GPRS технологиясының жалпы сипаттамасы

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 86 бет
Таңдаулыға:

5

6

7

8

Аңдатпа

Бұл дипломдық жобада жеке жылыту пунктін сымсыз технологиялар
негізінде автоматты басқару қарастырылған. Қашықтықтан басқару қалта
шығын азайтып, жедел басқаруға және тез арада ақпарат алуға мүмкіндік
береді. Заманауи технологияларды пайдаланып автоматтандыру процессін
жүргізу тиімді әрі ыңғайлы екені көрсетіледі. Жеке жылыту пунктінің
математикалық моделі қарастырылып, жеке жылыту пунктіне қатысты барлық
қажетті құрылғылар таңдалынған. TIA Potrtal бағдарламасында шолулар
жасалынып, WinCC бағдарламасында визуалданған. Экономика және
өміртіршілік бөліміндерінде қойылған есептер шешілген.

Аннотация

В данном дипломном проекте рассматривается автоматическое
управление индивидульного теплового пункта на основе беспроводных
технологий. Дистанционное управление способствует уменьшению затрат
денежных средств, а также быстрому урпавлению и передаче данных.
Показано что реализация управления автоматических процессов с помощью
современных технологий удобно и выгодно. Рассмотрена математичекая
модель индивидуального теплового пункта, а также выбраны все
необходимые устройства для индивидуального теплового пункта. Приведен
обзор в программной среде TIA Portal и визуализирован на программе WinCC.
Решены задачи поставленные в экономическом разделе и безопасности
жизнидеятельности.

Annotation

In this thesis project is considered automatic control of individual heating
units based on wireless technologies. Ditantsionny control reduces the cost of funds,
as well as rapid urpavlenie and facilitates rapid data transfer. Shown that to realize
automatic control processes with modern technology convenient and profitable.
Considered matematicheki model of individual substation, as well as selected all the
necessary devices for individual substation. Provides an overview of the software
environment in TIA Portal and WinCC program visualized. Are solved problems
presented on the economic division and in the division of safety activity life.

9

Мазмұны

Кіріспе
1 Негізгі бөлім
1.1 SIMATIC S7-1200 - Siemens ұсынған микроконтроллерлердің
жаңа жиынағы
1.2 Орталық процессорлар
1.3 Бағдарламалық қамтаманің шолу (визуализация) редакторы
1.4 CP 1242-7 коммуникационды модулі
1.5 Модульдің қолдану аймағы
1.6 CP 1242-7 модулінің жұмыс режимі
1.7 Сымсыз технологияның классификациясына әр түрлі әдістер
жатады:
1.8 GPRS технологиясының жалпы сипаттамасы
1.9 Жеке жылыту пуктінің есебін алу құрылғыларынан ақпарат алу
технологиясы
2 Арнайы бөлім
2.1 Жеке жылыту пунктінің температура реттеу жүйесі
2.2 АРЖ буындары және жүйенің математикалық модельдері
2.3 Жүйені орнықтылыққа зерттеу және ПИД-реттеуішінің
көрсеткіштерін анықтау
2.4 TIA Portal
2.5 Жылу пункттерін автоматтандыру жұмысын жүзеге асыру
3 Бөлім. Экономикалық бөлім
3.1 Бизнес - жоспар
3.2 Өнім
3.3 Маркетинг жоспары
3.4 Қаржылық жоспар
3.4.1 Автоматтандыру жүйесін құруға кеткен капиталдық шығындар
3.4.2 Автоматтандыру жүйесін эксплуатациялауға кеткен шығындар
3.4.3 Автоматтандыру жүйесін өндірудің экономикалық тиімділігін
есептеу
4 Өміртіршілік қауіпсіздігі
4.1 Қауіпсіздік және еңбекті қорғау бойынша заңдық және
нормативтік актілер
4.2. Су сорғысынан шығатын шуды есептеу
4.3 Шудан қорғану шаралары
4.4 Жылу пунктінің қауіпсіздігіне қойылатын талаптар техникалық
регламенті
4.4.1 Қолданылу саласы
4.4.2 Пайдалану кезіндегі қауіпсіздік талаптары
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі

10

7
8
8

9
10
11
12
13
16

18
22

29
29
33
38

44
49
55
55
55
55
55
55
58
60

61
61

62
66
67

67
71
72
73

КІРІСПЕ

Осы дипломдық жобада жеке жылыту пунктін сымсыз технологиялар
негізінде автоматты басқару болып табылады.
Жеке жылыту пунктін қашықтықтан басқару және ақпараттарды жинау
қазіргі заманға сай процесстің бірі болып табылады. Автоматтандырудың
дәрежесіне сәйкес жылу энергетикасы индустрияның қазіргі секторларының
арасында негізгі орын алады. Сымсыз техологиялар ақпаратты қашықтыққа
тасумен ыңғайлылығымен, тездігімен қол жетімділігімен ерекшелінеді.
Осыған орай жеке жылыту пунктінің ақпаратын тез алу қажеттілігі
туындайды.
Басқару түрлерінде қол режимі және автомата режимі қарастырылған.
Автоматтандырудың сипаттамалары маңызды артықышылықтарды ұсынады:
1) жұмысшы персоналдың санын азайтуды қамтамасыз етеді, яғни еңбек
өнімділігін арттырады;
2) жұмысшылардың еңбек шартын жақсы жаққа қарай өзгертеді;
3) сыртқы орта температурасын ескере отырып қажетті температураны
орнатады;
4) еңбек қорғауды және қондырғы жұмысының сенімділігін арттырады
5)су қысымнның кенеттен артып кетуі және су қысымнан болатын
апаттан қорғайды .
Жеке жылыту пунктінің персоналдың қауіпсіз шарттары мен қажетті
талап етілетін параметрлері қамтамасыз етілген.
Берілген автоматты реттеу жүйесі келесілерге негізделген:
- басқару тиімділігін жақсартуға;
- экономды тиімді пайдалану;
- авариялық жағдайларды тез арада білуге;
- жұмысшылардың еңбек шарттарын жақсартуға;
- сыртқы орта температурасына қарай бейімделуге.
Дипломдық жұмыс келесі бөлімдерден тұрады:
Негізгі бөлімдетехнологиялық контроллердің жұмысы, және сымсыз
технологияларды таңдаудағы тиімділік зерттелді. Технологиялық контроллер
қашықтықтан басқару жағдайы сипатталынған.
Арнайы бөлімде қажетті құрылғылар таңдалынып, математикалық
модель құрастырылады. Жоба үшін айнымалы параметрлері анықталынып,

жүйе орнықтылыққа зерттелінеді.
Сымсыз технологиялар негізінде

қашықтықтан басқару бағдарламасы жазылады.
Экономикалық бөлімде жылыту пунктінің автоматтандыру жүйесінің
құрылыстық-пайдалану шығындары және экономикалық тиімділігі есептемесі
жүргізіледі.
Өміртіршілік қауіпсіздігі бөлімінде қондырғылардан шығатын шудың
есептемесі жүргізіледі және жеке жылыту пунктінің қауіпсіздігіне қойылатын
талаптар қарастырылды.

