Ақпараттық жүйелердің бөлінуі
Аңдатпа
Бұл дипломдық жобада ағылшын тілін үйренуге арналған бағдарлама
және Oxford университеті ғалымдары зерттеген ағылшын тілінде ең көп
қолданылатын сөздерден тұратын, ағылшынша-орысша-қазақша Oxford 3000
сөздігін құрастыру қарастырылған.
Бағдарламаның деректер қоры ДҚБЖ MS SQL Server 2008, интерфейсі
Embarcadero RadStudio Delphi 2010 және дизайны Adobe Photoshop
бағдарламалық құралында жасалған.
Бұл бағдарлама сөздік, арнайы сабақтар, кестелер, ағылшынша-қазақша
мақал-мәтелдер, ағылшын тілінен білімін тексеруге арналған тесттерден
тұрады.
Аннотация
В данной дипломной работе предусматривается разработка программа
для изучения английского языка и англо-русско-казахский словарь состоящий
из более распространенных 3000 слов в повседневной жизни выбранные
учеными Оксфордского университета.
База данных программы разрабатывался в СУБД MS SQL Server 2008, а
интерфейс и дизайн на программах Embarcadero RadStudio Delphi 2010 и Adobe
Photoshop.
Это программа состоит из словаря, специальных уроков, таблиц,
пословицы на англо-казахском языках, тестов для проверки уровня знания
английского языка.
Annotation
In this diploma work includes the development of a program to learn English
and the English- Russian - Kazakh dictionary consisting of the most common 3,000
words in everyday life chosen by scientists at Oxford University .
Database of program developed DBMS MS SQL Server 2008 , and the
interface and design programs at Embarcadero RadStudio Delphi 2010 and Adobe
Photoshop.
This program consists of a dictionary , special classes , tables, proverbs in the
English- Kazakh , tests to check the level of knowledge of English language.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 7
1 Техникалық тапсырма ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.1 Бағдарламаның тағайындалуы және қолдану аймағы ... ... ... ... ... ... ... . ... .. 8
1.1.1 Техникалық құрылғыларға қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... . 8
1.1.2 Бағдарламалық құжатқа қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.2 Құру кезеңдері мен сатылары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 8
1.2.1 Құру кезеңі бойынша орындалатын жұмыстардың мазмұны ... ... ... . 9
1.2.2 Тестілеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
2 Ақпараттық жүйелер. Деректер қорын жобалау жүйесі(ДҚБЖ) ... ... ... ... ... . 10
2.1 Ақпараттық жүйелер туралы мағлұматтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 10
2.1.2 Ақпараттық жүйенің тіршілік циклі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 13
2.1.3 Ақпаратты жүйені еңгізу сатысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 15
2.2 Деректер қорын басқару жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.2.1 Деректер қорын басқару жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.2.2 Дерекқордың жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 17
2.2.3 Деректер моделі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 18
2.2.4 Дерекқорды басқару жүйесінің құрылымы мен функциялары ... ... . 20
2.2.5 Microsoft SQL server ДҚБЖ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.2.6 Кесте құру және өшіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 22
3 Деректер қорын жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 23
3.1 ДҚ құрудың алғашқы кезеңі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 23
3.2 Концептуалды жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
3.3 ER моделін құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 23
3.3.1 Бизнес ережелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
3.3.2 Реляционды қатынастарды құрастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 26
3.3.3 Логикалық жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
3.3.4 Көрсетілімдер және сұраныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
3.4 Физикалық жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
3.4.1 Дерек қорына қосымша құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 33
3.4.2 Бағдарламаны сипаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
3.5 Орнату дискісін құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 39
4 Тіршілік қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 44
4.1 Жұмыс сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 44
4.2 Жұмыс орнының микроклимат жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 44
4.3 Бөлменің өрт қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 44
4.4 Бөлменің өрт қауіпсіздігі және электр қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 44
4.5 Шудың әсерін зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
4.6 Бөлме жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 45
4.7 Кондиционерлеу жүйесін есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 46
4.8 Бөлменің вентиляция жүйесін есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 50
4.9 Тіршілік қауіпсіздігі бөлімі бойынша қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 52
5 Техника-экономикалық негізделуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 54
5.1 Жұмыстың сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
5.2 Маркетингтік стратегия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 54
5.2.1 Бағдарламаның қамтаманың өңделуінің еңбек өнімділігін есептелуі55
5.2.2 Қосымша шығындар статьясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
5.2.3 Өзіндік құн нәтижесінің кестесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 61
5.2.4 Бағдарламаның бағасын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
5.2.5 Кәсіпорынның бірмезгілдік шығындары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 64
5.2.6 Бағдарламаны еңгізудегі алынған үнемдеу мөлшері мен табыс ... ... 65
5.2.7 Құрылған программаны орнату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 64
5.3 Экономикалық тиімділікті есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 66
5.3.1 Таза ағымдағы құндылықты есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 66
5.3.2 Пайда индексін есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
5.3.3 Табыстың ішкі нормасын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 67
5.3.4 Өтімділік периодын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 68
5.4 Экономика бөлімі бойынша қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 68
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
А қосымшасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 71
Ә қосымшасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 73
Кіріспе
Бұл дипломдық жобада ағылшын тілін үйренуге арналған бағарлама және
қосымша Oxford 3000 сөздігі бағдарламасы жобаланды.
Бұл бағдарлама ағылшын тілін үйрену үшін өте ыңғайлы. Бағдарламада
ағылшын тілі грамматикасы, ағылшын тілінен білім деңгейін тексеруге арналған
тесттер, ағылшын тілінде ең көп қолданылатын етістіктер, ағылшынша -қазақша
мақал- мәтелдер, күнделікті өмірде қолданатын, әр түрлі тақырыптағы
ағылшынша- қазақша тілашар, және Оксфорд университеті ғалымдары зерттеуі
бойынша алынған ағылшын тілінде ең көп қолданылатын 3000 cөзден тұратын
ағылшынша-орысша-қазақша Oxford 3000 сөздігін жасау қарастырылған.
