Уылдырық шашып көшіп қону, уылдырық шашу

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 55 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ КЕАҚ

ТЕХНОЛОГИЯ ЖӘНЕ БИОРЕСУРСТАР ФАКУЛЬТЕТІ

Елкеева Гүлсезім Темірханқызы

Арал теңізінде мекендейтін камбала балығының жерсіндірілуі және негізгі белгілерінің өзгергіштігі

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫСЫ

5В080400 - Балық шаруашылығы және өнеркәсіптік балық аулау мамандығы бойынша

АЛМАТЫ 2018
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ КЕАҚ

Технология және биоресурстар факультетi

Ара, құс және балық шаруашылығы кафедрасы

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Арал теңізінде мекендейтін камбала балығының жерсіндірілуі және негізгі белгілерінің өзгергіштігі

Беттер саны _____
Сызбалар мен көрнектi материалдар саны____

Орындаған : Елкеева Гүлсезім Темірханқызы

2018 ж. ____ _____________ қорғауға жiберiлдi

Кафедра меңгерушiсi, __________ Лукбанов В.М.

Жетекшiсi: __________ Мустафин Е.Г.

Сарапшы: __________ Есжанов Б.Е.

Нормаконтроль: - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - __________ Токсабаева Б.С.

АЛМАТЫ 2018
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ

ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ КЕАҚ

Технология және биоресурстар факультетi

Мамандығы 5В080400 - Балық шаруашылығы және өнеркәсіптік балық аулау

Ара, құс және балық шаруашылығы кафедрасы

Дипломдық жұмысты орындау

ТАПСЫРМАСЫ

Студент: Елекеева Гүлсезім Темірханқызы

Жұмыс тақырыбы: Арал теңізінде мекендейтін камбала балығының жерсіндірілуі және негізгі белгілерінің өзгергіштігі

Университет бойынша 2018 ж "_____"___________ № _____бұйрығымен бекiтiлген
Дайын жұмысты тапсыру мерзiмi 2018 ж "_____" ______________

Дипломдық жұмыста қарастырылатын сұрақтардың тізімі:
1. Арал теңізінің физико - географиялық сипаттамасы
2. Арал теңізінің ихтиофаунасының қазіргі жағдайы
3. Камбала - глосса балығының морфологиялық талдаудың нәтижелері
4. Камбала - глосса балығының биологиялық талдаудың нәтижелері

Ұсынылатын негізгі әдебиет

1. Ә.А.Бәйімбет, С.Р.Темірхан, Қазақстанның балықтәрізділері мен балықтарының қазақша - орысша анықтауышы,Алматы-1999.
2. Перцева-Остроумова Т.А. Размножение и развитие дальневосточных камбал.-Изд-во АН СССР, 1961.-486с.
3. Шмидт П.Ю. Миграции рыб.- Изд-во АН СССР, 1947.-362с.
4. Недовшин А.Я. Современное состояние Азовского рыболовства.- Труды Азовско-Черном. Научно-промысл. Экспед., Керчь,1926, 1, с.65-146.
5. Воробъев В.П. Гидробиологический очерк Восточного Сиваша и возможности его рыбохозяйственного использования.-Труды АзЧерНИРО, 1940,1,12, с. 69-164
6. Дубровин И.Я. Камбала-глосса . Биологическое обоснование искуственного разведения.-Бердянск, Бердянское отделение АзНИИРХ, рукопись, 1977, с.82-88
7. Васнецов В.В. Опыт сравнительного анализа линейного роста семейства карповых.- Зоол.журнал.1934,13,3,с.540-583
8. Хорасанова А.К. Биология глоссы Хаджибейского лимана.- Зоол. журнал, 1949, 28, 4, с.351-354
9. Замбриборщ Ф.С. Сравнительная оценка морфологической и биологической изменчивости рыб, как критерия рассовых отличий.- Вопросы экологии, 1957, 1, с.195-203.
10. Назаров В.М. Возраст и темп роста черноморской глоссы. - Научн. конф. по итогам научно-исследовательских работ за 1965г. Изд-во Кишиневского государственного униварситета, 1966 б, с.70-73.

Жұмыстың тараулары бойынша кеңесшілері

Тарау
Кеңесші
Мерзімі
Қолы
Әдебиетке шолу
Мустафин Е.Г
Қазан, 2017 ж

Материалды зерттеу әдістері
Мустафин Е.Г
Қараша, 2017 ж

Негізгі бөлім
Мустафин Е.Г
Желтоқсан, 2017 ж

Кафедра меңгерушісі ________________________ Лукбанов В.М.

Дипломдық жұмыс жетекшісі __________________ Мустафин Е.Г

Тапсырманы орындауға қабылдадым, студент _______________________ Елекеева Г.Т.

Дипломдық жобаны орындау
ГРАФИГІ
Рет саны
Тараулар және қарастырылатын сұрақтар тізімі
Жетекшіге ұсыну мерзімі
Ескертулер
1
Кіріспе
Қазан, 2017 ж
Орындалды
2
Әдебиетке шолу
Қазан, 2017 ж
Орындалды
3
Зерттеу әдістері мен материалдары
Қараша, 2017 ж
Орындалды
4
Арал теңізінің физико - географиялық сипаттамасы
Қараша, 2017 ж
Орындалды
5
Арал теңізінің ихтиофаунасының қазіргі жағдайы
Қараша, 2017 ж
Орындалды
6
Камбала - глосса балығының морфологиялық талдаудың нәтижелері
Қараша, 2017 ж
Орындалды
7
Камбала - глосса балығының биологиялық талдаудың нәтижелері
Қаңтар, 2018 ж
Орындалды
8
Қорытынды
Ақпан, 2018 ж
Орындалды
9
Пайдаланған әдебиеттер
Наурыз, 2018 ж
Орындалды

Кафедра меңгерушісі ________________________ Лукбанов В.М.

Дипломдық жұмыс жетекшісі __________________ Дабжанова С.Т.

Тапсырманы орындауға қабылдадым, студент _______________________ Елекеева Г.Т.