11

1 Негізгі бөлім

1.1 SIMATIC S7-1200 - Siemens ұсынған микроконтроллерлердің
жаңа жиынағы

Siemens концернінің Өндірісті автоматтандыру департаменті жаңа
Simatic S7-1200 бағдарламалаушы логикалық контроллрін жасақтап шықты.
Жаңа технология мен инновациялар арқасында бұл жаңа өнім осыған дейінгі
өзінің замандастарынан біршама, айтарлықтай ерекшеліктерге ие
болғандығын айта кету қажет. Нақтырақ айтқанда ол өзінің үлкен
өнімділігімен, үлкен мүмкіндіктерімен және компактіліген ерекшеленеді деп
айтуға болады.
Simatic Step 7 Basic - жаңа жинақ ортасы тек S7-1200 контроллерін
бағдарламалап қана қоймай, Basic Panels сериялы оператор панелдерін де
бағдарламалауға үлкен мүмкіндіктер беретінін де айта кету керек.
Simatic Step 7 Basic бағдарламалау жұмыстарын жүргізуді айтарлықтай жеңіл
әрі жылдам жүргізуге, контроллер мен оператор панелдерін эксплуатация
жасауда, жүйені конфигурациялауда асқан жеңілдікпен жүзеге асыруға үлкен
мүмкіндік береді (1.1 суретте жаңа SIMATIC S7 - 1200 контроллерінің көрінісі
көрсетілген).

1.1 Сурет - Жаңа SIMATIC S7-1200 контроллері

12

1.2 Орталық процессорлар

S7-1200-де төрт түрлі процессор қолданылады. Олар өз кезегінде бір
бірінен өнімділігімен, кірістірілген жадының көлеміне байланысты және
кірістірілген кірісі мен шығысының саны, түріне байланысты да біршама
ерекшеленеді. Әр модель үш модификацияға ие:
- 24 В кернеу көзіне ие, 24 В дискретті кірістермен және 24 В0,5 А
транзисторлық кілттер негізіндегі дискретті шығыстармен.
- 24 В кернеу көзіне ие, 24 В дискретті кірістермен және 24 В2 А
тұйықтаушы релесі бар, жүктемелік сипатқа ие дискретті шығыстар.
- ~115230 В кернеу көзіне ие, 24 В дискретті кірістермен және 24 В
тұйықтаушы релесі бар, жүктемелік сипатқа ие 2 А контактісі дискретті
шығыстар. S7-1200-нің әрбір орталық процессоры кірістірілген
EthernetPROFINET (1215C моделінде 2) интерфейстеріменен жабдықталған
және олар бағдарламалау, диагностикада және автоматтандырудың басқалай
жүйелеріменен, адам-машина интерфейсті жүйелер мен құрылғылармен
ақпарат алмасуда кеңінен қолданысқа ие. Бір процессорлық модуль үшін
ақпарат алмасуға қажетті болып саналатын 16 түрлі байланыс
конфигурацияларын жасақтауға болады. Ақпаратпен алмасуды жүзеге асыру
кезінде байланыс функциялары (S7 сервер немесе S7 клиент) TCPIP, ISO
негізінде TCP және S7 транспорттық протоколдары қолданылуы мүмкін.
Қажет болған жағдайларда контроллер құрамында қарапайым ғана төрт
каналды CSM 1277 типті Industrial Ethernet коммутаторы қолданылуы мүмкін.
Олар S7-1200 модульдері форматында жасақталған болып табылады. Барлық
орталық процессорлар үш коммуникациялы модульдер мен бір кіріс-шығыс
сигналды платаны (SB) қосуға мүмкіндік береді. CPU 1212C үшін қосымша
екі, ал CPU 1214C1215C үшін сегіз сигналды модуль (SM) қосуға болады.
Simatic S7-1200 контроллерлерінің байланыс арнасы (2.6 суретте көрсетілген).

1.2 Сурет - Simatic S7-1200 контроллерлерінің PROFIBUS байланыс арнасы
арқылы байланысуы

13

Барлық орталық процессор типтері екі (0-10В) аналогты кірістермен
және дикретті кірістер мен шығыстар жиағымен, шығыс кернеуі 24 В
датчиктердің қорек блогымен жабдықталған. Сыртқы тізбектердің қосылуы
немесе байланысуы винтті контакттермен жабдықталған босатылмалы,
басқалай айтқанда бекіткенге онай терминалды блоктар арқылы жүзеге
асырылады. Барлық орталық процессорлар өте жоғары өнімділікке ие және
келесі функциялардың кең қолдауына ие:
- қолдануда өте қолайлы LAD, FBD, SCL тілдерінде бағдарламалау;
- жоғары әрекет етушілігі. Логикалық операцияны орындау уақытының
мөлшері 0.08 мкс-тен аспайды;
- кірістірілген жүктелетін 4 Мбайт құрайтын жад көлемі және 24Мбайт
кеңейтуге мүмкіндік беретін карта қолдану мүмкіндігі;
- жұмыс жады 100 Кбайт;
- контроллер қорегінің үзіліп кету жағдайындағы қажетті мәліметтерді
сақтап қалуға мүмкіндік беретін 10 Кбайт сыйымдылықты энерготәуелді
жады.
- потенциалды және импульсті сигналды енгізуге мүмкіндік беретін
универсалды тағайындалған кірістірілген дискретті кірістер;
- жүрістегі қоры бар 20 секундқа дейігі қоректену көзінің ажырауы
жағдайында кірістірілген аппаратты нақты уақыттағы сағат;
- 100 кГц- ке (SB көмегіменен 200кГц-ке) дейінгі жиілікке ие кіріс
сигналы үшін кірістірілген жоғарғы жылдамдықты санағыштар;
- 100 кГц- ке (тек осы сигналды платаның бар болуы жағдайындағы
транзисторлы шығысы бар CPU-да) дейінгі жиілікке ие кіріс сигналы үшін
кірістірілген жоғарғы жылдамдықты санағыштар;
- ПИД реттеу функциясын қолдайды;
- PLCopen стандартты талаптарға сәйкес негізінде орнын ауыстырудың
функциясын қолдауы;
- Java-ны қолдайтын кірістірілген Web-сервер;
- ақпараттарды архивтеу мүмкіндігі;
- операциондық жүйені жаңарту функциясын қолдауы;
- қолданушы бағдарламасын пароль көмегімен қорғау мүмкіндігі;
- CMCB 1241 коммуникационды модуліндегі, басқа да құрылғылармен
ақпарат алмасуға мүмкіндік беретін еркін бағдарламаланатын порттардың бар
болуы;