Дерекқор құру үшін алдымен талдау жасалынды және ең бірінші сөздіктің
кестесімен ең көп қолданылатын етістіктердің кестесі құрылды одан кейін
мақал-мәтелдер және тілашар кестесі құрылды . Тілашар үшін әр бір тақырыпқа
жеке кесте жасалынды. Деректер қоры MS SQL Server-2008 жүйесінде
жасалады. Бағдарламаның дерекқоры MS SQL Server дерекқорларды басқару
жүйесінде құрылғаннан кейін, пайдаланушылардың барлық сұраныстарын
қанағаттандыратын бағдарламаның интерфейсі жасалды. Бағдарламаның
интерфейсі Embarcadero RAD Studio De lphi 2010 бағдарламалық құралында
іске асырылды.
Бұл бағдарлама ағылшын тілін үйренушілер үшін ыңғайлы сонымен
қатар, аз уақыт ішінде ағылшын тілін меңгеруге мүмкіндік береді.
1
Техникалық тапсырма
1.1 Бағдарламаның тағайындалуы және қолдану аймағы
Ағылшын тілін үйренуге арналған және Oxford 3000 сөздігі
бағдарламасы . Бұл бағдарлама ағылшын тілін үйренуге арналған қазақ
тіліндегі бағдарлама. Бағдарлама мынадай бөлімдерді қамтиды:
ағылшын тілі грамматикасы;
ағылшын тілінен білім деңгейін тексеруге арнлаған тест;
Оxford 3000 сөздігі;
ағылшын тілінде ең көп қолданылатын етістіктер;
ағылшынша-қазақша мақал-мәтелдер;
тілашар;
ағылшын тілін үйренушілерге кеңес.
1.1.2 Техникалық құрылғыларға қойылатын талаптар
Бағдарламаны орнату үшін компьютердің сипаттамасы төмендегідей:
процессор Pentium - 1.7Hz;
жедел жады 1Гигабайттан кем емес;
HDD, 10 Гигабайт бос орын болуы керек;
операциялық жүйе Windows 2000 Server, Windows 2003, XP, 7 жіне
Windows 8;
Microsoft SQL Server 2008 бағдарламалық құралы.
1.1.3 Бағдарламалық құжатқа қойылатын талаптар
Бағдарламалық құжаттың құрамыт төмендегідей болуы қажет:
техникалық тапсырма;
бағдарлама және байқаулардың әдістері;
бағдарламаны қолданушыға көмек.
1.2 Құру кезеңдері мен сатылары
Құру сатылары
Құру келесі үш сатыны қамту керек:
техникалық тапсырма жасау;
бағдарламаны жобалау жұмыстары;
ақпараттарды енгізу.
Құру кезеңдері
Құру жұмыстары техникалық тапсырмаға сай болуы керек. Құру
кезеңдері төмендегідей болады:
ақпараттар жүйесін құру;
құжатты құру;
бағдарламаның мысалмен тексерілуі.
1.2.1 Құру кезеңі бойынша орындалатын жұмыстардың мазмұны
Құру кезеңі бойынша келесі жұмыстар орындалу қажет:
тапсырма жалпы мақсатын анықтау;
бағдарламаны қолданатын техникалық құрылғыларға қойылатын
талаптарды анықтау;
жобаға қойылатын жалпы талаптарды анықтау.
1.2.2 Тестілеу
Тестілеу - бұл бағдарламадағы қателерді іздеу.
Қате - бұл бар нәрселердің сәйкес келмеуі.
Сенімділік - әрбір қабылдалмаудың құнын есепке алып есептелінетін,
белгілі уақыт ішіндегі қарсылық жасалмаған жұмыс.
Тестілеу принциптері
Тестілеу жүйеде қалған табу үшін, сонымен қатар жүйенің сенімділігін
және құндылығын арттыру үшін жасалады.
Тестілеу арқылы дұрыс
жобаланбаған жүйенің жоғарғы дәрежедегі сенімдімділігіне жете алмайды.
Егер бағдарламаға тестілеу жүргізетін болсақ, белгілі бір жағдайлармен
бағдарламаның құнынын көтеру арқылы тестілеуге кеткен барлық шығындарды
қайтарып алуымыз керек. Мұны бағдарлама сенімділігін жоғарылатумен ғана
жүргізуге болады. Сенімділікті тек енгізілген қателерді дұрыстау арқылы ғана
жоғарлатуымызға болады.
Сәтті тест дегеніміз, қате тапқан тестке айтамыз. Егерде бір қате
табылмайтын болса, онда ол сәтсіз тест болады.
қателер топтасу қасиетіне ие;
тестілеу әдісін жеңілдету үшін бағдарламаны өзгертпеңіз;
егер бағдарлама жасаушы бағдарламаны жазуда қате жіберсе, онда
оны тестілеуден өткізуде сол қатені жіберуі мүмкін;
тестіні құру - бұл шығармашылық үрдіс, яғни кей жағдайларда мидың
дұрыс жұмыс істеуін қажет етеді;
қатені дұрыс табатын тест өте жақсы тест болып есептеледі;
бағдарлама не қызмет атқарады, яғни тек өзіне тиесілі жұмысты
істейді ме, әлде басқа жұмыстарды да істеуге мүмкіндігі барма соны тексеру
қажет;
комментариилердің аз болуы қателерді табуды қиындатады;
комментариилердің аз болуы қатені табуды қиындатумен қатар,
түсініктеме сөздігі болмаса қиын бағдарламаны талқылау да қиын болады.
Тестілеу біткен соң қате жоқ екендігіне кепілдік бере алмаймыз, тек
белгілі бір деңгейде жүйенің жұмысы дұрыс екендігі жайлы айтуға болады.
Тест - кіріс деректерінің жиыны және жауап бағдарламаның іс - әрекеті
болып есептеледі. Қарапайым бағдарламалармен жан - жақты тестілеу жасау
мүмкін емес, өйткені оған уақыт және қажетті ресурстарда жеткіліксіз.
