфекцияда қолданылатын препараттардың тиімділігін анықтап, тәжірибеге ұсыну.
Зерттеу жұмысының міндеттері:
1. Мал қораларының микроклимат параметрлерінің көрсеткіштерін анықтау.
2. Дезинфекциялық шараларды жүргізуде қолданылған препараттың бактерицидтік қасиетін бағалау.
3. Дезинфекциялық қондырғылардың тиімділігін салыстырмалы түрде бағалау.
4. Шаруашылықта жүргізілген шаралардың экономикалық тиімділігін анықтау.

2 ҒЫЛЫМИ ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ
2.1 Жылқы шаруашылығында жүргізілетін ветеринариялық-гигиеналық талаптар
Қазіргі уақытта малды көптеп өсіріп, оден мол өнім алу негізінен өнеркәсіптік кешендерде шешіліп отырғандықтан, алдымен сол кешендерде кандай мал дәрігерлік - санитарлық жұмыстарды механикаландыру мен айналысатын мамандар алардың түрлері мен жүргізу тәсілдерін жете білулері керек. Мал дәрігерлік - санитарлық шаралардың бір - біріне ұқсас болып келгенмен малдың түріне, жасына қарай қолданылатын қондырғылардың, құрал - саймандардың да конструкциялары өзгеше болып келеді.
Жылқының өнімділігін, асыл тұқымды қасиетін және денсаулығын сақтау үшін ең басты зоогигиеналық шаралардың бірі азықтандыру ережесін қатал орындап, малды күтіп-бағу жүйесін сақтау керек. Азық рационында барлық жұғымды заттардың, оның ішінде протеиннің қажетті мӛлшері, минералдық заттар (кальций, фосфор, натрий, хлор және т.б.) және витаминдердің (каротин,витамин Д, В, С) тағы басқа да құнды заттардың болғаны дұрыс. Жылқының ас қорыту және қарынның анатомиалық құрылыс ерекшелігін ескеретін болсақ, онда жылқы азықты басқа малдарға қарағанда аз мӛлшерде қабылдайды. Жылқыны азықтандыру үшін құрама жемді кӛбірек беру керек, ал енді шӛптің ӛте жақсы жарамдысы - тоғайдағы шӛп, жоңышқа, беде (тимофеевка), ат қонақ (костер), арпабас (житняк), бидайық және т.б.
Майдаланған азықтың тәуірі - сұлының сабаны және оның майдасы, дәнді азықтардың сабанын кесіп беру керек және піскен картопты беруге болады. Ал шырынды азықтың ішінде өте құндысы сәбіз, қант қызылшасы. Жылқыны азықтандырудағы құрама жемнің ішіндегі ең жағымдысы - арпа, сұлы, жүгері, бидай ұны, күнжара, қонақ және азық бұршағы. Американдықтар аттарды азықтандыруда мынандай қоспа жасайды: 12 бөлік жүгері, 4 бөлік сұлы, 1 бөлік күнжара. Әрине жазды күні ең жақсысы жайылымдағы көк шөп.
Е.Демеуғалиевтің (2000) пайымдауынша, малды, әсіресе биелерді азықтандырғанда оның қоңдылығының тӛмендігіне аса көңіл аудару керек, себебі, ол нашар азықтандырғаннан немесе ішек - қарынның қабынуынан,тісінің жоқтығынан, зат алмасудың бұзылуынан, құрт ауруынан болуы мүмкін. Мұндай биелерді жекелеп азықтандыру керек. Ал енді биенің қоңдылығын және денсаулығын сақтау үшін оларға әр уақытта минералды (макро - микроэлементтерді) заттарды және витаминдерді беріп тұру ӛте маңызды рөл атқарады. Жаздыкүні әр атқа 30-50 г,ал қыстыкүні 20-30 г тұз беріп тұру керек, егер биелерге сапасы төмен шөп,соның ішінде қышқыл дән кӛбірек болса немесе шөп жаңбырдың астында қалып қойса және жаздыкүні құрғақшылықта жиналса, ондай шӛптің құрамында әдетте кальций мен фосфор жетіспейді. Сондықтан осындай жағдайды болдырмау үшін алдын ала азықты лабораторияда зеттеу жүргізіп, керек кезде жылқыға бор немесе сүйек ұнын, әртүрлі сүзінді, үшкальцийфосфат және басқа да қосымшаны құрама жемге араластырып беру керек. Жылқыны витаминдермен қамтамасыз ету үшін ең бірінші оларды сапалы шӛппен азықтандырып және шөп ұнтағын, сәбіз, асқабақ берген жӛн. Ал жаздыкүні әрдайым жайылымда бағып немесе орылған шӛппен азықтандырған жөн [3, 4].