1.3 Бағдарламалық қамтаманің шолу (визуализация) редакторы

- KP300 Basic mono PN, KTP400 Basic mono PN, KTP400 color PN,
KP400 color PN, KTP600 Basic mono PN, KTP600 Basic color PN, KTP1000
Basic PN и TP1500 Basic PN базалық операторлар панелін конфигурациялау;
- сенсорлы немесе мембраналы пернетақталарменен жұмыс істеу үшін
қажетті дайын экрандық бейнелер;

14

- дискретті және аналогты апаттық хабарламаларды қолдау;
- беске интерактивті тілдерді қолдану;
- обьектілер бейнесінің графикалық кітапханасы;
- Drag & Drop интелектуалды функцияларын адам-машина және басқа
да күрделі жүйелерде, контроллерді бағдарламалау кезінде әр түрлі
редакторлар арасында ақпараттар алмасуды қолдау;
Интеграция:
- интегралданған символдық бағдарламалау;
- бір ғана берілген деректерді бірнеше рет қайта-қайта енгізе бермеу
үшін адам-машина интерфейсінде немесе жүйесінде айнымалыларменен
жұмысты қолдану;

-
бағдарламалау кезінде қолданушының жұмысын жеңілдету

мақсатында жасақталған сілтемелердің жалпы тізімі;
- алдын ала конфигурацияланған элементтерді бірнеше реттен қолдануға
мүмкіндік беретін глобалды және локалды кітапхана;

-
әр түрлі редакторлар деректерін біріктіруші Drag & Drop

интеллектуалды функциялары;
- интерактивті диагностика;
- Drag & Drop интеллектуалды функциясы әр түрлі редакторларның
деректер жинағы;
- диагностикалық ақпараттардың анық әрі түсінікті түрдегі көрсетілуі;
- айнымалыларды басқару және орнату функциясын талдау үшін қажетті
маниторинг кестесі;
- барлық желілік арналардың автоматты көрсетілімі;
- бағдарламашы мен контроллер жобаларының детальды салыстыруы.
- әр түрлі редакторлар деректерін біріктіруге мүмкіндік беретін Drag &
Drop интеллектуалды функциялары.

1.4 CP 1242-7 коммуникационды модулі

CP 1242-7 коммуникационды модулі кірістірілген

GSMGPRS

модемдеріменен жабдықталған. Ал ол өз кезегінде қашықтан басқару жүйесін
жүзеге асыруда айтарлықтай үлес қосады. S7-1200 контроллерлері негізінде
ақпарат жіберіп, қайта алуға және анализ жасауға, алынған мәліметтерге
сәйкес шешімдер қабылдауға үлкен көмегін тигізеді. Қашықтағы
станциялармен байланыс жасау үшін OPC-байланыс, Telecontrol Server Basic
бағдарламалық қамтама көмегімен жүзеге асырылады.
CP 1242-7 коммуникационды процессор SIMATIC S7-1200-ді
GSMGPRS мобильді радиожелілермен байланыстырылып, келесі
көрсеткіштер арқылы сипатталады:

-
S7-1200 контроллерлері арасында глобалды сымсыз ақпарат

алмастыруға немесе S7-1200 контроллерлері және басқару орталықтарымен
интернет желісі арқылы байланыстырылады;

15

- ақпарат алмасу негізінен GPRS (General Packet Radio Service) мобильді
сымсыз қызметке негізделген және деректер жаңаруы (модем - Интернет)
кезінде 86 Кбитс-ке дейін, ал деректерді көшіру (Интернет - модем) кезінде
43 Кбитс-ке дейін барады;
- мобильді телефондардағы стандартты шарт негізінде GPRS режимдері
фиксирленген немесе динамткалық IP адреспен болады;
- NTP (Network Time Protocol) протоколын қолдану негізіндегі уақыттың
синхронизациясы;
- қоңырау шалу және текстілік хабарлама жіберу арқылы байланыс
орнату мүмкіндігі;
- текстілік хабарламаларды жіберу және қабылдау;
- кірістірілген жарық диодтарының болуы;
- S7-1200 модулдер фориатының жинақы жасалуы, стандартты
профильді шинаға орнатудың қолайлы болуына себеп болып табылады;

-
STEP 7 құрал-сайман пакеттері көмегіменен жылдам түрде

эксплуатацияға енгізу мүмкіндігі,
CP 1242-7 модулі "Telecontrol Server Basic" бағдарламалық қамтамасы
көмегіменен келесі құрамдағы телебасқару жүйесін құрайды;
- OPC интерфейсі көмегіменен бес мыңнан аса станцияларды бір
орталық басқару сианциясына өосуға мүмкіндік береді;
- байланыс үзілген жағдайда деректерді буферлік сақтау мүмкіндігі,
- қашықтағы станцияның жағдайының маниторингін жасау,
- провайдерлердің арнайы қызметтерін қолданбастан фиксирленген IP
адреспен жұмыс істеу мүмкіндігі;

-
интернет көмегімен қашықтағы станцияларды дистанциялы

диагностика жасау, қызмет көрсетуде STEP 7 пакетінің Teleservice қызметтік
функцияларын қолдану.