Тестілеудің қатені іздеу мүмкіндігіне байланысты және тестті құру әдісіне
байланысты төменде бірнеше түрі көрсетілген.
Тестілеу түрлері:
құрылымдық тест жүргізу;
функционалдық тестілеу.
Құрылымдық тестілеу
Бұл тестілеу барысында бағдарлама тексті ашық түрде тұрады.
Шешімдердің циклдері және блоктары тестіленеді.
Құрылымдық тестілеу бірнеше түрге бөлінеді:
операторларды жабу әдісі;
шешімдерді жабу әдісі;
шарттарды жабу әдісі;
шарттарды аралас жабу;
циклдерді тестлеу.
Жалпы түсініктер үшін құрылымдық тестілеудің мысалдарына тоқтап
кетуге болады.
Функционалдық тестілеу
Функционалдық
тестілеуде
керісінше
бағдарламалардың тексті
көрінбейді, бағдарлама қара жәшік, яғни кіріс және шығыс шарттары белгілі
болады, оған қоса жұмыстың толық структурасы қарастырылады.
Бағдарламаның спецификациясы бойынша тестілеу жүргізіледі.
Бұл тестілеудің бірнеше түрі берілген:
шекті мәндерінің анализі;
жүйе эксплуатациясы;
эквивалентті кластар;
белгілі көлемдегі тестілеу;
тәжірибелі эксплуатация;
белгілі мөлшердегі тестілеу;
қорғанысты тестілеу.
2 Ақпараттық жүйелер. Деректер қорын жобалау жүйесі (ДҚБЖ)
2.1 Ақпараттық жүйелер туралы мағлұматтар
Ақпараттық жүйе дегеніміз - қандай да бір пайдаланушы қызметіне
арналған ақпараттық модель. Жүйе мынадай үрдістерді қамту керек:
ақпаратты сақтау;
өзара ақпарат ауысу;
ақпаратты түрлендіру.
Қазір ақпараттық жүйелердің әр салада маңыздылығы артып келуде.
Ақпараттық жүйе көмегі арқылы орындалатын тапсырмалар әр түрлі
болып келуінің арқасында құрылымы жағынан бір - бірінен айырмашылығы бар
ақпараттық жүйелер әр түрлі болып бөлінеді.
Ақпараттық жүйелер әр түрлі белгілері бойынша бөлінеді. Негізгі белгісі,
құрылу ерекшеліктерімен функционалдық мүмкіндігі бөлу болып есептеледі.
Ақпараттық жүйелер қолданатын техникалық құралдарға байланысты және
орындайтын тапсырмасына қарай әр түрлі сыныптарға бөлінеді (Cурет 2.1).
Ақпараттық жүйелер
берілген ақпаратты сақтау жағынан
фактографикалық және құжаттық деп екіге бөлінеді. Фактографикалық
ақпараттық жүйелер мәтін және сандар түріндегі ақпаратты сақтап, өңдеуге
арналған. Ал құжаттық ақпараттық жүйелерде ақпарат құжат түрінде болады.
Автоматтандырылған жүйелерге негізделіп,
ақпараттық жүйелер
автоматандырылған, қолмен басқарылатын, және автоматтандырылмаған деп
бөлінеді.
Cурет 2.1 - Ақпараттық жүйелердің бөлінуі
2.1.1 Ақпараттық жүйелерді жобалау
Ақпараттық жүйелерді жобалау әрдайым жобаның мақсатын анықтаумен
басталады. Кез келген сәтті жобаның негізгі міндеті жүйені іске қосқан кезе
және оны пайдалану уақытында мыналарды қамтамасыз ету болып табылады:
-
жүйенің талап етілген функциялығы және оның функциялануының
құбылмалы жағдайларына бейімділік дәрежесін;
-
-
-
жүйенің талап етілген өткізу қабілетін;
сұранысқа жүйенің талап етілген реакция уақытын;
талап етілген режимде жүйенің тоқтаусыз жұмысы, басқаша сөзбен
айтқанда - қолданушылардың сұраныстарын өңдеу үшін жүйенің дайындығы
мен жетімділігі;
-
-
пайдалану қарапайымдылығы мен жүйенің қуаттауын;
қажетті қауіпсіздікті.
Өнімділік жүйенің тиімділігін анықтайтын негізгі фактор болып
табылады. Жақсы жобалық шешім жоғары өндіруші жүйенің негізі болады.
Ақпараттық жүйелерді жобалау үш негізгі саланы қамтиды:
-
-
дерекқорда жүзеге асырылатын деректер объектін жобалау;
деректерге сұраныстардың орындалуын қамтамасыз ететін
бағдарлама, экрандық нысан, есеп беруді жобалау;
-
нақты орта немесе технологияны есепке алу, нақтырақ: желі
топологиясы, аппараттық құралдардың конфигурациясы, пайдаланылатын
архитектура (файл - сервер немесе клиент - сервер), параллельді өңдеу, деректерді
үлестірілген өңдеу және т.б.
Жобалаудың шынайы жаңдайында - бұл белгіленген шектеулерді ескере
отырып, бар технологиялардың құралдары жүйесінің функциялық талаптарын
қанағаттандыратын тәсілді іздеу.
Кез келген жобаға бірқатар абсолбтті
талаптар қойылады, мысалы жобаны әзірлеудің максимальді уақыты, жобаға
максимальді қаржы құю және т.б. Жобалаудың қиындықтарының бірі ол
жобаға қойылатын талаптарды талдау немесе сол не басқа жобалық шешімдерді
жүзеге асыру секілді құрылымдалған міндет болып табылмайтындығында.
Күрдеі жүйені принцип бойынша сипаттау мүмкін емес деп есептеледі. Бұл
мекемені басқару жүйелеріне қатысты. Негізгі дәйектерден бірі жүйені ң
функциялану жағдайын өзгерту болып табылады, мысалы жаңа басшылықтың
сол немесе басқа ақпарат ағындарын директивті өзгертуі. Тағы бір дәйек - ірі
жоба үшін жүздеген парақтардан тұратын техникалық міндеттердің көлемі,
онда техникаық жобада қателікер болуы мүмкін.