МАЗМҰНЫ

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..
7
АНЫҚТАМАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
8
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР
9
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
10
І ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
12
1.1 Камбала - глосса балығының систематикалық жағдайы ... ... ..
12
1.2 Камбала - глосса балығының морфологиялық сипаттамасы ...
12
1.3 Камбала - глосса балығының көбеюі ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .
12
1.4 Глоссаның өлшемдік - жас құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
19
ІІ НЕГІЗГІ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
23
2.1 Арал теңізінің физико - географиялық сипаттамасы ... ... ... ...
23
2.2 Камбала-балық ЖШС-іне сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ..
28
2.3 Зерттеу материалы мен әдістемелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
29
ІІІ ЗЕРТТЕУДІҢ НӘТИЖЕЛЕРІ ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ..
31
3.1 Арал теңізінің ихтиофаунасының қазіргі жағдайы ... ... ... ... ...
31
3.2 Камбала - глосса балығының морфологиялық талдаудың нәтижелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
33
3.3 Камбала - глосса балығының биологиялық талдаудың нәтижелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
38
3.4 Камбала - глосса балығын жерсіндіру нәтижелері ... ... ... ... ...
42
3.5 Камбала-балық ЖШС-інде балықтарды ыстау ... ... ... ... ... ..
43
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
54
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ...
55

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР

ГОСТ 7.1 - 2003. Библиографическая запись. Библиографическое описание документа. Общие требования и правила составления.
ГОСТ 7.32 - 2001. Отчет о научно - исследовательской работе. Структура и правила оформления
ГОСТ 50 380 -92 Рыбы и рыбопродукты. Термины и определения
ГОСТ 1368-91 Рыбы всех видов обработки. Длина и масса.
ГОСТ Р 51497-89 Рыба, ракообразные и каракатица.
МЕСТ 7.1 - 2003. Библиографиялық жазба. Құжатты библиографиялық мазмұндау. Құрудың жалпы талаптары мен ережелері.
МЕСТ 7.32 - 2001. Ғылыми-зерттеу жұмысы туралы есеп. Рәсімдеу құрылымы мен ережелері.
ГОСТ 50 380 -92 Рыбы и рыбопродукты. Термины и определения
ГОСТ 1368-91 Рыбы всех видов обработки. Длина и масса.
ГОСТ Р 51497-89 Рыба, ракообразные и каракатица. Размерные категории

АНЫҚТАМАЛАР

Осы диплом жұмысында қолданған терминдердің төмендегідей анықтамалары бар:
Аккилиматизация - белгілі бір түрмен олардын ұрпақтарын жаңа бір ортаға жерсіндіру.
Абиотикалық фактор - судың физико-химиялық қасиеті
Бентофаг - бентоспен қоректенетін организм.
Биологиялық мелиорация - ихтиофаунадағы түрлік құрамының жоғарлауы үшін жүргізілетін шаралар; маңызссыз балықтарды аулау; кәсіптік және бағалы балықтардың тіршілік жағдайына қолайлы орта туғызу; жыртқыш және өсімдікқоректі балықтарды суқоймаға жерсіндіру.
Балық питомниктер - балық өсіретін материалдарды өсіру.
Дернәсіл - аралас қорекке көшу уақытына қабыршақтың бастамасы салынғанға дейінгі уақыт.
Фитофильдер - уылдырығын су өсімдіктеріне шашатын балықтар.
Фитопланктон - су қабатының төменгі сатысындағы бір клеткалы балдырлар мен бактериялар.
Фультон бойынша қондылық - толық салмағы бойынша қондылық коэффициенті.
Фитофаг - өсімдіктермен қөректенетін организм.
Кларк бойынша қондылық - іш құрлыссыз салмағы бойынша коэффициент қондылығы.
Кәсіптік аулау - белгіленген бір уақыт кезеңінде қолданылатын аулау құралдарының жалпы саны.
Екі жылдық - екі вегетациялық кезең өмір сүрген балық.
Порционды - уылдырықтарын бөліп-бөліп шашуы.
Ихтиология - балықтар жайындағы ілім.
Ихтиофауна - суқоймадағы гидробионттардың түрлік құрамы.
Популяция - белгілі бір аймақта мекендейтін, белгілі аймақта уылдырық шашып, қыстайтын, бір түрге жататын түрлі балық топтарын белгілейтин термин.
Шабақ - барлық денесі қабыршақпен қапталған, сыртқы пішін бойынша балыққа ұқсас.
Планктон - су қабатын мекен ететін гидробионттар.
Уылдырық шашу - балықтардың қоректену немесе қыстау аймағына уылдырық шашатын жерге көшуі.
БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

м - метр
Q - балықтардың толық салмағы;
q - балықтардың іш құрлыссыз салмағы;
L - балықтардың толық ұзындығы;
l - құйрық қанатсыз ұзындығы;
n - балық саны;
мм - миллиметр
см - сантиметр
кг - килограмм
г - грамм
т - тонна
км2 - 1 шаршы шақырым
км 3 - 1 куб шақырым
га - гектар
ж. - жыл
% - пайыз
т.б - тағы басқа
ТМД - Тәуелсіз мемлекеттер достастығы
min - минимум;
maх - максимум;

КІРІСПЕ

Арал ауданында қалыптасқан жалпы қолайсыз экологиялық және әлеуметтік-экономикалық әл-ахуал барлығымызға мәлім. Арал теңізі орталық Азияның континенттік ішкі су қоймасы ретінде экономикалық маңызды толығымен жоғалып бара жатқандығы туралы берік және жалпыға ортақ әсер қалыптасты. Арал экологиялық апаты аясында: Сырдария мен Амудария ағысын реттеу (жалпы судың теңізге құйылуының тоқтатылуы), теңіз суы тұздылығының 6-8 промильден 25-35 промильге (21 литр) күрт артуы, Арал теңізінің Үлкен (тұздылығы 60-80 промильге дейін) және Кіші (тұздылығы 30 промильге дейін) Арал деп аталатын екі су айдынына бөлінуі, жағалаулардың шөлге айналуының үдеуі және т.б. көріністер орын алды.
Қызылорда облысы, Арал ауданында тұратын Солтүстік Арал маңының (кіші Арал) жергілікті халқының 80 мыңы, яғни 40% астамы еңбек ресурстары экологиялық дағдарысқа дейін балық аулау және балық өңдеу салаларымен тығыз байланыста болған. Арал қаласындағы Аралрыбпром өндірістік бірлестігі және жағалауларда орналасқан 14-ке жуық балық зауыттары мен балық колхоздары Арал теңізі бойынша балық аулаумен айналысатын негізгі орталық болып табылатын. Балық аулау көлемінің азаюы, өнеркәсіптік теңіз балықтарының жоғалуы, балық флотының, айлақтар мен инфрақұрылымдардың жойылуы - Арал ауданындағы Сырдария сағасында, көлдерде (Қамыстыбас) маусымдық өндіріспен айналысатын кәсіби балықшылар санының бірнеше жүзге азаюына әкеп соқтырды. 20-дан астам жыл бұрын, 1979 жылы тартыла бастаған Арал теңізіне Азов теңізінен Қазақстан үшін мүлде өзгеше балық түрі-қаратеңіз камбаласы немесе глосса камбаласы әкелінді (Platichthys flesus luscus Pallas). Глосса камбаласының ерекшілігі - судың жоғары деңгейдегі тұздылығына және су деңгейіне тез бейімделеді. Қазіргі уақытта, 2002 жылдан бастап Арал теңізін қайта өмірге әкелу маңызды кезеңді бастан өткеруде. Қазақстан Үкіметі мен Дүниежүзілік банк Сырдария өзенінің сағасын қалпына келтіру және жағдайын жақсарту, Кіші және болашақта Үлкен Аралдың ахуалын өзгертуге септігін тигізетін Көкарал бөгетінің құрылысы бойынша жобаны қолға ала бастады. Жобаның жалпы құны 80 млн.АҚШ долларын құрайды. Еуропалық қауымдастық Арал аумағындағы дағдарыс жағдайын анықтау және болжау мақсатында 2000 жылдан бастап ТМД елдерін қолдау бағдарламасы аясындағы Арал теңізі арнайы ғылыми - техникалық жобаны қаржыландырады. Аралды зерттеу және көмек көрсетуге бағытталған зерттеулер мен тәжірибелік жобалар қазіргі уақытта өзекті мәселелердің бірі болып табылады.
2003-2004 жылдары ҚазҰМУ - дың биологиялық проблемалар институты, Казахрыбпромсбыт Ассоциациясының Арал жобасы лабораториясы, Қазақ балық шаруашылығы ғылыми-зерттеу институтының Арал филиалы қызметкерлері камбала глосса балығының морфологиясы мен биологиясын бойынша зерттеулерді жүргізді.