1.5 Модульдің қолдану аймағы

Модульдің қолдану аймағына байланысты келесілер манызды:
- өте алыс кеңістіктерде орналастырылған автоматтандыру жүйелерінде
ақпарат алмасу және деректердің орталықтандырылған маниторингін жасау;
- мобильді машиналар және транспорттық құрылғылар көмегімен
тұрақты және уақытша коммуникационды байланыс орнату;
- IT механизмді қорғауды қолдану арқылы клиенттер машинасына
желілік кіру мүмкіндігіне тосқауыл қою;
- желілік инфрастуктура көмегінсіз қолжетімсіз сыртқы станциялармен
байланыс орнату;
Мұндай шешімдер әр түрлі секторларда қолданысқа ие:
- насостар, клапан және жылжытпалармен басқару жасайтын су жинау,
тазалау мекемелерінде;

16

- жарықты және бағдаршамдарды басқару арқылы жол қозғалысын,
транспортты реттеу;

-
электрэнергиясын өңдеу, трансформаторлық подстанцияларды

мониторинг жасау, өлшеулер жайлы ақпарат жинау;
- әлем бойынша машиналарға орталықтандырылған қашықтықтан
қызмет көрсету;
- жел турбиналарына мониторинг жасау;
- сауда автоматтарында тауардың бар, жоқтығын қадағалау;
CP 1242-7 өз кезегінде S7-1200 модулінің келесі көрсеткіштері арқылы
сипатталады:
- берік те кіші пластиктік корпус;
- қорғаныш қақпақшалармен жабылған индикация элементтері мен
байланыстыгғыштар;
- алмалы байланыстық терминалдар;
- контроллердің басқа модульдеріменен қатар орналастыруға мүмкіндік
беретін профильді шиналар;
- сыртқы 24 В қоректік тізбекті қосатын алмалы үш полюсті терминалды
блок;
- GSMGPRS антеннаны қосуға мүмкіндік беретін SMA жалғағышы;
CP 1242-7 орталық процессордың сол жағына, болған жағдайда басқа
S7-1200-дің коммуникационды модулінен кейін орналастырылады. Қорек
көзіменен қамтамасыз ету блогы модульдің жоғарғы жағында орналасқан үш
полюсті терминалды блокта болса, SIM картаны және антеннаны орнатуға
арналған блок төменгі бөлікте қақпақшаның астында орналастырылған болып
келеді.

1.6 CP 1242-7 модулінің жұмыс режимі

CP 1242-7 екі түрлі режимде қолданылуы мүмкін: Telecontrol server
(телебасқару сервері) және GPRS Direct (тікелей GPRS ақпарат алмасу).
Telecontrol server (телебасқару сервері) режим жағдайында орталық
басқару пункті арқылы кез келген қашықтықтағы станцияларменен

байланыстырылып ақпарат алмасуда орталық
телебасқару сервері

қолданылады. CP 1242-7 модулі телебасқару серверіне қосылады. "Telecontrol
Server Basic" бағдарламалық қамтамасы орталық басқару пункті арқылы кез
келген қашықтықтағы станцияларменен байланыстырылып ақпарат алмасып,
мониторнг жасауға мүмкіндік бере алады.
GPRS Direct (тікелей GPRS ақпарат алмасу) режимі жағдайында
CP 1242-7 модулі тікелей түрде орталық басқару пункті арқылы кез келген
қашықтықтағы станцияларменен байланыстырылып ақпарат алмасуға
мүмкіндік береді. "Telecontrol server" режиміне қарағанда бұл режим қосымша
бағдарламалық қамтаманың немесе телебасқару серверінің болуын қажет
етпейді. Бұл режим ақпарат алмасқалы отқан партнерменен оның өз уникалды

17

адресі болуы жағдайында тікелей байланысқа шығып, ақпарат алмасуға
мүмкіндік береді. Ал ол өте маңызды болып табылады. Бұл талаптарды

қолдануды жүзеге асыру үшін "машина-машина"
(M2M) атты арнайы

операторлық сервистің болуы қажетті болып саналады.
CP 1242-7 модулін қолдануға қажетті барлық ақпараттар (провайдер
дерегі, жұмыс режимі, кіру мүмкіндігі) STEP 7 Basic V12 арқылы
конфигурацияланады. Бұл деректер өз кезегінде жұмыс кезінде қайта
өзгертілуі мүмкін. Ол үшін арнайы кітапхана функцияларын қолдануға
болады.
Мобильді байланыстың үзіліп кетуіне қарамастан оны сақтап тіркеп
отыруға мүмкіндік беретін арнайы функциялары да қарастырылған. Ол күнді
және уақытты да тіркеп отырады.
CP 1242-7 модулінің жұмыс режимін қолдану ерекшелігіне байланысты
қажетті уақыт және күннің синхронизациялау механизмдерін таңдап алуға
мүмкіндік береді. "Telecontrol server" режимінде жұмыс істеп тұрған
жағдайларда басқару орталығы синхронизацияланған сигналды барлық
қашықтағы станцияларға жіберуге мүмкіндік береді. "Telecontrol Server Basic"
бағдарламалық қамтамасы қолданылмаса синхронизациялау NTP сервер
көмегіменен жүзеге асырылады. Орталық процессор бағдарламасы
синхронизацияланған деректерді ішкі күн немесе уақыт деректерін орнатуда
қолдануы мүмкін.
CP 1242-7 үшін функциялар кітапханасы келесіні қамтамасыз ете алады:
- ақпарат алмасу функциясы: орталық басқару пункті арқылы кез келген
қашықтықтағы станцияларменен байланыстырылып ақпарат алмасуға
мүмкіндік бар;
- мәтіндік хабарламаны жіберу және алу;
- конфигурациялау функциясы: станцияның жұмыс режимінде қайта
конфигурация жасау мүмкіндігі;
STEP 7 пакетінің диагностикалық функциясы келесі мүмкіндіктерге ие:
- коммуникационды процессор жағдайы жайлы ақпарат алу;
- диагностикалық функцияның жалпы жинағын пайдалану;
- байланыстың диагностикасын жасау;
- диагностикалық хабарламаларды қарау;
S7-1200 контроллерін мобильді сымсыз желілерге қосудың есебінен ол
қашықтағы универсалды терминалға айналады:
- сымсыз байланысты қолданудың негізінде желілік инфрастуктура және
қолжетімсіз қиын аймақтарда шығынды барынша азайтып ақпарат алмасу
процессін жеңілдете түседі;
- қолданушылардың аөпаратттық желілерін комплексті интеграция
көмегінсіз қызмет көрсетуге мүмкіндік жасайды;
- қашықтағы автоматтандырылған станцияларда орталықтандырылған
қызмет есебінен командировка және қызмет көрсетуге кететін шығындарды
барынша азайтуы;