Егер ұғынатын болсақ, жүйенің дамуын осылай болжап білуге болмай ма
және ол туралы ақпарат алу расымен де мүмкін емес пе? Мүмкін, жүйе туралы
және оның дамуның болжамдалатын (басшылықпен) жолдары туралы бүтіндей
түсінікті семинарлардың көмегмін алуға болар. Осыдан кейін жүйені
қарапайым құрамдастарға бөлі, құрамдастар арасындағы байланысты
ықшамдау, құрамдастардың еркіндігін қарастыру және олардың арасындағы
интерфейстерді сипаттау (брі құрамдастың өзгеруі автоматты түре басқа
құрамдастың өзгеруіне әкелмес үшін), сонымен қатар жүйені кеңейту
мүмкіндіктері мен функция жүйенің сол немесе басқа нұсқасында іске
асырылмау үшін бітеуіштер. Осындай элементарлы ұғымдардан келіп
шығып, ақпараттық жүйеде іске асырылуы болжанып отырған сипаттама
шынайыға ұқсайды. Ақпараттық жүйелерді жасаудың классикалық тәсілдерін
ұстануға болады, олардан бірі сарқырама схемасы - төменде сипатталған.
Ақпараттық жүйелерді
әзірлеуде кейбір басқа тәсілдер
қысқаша
қарастырылады. Төменде сипатталған қай тәсілді ұстану кереу (және өзіндік
тәсіл ойлауп табудың мәні бар ма) - қандай да бір өлшемде талғам мен мән -
жайдың ісі. Бағдарламалық жасақтаманың өміршеңдік кезеңі оны құру және
пайдалау үлгісінен тұрады. Үлгі осы БЖ да қажеттілік туғаннан бастап, оның
барлық қолданушыларда қолданыстан толық шығу уақытымен аяқталатын
оның әртүрлі жағдайларын бейнелейді.
2.1.2 Ақпараттық жүйенің тіршілік циклі
Ақпараттық жүйенің тіршілік циклі жүйенің әр түрлі күйін көрсетеді.
Оның алғашқы қажеттілігенен бастап толық пайдаланып біткенге дейін
қарастырады.
Каскадтық үлгі
Келесі кезеңге ауысу алдыңғы кезеңде жұмыстарды толық аяқталуын
білдіреді (Cурет 2.2).
Аралық бақылаумен кезең бойынша үлгісі
БЖ ны әзірлеу кезеңдер арасында кері байланыс циклдарымен
итерациялармен жүреді. Кезеңаралық түзетулер каскадтық үлгімен
салыстырғанда әзірлеу процесінің еңбек жұмсалымын азайтуға мүмкіндік
береді; әр кезеңнің өміршеңдік уақыты әзірлеудің бүкіл кезеңіне созылады
(Cурет 2.3).
Спиральды үлгі үлгі
Әзірлеудің бастапқы кезеідеріне ерекше көңіл бөлінеді - сол немесе басқа
техникалық шешімдердің іске асырылуы тексерілетін және түптұлғаларды
(макеттеу) құру көмегімен негізделетін стратегия жасау, талдау және жобалау.
Шиыршықтың әрбір орамы өнімнің қандай да бір нұсқасын немесе оның
қандай да бір құрамдасын құруды болжайды, мұнда жобаның сипаттамасы мен
мақсаттары нақтыланады, оның сапасы анықталады және шиыршықтың келесі
орамының жұмысы жоспарланады (Cурет 2.4).
Cурет 2.2 - Каскадты модель
Cурет 2.3 - Аралық бақылаумен жүретін кезең бойынша үлгісі
Cурет 2.4 - Спиральды модель
Тіршілік циклының ең көп таралған екі түрі қолданылады:
каскадты модель (мерзім 1970 - 1985 жылдардан бастап);
спиральды модель (мерзім 1986 жылдан бастап).
Ақпараттық жүйелердің тіршілік циклы - осы жүйеге қажеттілік туғаннан
бастап оның қолданушылардың қолданысынан толық шығу уақытымен
аяқталатын әртүрлі жағдайларды қамтитын олардың құрылуы және пайдалану
кезеңі. Ақпараттық жүйелердің өміршеңдік кезеңі өз ішіне төрт сатыны алады:
жоба алды, жобалық, енгізу, функциялану. Жобалық жұмыстардың сапасына
жүйенің функциялану тиімділігі байланысты болады, сондықтан әрбір саты
бірқатар кезеңдерге бөлінеді және жұмыс нәтижелерін көрсететін
құжатнамалары құруды қарастырады. Жоба алды сатысында келесі кезеңдерді
бөлуге болады:
Жобалау үшін материалдарды жинау - жүйенің тұжырымдамасы
нұсқасын әзірлеу және таңдау, объекті мен басқару қызметінің барлық
сипаттамаларын анықтау, ішкі және сыртқы ақпараттық байланыстар ағынын,
міндеттер мен жаңа технологиялық жаңдайларда жұмыс істейтін мамандар
құрамын, олардың жүйенің болашақ пайдаланушысы ретіндегі дайындық
деңгейін қарастырады.
Материалдарды талдау және құжатнаманы құру
-
техника-
экономикалық негіздеуді жобалау, нығайтуға тапсырмалар құру. Басқарушы
ақпараттықжүйені сәтті құру үшін мекеме ішінде де, сыртқы ортада да
ақпараттық ағындардың өту жолдары әр тарапты зерттеледі.
Жобалау сатысы бөлінеді:
Техникалық жобалау кезеңі - ақпараттық жүйені қамтамасыз ету және
функциялық бөліктері, өндірістік, тұрмыстық, финанстық жағдайарды
модельдеу бойынша жобалық шешімдер құрылады, міндеттер қойлады және
блок-схемалар мен олардың шешімі жүзеге асырылады.
Жұмысты жобалау кезеңі - жүйені әзірлеу және жетілдіру, құрылымды
түзеу, әртүрлі құжатнамаларды түзу жүзеге асырылады: техникалық
құралдарды қою, орнату, пайдалану бойынша нұсқаулықтар, лауазымдық
нұсқаулықтар.