Дипломдық жұмыстың мақсаты: Арал теңізінде мекендейтін камбала глосса балығының морфологиялық және биологиялық сипаттамасын зерттеу және жерсіндіру нәтижелерімен танысу
Қойылған мақсатқа байланысты келесі міндеттер қойылды:
1. Камбала глосса балығына морфологиялық талдау жүргізу
2. Камбала глосса балығына биологиялық талдау жүргізу
3. Камбала глосса балығының жерсіндірілуі нәтижелерімен танысу және қазіргі таңдағы көрсеткіштерімен салыстыру
І ӘДЕБИЕТКЕ ШОЛУ
1.1 Камбала - глосса балығының систематикалық жағдайы

Камбала - глосса балығының Ә.Бәйімбетовтың анықтауышы бойынша [1] систематикалық жағдайы: отряды Камбалатәрізділер-Pleuronectiformes , тұқымдасы Pleuronectidae - камбалалар, туысы Platichthys - өзен камбалалары, түрі Platichthys flesus - өзен камбаласы, түршесі Platichthys flesus luscus (Pallas) - глосса (бұрын Pleuronectes flesus luscus - деп аталған).

1.2 Камбала - глосса балығының морфологиялық сипаттамасы

Камбала балықтарының денесі екі бүйірінен қысыңқы, денесінің бір бүйірі оның бауырының, екіншісі арқаның қызметін атқарады. Олар жантайып жүзеді. Ересектерінің екі көзі де денесінің бір жағына орналасқан, яғни ассиметриялы. Бұлардың екі бүйірінің түсі мен қабыршақтарының және бүйір сызығының пішіні мен едәуір айырмашылығы бар: көзі жоқ, бүйірі жалпы ақшыл, ал көздері бар бүйірі ашық түсті бояулы, көпшіл жағдайда онда әртүрлі дақтар немесе көлденең жолақты өрнектері болады. Арқа және құйрық асты қанаттары ұзын, құрсақ қанаттары кеуде қанатының алдында орналасқан.
Камбала тәрізділер - теңіз балықтары, көпшілік жағдайда жағаға жақын тіршілік етеді, кейбір түрлері өзендерде өрістейді. Бұлар тропикалық және субтропикалық суларда мекендейтіндер, қоңыржай теңіздерде аз кездеседі.
Өзен камбаласының басқа камбалалардан айырмашылығы: арқа және құйрықасты қанаттарының талшықтарының түбінде сүйекті бұдырмақтар және денесінде жұлдызша пластиналар (майда жалпақ сүйектер сыртында) бар. Қазақстанда Каспий, Арал теңіздерінде жерсіндірілген. Орташа ұзындығы 37 см және орташа салмағы 930 г. [1]

1.3 Камбала - глосса балығының көбеюі

Ареалдың әр түрлі аудандарындағы көбею жағдайы. Ареалдың әр түрлі аудандарында өзен камбаласы әр түрлі ұзындықта және әр түрлі жаста өсіп жетіледі. Солтүстік аудандарда пісіп жетілу кеш, ал оңтүстікте ерте өтеді. Баренц және Солтүстік теңізде ол 22,4 - 29,5 см ұзындықта 4 - 5 жаста өсіп жетіледі.
Солтүстік теңізде камбаланың ұрық шашуы мұхитқа жақын 32 - 35% тұздылықта жүреді. Ақ теңіздің Кандалак сарқырамасында ұрық шашу периодындағы тұздылықты тікелей мұздың еруіне байланысты, әдеттегі тұздылық 25 - 29%. Тұщылау келген Балтық теңізінде камбала ұрық шашу кезінде максимальді тұздылықтағы теңіздің терең жерлеріне кетеді. Тұздылық стратификация сипаттамасына қарағанда бұл қабаттар тұздылығы 20% шамасында. Бірақ, Балтық теңізінің кейбір аудандарында камбала уылдырығын қатты тұшы қабаттардан да табады - 6 - 7%.
Қара теңіздегі камбаланың уылдырық шашуы әдеттегі тұздылықты - 17 - 18% жағалау аумақтарында жүреді.
Platichthys тегі камбала көбеюінің жалпы жағдайы
Т.А.Перцев - Остроумова камбаланың ұрық шашуы орта тұздылықты теңіз суының бүкіл ареалды қамтиды деген тұжырымға келді. Камбала көбею үшін қажетті оптимальді тұздылық ашық мұхит деңгейіне жақын болуы керек. Тұздылығы төмен теңіздерде камбала ұрық шашу кезеңінде тұздылықтың максимальді мәні аумақтарында ұсталады.[2]
П.Ю.Шмидт камбаланың ұрық шашу кезіндегі оның түрлік қасиеті секілді, жоғары тұздылықты аудандарда орналасуын анықтады.[3]
Қаратеңіз бассеніндегі глоссаның өсіп көбеюі толықтай зерттелмеген. Теңізде глосса 3 - 4 жылда 18 - 24 см ұзындықта, ал тұзды суда 14 - 20 см 2 - 3 жыл өседі. Теңіз формалы ең үлкен ұрғашысы, жұмыртқа көлемі III - IV сатылы, 15,8 см ұзындықта болды. Бурнаста жыныстық жетілген ұрғашы және еркек минимальді көлемде болды - 12,4 - 11,8 см.