Жылқыны азықтандыру кезінде бір азықтан екінші азыққа көшу жүйесі біртіндеп өтуі тиіс. Ал егер бір азықтан екінші азыққа бірден өтетін болса онда мал азыққа тез үйрене алмайды,осыдан барып малдың ас қорыту жүйесі бұзылады, іші өтеді, ішек қатады, іштің бұрап ауруы және метеоризм пайда болады. Алматы облысы Қарасай ауданындағы КИЗ тәжірибе шаруашылығы сауынды биелерге оның сүтін және сүттің сапасын 7 арттыру үшін көк шөп пен жүгері, жоңылған және құрама жемге сұлы беруді ұсынған. Сол кезде бір биеден алынатын сүт орташа есеппен алғанда 1,5 литрден артады екен. Ал енді жылқыны борсыған, көгерген, шіріген және қыста қатып қалған, сонымен қатар жем-шөпке әртүрлі улы шӛптер және оның дәні бар қоспалармен азықтандыруға болмайды. Мұндай жем-шөп малға өте қауіпті ауру туғызады, көбіне малдың ӛліміне себеп болады. Жылқыларды тәулігіне үш рет суарып тұру керек, ал жаздың ыстық кезінде 4-6 рет. Әр жылқыға судың қажетті мөлшері ауа райының жағдайына, малдың жасына байланысты болады (тәулігіне 20-60 литр су керек етеді). Қорада ұстағанда жылқыларды автосуарғыш арқылы суарған тиімді. Жылқыны азықтандырғанға дейін суарады. Оларды дәнді дақылдармен (сұлы, арпа, бұршақ тұқымдастары, бидай) азықтандырудың алдында суаруды естен шығармау керек, себебі дәнді дақылдар асқазанда оның сөлінің нашар бөлінуінің арқасында дұрыс қорытылмайды. Ал егер жылқыны дәнді дақылдармен азықтандырғаннан кейін суаратын болсақ, онда асқазанда дәнді дақылдар ісінеді, содан соң ашиды, осыдан барып қарын кебеді де ауыржағдай туғызады. Мұндай жағдайда жылқыны 40-50 минут азықтандырғанға дейін немесе азықтандырғаннан кейін 2 сағат өткен соң суару керек. [5, 6, 7].
Жылқы - сүтқоректілер класы тақтұяқтылар отрядының өкілі. Қолға үйретілген жылқының арғы тегі жабайы жылқылар - тарпан мен түзат. Жабайы жылқылар тарихи дәуірлерде Еуразияның далалы, шөлейтті аймақтарында үйір-үйірімен тіршілік еткен. Олар ретсіз аулаудың нәтижесінде жойылған. Ерте кездерде тарпан мен түзат қазақ даласында көптеп кездескен. Тарпан XIX ғасырдың бас кезінде жойылған.
Жылқының алғаш қолға үйретілген жері Қазақстан даласы деп саналады. Жылқысын; бұдан 5 -- 6 мың жыл бұрын қолға үйретілгенін археологиялық зерттеулер дәлелдеп отыр. Көкшетау өңіріндегі Ботай елді мекенінен қолға үйретілген жылқының қаңқа қалдықтары өте көп табылды. Қазір бұл археологиялық жаңалық дүние жүзіне белгілі. Жылқының Қазақстанда қолға үйретілгендігін дүние жүзі ғалымдары мойындап отыр.
Глазуновка елді мекенінде жылқы шаруашылығы базасын жүзеге асыру үшін алдымен кем дегенде 80 бас жылқы қажет:
Жылқыны бағып, одан қымыз алу мақсатында сауынды 29 бие, 1 айғыр алу керек;
Жылқы жарыстарын ұйымдастыру мақсатында асыл тұқымды Қостанай жылқысы 30 бас, ал көлік және тасымал мақсатында және салт атты 20бас қажет.