2.1.3 Ақпараттық жүйені енгізу сатысы
Пайдалануға енгізуге дайындық - бұл кезеңде техникалық құралдарды
орнату, жүйені баптау, қызметкерлерді үйрету, сынамалы қолдану жүргізіледі.
Іске қосудан бұрын жүйенің барлық құрамдастарының тәжірибелік сынақтарын
жүргізу. Жұмыстарды тапсыру- қабылдау актімен рәсімделетін өнеркәсіптік
пайдалануға тапсыру.
Ақпараттық жүйенің функциялану сатысында жұмыс режимінде
функциялар мен басқарушы параметрлерді түзетуге болады. Сонымен қатар
оперативті қызмет көрсету және басқару жүзеге асырылады. Ұйымды
басқарудың ақпараттық жүйесін құру - едәуір күрделі әрі бейнетті үрдіс.
Компанияның өзгертудің ең типті және қарапайым формасы автоматтандыру
болып табылады. Ұйымды өзгертудің ең терек формасы - автоматтандырудан
өз дамуын алған - бұл тәртіптерді рационалдау. Компанияның едәуір терең
өзгеруі бизнес -процестердің реинжинирингі болып табылады. Оның мәні
бизнес -процестерді талдау, ықшамдау және жаңашаландыру болып табылады.
Жаңа ақпараттық жүйелер компанияның функциялануын өзгеріп немесе тіпті
ондағы қызметтердің бағытын өзгерте отырып, бүкіл ұйымның құрылымын
түбегейлі өзгертуі мүмкін. Компанияның қызметін өзгертудің мұндай
радикалды формасы парадигманың ауысуы деп аталады. Парадигманың ауысуы
жеке тәртіптер мен процестердің емес, компанияның қызметінің сипатын қайта
қарауды көздейді.
2.2 Деректер қорын басқару жүйесі
2.2.1 Деректер қорын басқару жүйесі
Дерекқорды басқару жүйесі (ДҚБЖ) - дерекқорларды құруға, оларды
өзекті жағдайда қуаттауға және оларда қажетті ақпараттарды іздеуді
ұйымдастыруға қажетті бағдарламалық және тілдік құралдардың кешені. ДҚБЖ
компьютердің сыртқы жадында күрделі құрылымды деректердің үлкен көлемін
сенімді сақтау және оларға тиімді жетімділікті қамтамасыз етеді (Cурет 2.5).
Cурет 2.5 - ДҚБЖ
ДҚБЖ ге қойылатын негізгі талаптар
Деректердің қарама-қайшылықсыздығы. Қоймада жоқ тауарға тапсырыс
беріліп немесе енгізу қателігінің нәтижесінде тапсырыстағы сатып алушы
туралы ақпарат сатып алушылардың картотекасының деректеріне сай
келмейтін жағдай болмауы тиіс. Мұндай талап бүтіндік талабы деп аталады.
Дерекқорлардың бүтіндігі ақпараттың зат саласын толық, қайшылықсыз және
адекватты бейнелейтін қуаттауды көздейді. Деректердің бүтіндігіне қойылатын
талаппен транзакция түсігінігі байланысты. Транзакция - бір бүтін ретінде
қарастырылатын дерекқорлар үстінде операциялар тізбегі.
Мысалы, жүйеде белгілі бір тауарға тапсырысты рәсімдегенде мынадай
операцияларды орындау қажет: тапсырысты тіркеу және тауардың белгілі бір
санын резервтеу, сонымен қатар осы тауардың қоймада азаюы. Егер деректер
өзгеруінің кез келген кезеңінде шалыс болса, онда ДҚ (дерекқор) бүтіндігі
бұзылады. Осындай бұзылыстардың алдын алу үшін Тапсырысты рәсімдеу
транзакциясы енгізіледі, онда ДҚ үстінен не барлық қажетті операциялар
жасалуы тиіс, не болмаса бастапқы жағдайға келтіру қажет (тауар сатылмады,
оның қоймадағы саны өзгермеді).
Сақталып тұрған деректердің өзектілігі. Кез келген уақытта ДҚ дағы
ақпарат заманауи болуы тиіс.
Деректерді көп аспектілі қолдану - әртүрлі көздерден жалғыз ДҚ ға
ақпараттың түсуі және жетімділік ережелері мен функцияларға сай оны
мекеменің кез келген бөлімінде қолдану мүмкіндігі.
Жүйені түрлендіру мүмкіндігі - оны кеңейту және деректерді түрлендіру
мүмкіндігі, сонымен қатар бүтіндей жүйе үшін нұқсансыз жаңа функцияларды
толықтыру.
Сенімділік - ДҚ бүтіндігі техникалық шалыстарда бұзылмауы керек.
Жетімділік жылдамдығы - талап етілген ақпаратқа жылдам жетімділікті
қамтамасыз ету.
2.2.2 Дерекқордың жіктелуі
Сақталатын ақпараттың сипаты бойынша:
фактографиялық;
құжаттық.
Фактографиялық дерекқорда дәйектер - шынайы әлемнің объектілері
қасиеттерінің (атрибуттары) нақты мәндері тіркеледі. Ақпарат белгілі бір
форматта енгізіледі, айқын құрылымға ие.
Құжаттық ДҚ - барлық мүмкін болған құжаттар. Сондай-ақ бұл тек қана
мәтіндік құжаттар ғана емес, сонымен қатар графика, видео және дыбыс
(мультимедиа) болуы мүмкін. Мысалы: архивтер. Құжаттық дерекқор
құрылымсыз объектілер, қамдалған тақырыптар немесе іздеудің басқаша
формаланған аппаратының жиынтығын құрайды.
Деректерді сақтау тәсілі бойынша (өңдеу технологиясы бойынша):
орталықтандырылған;
үлестірілген (мысалы Internet).
Орталықтандырылған дереқор бір есептеуіш жүйенің жадында сақталады.