18

CP 1242-7 телебасқару жүйелерінде арнайы талаптарға жауап бере
алады:
- басқару орталығы мен деректерді буферизациялауда орталықпен
байланыстың үзіілу мүмкіндігін жою;
- STEP 7 құрал-саймандар жинағының көмегіменен шұғыл әрі үнемді
түрде эксплуатация жасау мүмкіндігі.
Барлық коммуникационды модульлдер орталық процессордың сол жақ
бөлігіне арнайы шиналық байланыс каналдары арқылы біріктіргіштер
көмегіменен орналастырылады. Максималды түрде кез келген процессор типі
үшін үшке дейін кез келген коммуникационды модульлдер орнатуға
мүмкіндік бар.
M2M контрактісінің бар болуында динамикалық және фиксирленген IP
адрестер көмегіменен мобильді телефонның стандартты контрактісі болған
жағдайда жұмыс жасауға мүмкіндік беретіндігіменен ерекшелентінің айтуға
болады.
NTP протоколды базасы негізінде уақыт бойынша синхронизациялау
жұмысын жүргізе алады.
Сонымен қатар тағы бір айта кетерлік жағдай қоңырау шалу немесе
мәтіндік хабарламалар көмегіменен модемді күту режимінен активті жағдайға
келтіруге болатындығы.

CP 1242-7 коммуникационды модулі кірістірілген
GSMGPRS

модемдеріменен жабдықталған. Ал ол өз кезегінде қашықтан басқару жүйесін
жүзеге асыруда айтарлықтай үлес қосады. S7-1200 контроллерлері негізінде
ақпарат жіберіп, қайта алуға және анализ жасауға, алынған мәліметтерге
сәйкес шешімдер қабылдауға үлкен көмегін тигізеді. Қашықтағы
станциялармен байланыс жасау үшін OPC-байланыс, Telecontrol Server Basic
бағдарламалық қамтама көмегімен жүзеге асырылады.

1.3 Сурет - S7-1200 контроллерлері CP 1242-7 модулімен бірге

19

Модульдің жұмысы кезінде туындауы мүмкін әр түрлі жағдайларға
байланысты жарық диодтары көмегіменен жүзеге асырылатын индикация
жайында да айта кетуге болады.
S7-1200 контроллерлері вертикалды және горизонталды түрде орнатыла
алатындай етіп өте кіші әрі ыңғайлы етіп жасалған. Өзіне дейінгі
контроллерлер сериясына қарағанда өте жеңіл әрі қолдануға мейлінше жақсы
етіп жасақталған.
Бағдарламалық қаматаманың жаңарту мүмкіндігі де жаңа өнімнің
артықшылықтарын көрсете түседі.
STEP 7 V12 және "Telecontrol Server Basic" бағдарламалық
қаматамаларының есебінен компьютер көмегімен контроллерге қашықтықтан
қатынауға мүмкіндік жасайды. бұл өз кезегінде автоматтандыру жұмыстарын
жеңілдетіп кеттеін шығындардың көлемін мүмкіндігінше азайта түседі.
CP 1242-7 модулінің жұмыс режимін қолдану ерекшелігіне байланысты
қажетті уақыт және күннің синхронизациялау механизмдерін таңдап алуға
мүмкіндік береді. "Telecontrol server" режимінде жұмыс істеп тұрған
жағдайларда басқару орталығы синхронизацияланған сигналды барлық
қашықтағы станцияларға жіберуге мүмкіндік береді. "Telecontrol Server Basic"
бағдарламалық қамтамасы қолданылмаса синхронизациялау NTP сервер
көмегіменен жүзеге асырылады. Орталық процессор бағдарламасы
синхронизацияланған деректерді ішкі күн немесе уақыт деректерін орнатуда
қолдануы мүмкін (2.8 суретте CP 1242-7 модулі арқылы контроллерлер
арасында ақпарат алмасу көрсетілген).

1.4 Сурет - CP 1242-7 модулінің көмегімен өзара ақпарат алмасу

1.7 Сымсыз технологияның классификациясына әр түрлі әдістер
жатады:
Сымсыз персональды желілер (WPAN -- Wireless Personal Area
Networks). Технология үлгісі -- Bluetooth.

20

Сымсыз локальды желілер (WLAN -- Wireless Local Area Networks).

Технология үлгісі
-- Wi-Fi.Қалааралық масштабты сымсыз желілер

(WMAN -- Wireless Metropolitan Area Networks). Технология үлгісі
--

WiMAX.
Жаһандық сымсыз желілер (WWAN -- Wireless Wide Area Network).
Технология үлгісі -- CSD, GPRS,EDGE, EV-DO, HSPA.
Алыстан әрекет етуі бойынша классификациясы
Топологиясы бойынша:
Нүкте - нүкте.
Нүкте - көп нүкте.
Қолдану аймағы бойынша:
Сымсыз корпоративтік желі - компанияның өзіндік мұқтажы үшін
жасалынады.
Сымсыз операторлық желі - қызмет көрсету үшін жасалатын байланыс
түрі. Сымсыз технология сипаттамасы бір уақытта екі осьте бейнеленеді:
ақпаратты таратудың максимальды жылдамдығы және максимальды
арақашықтық.
Wireless LAN (ағыл. Wireless Local Area Network; WLAN) -- сымсыз
локальды желілер.
Мұндай әдісте желі таратуды құру кабельді қосылыссыз радиоэфир
арқылы жүзеге асады.
Бүгінгі таңда Wi-Fi кеңінен таралған.

Wi-Fi
қондырғысының қарапайымдылығы мен арзандығына

байланысты тұтынушылардан кеңінен қолданыс тапқан. Мысалы, кафе,
вокзалда және аэропорттарда тегін Wi-Fi желісіне қосылуға болады.
Wi-Fi артықшылығы (жағажайдағы сымсыз интернет):
Желінің ұлғайту құнын азайтуға, интернетке кабель сымысыз кіруге
мүмкіндік береді. Кабель сымын ғимаратқа кіргізу мүмкін болмаған жағдайда
сымсыз желі қызмет көрсете алады.
Ұялы телефондардың интернетке кіру мүмкіндігін туғызады.
Wi-Fi қондырғысы нарықта кеңінен таралған. Wi-Fi
қондырғысыныңлоготипті сертификаты кепілдік береді.
Мобильділігі. Сіз бір орында отырмай, өзіңізге ыңғайлы орында
интернетте пайдалана аласыз.
Wi-Fi желілік зонасында интернетті бірнеше тұтынушылар
пайдаланылады (ноутбук, компьютер, телефон және т.б.)
Wi-Fi қондырғысының шағылу процесі ұялы телефонмен салыстырғанда
10 есе аз.
Wi-Fi кемшілігі:
Электромагниттік құнын төмендететін 2,4 GHz дипазонында әр түрлі
қондырғылар жұмыс жасайды (Bluetooth және қысқа толқынды пештер).
Жиілікті дипазон және пайдаланудың шектеуі барлық елде бірдей емес. АҚШ
және Жапонияда тыйым салынған каналдар саны европа мемлекеттерінде