Жылқы қоралары. Жылқыны дұрыс күтіп- бағу үшін ат қорасы зоогигиеналық талаптарға сай болуы керек. Онда су құйылатын кеспек, қи шығаратын қол арба немесе зембіл, сыпырғы, жылқы суаратын шелек, ноқта, жүген, щетка, ат тарақ, жал тарақ, шұға, сүлгі, жұмсақ ысқыш, тұяқ қырғыш болуы керек. Ат қораның қабырғасы мен төбесін шаңнан тазартып, жылына екі рет әктейді. Зиянды газдар жиналмай ауасы таза болуы үшін қора ауасы таза болуы үшін қора ауасы ауық- ауық желдетіліп, ауыстырылады. Қора температурасы жұмыс аттары мен тұқымды айғырларға- 7-8 0 С, құлынын емізетін биелер мен құлындарға- 10-120 С шамасында сақталуы керек. Жазда ат қораның іші қоңыр салқын, ал қыста жылы болуы керек. Қора қаьырғасы жылуды жақсы сақтайтын кірпіш, ағаш, сабанкесектен не лай тамнан тұрғызылады. Бір қорада 5-6 жылқыны ұстау керек. Көп жылқыны ұстау үшін ат баздарын салу керек.
Соңғы кезде елімізде туризм енжар дамыған сала ретінде қарастырылғанымен, оны дамытуға көптеген бағдарламалар қабылдануда. Туризм өз ішінен көптеген түрлерге бөлінеді. Соның ішінде спорттық туризмді атап кетпесек болмайды. Себебі, ат туризмі осы спорттық туризмнің құрамына кіреді. Ат туризмін дамыту, ат спорты ойындарын дамыту арқылы көп табыс табуға болады.
Ат туризмі дегеніміз - атпен немесе, ат жегілген атарбамен саяхаттау. Атқа мініп саяхаттаған кезде барлық мүшелер қозғалысқа түсіп, денсаулыққа жақсы әсер етеді. Ертеде қазақтадың өмір жасының ұзақ болуы, олар күндіз - түні ат үстінде жүргендіктен. Атпен саяхаттау тек қана атқа мініп қана қоймай, жаяу жүруге де мүмкіндік береді. Ат туризмінің ерекшелігі сол,серуендеу кезінде барлық құралдар (жеке және топтық) және жүктер аттың ер-тоқымына бекітілген аспалы дорбаларда немесе арбаларда, шанадане болмаса жегілген аттармен тасылады. СССP-дағы ең бірінші атпен жүрумаршрутын (Катунь туристік базасы - Қаракөл көлі (Алтай)) 1970 жылы Алтай өлкелік СТЭ-сі ұйымдастырды. 1975 жылдан бастап ат маршруттары Башкирияда (Арский Камень туристік базасы), Качерево-Черкеште (Теберда туристік комплексі), Оңтүстік Оралда (Курган туристік қонақ үйі),Чувашиядағы (Сурские зари туристік базасы), Шығыс Қазақстанда (Өскемендегі Турист қонақ үйі,Кемеров облысында Юность туристік базасы), Грузияда (Ваке туристік қонақ үйі және Кутанский кемпингі), Краснодар өлкесінде ( Шуменскідегі Турист туристік қонақ үйі) және т.б. ұйымдастырылады. Жыл сайын туристік саяхаттауға 40 мыңнана астам адам қатысады.
Ат маршруттары бар туристік база жасақтау. Ат маршруттары бар туристік базаларда туристерді атты ұстауды және атқа мінуді үйретеді. Көп күндік саяхаттарға дайындық дала жағдайында өткізіледі, дайындық бадарламасына жаттығу серуендері міндетті түрде кіреді. Маршруттың негізгі бөліміне туристер сынақты сәтті тапсырған соң ғана қатысады. Атқа мініп серуендеу маршруттары кез келген жолдарда жүргізіледі, орман іші жолдары, тау жолдары, сонымен бірге жолсыз аумақтарда да жүргізіледі, жазық далада, көкшалғында, ор-жыралардың ой аумақтарын- да,өзен,көл жағалауларында. Ат маршруттарының негізгі бөлімі туристердің өзіне-өзі қызмет етуіне және ашық далада тұруға есептелінген (жазда-шатырларды түнейді,ал қыста-баспаналарда түнейді,асты отта дайындайды,өздері аттардың күтімімен айналысады.