Егер бұл есептеуіш жүйе ЭЕМ желісінің құрамдасы болып табылады, мұндай
базаға үлестірілген жетімділік болу мүмкін. Дерекқорды пайдаланудың мұндай
тәсілін ДК жергілік желіде жиі қолданады.
Үлестірілген дерекқор бірнеше, мүмкін қиылысатын немесе тіпті бір-
бірін қайталайтын, есептеуіш желінің әртүрлі ЭЕМ да сақталатын бөліктерден
тұрады. Осындай базамен жұмыс үлестірілген дерекқорды басқару жүйесінің
(ҮДБЖ) көмегімен жүзеге асырылады.
Желілік жетімділікпен орталықтандырылған дерекқор жүйелері мынадай
жүйелердің әртүрлі архитектурасын болжайды.
Файл-сервер
ДҚ жүйелерінің архитектурасы желілік жетімділікпен желінің
машиналарынан бірі орталық ретінде бөлінуді болжайды (файлдар сервері).
Мұндай машынада желілер жұмысшы станция функциясын атқарады, олардың
көмегімен қолданушы жүйенің орталықтандырылға дерекқорға жетімділігі
қуатталады. Дерекқор файлдары қолданушылар сұранысына сай олардың
өңделуі жүретін жұмысшы станцияға беріледі. Сол деректерде жетімділіктің
үлкен қарқындылығында ақпараттық жүйенің өнімділігі төмендейді.
Қолданушылар олар жұмысшы станцияларда монополиялық қолданатын
жергілікті ДҚ ды да құруы мүмкін.
Клиент-сервер
Бұл тұжырымдамада орталықтандырылған деректерқордан басқа орталық
машына (дерекқор сервері) деректердің өңдеудің негізгі көлемінің орындалуын
қамтамасыз ету керектігі түсініледі. Клиент беретін деректерге сұраныс
(жұмысшы станциямен) серверде іздеу және деректерді шығаруды туындатады.
Шығарылған деректер (бірақ файладар емес) желі бойынша серверден клиентке
тасымалданады.
2.2.3 Деректер моделі
Деректерді ұйымдастыру құрылымы бойынша:
иерархиялық;
желілік;
реляционды;
объективті дерекқор;
объективті-реляционды.
Иерархиялық ДҚ - бұл мұндай ДҚ да жазбада элементтердің реттілігі
болады, бір элемент негізгі болып есептеледі, қалғандары - бағыныңқы.
Жазбадағы деректер тепкішектің баспалдағы ретінде белгілі бір тізбекте
реттелген, және деректерді іздеу баспалдақан баспалдаққа тізбекті түсімен
ғана жүзеге асырылады. Мұндай жүйеде деректердің қандай да бір элементін
іздеу бірнеше алдыңғы иерархиялық деңгейлерді тізбекті өтуге байланысты
едәуір қиын болады. Иерархиялық ДҚ ды дискіде сақталатын файлдардың
тізімдемесі, NORTON COMMANDER де көруге қол жетімді тізімдемелер
ағашы, - мұндай ДҚ құрылымын көрнекі көрсету және ондағы қажетті
элементті іздеу (MS-DOS жүйесімен жұмыс істегенде) құрайды. Осындай ДҚ
түрлік шежіре болып табылады (Cурет 2.6).
Cурет 2.6 - Иерархиялық модельдегі байланыстар көрінісі
Желілік ДҚ - бұл дерекқор едәуір икемділігімен ерекшеленеді, өйткені
онда вертикальді иерархиялық байланыстарға қосымша горизонтальді
байланыстар орнату мүмкіндігі бар. Бұл деректердің талап етілген элементтерін
іздеу процесін жеңілдетеді, өйктені барлық алдыңғы басқыштарды міндетті
өтуді талап етпейді (Cурет 2.7).
Cурет 2.7 - Желілік модельдегі байланыстар
Реляциялық дерекқор - бұл өте жиі қолданылады және әмбебап болып
табылады. Деректер кесте түрінде сақталады. Бағанадағы барлық элементтер
бірдей түрге (сандық, таңбалық) ие, ал әрбір бағана - қайталанбайтын ат.
Кестеде бірдей жолдар жоқ. Мұндай ДҚ артықшылықтары көркемдік және
деректерді ұйымдастыруың түсініктілігі, қажетті ақпаратты іздеу жылдамдығы.
Объективті дерекқор - бұл объектілік деректермен жұмыс жасау үлгісі.
Дерекқордың мұндай үлгісі көптеген жылдардан бері болуына
қарамастан, жаңа болып табылады. Және оның құрылуы дерекқордың
объектілік үлгісін қолданушы жеңіл қабылдағандықтан үлкен перспективалар
ашады, өйткені абстракцияның оғары деңгейі ашылады.
Объективті-реляциялық ДБЖ (ОРДБЖ) - бұл объективті-бағытталған
амалдарды жүзеге асыратын кейбір технологияларды қуаттайтын реляциялық
ДБЖ (РДБЖ): объектілер, кластар, ұрпақ дерекқордың құрылымы мен
сұраныстар тілінде іске асырылған.
2.2.4 Дерекқорды басқару жүйесінің құрылымы мен функциялары
ДҚБЖ әдетте келесі құрамдастардан тұрады:
сыртқы және оперативтік жадта деректерді басқаруға жауап беретін
ядро;
деректерді шығару мен өзгерту және машина-тәуелсіз атқарылатын
ішкі кодқа сұранысты оңтайландыруды қамтамасыз ететін дерекқор тілінің
процессоры;
ДҚБЖ мен қолданушы интерфейсін құратын деректерді қозғалтатын
бағдарламаларды интерпретациялайтын атқару уақытын қуаттайтын қосалқы
жүйе;
ақпараттық жүйеге қызмет көрсету бойынша бірқатар қосымша
мүмкіндіктерді қамтамасыз ететін сервистік бағдарламалар (сыртқы утилиттер).
Осыған байланысты ДҚБЖ негізгі функцияларын құруға болады.