Қара теңіздегі глоссаның ұрық шашуы қаңтардан мамырға дейін, максимум ақпан - наурызда. Румын жағалауларында глосса ұрықтануы наурыз және мамырда байқалған. Кейбір авторлар глоссаның өсіп жатқан уылдырығы маусым, шілде, қыркүйек айларында табылғандығын айтады.
Тұзды аумақтарда глосса ұрығын бақылаған зерттеушілер, бұл жерде теңізбен салыстырғанда мерзім аз болғандығын көрсетеді. Ұсақ тұзды жағдайларда жақсы және қысылған глосса ұрығы , оларға қажетті ерте оптимальді температура және осы температураның жалғассыз сақталуымен сипатталады.
Қаратеңіздегі глоссасының ұрықтылығы жөніндегі хабарламалар да бар. Әр түрлі авторлар мәліметтеріне қарағанда ол 41,8 ден 2,751 млн уылдырыққа дейін жетеді.
Уылдырықтың таралуы, өсуі және құрылымын, дернәсілдердің өсуі мен құрылымын зерттеу, пісіп жетілуі және уылдырық өсіру түрі сипатталады.
Глосса ұрығы +2 ден +13С дейінгі оптимальді градиентте, су температурасы - 2 ден +16-18 жүретіні дәлелденген.
Азов теңізінде және басқа да тұзды лимандарда глосса көбеюі қазіргі кезге дейін аз зерттелген.
Азов бассейніндегі глоссаның өсіп жетілуі жайлы алғашқы мәліметтер А.Я.Недошивина еңбектерінде келтірілген. Ол Гени аудандарында ұрғашылардың пісіп жетілуі үш жасынан басталады, Сивашта ұрық шашу қаңтардың соңынан наурыздың ортасына дейін, ал Утлюк лиманында ақпанның басынан наурыздың соңына дейін жалғасады. Сонымен қоса Сивашта ұрық шашу акваторийдың барлық бөлігін қамтымайды, тек қана солтүстік екі ауданда ғана. .[4]
В.П.Воробьев Сиваштағы глосса ұрық шашуын қаңтардың соңынан наурызға дейін деп көрсетті. Ол алғаш азов глоссасы ұрықтылығы жөніндегі мәліметті 800 мың уылдырыққа жеткізді. В.П.Воробьев бірнеше ихтиопланктонды трален келтірілді, өсіп жатқан уылдырық және дернәсілдер ұсталған.[5]
Азов глоссаларының көбеюі туралы соңғы мәліметтерді И.Я.Дубровин келтірген. Автор Азов теңізіндегі глосса ұрық шашуы басталуын 14% тұздылықта +2 температурада ,ал Сүтті лиманда 0,5С және 18 - 22% басталатынын белгіледі. [6]
Біздің байқауымыз бойынша Азов теңізі бассейіндегі глосса ұрық шашуы желтоқсаннан мамырға дейін, әрі кетсе ақпан - наурызға дейін созылады. Бірлік особьтер уылдырық шашуды 0 ге жақын температурада бастайды; VI-IV сатыдағы жыныстық өнім соңғы өндірушілер +10-11С кездесті. Жалпы ұрық шашу судың +3 - 8С температурасында жүреді.
Азов глоссасы әр түрлі уылдырық шашу аудандарында судың қышқылдылығы 13,2 ден 35% ауытқыды; судағы еріген оттегінің мөлшері 6,0 ден 11,2 мл\л.
В.Сивашта және Сүтті лиманда глосса ұрық шашуы 1,5 - 3,0 м тереңдікте, ал қыста мұз астында өтеді. Азов теңізінде жағалауға жақын 5 - 8 м тереңдікте.
1980 жылдан өрістеу миграциясы, жетілуі, өрістеудің интенсивті өзгеруі, тұқымдылығы, уылдырықтың және дернәсілдердің саны зерттелді.
Жыныстық жетілудің басталуы, жасы және көлемі.
В.В.Васнецов балықтардағы жыныстық жетілуді жаспен емес, белгілі бір мөлшерге келуімен байланыстырады, белгілі бір популяция балықтары жәй өскен сайын , олардың жыныстық жетілуі де кеш болады. [7]
Біздегі мәлімет бойынша, (II-III-IV сатылы жетілу) теңіз формалы жетілген еркек минимальді көлемі 1981 жылы Обит сарқырамасында - 13,1 см болды, жасы 2 жыл. Бұл жастағы жетілген ұрғашының минимальді көлемі - 14,9 см. Теңіз формалы екі жылдық жастағы жыныстық жетілген еркек үлесі уылдырық шашу басталу кезінде 70,2% жетті. Үш жылдық еркектердің бәрі жыныстық жетілген болды. Екі жылдық жастағы ұрғашылардың арасында тек қана 30,6% балық жетілген гонадалы болды; үш жылдық балықтардың бәрі жыныстық жетілген болды. Жоғары жас топтары балықтары арасында жыныстық жетілмегендер байқалмаған.
Осыған орай, азов глоссасы теңіз популяциясының жыныстық жетілуі 2 - 3 жас аралығында. Мұнымен қоса еркектері массада екінші жылда, ал ұрғашылар үшіншіде жетіледі.
Глоссаның лимандық формасының жетілуі теңіздіктен ерте жүреді. В.Сиваштағы лимандық глосса еркегі 11,3 - 12,9 см ұзындықта бір жыл жаста жетіледі. Осы жастағы жыныстық жетілген еркектердің үлесі 15,4% құрайды. Екі жылдық жаста барлық лиман формалы еркектер жыныстық жетілген.
В.Сиваштағы лиман популяциясының ұрғашылары 12,8 - 13,4 см ұзындықта бір жыл жаста жетіледі. Жыныстық жетілген ұрғашылардың бұл жаста бар болғаны 5,6% құрайды, екі жасында 77,3%, ал үш жасында барлық ұрғашылар жыныстық жетілген.
Азов және қаратеңіз глоссасы жыныстық жетілу басталуын салыстырғанда азов теңіз формасының ерте жетілетінін көрсетеді: қаратеңіздік 3 - 4 жасында жетіледі, ал азовтық камбалалар біздің мәлімет бойынша 2 - 3 жаста жетіледі.
Осыған орай қаратеңіздік глоссаның лиман формасының жетілуі жөніндегі мәлімет қарама қайшы. А.К.Харосанова Хаджибей лиманындағы глоссаның негізгі массасының жетілуін 2 жас деп көрсетеді.[8] Ф.С.Замбриборщ жалпы материалда бұл лимандағы глосса 1 - 3 жасында жыныстық жетілетіндігін көрсетті. Автор мәліметі бойынша бір жаста ұрғашылардың 10,4% және еркектердің 24,2% жыныстық жетіледі, үш жаста 0,4% ұрғашы және 2,9% еркек; негізгі масса 2 жаста жетіледі. [9]
В.М.Назаров мәліметі бойынша Хаджибей лиманы глоссасы алғаш жыныстық жетілуі 2 жасында ғана жетеді. [10]
Біздің мәліметтер бойынша азов лимандық формасының жыныстық жетілуінің басталуы бір жасында байқалған.
Азов теңіз формасының ерте жетілуі қаратеңіздікімен салыстырғанда, біз оның өсу қарқынының жоғарылылығымен салыстырамыз.
Глоссаның лиман формасының ерте жетілуі оның теңіздікпен салыстырғанда су температурасының жоғарылылығымен түсіндіріледі. Су температурасының жоғарылауы, түрге тән қажетті диапазон шегіне кірмейтін, көп жағдайда өсуге қарағанда жетілуді қарқындатады.