Атшы- туристің киімі. Ат маршруттары бойынша, саяхаттау үшін жаяу туризмге де қажетті заттар алынады. Әдетте ол ыңғайлы етік, ал атшы үшін бұл арнайы етік болады. Шалбар қозғаласықа ыңғайлы, яғни джинсы емес, спорттық костюм мен атшыларға арналған киімде болуы мүмкін. Ат туризмі - бұл белсенді демалу түрінің бірі болып табылады, ол аттың үстінде белгілі бір уақыт бойы саяхаттауды қамтиды. Кейбір ат базалары мен жеке атқорасы бар адамдар атшыларға ат жорықтарынан басқа, белгілі бір аң аулауға да қатысуға шақырады. Аттылы маршрутты туристік базада мынадай жылқылар ұстау қажет: Орловтың желгіш жылқысы, орыс желгіші, ақалтеке жылқысы, таза қанды салт мінетін жылқы, көшім тұқымдас топтағы жылқылар, қазақы жылқы, қостанай жылқысы, арбаға жегуге торий жылқысы, қазақы жылқылар қолданылады. Ат туризмі маршруттары бір адам үшін- 5000- 30000 теңге көлемінде пайда әкеледі.
Ат спорты ойындары. Стипль- чезы- кедергісі бар жерді айналып шабу.
Көп сатылы ат жарысы- 3 күнге созылатын жоғарғы қиындық дәрежесіндегі ат спорты түрі. Ат бәйгесі- нағыз жүйрек атпен шабандоздардың жарысы.
Көкпар- серке тушасымен ойналатын топтық ойын.
Аударыспақ - ер адамдардың ат үстіндегі жекпе- жек тартысы
Демалыс орталығы жылқы шаурашылығы базасына кіреді. Бұл ортылықты ашу шаруа қожалығының өз еркінде. Дегенмен, орталықтың табысы шығынды бір жылдың ішінде қайтаруы тиіс. Себебі қымызбен емделу бұл бірнеше адам денсаулығын жақсарту жолы. Орталықтың негізгі құрылысы 2 қабатты болған дұрыс. Арнай 2,3,4 адамға арналған жатын бөлмелер, тынығу залдары, тренажер залдары мен фитнес орталық, қысқы бақ, асхана және ойын залдары қарастырылған жөн. Демалыс орталығының сырт бөлігінде жаз маусымында демалу үшін киіз үйлер және атпен серунедеулер ұсынылады. Орталықтың бір ретте демалу бағасы- күнге 40 мың теңге.
Косметологиялық орталық. Қымыздың ағза жасушаларын жаңартып отыратын қасиеті де дәлелденген.Ал бұл дегеніңіз қартаймаудың басты қағидасы. Сенсеңіз, ілгеріде жылқы еті жуылған суға қыз-келіншек басын жуған екен. Бұл шаштың берік болуына, оның түсіп, қурап кетпеуіне сеп болатын бірден бір табиғи бальзам болған. Бай-болыстар тоқал алып, төсек жаңғыртудың алдында осы сумен бастан-аяқ жуынған деседі. Таз бастықтан, тері ауруларынан, ең бастысы белсіздіктен қорғайды.
Сонымен қатар бие сүті адамның терісін жасарту қасиетіне де ие.т Бұған қазақ бай- сұлтандары бәйбішелерінің саумалға түскенің мысалға келтіруге болады. Бие сүті теріні жұмсартып, ерекше балғындық береді екен. Қымыз бүгінде косметика саласында қолданылып жүрген опа- далаптардан пайдалы болмаса, кем түспесі анық. Биес сүтінде амин қышқылдарының 26 түрі және 17 гидролизденген белоктық амин қышқылы бар.