21

рұқсат етілген. Ал Испания мемлекетінде төмен жиілікті каналдар
пайдалануға тыйым салынған. Ресей, Белоруссия және Италия елдерінде Wi-
Fi желісіне қосылу үшін тіркеуден өткізеледі.
Жоғарыда айтылғандай Ресейде сымсыз байланыс Wi-Fi ЭИИМ адаптерімен

бірге қолданылады.
WEP шифрлану стандарты дұрыс конфигурация

(алгоритм беріктілігі осал болғаннан кейін) қойылған болса да оңай түрде
бұзылуы мүмкін. Жаңа қондырғылар WPA и WPA2 шифрлануын қамтамасыз

етеді.2004 жылдың маусым айында
IEEE 802.11i (WPA2) стандарты

қабылданды, оны жаңа қондырғыларға пайдалануға болады. Екі сұлба да
сенімді парольді қажет етеді. Көптеген ұйымдар қосымша шифрлау әдісін
қолданады. Қазіргі уақытта WPA2 паролін бұзудың алдын алу үшін цифрлық
- әріптік парольдер жүзеге асырылады. Нүкте - нүкте режимі (Ad-
hoc) стандарты 11 Мбитсек (802.11b). жылдамдығын жүзеге асырады. 11
Мбитсек (802.11b). WPA(2) шифрлануы желіге қосылмайды.

1.8 GPRS технологиясының жалпы сипаттамасы

Іс жүзіндегі GSM желілері арқылы

жоғары жылдамдықпен

деректемелерді тарату үшін GPRS (General Packet Radio Service)
технологиясы, яғни радиоарна бойынша дестелік тарату қызметі әзірленді.
GSM- де бар GPRS технологиясы TDMA негізіндегі радиоинтерфейсті
д е р е к т е р д і ж о ғ а р ы ж ы л д а м д ы қ п е н т а р а т у ү ш і н қ о лд а н а д ы ж ә н е ү ш і н ш і
буынды жүйелерді құру үшін аралық қадам болып табылады. GPRS
технологиясын қолдайиын жүйелер 2G+ деген атауға ие болды. GPRS - тің
базалық спецификацияларын ETSI 1998 жылы деректердің дестелік
радиотаратуын жүзеге асыратын GSM фаза 2+ стандартты технологиясы
ретінде қабылданды. Шетелдік және отандық ақпарат құралдары GPRS
желісінің жалпы ұйымдастырылуымен, желінің негізгі құраушыларын және
олардың функцияларын сипаттаумен, физикалық және логикалық
арналарды ұйымдастырумен, GPRS хатт амаларының құрылымымен,
дестелік таратуды активациялайтын процедуралармен, ішкі желілік
адресациямен, GPRS хаттамалық стегінің әр түрлі деңгейдегі деректердің
хаттамалық блогын ұсыну форматтарымен, биллингпен және т.б
байланысты GPRS технологиясының әр түрлі жақтарын көрсетеді.
Қазіргі уақытта GSМ арналары бойынша деректерді тарату
келесідегідей ұйымдастырылған: абонентке жүйе мобильді терминалға
о р н а т ы л ғ а н м о д е л ь а р қ ы лы д ы б ы с т ы т а р а т у ү ш і н қ о лд а н а т ы н ж е к е а р н а
бөлінеді, бұл арна арқылы деректемелердің та ратылуы жүреді, бұ кезде
деректерді тарату арасындағы арна бос болмай тұрады. GPRS - бұл GSМ
с т а н д а р т т ы ұ я лы Ж Б Ж ж е лі с і н і ң ш е ң б е р і н д е а қ п а р а т т ы ң д е с т е лі к т а р а т у
хаттамасын қолдайтын және жүзеге асыратын жүйе. GPRS жүйесін
қ о лд а н ғ а н к е з д е а қ п а р а т д е с т е л е р г е ж и н а л а д ы ж ә н е а б о н е н т т е р д і ң
сөйлесулерінің аралықтарында әрқашан болатын, қазіргі мезетте