Уылдырық шашып көшіп қону, уылдырық шашу
Азов Қаратеңіз бассейнінде глосса биологиясының қажетті мөлшерде кеңінен зерттелгеніне қарамастан, әдебиеттерде олардың көшіп қонуы жөнінде дұрыс мәлімет жоқ.
Утлюк сарқырамасындағы В.Сиваштан шыққан азов глоссаларының уылдырық шашып көшіп қонуы жөніндегі кейбір болжамдарды В.П.Воробъев келтірді. Арнайы зерттеулер жүргізілмеді.
Азов теңізінен Сүтті лиманға және одан қайта көшіп қону туралы фрагменттік мәліметтерді М.П.Тарнавский келтірді. Автор глоссалардың Сүтті лиманға кіруі көктемде, ал онан шығуы күзде жүреді деп айтты. [11]
Біздің Азов бассейніндегі глоссалардың көшіп қонуын бақылауымыз 1978 жылдан 1980 жылға дейін үш жыл бойы жалғасты. Бұл жұмыс ерекше мақсатты бағытта 1979 жылдың екінші жартысында және 1980 жылдың бірінші жартысында жүрді. Негізгі зерттеулер Сүтті лиманның Азов теңізімен байланысқан ауданында орналасқан АсНИИХР бөлімінің Бердян экспериментальді базасында жүрді. Қосымша бақылау Азов теңізінің В.Сивашпен байланыстыратын Тонкий сарқырамасында жүргізілді.
Материалдарды ай сайын қаңтардың алғашқы декадасынан желтоқсанның соңына дейін, яғни жыл бойы жиналады.
Глоссаны бақылау әр түрлі ұяшалы желбезекті торша көмегімен жүргізілді. Торшалар Сүтті лиман мен В.Сиваш теңізін байланыстыратын сарқырама бұрыштарында, сонымен қатар осы су қоймаларына жақын теңіз аудандарына қойылды. Бір кезекте күнделікті гидрометреологиялық бақылау жүргізіліп, судың тұздылығына сынамалар алынды.
Жақсы гидрометреологиялық жағдайларда, тікелей есептеу әдісімен, глоссаның Сүтті лиманындағы ОЗС арқылы кіретіндерді есептен өткізді. Мұндай бақылаулар түнде жақсы жүреді. Бұл периодта біз ОЗС плотинасында , каналдағы судың екі метр қабатын анық көрсететін мықты лампа қостық. Қысқы уақыттарда судың жоғары мөлдірлігімен байланысты гидрожағалауларда жеке балықтардың өту жолдары айқын бақыланды. Глосса жарықтан қашпайды.
Бақылаулар, Сүтті лиман және В.Сивашқа уылдырық шашу көшіп қонуы теңіздегі су температурасы +15 ден - 10С дейін түскенде басталады , ал көктемде теңіз су температурасы +9 -11С дейін көтерілгенде аяқталады. Уылдырық шашу көшіп қонуының жалпы ұзақтығы 6 - 7 ай, бірақ Сүтті лиман және В.Сивашқа глоссаның жаппай кіруі 3 - 4 айға созылады.
Глоссаның Азов теңізінен тұзды лимандарға жаппай уылдырық шашып көшіп қонуы су толқыны 0 ден 2-3 балға дейін, жұмсақ бұлыңғыр ауа райында, лиманнан теңізге бағытталған жай ағында жұреді. Сәйкес ауа райы қойылып жатқан алғашқы тәулікте лиманға глосса кіруі келесі күндерге қарағанда төмен.
Уылдырық шаша көшіп қону кезінде глосса, бірінші және екінші түйіндер арасында тығыз жасап, жағалауға жақын жіңішке жолақтарда ұсталады. Оның бұл биологиялық ерекшелігі бақылау кезінде аңғарылған болатын.
Бірінші стандартты торға глоссаны максимальді ұстау бір түнде 25 - 30 кг құрады. Тор қозғалатын матаға айналып, келесі балықтар шығып кететіндіктен үлкен ұстаулар байқалмады. Бұл байланыста, М.П.Тарнавский дің балық аулаушылар сөзімен жасалған, осы ауданда бір торға глоссаның 1 цнт алғандығы жөніндегі мәлімдемемен келісу қиын. [11]
Азов теңізінен Сүтті лиманға ОЗС арқылы кіретін глоссаны көзбен есептеу нәтижесінде , Сүтті лиманға жаппай көшіп қону периодында тәулігіне бір мыңнан көп кіретіні анықталды.
Теңіз ағынында және жоғарыда көрсетілген жақсы факторлар ортасында, Сүтті лиман мен В.Сивашқа глоссалардың кіруі теңіздің қайта ағынына қарағанда 3 - 4 рет интенсивті.
Бұл глоссаның уылдырық шашып, көшіп қонуы кезіндегі жағалаудан алыста, жоғары тұздылықты ағынға бағыт ұстап жүретінімен байланысты. Зерттелген су тоғандарында барлық уақытта теңіздікіне қарағанда тұздылығы жоғары.
Уылдырық шашып көшіп қонуды ірі, көлемі жағынан жақын өндірушілер бастайды. 1979 ж\не 1980 ж желтоқсан қаңтар айларында теңізден Сүтті лиманға кіретін еркек орташа ұзындығы 18,4 см құрайды, уылдырық шашудың соңына қарай ол 17,0 см төмендеді. Уылдырық шаша жүрудің басында негізгі аулау 15 - 20 см ұзындықта еркектерінің жалпы санынан 66,7% құрайтын еркектер болды. Уылдырық шаша жүру кезеңінің соңына қарай 14 - 18 см ұзындықтағы еркектерді доминанттады.
1979 жылдың желтоқсанынан - 1980 жылдың қаңтарына дейін уылдырық шашуға Сүтті лиманға қоныс аударған ұрғашылардың орташа ұзындығы 22,9 см. Наурызда ол ұсақ өндірушілер есебімен, 19,4 см дейін төмендеді.
Мұндай заңдылық В.Сивашқа кірген глоссаларға да тиісті. 1980 жылы желтоқсанда В.Сивашқа қоныс аударған ұрғашы мен еркектердің орташа ұзындығы сәйкесінше 18,5 және 22,4 құрайды. Сүтті лиманға қоныс аударған сол көлемдегі саны бойынша доминадталған: ұзындығы 16 - 20 см еркектер, 20 - 24 см ұрғашылар.
1981 жылдың наурызында теңізден В.Сивашқа кірген ұрғашы мен еркектердің орташа ұзындығы сәйкесінше 17,2 және 19,3 см дейін төмендеді, яғни осы кезеңдегі Сүтті лимандағы балық көлеміне тең болды.
Теңізден Сүтті лиманға және В.Сивашқа қоныс аударған өндірушілер, IV,IV-V өсу сатысында физиологиялық жағдайына жақын болды.
Тұқымдылығы.
Азов және Қара теңіз бассейндеріндегі глоссаның ұрықтылығы туралы мәліметтер бірқатар авторлар еңбектерінде келтірілген. Өкінішке орай, көрсетілген аудандардағы өнімділік мәні балық көлемімен байланысты емес, өңделген материалдар мөлшері туралы мәліметтер жоқ. Әр түрлі өсу аумақтарындағы глоссаның ұрықтылығы туралы жақсы мәліметтер В.М.Назаров еңбектерінде кездеседі. Ол глоссаның лимандық түрі ұрықтылығы теңіздіктен жоғары деген қорытындыға келді. Автордың мәлімдеуінше, теңіз глоссасының абсолютті ұрықтылығы балық көлеміне байланысты 486 дан 1298 мың уылдырық арасында, ал лимандық 573 тен 1439 мың арасында ауытқиды. [10]