Биованна - бие сүтіне шомылуға арналған табиғи ванна. Құрылысына тоқталатын болсам биованнаға шомылмас бұрын арнайы душ қабылдап, содан соң барып биованнаға 20- 25 минут жатып тынығады. Биованнаның негізгі құрамы саумалдықтан тұрады. Қажет болған жағдайда айран және қаймақ қосып отыруға болады. Сонымен қатар бал қосуға, жалбыз, қырмыздық өсімдіктерін салуға, керек жағдайда щетка, сүлгі пайдалану қажет. Биованнаның адам ағзасына әсері мынадай: адам терісін жасартады, қартаюды тежейді, теріге нәзіктік береді. Биованнада бір сеанс қабылдау құны- 3000 тг. Айына - 200 мың теңге табыс табуға болады
Қазіргі кезде жылқы санын арттыру, оны өз төлінен өсіру, ауыл шаруашылығы және тасмалдау жұмыстарына тиімді пайдалану міндеттері қойылуда. Шаруашылықта құлын өсіріп, етке сойылатын жылқыны мемлекеттік сатып алу тәртібі белгіленнеді. Қазақстанның тиісті аймақтарында етті бағыттағы тебінді жылқы шаруашылығын жетілдіру, сондай-ақ қымыз өндіретін фермалар ұйымдастыру мәселелері де қарастырылған. Жылқы өсіру мен айналысатын кісілерді материалдық ұйымдастыруды күшейту шаралары да қарастырылуда. Бұрыннан бар тұқымдарды, аталық із бен аналық ұяларды одан әрі жетілдіру және жаңадан шығару мақсаты мен жылқы шаруашылығында селекцичлық тұқымды асылдандыру жұмыстарын жақсарту жөнінде көптеген шаралар белгіленуі қажет. Жуық арадағы 10-15 жыл жүзінде отандық жылқы шаруашылығы асыл тұқымды, жұмысқа пайдалану, спорттық және өнімді бағытта өркендейтін болады [8 ,9].

2.2 Мал қораларындағы микроклиматты жақсарту шаралары
Мал шаруашылығындағы микроклимат дегеніміз қоралардың, үйлердің метеорологиялық режимі. Оның негізгі көрсеткіштері: ауаның температурасы, ылғалдылығы, химиялық құрамы, шаң мен тозаңы, жылдамдығы және қора мен үйлердегі жарық пен шудың мөлшері. Ал оның көрсеткіштері жергілікті ауа - райына және жыл мезгіліне, қоралардың құрылысына және материалдарына, ауаның ауысуына, жылу жүйесіне, каналдардың құрылысы мен қиды тазалау әдісіне, төсеніштің саны мен сапасына, фермадағы технологиялық процеске, малдың тығыздығына, түріне және жасына байланысты болып келеді.
Малдың жемімен, нәжісімен, несебімен бөлініп шығатын аммак, күкрітті сутек, метан, көмір қышқылы және басқа да газдар организмнің қорғаныш қабілеттілігін төмендетіп, жылу мен зат алмасуын азайтады; түрлі ауруларға қарсылығын төмендетеді. Сондықтан мал дәрігерлері мал қораларындағы микроклиматты үнемі бақылап отыруға міндетті.
Кешен қораларының ауасының тез алмасуы үшін оның ұзындығын желдің бағытына қарай бейімдеп салады.
Кешеннің ауасын жақсарту және жел өтінен сақтау үшін оның айналасына ағаш отырғызылады.
Малдың денсаулығына қораның құрылысы көп әсер етеді. Сондықтан суық жақтарда қораның қабырғалары, төбелері, жылы материалдар мен салынады, ал жылы жерлерде мал ыстықтамайтындай болу қажет. Қораның едені мықты мантериалдардан жасалып, механикалық әдіспен тазалауға және дезинфекциялауға төзімді болу қажет.
Қораның ауасын мезгілінде және керекті мөлшерде ауыстырып отыру үшін желдеткіш жүйесі қолданылады [10, 11].
Кешендердің тиімді болуы негізінен малдың деніннің саулығына байланысты. Ендеше, қнімді неғұрлым мол алу үшін орда микроклимат жасау қажет. Бұл арада әңгіме жалпы қораның микроклиматы түралы болып отыр. Әсіресе, қыста малдың физиологиялық ерекшеліктерін қатты ескеру керек. Өйтпеген жағдайда, малдардың өнімділігін арттыра алмаймыз. Кейбір деректерге қарағанда, тек қораның микроклиматы ғана өнімді 20 % ге арттырғаны балгілі болып отыр.
Малдың денсаулығы мен өнімділігі басқа фкторлардан гөрі таза ауамен қамтамассыз етуге тікелей байланысты. Сондақтан қораның желдеткіштеріне жоғары талап қойылады. Судың буы мен зиянды газдар далаға желдеткіштер арқылы шығарылады.
Ірі кешендерде өте құрғақ ауаны ылғалдандырылған жөн. Сонда шаң - тозаң қораға кірмейді. Желдетгіш қондырғылардың автоматты түрде басқарылып, реттеліп отырылуы шарт. Мұндай қондырғыларды әзірше кешендерден кездестіре алмаймыз.