Деректерді анықтау. ДБЖ бастапқа форма түрінде деректерді анықтау
және осы анықтамаларды сәйкес объектілік формаға түрлендіру амалдарын
жеткізуі керек. Яғни ДҚБЖ оларды дерекқорда сақтауға қажетті формада
деректерді түрлендіреді.
Деректерді қозғалысқа келтіру. ДҚБЖ қолданушының сұрыптауға,
өзгертуге немее базадағы бар деректерді өшіруіге, немесе оғған жаңа
деректерді енгізуге сұраныстарын өңдеуге қабілетті болуы қажет. Яғни, ДБЖ
қолданушылар мен дерекқор арасында интерфейсті қамтамасыз етеді.
Деректерді сақтау және оларға жетімділікті басқару. ДҚБЖ ЭЕМ
сақтаушы құрылғысында деректерді сақтауды бағдарламалық қуаттайды және
деректермен өнідірілетін барлық әрекеттерді басқарады.
Деректердің бүтіндігін қорғау және қолдау. ДҚБЖ қолданушылар
сұраныстарын бақылауы және деректерді өзгеру операциясы кімге қол жетімді,
ал деректерді алу операциясы кімге қол жетімді екенін анықтауы тиіс. Сонымен
қатар ол ДҚ да сақталатын деректердің бүтіндігін қадағалайды. ДБЖ
өзгерістерді тіреу, резервтік көшіріп алу және шалыстардан кейін дерекқордың
қайта қалпына келуін жүзеге асырады.
2.2.5 Microsoft SQL server ДҚБЖ
Ірі ұйымдарда қолданылатын ең таралған ДҚБЖ ден бірі Microsoft
компаниясының Microsoft SQL server ДҚБЖ болып табылады. Ол деректердің
реляциялық үлгісін қолданады. Microsoft SQL server клиент-серверлік ДБЖ
болып табылады, бұл оны күшті серверге ие кірі ұйымдарда қолдануға жақсы
етеді.
SQL (Structured Query Language - құрылымданған сұраныстар тілі) -
реляциялық дерекқор үшін дерекқорды басқару тілі. SQL өздігінен
бағдарламаландырудың Тьюринг-толық тілі болып табылмайды.
SQL
реляциялық дерекқордағы деректерді шығару және басқарудың қарапайым
стандартталған тәсілі ретінде құрылған. Қазіргі кезде SQL (басым бөлігінде
Oracle ді жүзеге асыруда) дерекқорды басқару тілдерінің арасында ең танымал
болып қала береді, әйтесе де бірқатар баламалары бар.
Барлық заманауи клиент- серверлік ДҚБЖ бір жалпы қасиетке ие -
олармен жұмыс SQL - Structured Query Language (құрылымдалған сұраныстар
тілі) тілінде жүргізіледі. Бұдан басқа, Delphi де dBase және Paradox типті
қарапайым файлдық ДБЖ мен SQL көмегімен жұмыс жасау мүмкіндігінен
әзірлеушілерді айырмау үшін BDE өзінің ішкі механизмдерін пайдалана
отырып олар үшін ед SQL таза қолдану мүмкіндігін берді.
SQL тілінің стандартын ANSI (Америкалық стандартардың ұлттық
институты) белгілейді. Сонымен бірге, ДБЖ әрбір өндіруші тілді өте пайдалы
болатын өзіндік кеңейтулерді өзінің борышы деп санайды. Кейде олар тіл
стандартын біршама бұзады, әйтесе де жақсы идеялар даму үрдісіне ие және
өздерінің сапасының пайдалалығынан өздігінен із жүзінде стандартқа
айналады. Мұнда біз SQL ді ANSI-89 және ANSI-92 нұсқаларының толық
қуатталатын барлық ДҚБЖ негізінде қарастырамыз.
SQL тілі реляциялық дерекқорда деректерді қозғалысқа келтіру,
дерекқордың құрылымын анықтау және көп қолданушы ортада деректерге
жетімділік құқықтарын басқаруға арналған. Сол себепті SQL ітіл 3 негізгі
бөліктерден тұрады:
деректерді қозғалысқа келтіру тілі (Data Manipulation Language, DML);
деректерді анықтау тілі (Data Definition Language, DDL);
деректерді басқару тілі (Data Control Language, DCL).
Осы барлық тілдер SQL тілінің бөлігі болып табылады. Олардың әр
қайсысы өзінің саласына арналған SQL командаларының жиынтығынан
тұрады. ДҚ мен жұмыс істеу барысында, 4 негізгі көмандадан тұратын
деректерді қозғалысқа келтіру тілі пайдаланылады - SELECT, INSERT,
UPDATE және DELETE, олардың көмегімен таңдау, қою, жаңарту және
деректерді өшіру жүзеге асырылады.
Деректерді анықтау тілі ДҚ құрылымын - кестелер, индектер және т.б.
құру және өзгертуге қызмет етеді. Ол негізгі үш командадан тұрады - CREATE,
ALTER және DROP (құру, өзгерту және өшіру), олардың әрқайсысы 6
объектілерден бірін - дерекқор, кесте, вируталды кесте, индекс, триггер немесе
сақталатын тәртіпті әрекетке келтіреді. Осылайша, мысалы
командасы үшін бір келесі 6 нұсқаны аламыз:
CREATE
CREATE DATABASE - дерекқор құру;
CREATE TABLE - кесте құру;
CREATE VIEW - виртуалды кесте құру;
CREATE INDEX - индекс құру;
CREATE TRIGGER - триггер құру;
CREATE PROCEDURE - сақталатын тәртіпті.
2.2.6 Кесте құру және өшіру
SQL тіліндек кесте CREATE TABLE командасы арқылы қолданылады:
CREATE TABLE Кесте атын жазамыз
(Өріс аты типі
. . .
Өріс аты типі);
Мысалы:
CREATE TABLE
Dictionary
(d_id Integer
english VARCHAR(15)
kazakh NCHAR(15);
Кестені өшіру үшін келесі инструкция қолданылады:
DROP TABLE
Кестенің аты;
Мысалыға DROP TABLE Dictionary; Dictionary атты кестеге қатысыты
файлдардың бәрі өшіріледі.