Лимандық түрдің жоғары ұрықтылығын В.М.Назаров ортаның үлкен градиентті факторларымен ұсақ лимандардағы глоссаның жағымды жағдайларда өсуімен түсіндіреді. [10]
Азов глоссасының ұрықтылығы туралы мәліметтер тек қана В.П.Воробъев еңбектерінде кездеседі. Ол оның ұрықтылығы жоғары және орташа 800 мың уылдырыққа жетеді деп мәлімдейді. [5]
Біз 145 әр түрлі мөлшердегі ұрғашылардың ұрықтылығы анықталған. Материалдарды жинау 1979 - 1981 ж аралығында уылдырық шашу кезеңі алдында Сүтті лиманда және В.Сивашта жүргізілді.
Ұрықтылық II - IV, IV және V өсу сатыларындағы жыныстық өнімді , есептік салмақты әдіспен сарыуыз ооциттерінің есебімен ұрғашыларда анықталды.
Екі аудандағы зерттеуде азов глоссасы ұрықтылығы әр түрлі болды. Сүтті лиманда ол балық ұзындығына байланысты 155 тен 1320 мың.уылдырық арасында ауытқиды. В.Сивашта дәл осы глосса ұрықтылығы аз болды - 124 тен 897 мыңға дейін.
Глосса ұрықтылығы туралы алынған мәліметтер тек қана оның ауытқу мәні туралы түсінік береді. Глосса ұрықтылығы туралы алынған мәліметтер, балық көлемі мен өсу ауданына байланысты Азов Қара теңіз бассейндерінде ұрықтылық ауытқуы өте үлкен екенін көрсетеді - 47,3 тен 2,7 млн.уылдырыққа дейін.
Жалпы түрде теңіздікімен салыстырғанда лиман түрлі глоссаның жоғары ұрықтылығын көруге болады. Сонымен , Хаджибей лиманы глоссасының шекті абсолютті ұрықтылығы 2751 мың уылдырықты құрайды, Ю.П.Зайцев мәліметі бойынша Қаратеңіз солтүстік батыс лиман топтары үшін 1439 мың, [12], В.М.Назаров мәліметі бойынша Шаболат лиманы үшін 1302 мың [10]. Теңіз түрінің шекті ұрықтылығы А.В.Кротов бойынша 1 млн.уылдырыққа дейін, [13], К.А.Виноградов [14] және К.С.Ткачев бойынша 1,5 млн.дейін, [15], В.М.Назаров бойынша 1015 және 1298 мың [10].
Азов теңізі аудандарындағы екі зерттеуде, ең жоғары абсолютті ұрықтылық Сүтті лиманда уылдырық шашқан глоссаларда байқалған.
Балықтардың абсолютті ұрықтылығы дене массасына тікелей байланысты екендігі ертеде дәлелденген. Сондықтан , бір түрдің әр түрлі топты бойынша материал алу үшін қатысты ұрықтылық көрсеткіштері жиі қолданылады.
В.Сивашқа қарағанда 2,2 ден 2,8 мың уылдырық Сүтті лиман глоссасының қатысты ұрықтылығы 3,7 мың уылдырықтан жоғары келеді. Сонымен қоса, глосса көлемі өсуімен қоса қатысты ұрықтылықтың да артатындығы тура заңдылық байқалған.
Сүтті лиманның В.Сиваш глоссасымен салыстырғанда қатысты және абсолютті жоғары ұрықтылығын, оның Сүтті лимандағы жағымды жағдайға біріншіден, осы су қоймасының тұздылығының төмендігімен байланысты.
Өзен камбаласы қатысты ұрықтылығы бойынша бар мәліметтерді қарсы қою қызықты. Өзен камбаласының әр түрлі қатысты ұрықтылығымен үш аудан бөліп алынады. Максимальді қатысты ұрықтылық Ақтеңізге тән - 4,0 ден 4,8 мың уылдырық. Одан әрі Балтық теңізінің шығыс бөлігі 2,1 ден 3,6 мың уылдырыққа дейінгі ауытқумен бөлінеді. Бірақ , қатысты ұрықтылық реттік ұзындығы Азов бассейні глоссалары үшін байқалған: Сүтті лиманда 2,4 тен 3,7 мың уылдырыққа дейін және В:Сивашта 2,2 ден 2,8 мың уылдырыққа дейін.
Өзен камбаласының қатысты ұрықтылығының төменгі көрсеткіші Балтық және Солтүстік теңіздің оңтүстік батыс аудандарында байқалған.
М.И.Шатуновский Ақтеңіздің Кандалак сарқырамасындағы өзен камбаласының жоғары қатысты ұрықтылығын, жыртқыштардан болатын қысым сияқты жағымсыз жағдайлармен түсіндіріледі. [16]
Мұздың көп мөлшерін салуды талап ететін, соңғысына бұл теңіздегі тұрақты емес тұздылық режимін қосу қажет деп есептейміз. Өзен камбаласының көбею кезінде, Кандалак сарқырамасында мұз еруінен болатын тұздылықтың бірден төмендеуін С.Г.Соин байқады. Ол Кандалак сарқырамасы суының көпсулы жылдары тұздылығы 14% дейін төмендейді және өзен камбаласының пелагиялық уылдырығы су түбіне түсіп, қырылады. [17]
Балтық теңізінде өзен камбаласы көбеюінің жағымды жағдайы оның солтүстік шығыс бөлігіне тиесілі, мұнда тұздылық бұл түр өнімділігі үшін өте төмен - 6 - 7,5%.
Балтық және Солтүстік теңіздің оңтүстік батыс аудандары үшін өзен камбаласының төмен қатысты ұрықтылығын М.И.Гатуновский тұрақты тұздық және газдық режиммен түсіндіреді. Балтықтың оңтүстік батыс аудандары тұздылығы 26 - 28%.[18]
Өзен камбаласының табиғи тиімділігіне тұздылықтың қатысы бойынша мақсатты бағытталған жүргізілген зерттеулер негізінде 5.6 бөлімде, зерттелген су қоймалары тұздылық деңгейіне байланысты өзен камбаласының қатысты ұрықтылық заңдылығы жақсы көрсетілген.
Оның аналық басталуынан немесе тұздылық оптимумынан таралуына байланысты қатысты ұрықтылық жоғарылауы туралы заңдылық байқалған. Сонымен, қатысты ұрықтылық пен тұздылықтан тыс таралған, 31 - 34% тұздылық деңгейінде өзен камбаласы минимальді қатысты ұрықтылықты - 1,6 мың уылдырық болатындығы көрсетті. Одан әрі, тұздылықтың 26 - 28% төмендегенде қатысты ұрықтылық 1,7 - 1,9 мың уылдырыққа дейін өседі; В.Сиваштың солтүстік бөлігінің көпжылдық режиміне сай, тұздылық 20% болғанда қатысты ұрықтылық 2,4 мың уылдырыққа дейін көбейеді. Азов теңізінің Сүтті лиманына және Балтық теңізінің шығыс аудандарына тән 6 - 14% тұздылыққа қатысты ұрықтылық 3,1 мың уылдырыққа жетеді. Ақтеңізде тұздылық 14 тен 26% өзгергенде қатысты ұрықтылық орташа 4,4 мың уылдырықты құрайды.
Ақтеңіздегі өзен камбаласының қатысты ұрықтылық мәні, қойылған заңдылықтардан тыс қосымша факторлардың мықты әсерімен түсіндіріледі.
Балтық теңізіндегі планктондардағы дернәсіл мен уылдырық мөлшері арасындағы тікелей тәуелділік, тұздылық деңгейімен бірге, соңғы жылдардағы БалтНИИРХ қызметкерлерімен байқалған. Г.Б.Грауман дернәсіл және уылдырық Шығыс Балтық аудандарында заңды түрде өседі. [19]