Желдетгіш жүйесінің үш түрін көрсетуге болады:
Сорып желдету (төмен қысымда);
Айдап (еріксіз желдету, жоғары қысымда );
Тұрақты қысымда желдету.
Сорып желдету жүйесін малы аз қораларда орнатуға болады. Малды байлап күтетін қораларда таза ауаның оттықтың астынан, байламай күтетін қораларда бас жағынан келуін қамтамасыз етеді.
Бұл жүйенің бір кемшілігі қыс уақытында таза ауа қораға сол суық қалпында кіреді. Сондықтан, бұл жүйе жас бұзаулар тұратын бөлмеге мүлде жарамайды [12, 13].
Желдетудың екінші жүйесі таза ауаны жоғары қысыммен қора төбесінен малдың дем алатын орнына не оттығы түсына жібереді. Ескі ауа жоғардан келген таза ауаның қысымымен өз бетімен терезенің, есіктің т.б. жарық тесіктерінен далаға шығып жатад. Алайда, бұл төсенішті қораларға жарамайды, өйткені, қи каналдарындағы зиянды газдар шығарылдмайды. Желдетудің бұл түрін малы 4 қатардан көбірек тұратын төсеніші бар қораларда қолдануға болмайды. жас бұзаулар тұратын бөлмеде тек сыртқы ауаны жылытуға мүмкіндігі барында ғана қолдануға болады.
Тұрақты қысыммен жұмыс істейтін желдеткіш жүйесігің артықшылығы таза ауаны малдың дем алатын орнына тиісті температурада жеткізетіндігіне. Сонымен бірге бұл жүйе ескі ауаны далаға құбырлар арқылы шығарылады, малға жел тигізбейді, қораны да жылтады.
Көрсетілген желдеткіш жүйелерінен басқа аралас жүйелер де болады. Оларды қолдану малды күтудің ідңсңне және кешеннің мүмкіншілігіне байланысты.
Ауаның ылғалдығы көп болған сайын терісінің түтіктері және дем алуы арқылы мал өзінің жылуын едауір жоғарлатады. Бұл жылуды малға жемді көбірек беру арқылы орнына келтыруге болады. Тым жоғары ылғалдылық органикалық заттардың тез бұзылуына, патогенді микроорганизмдердің өсуіне және зиянды газдардың бөлінуіне, қоралардың конструкцияларының тез бүлінуіне әкеп соғады. Жоғары ылғалдылық малдың дем алуына және терінің зат алмасуына зиянды әсер етеді. Ылғалдылық өте төмен болғанда малдың тыныс алуы органдарының қабыршақтары бүлінеді.
Аммиактың ауадағы мөлшері белгілі шамадан асса малдың көзі ауруға шалдығып, тыныс алу органдары қабығының бүлінуіне әсер етеді. Жануарлардың тыныс алу органдарының жұсысы нашарлап, әсіресе, өкпе ауруына шалдығыуына әсер етеді.
Күкіртті сутек мөлшерінің ауада көбеюі малдың ас қорыту органдар жұмысын нашарлатып, әлсіреуіне, салмағының азайтуына және артүрлі жұқпалы ауруларға шалдығуына акеп соғады.
Қораның қабырғаларының, төбелерінің материалдардың саиасы, физикалық және құрылыстық қасиеттері желдеткіш жүйесінің тетіктерін анықтауға үлкен әсер етеді. Жаңа қораларды салғнда және ескі қораларды жөндегенде олор дұрыс жабдықтау үшін жылу өткізбейтін материалдарға көңіл бөлу керек. Ол үщін мына шарттарды мұқият атқару қажет:
Қораның қабырғасы, төбесі, едені, терезесі жане қақпасы арқылы жылудың көп хоғарылауна жол бермеу;
Қораның ішкі қабатының жазда қызып кетуіне жол бермеу (бұл жағдай үлкен терезелер орнатқанда болады);
Ыcтық және суық болғанда қабырғалар мен төбенің суықты не жылуды өткізбейтіндігінен қораны тез ысып не тез суып кетуінен сақтау.
Микроклиматтың көрсеткіштері малдың дем алғанда бөлінетін жылу мен газдардың мөлшеріне көп байланысты. Сондықтан қоралардың жобасын жасағанда әр малдан бөлінетін жылу мен будың, көмірқышқылының мөлшерін білген жөн [14, 15].