22

қолданылмайтын дыбыстық арналар арқылы эфирге беріледі. Бірнеше
д ы б ы с т ы қ а р н а л а р д ы б і р уа қ ы т т а қ о л д а н у д е р е к т е м е л е р д і т а р а т уд ы ң
жоғары жылдамдықтарын қамтамасыз ет еді. GPRS дестелерді мобильді
құрылғылар мен дестелік тарату желілері арасында тасымалдайды.
Дестелер ІР немесе Х.25 форматтарында болуы мүмкін. Сыртқы желілердің
ІР дестелері мобильді құрылғы қозғалыста болса да жетеді.
Абонент және сәйкес MS GPRS-те деректемелерді таратудың сыртқы
желісінің пайдаланушылары ретінде болады. Бұл желіде абонентке
статикалық (тұрақты) немесе динамикалық (уақытша) ІР адресті
тағайындалады, ол арқылы ақпараттық дестелермен алмасу жүреді. MS
қ ұ р а м ы н д а м о б и льд і ж е лі г е қ о с ы л у ү ш і н қ о с ы м ш а б а ғ д а р ла м а лы қ қ а м т а м а
болады.
Осылайша GSМ желісінде деректемелердің дестелік түрде таратылуы
екі деңгейде ұйымдастырылады:
- GSМ радиоарналары модификацияланады:базалық станцияның
ж ә н е о н ы ң к о н т о л ле р і н д е а п п п а р а т т ы қ ж ә н е б а ғ д а р ла м а лы қ қ а м т а м а ла р ы н а
GSМ физикалық арналарының жаңа көппайдаланушылық режимдері
енгізіледі, MSC мен HLR бағдарламалық қамтамалары мдификацияланады;
- GSМ желісінің құрылымында дестелік коммутацияның жаңа
түйіндері және GPRS функцияларын қолдайтын бірнеше жаңа
интерфейстер пайда болады. Бұл түйіндердің орнатылған ІР
функционалдылығы болады, ол ІР маршрутизаторларымен өзара
әрекеттесуге мүмкіндік береді.
GPRS желілік инфрақұрылымы GSМ-нің іс жүзіндегі желілік
элементтеріне біртендеп қосыла алады. Осылайша GSМ операторлары
GPRS- тің даму негізінде параллелді екі өзара байланысқан маңызды
мәселелерді шеше алады:
1) желілік инфрақұрылымды эволюциялық түрде қайта құру, UMTS
т а ла п т а р ы н а с ә й к е с к е ле т і н ж о ғ а р ы ж ы лд а м д ы қ т ы р а д и о а р н а ла р д ы ж ә н е
байланыс режимдерді ендіру;
2) mobile IP стандарттарына және жаңа IP қосымшаларға жауап
беретін жаңа желілік инфрақұрылымды біртіндеп құру.
Берілген радиоқызмет шеңберінде жылдамдықты жоғарлатудан басқа
(теориялық максимум барлық бос емес слоттар кезінде 171,2 кбитс
құрайды) деректемелерді тар ату қызметтері үшін төлеудің басқа сұлбасы
көзделеді, GPRS - ті қолданған кезде төленім есептері таратылған
ақпараттың көлеміне пропорционалды жүргізіледі.
GPRS технологиясы бұрын қатынаулы болмаған жаңа қызметтерді
енгізуге мүмкіндік береді. Ең алдымен бұл Интернет ресурстарына
тұтынушыны қанағаттайтын жылдамдықпен, тез қосылыспен және өте тиімді
тарифтеу жүйесімен мобильді қол жеткізу. GPRS технологияласы тез арада
деректемелердің үлкен көлемін, видеобейнелерді, әр алуан стандарттағы
музыкалық файлдарды және тағы басқа мультимедиялық ақпараттарды тарату

23

және қабылдау мүмкіндіктерін береді.GPRS негізінде WAP-қызметтер жаңа
дамуына өтеді.
GPRS технологиясы TDMA принциптеріне негізделеді, мобильдік
станцияларға бір TDMA - кадр шегінднгі бір тасушыдағы радиоинтерфейс
бойынша көпслоттық режимде жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Ақпаратты
дестелік түрде тарату принципі деректемелерді тарату кезінде ретсіз трафик
болған жағдайда қатынаулы өткізу қабілеттілігін тиімді пайдалануға және
бірнеше абоненттер арасында бөлуге мүкіндік береді.
GPRS GSМ сияқты сол жиіліктік ауқымды, және оның туындыларын,
(мысалы GSМ 1870, РСS 1900) физикалық арналарды қалыптастыру үшін сол
TDMAFDMA құрылымын қолданады.
Абоненттік дестелерді және әр түрлі сигналды ақпараттың дестелерін
радиоинтерфейс арқылы тарату үшін GPRS желісінде логикалық арналар
ұйымдастырылады. Бұл логикалық арналар GSМ-нің жалпы жиілктік-уақыт
ресурсынан GSМ үшін бөлінген физикалық арналарда орналасқан. GSМ-де
бір жиіліктік арнада 8 физикалық арналар GPRS-те ақпаратты тарату
(цифрлық радиосигналдарды тарату) минималды жылжуы бар Гаустық
манипуляцияны қолданумен (GМSК) 270.822 кбитс жылдамдықпен жүзеге
асырылады. GSМ-дегідей кодаланған тізбектіліктің бір символы бір
модуляцияланған символға сәйкес келеді. теориялық тұрғыдан GPRS бір
пайдаланушыға бір тасушыда SТ S - ті бөлуге мүмкіндік береді, бұл кезде
деректемелерді таратудың максималды жылдамдығы 172,2 кбитс болады.
Алайда, деректемелердің басқаратын хаттамаларының блоктарын және
қателіктерді түзетумен кодалар артықтығын таратылуын есепке алумен нақты
жылдамдығы 115,2 кбитс (бір арнаға 14,4 кбитс) құрайды.
Дестелік ІР трафикті тиімді мультиплексорлеу мақсатында GPRS-те
физикалық арнаның типі анықталды: дестеленген деректемелерді тарату
арнасы РDСН (Packet Data Chаnnel), ол дестелік деректемелердің бірнеше
логикалық арналарына үлестірілуі мүмкін.
GPRS-те келесі логикалық арналарды пайдаланады:
Дестеленген деректемелердің трафигінің арнасы РDТСН (Packet Data
Traffic Chаnnel). Оны МS бір жиіліктік арнада сегіз РDТСН параллель
қолдануы мүмкін. Барлық РDТСН бір жаққа бағытталған: шығыс тарату үшін
РDТСНU (uplink), кіріс тарату үшін РDТСНD (downlink) қолданылады.
GPRS-тің кең тарату басқару арнасы РВССН (Packet Broadcast Control
Channel). Бір жаққа бағытталған төмен арна. Нүкте-көпнүкте принципі
бойынша жұмыс істейді. Кәдімгі GSМ желісінде таратылатын ақпаратқа ұқсас
жүйелік ақпаратты таратады. ВВССН арнасы бөлінбеуі мүмкін, мұндай
жағдайда МS қажетті жүйелік ақпаратты ВССН арнасы бойынша алады.
GPRS-тің жалпы басқару арналары РСССН (Packet Common Control
Channel). Сигналды ақпаратты тарататын бір жаққа бағытталған логикалық
арналар тобы осы атаумен біріктірілген. РСССН арналары ұяшықта болмауы