1.4 Глоссаның өлшемдік - жас құрылымы

Азов глоссасының өлшемді - жас құрылымы соңғы жылдарға дейін зерттеусіз қалып келді. Бассейіннің кейбір аудандары үшін (Сүтті жайылма қойнау, В.Сиваш) мұндай мәліметтер тек жазғы мезгіл үшін 1955 ж (Павлов, 1960; Тарнавский, 1960) шағын материалмен алынды. Азов глоссасының өлшемді - жас құрылымының тым кеш зерттелуі автор нұсқағандай, теңіздік және жайылмалы емес, тек теңіздік түріне қатысты болуы мүмкін. И.Я.Дубровин зерттеулері Сүтті қойнауда қаңтар-сәуір айларында қойнауға уылдырық шашуға келген теңіздік түр басым болған мерзімде жүргізілді. [6]
Жайылмалы түр мен теңіздік түрдің айқындалған топтары өлшемді - жас құрылымы жағынан өзгешеленеді.
Теңіздік түр. Қыс - көктем мезгілінде (қаңтар-наурыз) теңіздік түр Сүтті қойнауда негізінен алты жас топтарымен ұсынылды, (2-7-жастағылар). 8-9 жас шегіне жеткен даралар (0,32%) аз ғана мөлшерде кездеседі. Оған қоса, ең көп жасқа (9 жас) аналықтар ғана жетеді. Ұстап алынған 9 жастағы аналықтың ұзындығы 37,2 см және массасы 930 г. Ауланған аталықтардың ең көп жасы 8 жасқа жетті. Көрсетілген жастағы аталықтың тұқымдары азғындалғаны белгіленді. Бұл дананың ұзындығы 30,1 см, массасы-484г.
Келтірілген мәліметтерге сүйене отырып, уылдырық шашу үшін Сүтті қойнауға кіретін балықтардың үлесі, жасы өскен сайын күрт төмендейді. Екі жасарлар қойнауға кірген балықтардың санынан 51,8 % құрайды; үш жасарлар - 30,3%. Толығымен екі және үш жастағы балықтар жыныстық жетілген топ санының 82,1% құрайды. Төрт жасарлардың үлесі 10,4% дейін; бес жасарлардікі - 4,1% ; алты және жеті жасарлардікі - 3,1%, яғни жасы ұлғайған сайын пайыздық көрсеткіші төмендеуде.
Уылдырық шашу кезеңінде теңіздік түрдің ұзындығы 15-21 см, ортамен 84% құрайтын балықтар басым болады.
Аналықтар арасында ең көбі - ұзындығы 17 см-ден бастап 23 см-ге дейінгі балықтар, аталықтар арасында - 15 см-ден 17 см-ге дейінгі.
Өлшем құрамы бойынша глоссаның жыныстық диморфизмі анық білінеді. 2 жастағы аталықтардың орташа ұзындығы 16,5 см, аналықтарда - 18,4 см. Дене массасы бойынша тиісті айырмашылықтар белгіленген. 2 жасар аталықтардың орташа массасы 75,2 г; аналықтарда - екі есе үлкен - 145,1 г. Азов глоссасының теңіздік түрінің барлық келесі жас топтары үшін ұқсас өзгерістер сақталады.
Уылдырық шашу үшін Сүтті қойнауға кіретін теңіздік түрдің өлшемді - жас құрылымының ерекшелігі болып аталықтардың басымдылығы саналады. Олардың үлесіне орта есеппен зерттелген балықтардың жалпы санының 61,8% келді. Оған қоса 2 және 3 жастылардың басымдылығы белгіленді. 2 жастағы аталықтар зерттелген балықтардың жалпы санының 33,9% құрды, сол жастағы аналықтар - тек 17,9%, яғни, екі есе аз. Мұндай ара қатынас 3 жастағы балықтарда да байқалады. Уылдырық шашу кезеңіндегі аталық жас топтың басымдығы олардың тым ерте жетілетіндігін куәландырады. 4 жастағы аталық пен аналықтың ара қатынасы уылдырық шашу кезеңінде теңеседі, кейін өсе келе аналықтардың үлесі артады және басымдылыққа ие болады.
Сүтті қойнауға Азов глоссасының уылдырық шашу жүрісінің басында аса ірі өндірушілердің басымдылығы белгіленді. Осы мезгілде аталықтардың орташа ұзындығы 18,4 см құрды, аналықтар - 22,9 см. Уылдырық шашу жүрісінің аяғында сызықтық өлшемдері мен денесінің массасы аз балықтар басым болады, аталықтардың ұзындығы орта есеппен - 17,0 см, аналықтар - 19,4 см.Уылдырық шашу өрісінің басталуына белгілі өлшем мен жастағы балықтардың кіруі де жатады. Зерттеу мерзімінде (1979-1981) уылдырық шашу үшін Сүтті қойнауга кірген глоссаның теңіздік түрінің уылдырық шашу тобында 5 жас және одан жоғары жастағы балықтар жалпы санның 7,5% құрайды. Олардың ішінде 5,7% уылдырық шашу жүрісінің басында және тек 1,8% келесі (кезеңде) мерзімде кірді. Уылдырық шашу жүрісінің аяғында, бірдей жастағы балықтардың ұзындығы мен денесінің массасы жүрісінің басымен салыстырғанда кіші болды. Уылдырық шашу өрісінің басында 2 жасар аталықтың орташа ұзындығы 17,0 см болды, ал аяғында 15,8 см аспады. Дәл осындай көрсеткіштер басқа жас топтары үшін де белгіленеді. Табылған айырмашылықтар бірдей жастағы генерация өсуінің әр түрлі қарқынымен түсіндіріледі. Сүтті қойнаудың жойылмалы тобы.