Қора жобаларының микроклиматтық есебін шығарғанда малдың түріне және жасына қарай ондағы ауаның температурасының, ылғалдылығының және улы газдардың белгілі мөлшерден аспауын ескеру керек. Ауаның температурасы: қой қорасында - 1-3 0С, шошқа бордақылайтын қорада - 3-2 0С, торайлы мегежін, ірі қара 3 - 15 0С шамасында, ылғалдылығы: торай иегежін өорасында - 65-70 %, сиыр сауатын орында - 70, шошқа бордақылайтын және қой күтетін орындарда - 80-85 % шамасында; көмірқышқылының қой мен жылқы қорасында - 3 лм3, ал қалған мал қораларында - 2,5 лм3, аммиактың мал күтетін барлық орындарда 0,5 лм3-ден аспағаны жөн.
Микроклиматты жақсартуға малдың қиларыда әсерін тигізері сөзсіз.
Зоогигиеналық талапқа сай қиды өңдейтін және сақтайтын орынның, тұрғын үйлердің ық жағына орналасады. Ал қи мен ағын заттарды өңдейтін орынды кешеннен алысырақ салған жөн. Атап айтқанда, 5 мың шошқалық немесе 1000 сиырлық кешенді 2500 м, 10000 шошқалық немесе 2000 сиырлық кешенді 3000 м, 10000-нан астам шошқалық немесе 2000-нан көп сиырлық ферманы -3500 м қашықтыққа салған дұрыс.
Қазір кешендерде қи гидравликалық әдіспен тазартылады. Кешен қораларын салғанда алдымен қиды қабылдайтын орын, оны қатты және сұйық бөліктерге бқдіп, биологиялық түрде тазалау, кешенде не фермада жұқпалы ауырулар пайда болғанда қиды дезинфекциялау және оны тыңайтқыш ретінде пайдалану белгіленіп, іске асыруы керек.
Сұйық қи үздіксіз немесе кезеңді әдістермен қоралардан шығарылады. Кезенді әдіс механикалық құралдар (тасымалдағыштар, қырғыштар) немесе гидравликалық жүйелер (тұнба - науалы, қиды кері айналдыру, науалы-жуу) қолдануды көздейді. Үздіксіз тазалауда өздігінен ағызу жүйесі қолданылыды.
Қиды тазалау әдісі мен жүйесі мал шаруашылығы кешенінің мамандандыру, оның өным бару шамасына, орналасуына, су мен эенергетикалық ресурстарына, қолданылатын жемнің және төсеніштің түріне және т.б факторға байланысты болып келеді.
Малды саңылаулы сәкіден қорада және бір - екі кампонетті жем беріп күткенде қиды үздіксіз әдіспен өздігінен ағызу жүйесі арқылы тазалау ұсынылады.
Кейбір жағыдайларда, төсенішті аздап қолданғанда, клетчаткасы көп сүрлеммен немесе көк балаусамен жемдегенде, ерекше санитарлық - мал дәрігерлік талаптарды орында керек болғанда қиды тазалау үшін науалы - жуу жүйесі қолданылыды [16].
Үздіксіз әдіспен өздігінен ағызу жүйесі қидіің гравитациялық күшпен каналдар арқылы ағызуына негізделген. Бұл жүйе саңлаулы сәкілермен жабылған жекелеген ұзынша науалар, бірнеше мал қораларынан сұйық қи ағып кететін көлденең коллектор ретінде жобаланып салынады. сұйық қи коллектордан насос станциясымен қосылған резервуарға құйылады. Бұл жүйеде төсенш ретінде сабанды, шымтезекті, ағаш ұнтақтарын қолдануға болмайды. Жемнің қалдығы сакіге жане каналға түспеуін қадағалау керек. Бетітемір тормен жабылған каналдың ки жинағшқа көлбеу қазылғаны және оның бірнеше табалдырығының болғаны жөн. Табалдырықтардың саны каналдың жалпы узындығына байланысты болады. Каналдың бірінші табалдырыққа дейінгі үзындығы 10-12 метрден аспауы және келесілерінің ұзындығы одан 5-8м артық болуы тиіс. Табалдырықтар биктігі алғашқысынан бастап біртіндеп аласара (10-15 см) тубінен 30-40 см болуы керек.
Қиды өздігінен ағызу үшін мал қораларын қи қоймасынан биіктеу жерге салған дұрыс.