24

мүмкін. Бұл жағдайда МS қажетті сигналдық ақпаратты кәдімгі жалпы
басқару арналары арқылы алады.
GPRS-тің арналық деңгейінің сәулеті GSМ жүйесінің кадрларының
үстіне орналастырылады. Бұл олардың сыйысымдылығын және эволюциялық
көшуге мүмкіндіктерін қамтамасыз етеді.
GPRS-те арналық аралық интервалы GSМ-дегідей болады, яғни оның
құрамына 2*57=114 ЕР ақпараттық биттер, 2 қызметік бит, оқыту
тізбектіліктің 26 биті, қорғаныс бланктердің 2*3 символы (tail symbol) кіреді.
GSM стандарты қолдайтын қызметтерінің (Services) айқын
классификациясын береді. Ұялы байланыс қызметтері негізгі және қосымша
болып бөлінеді. Негізгі қызметтер өздігінен бола алады, олар екі үлкен
классқа бөлінеді - тарату қызметтері (Bearer Services) және телеқызметтер
(Teleservices). Қосымша қызметтер (Supplementary Services) тек қана
негізгімен бір уақытта ұсыныла алады.
Тарату қызметтеріне ақпаратты транспорттау бойынша келесі қызметтер
жатады:
- жалпы қолданыстағы коммутацияланған телефон желілермен және
300-9600 битс жылдамдықтармен асинхронды түрде деректермен алмасу.
- жалпы қолданыстағы коммутацияланған телефон желілерімен, жалпы
қолданыстағы коммутацияланған деректерді тарату желілерімен және
функциялары интеграцияланған цифрлық желілермен 300-9600 битс
жылдамдықтармен асинхронды түрде деректермен алмасу.
- жалпы қолданыстағы дестелік коммутациясы бар деректер тарату
желілермен 300-9600 битс жылдамдықтармен асинхронды түрде деректермен
дестелік алмасу.
- жалпы қолданыстағы дестелік коммутациясы бар деректер тарату
желілермен 300-9600 битс жылдамдықтармен синхронды түрде деректермен
дестелік алмасу.
Тарату қызметтері мөлдір және мөлдір емес болуы мүмкін. Таратудың
мөлдір функцияларында қателіктерден қоғану тек қана ағымдағы қателіктерді
түзету арқасында қамтамасыз етіледі. Мөлдір емес функцияларда автоматты
қайта сұраныс түрінде қосымша қорғау көзделеді.
Телеқызметтерге келесі категориялар жатады:
- дыбыстық ақпаратты және тональдік сгнализацияны дыбыс жолағында
тарату.
- қысқа хабарламаларды тарату.
- хабарламаларды өңдеу жүйесіне қатынау (мысалы, дербес радио
шақыру жүйесінен ұялы байланыстың жылжымалы станциясына хабарламаны
тарату).
- факсимильді хабарламаларды тарату.
Тарату функциясы және телефункция терминдерін түсіндірейік. Бұл
терминдердің екеуі де қызметтері интеграцияланған цифрлық желілер
техникасынан алынған және әр түрлі қатынау нүктелеріне қатысты

25

функцияларға сәйкес келеді және ол (1.5 суретте көрсетілген). МТ -
жылжымалы байланыс терминалы; ТЕ - терминалды аппаратура.

1.5 Сурет - GSM стандартында тарату функциялары мен
телефункциялар.

1.9 Жеке жылыту пуктінің есебін алу құрылғыларынан ақпарат алу
технологиясы

Барлық жылуды есепке алу құрылғыларыменен жабдықталған
нысандарды аралап шығу үшін біршама уақыт қажет болады. Екіншіден,
ақпаратты жинау және оны деректер базасына тіркеу жұмыстарын жүргізу
кезінде қателктер кету мүмліндігі жоғары болып келеді. Үшіншіден, жылуды
есепке алу құрылғыларына бақылау жасау түрлі себептерге байланысты
шектеулі болып келуі де мүмкін екенін жоққа шығара алмаймыз. Және
ақырғы аса үлкен мән беруді қажет ететін, қол еңбегі арқылы ақпарат
жинаудың тиімсіздігін растайтын мәселе болып, нақ осы уақыт мезетіндегі
шаманың мәнін алудың мүмкіндігінің болмауы болып табылады.
Автоматты түрде шама мәні жайлы ақпаратты жинақтау мүмкіндігін
беретін автоматтандырылған жүйе жылу желілеріне қызмет көрсетуге кететін
шығынды азайтып, тиімділікті арттыра түсуге көмектеседі. Сонымен қатар
бұл жүйе өз кезегінде әр түрлі аймақта орналастырылған жылуды есепке алу
құрылғыларынан жылу шығыны, жылу тасымалдауыштың көрсеткіштері
жайлы жедел және бір мезетте ақпарат алуға мүмкіндік бере алады. Бұл өз
кезегінде балансты сақтай отырып гидравликаны тиімділеуге көмектеседі.
Және бұл жүйенің көмегіменен жылуды есепке алу құрылғыларын үнемі
бақылауда ұстап, желінің апат болған аймақтарын жедел түрде анықтап,
ауытқу орын алған жерді тез анықтап береді. Соның есебінен диспетчер
аймақты аралап қажетті ақпаратты ауызша әрі мардымсыз түрде беретін
қызметкерлердің дәл емес ауытқуы бар ақпаратын емес, өзінің алдында тұрған
манитордан өзінің аумағындағы қажетті әрі дәл ақпаратты көре алады. Және
ол үшін біздің жүйеміз кем дегенде тәулігіне бір немесе үнемі online күйде
болар болуы қажет.

26

Бұл ретте жылу желілерін автоматтандыру жұмыстарын жүзеге асыру
үшін біздің жағдайымызда автоматтандыру жүйелерінде енді ғана қолға

алынып
келе жатқан технологияны қарастырмақпыз. Яғни GPRS

технологиясы жайында болмақ. Бұл технологияны автоматтандыру
жүйелерінде пайдалану ақпаратты алмасу үрдісінде дайын инфрақұрылымды
пайдалануға мүмкіндік береді.
Заманауи қалаларды жылумен қамтамасыз етудің заманауи жүйелері аса
күрделі де кең ауқымды құрылыстармен қамтудың күрделі комплектерінің
жиыны болып табылады. Ол келесідей өте маңызды да негізгі элементтерден
тұратынын айта кеуіміз керек. Олар: жылу көзі (қазандықтар, ЖЭС); жылуды
қолданушылардың жергілікті жүйелері; желілік және көмекші насостық
станциялар; жылу желіліері.
Жылу желісін шындығында өзара берік әрі тығыз орналастырылған
немесе байланыстырылған жылу құбырларын құрайтын аумақтан құрылған.
Ол арқылы жылу ыстық бу немесе ыстық су арқылы жылу көздерінен жылу
қабылдаушыларға, басқаша айтқанда тұтынушыларға тасымалданады.
Бұл жайлы айтуымыз мүлде бекер емес. Өйткені дәл осы біз айтып
кеткен бір бірімен дәнекерлеу (сварка) арқылы өзара біріктірілген құбырлар -
жылу желілерінің негізгі элементі болып табылады. Изоляцияланған
конструкция құбырларды коррозияға ұшыраудан сақтап қана қоймай, өз
кезегінде жылуды ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.