Сүтті қойнау глоссаның өлшемді - жас құрылымы бойынша мәлімметтер М.П.Тарнавскийдің жұмыстарында кездеседі. 1960-1955ж жазғы мезгілде жиналган материалдар жойылмалы түрде сәйкес келеді. Кәсіптік аулаудан алынған 125 дананың жасы анықталған. 2-ден 6 жасқа дейінгі бес жас топтардың болуы белгіленді. [11]
Сүтті қойнау глоссасының жайылма түрінің өлшемді-жас құрылымы туралы ұсынылған кестені талқылау қиын. Мұнда жасты анықтауда қателіктер жіберілген. М.П.Тарнавский бойынша 2 жасарлардың ұзындығы орта есеппен 9,7 см құрды, өзгеру аясы 7,3 см-ден 13,0см дейін. Бірдей жастағы балықтардың ұзындығы мен дене массасының өзгеру шекарасы туралы мәліметтер күмән тудырады. [11]
Жайылмалы топтың өлшемді-жас құрылымы бойынша материалдарды жинау жазғы уақытта (шілде-қыркүйек) 1979-1981 жылдары жүргізілді, яғни теңіздік глоссадан экологиялық жекелену кезеңінде.
Аулауға 2 жастан 6 жасқа дейінгі балықтар ұсынылды. Негізін 6 жастағы балықтар құрады - 61,2%. 3 жасарлардың үлесіне 28,5% келді; 4 жасарларға-7,5%; 5 жасарларға-2,5%, 6 жастағы балықтар бірлі-жарым кездесті (0,2%), оған қоса тек аналықтар.
2 жастағы аталықтың орташа ұзындығы 14,2 см құрды, массасы 47,2г, аналық-15,0 см және 58,1г. Осы жастағы балықтардың кіші өлшемдері 10см асты. 3 жастағы аталықтар 96,3г массаға сәйкес 17,5 см орташа ұзындыққа ие болды. Осы жастағы аналықтар-18,6 см және 120,4г масса. 4жастағы аталықтардың 20,2 см ұзындығы мен 176,5г массасы болды. Шекті 6 жастағы аналықтардың 25,1см ұзындығы мен 321г массасы болды. Жайылмалы глоссаның бірдей жастағы аталығы мен аналығының ұзындығы мен дене массасында едәуір айырмашылықтар бар.
Жайылмалы түр балықтарының арасында ең көбі 13 см-ден 17см-ге дейінгі даралар 85,2% құрды. Аталықтар арасында ұзындығы 13-15 см балықтар басым болды (86,4%); аналықтар арасында 15-19см -78,1%.
Аталықтар саны бойынша аналықтардан басым болды, орта есеппен 65,0% құрады.
В.Сиваштың жайылмалы тобы. В.Сиваштың глоссасының жайылмалы тобының өлшемді жас құрылымы сүтті қойнаудың жайылмалы тобына ұқсас. Аналықтың шекті жасы-5+, аталықтікі-4+.
1983-1984 жж. ауланғандарда 2 мен 3 жасар балықтар басым болды, жалпы санның 289 және 48,6% құрады. 4 жасар балықтар 16,8% құрады; 5 жасарлар-5,2% шекті 6 жасқа 5+ бірлі жарым аналықтар жетеді, ауланған балықтардың жалпы санының 0,5% құрайды.
Жүргізілген зерттеулер нәтижесінде, алғаш ауқымды материалмен Азов бассейніндегі глоссаның өлшемді жас құрылымы зерттелді.
Теңіз түрінің 9 жас тобы, ал жайылманың сүтті қойнауда да, В.Сивашта 6 тобы тіркелді.
Ең жоғары өлшеммен жас, сонымен қатар балықтардың әр түрлері мен оның ішкі түрінің популяциясымен топтары үшін өзгеше болатыны тіркелді.
Азов-Қара теңіз бассейнінде тұзды таяз су қойнауларын игеру кезінде глоссаның шектелген өлшемі мен жасының кішіреюі, жайылмалы түрді аса қатаң экологиялық жағдайларда ұдайы өндірумен және семіртумен түсіндіріледі. Азов теңізінің таяз су қойнаулары температураның ауқымды төмендеуімен сипатталады (жазда 29 және одан жоғары градусқа жылып, қыста минус мәнге дейін сулар қатады), келіп-кететін жағдайлардың ықпалындағы тұздылықтың өзгеруі тағы бар. Тегінде теңіздік түрмен салыстыруда Қаратеңіздің солтүстік-батыс қойнауларында Қаратеңіз глоссасының өлшемді-жас құрамының ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.