Шығарылатын қимен жұқпалы ауру қоздырғыш тарының қорадан-қораға таралмауы таралмауы үшін каналдар мен коллекторлардың қиылсқан жерлерінде түптерінің озара тереңдігінің айырмасы 500 мм болатындай гидрав ликалық қақпақшалар орнатылады. Каналдардың іргелерінде қидың турып қалмауы үшін қақпақшалардың ұзындығын темір тордан 1-2 м артық жасаиды.каналдардың бетін темір бетонмен немесе тақтаймен жабадыжәне олардың астына каналды жуып тазалайтын шүмегі бар құбыр орнатады.
Сұйық қиды өңдейтін, сақтайтын және пайдаланатын орындарға тұрақты құбырлар немесе машиналар арқылы апарылады. Насос станциясынан қи қоймасына дейін диаметірі 150 мм тотықпайтын, қысымға төзімді құбырлар (керамикалық, асбесцементті, тотығыуға қарсы затпен қапталған болат) орнатылады. Олар қойманың астына салынады. Құбырлардағы қи ағынын реттеу жүйесінің жұмысы жинағыштардың немесе қи қоймаларының сыйымдылығымен сәйкес келуі тиіс. Тұрақты құбырларды жердің қату тереңдігінен төмен орналастырған дұрыс.
Ылғалдылығы 86 - 97 % қиды тыңайтқыш ретінде пайдалану үшін дайындайды. Бұл үшін оны алдымен тұқият араластырып, сабан немесе шымтезек қосады, сонансоң сұйық және қатты бөліктерге бөліп, олардың әрқайсысын жеке - жеке дезинфекцияланады. Ылғалдылығы 70 - 75 % қатты қиды сәкісі бар орындарда биотермиялық әдіспен дезинфекциялайды. Қиды биіктігін 2 м, енін 1,5 - 3,5 м (ұзындығы шексіз) етіп үйіп, жан - жағын, төбесін дезинфекцияланған қимен, шымтезекпен немесе сабанмен (қалыңдығын 20 см етіп) қымтап жабады. Жазда қатты қиды дезинфекциялау үшін бір ай, ал қыста екі ай сақтайды. Дезинфекциялауды қи температурасының 60 - 70 0C дейін көрсетілгеннен бастап есептейді, содан екі ай бойы үюлі күйі сақтайды. Содан кейін ғана оны тыңайтқыш ретінде пайдаланады. Ылғалдылығы 75 % - тен асқан қатты қиға ұнтақталған сабан, құрғақ шымтезек сияқты заттарды қосып дезинфекциялайды.
Сұйық қиды даладағы қоймаларда сақтау арқылы дезинфекциялайды: жазда 6 ай, қыста 8 айға дейін. Бірақ, ұзақ уақыт сақталатын микроорганизмдерді (туберкулез, топалаң қоздырғыштар) бар қидың температурасы төмен болтын аймақтарда оны көрсетілген мерзімде дезинфекциялау жеткіліксіз. Жұқпалы аурудың таралуына жол бермеу үшін сұйық қиды 6 - 8 тәулік бойы қоймаларда арылық карантинде ұстайды. Бұл уақыт вирустардан пайда болатын аусыл, оба, ауэсканын ауруы, т. б. Жұқпаплы аурулардың өсу кезеңіне тұспа - тұс келеді. Осы кезде қоймаларға қи құюға немесе одан оны алуға болмайды.
Сұйық қиды химиялық әдіспен де дезинфекциялауға болады. Мәселен, формлинді (формалъдегидтің 40 % - етіндісі) автоматтандырылған дозатор арқылы 1 м3 1 - 4 литр мөлшеріндегі ағындарға құяды. Сұйық фракция аусылмен, ауэски аурумен ауырғанда формалъдегидті 0,3 % мөлшерде қосып, 6 сағат гомогениздеп, 72 сағат бойы ұстайды. Сұйық қиды формалъдегидпен 2 - 3 сағат өңдеу үшін резервуар қажет.
Сұйық қимен қоректендірілген жерде өскен шөпті малға берердің алдында онда салъмонеллездің, ішектің патогенді таяқшаларының, гельминттердің жұмыртқалары мен личинкаларының, кокцидийдің, ооцистінің бар - жоғын, сонымен бірге оларда нитраттың қанша екендігі зерттеледі. Егер одан бактериялар мен гелъминттер табылса, онда ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.