Кесте өрістерінің құрамын өзгерту.
Өрістердің құрамын өзгерту деген өрістерді өшіру не қосуды білдіреді,
және кестені басқа ешқандай қосымшалар қолданбауы қажет. Өрістердің
құрамын өзгерту үшін ALTER TABLE инструкциясын қолданамыз:
ALTE TABLE кестенің атын жазамыз
ADD өріс аты өріс типі,
DROP өріс аты;
ADD кестеге жаңадан өріс қосады, ал DROP кестеден атымен
көрсетілген өрісті өшіріп тастайды. DROP және ADD бір - біріне мүлдем қатысы
жоқ және еркін орналаса алады.
3 Деректер қорын жобалау
3.1 ДҚ құрудың алғашқы кезеңі
Жұмыстың жалпы сипаттамасы
Бұл жобада ағылшын тілін үйренуге арналған бағдарлама және,
ағылшынша-орысша-қазақша сөздік құрастыру қарастырылған. Бұл бағдарлама
сөздік, арнайы сабақтар, кестелер, ағылшынша-қазақша мақал-мәтелдер,
ағылшын тілінен білімін тексеруге арналған тесттерден тұрады.
Дереқордағы шешілетін мәселелер
Ағылшынша-орысша-қазақша сөздікке дереққор жасау және әр тілде
жеке іздеу сұраныстарын жасау. Етісіктерді сұрыптау үшін қосымша кесте құру
және сұраныстар жасау. Ағылшынша-қазақша мақал-мәтелдер үшін жеке
кесте және тілашардың әр тақырыбына жеке кесте құру керек. Оларға
сұраныстар жасау.
3.2
Концептуалды жобалау
Қажетті мәлімет қолданушылардың талабы
Жоба пайдаланушының барлық негізгі талаптарын қанағаттандыру керек.
Бұл жүйенің негізгі пайдаланушылары университет мұғалімдері мен
студенттері болады. Негізгі талаптар алынған ақпараттың ұсынылатын
тиімділік деңгейінде негізделеді. Жүйеге қойылатын негізгі талаптардың тізімі:
жүйе қолданыста қарапайым болу керек. интерфейс ыңғайлы болу
керек;
жүйе қауіпсіздікті қамтамасыз ету керек;
жүйе дерекқордың тұтастығын қамтамасыз ету керек;
жүйе толығымен интеграциялану керек, яғни мәліметтердің артылуы
және артық жаңартулар болмау керек.
3.3
ER моделін құру
Деректер қорын құрудың алғашқы кезеңінде нысандар жиынтығын
анықтап алу керек. Бұл соңғы пайдаланушылар мен жобалаушы көзқарасы
бойынша жүйе объектілері туралы ең маңызды ақпарат болып табылады.
Бағдарлама 3.1-кестеде көрсетілген нысандарды қолданады.
Кесте 3.1 - Дерекқордың нысандары
Нысан аты
Dictionary
Verbs
pastsimple
Сипаттамасы
Ағылшынша-орысша-қазақша сөздік
Ең көп қолданылатын етістіктер
Irregular verbs
Кесте 3.1 нің соңы Нысан аты
Сипаттамасы
Makal_matel
Мақал-мәтелдер
Surak
Сұрақ қою
Salemdesu
Сәлемдесу
Жобалаушы және соңғы қолданушы нысандарды анықтау кезінде
келісімге келу қажет. Жобалаушы нысандар арасындағы байланыстарды
операциялардың сипаттамасына негізделіп анықтайды. Нысандар арасындағы
байланыстар операциялардың толық сипаттамасы негізінде құрылған бизнес-
ережелерге негізделеді.
3.3.1 Бизнес ережелер
1 Кесте кодтары арқылы байланысады
және сұраныстар жасалады
(Сурет 3.1).
Сурет 3.1 - 1 бизнес ереже үшін ER сегменті
2 Сұрыптау жасау үшін (Сурет 3.2).
Koshtasu
Қоштасу
Konak_ui
Қонақ үйде
Sayaxat
Саяхат
Memleket
Мемлекет
Jumis
Жұмыс
Kalada
Қалада
Sauda
Сауда
Aua_rayi
Ауа-райы
Uakit
Уақыт
Tilder
Тілдер
Tanisu
Танысу
Tamaktanu
Тамақтану
Сурет 3.2 - 2 бизнес ереже үшін ER сегменті
3 Керекті тақырыпты таңдағанда осы кестелерден сұраныс арқылы
шығып тұрады (Сурет 3.3).
Сурет 3.3 - 3 бизнес ереже үшін ER сегменті
4 Керекті тақырыпты таңдағанда осы кестелерден сұраныс арқылы
шығып тұрады (Сурет 3.4).
Сурет 3.4 - 4 бизнес ереже үшін ER сегменті
3.3.2 Реляционды қатынастарды құрастыру
Әр реляционды қатынастар белгілі бір нысанға сәйкес болады және оған
сол нысанның барлық атрибуттары, шарттары енгізіледі. Кестелерді
байланыстыру үшін әр нысанға алғашқы кілт және сыртқы кілттерді беру
қажет. Қатынастар 3.2 - 3.19 - кестелерінде келтірілген. Әр қатынас үшін оның
ішкі аты, типі және ұзындығы көрсетіледі. Мәліметтердің типін келесідей
белгілейміз: int - сандық, nchar - символдық (Юникод)қазақ тіліндегі әріптерді
оқу үшін, char - символдық.
К е с т е 3.2 - Dictionary қатынасы
К е с т е 3.3 - Verbs қатынасы
Өріс аты
Атрибут аты
Мәліметтер типі
Ескерту
Ағылшынша
english
varchar(17)
Сыртқы кілт
Орысша
russian
varchar(17)
Қажетті өріс
Қазақша
kazakh
nchar(17)
Сыртқы кілт
Сөздік коды
d_Id
int
Алғашқы кілт
Етістік коды
p_Id
int
Сыртқы кілт
Өріс аты
Атрибут аты
Мәліметтер типі
Ескерту
Ағылшынша
agilshin
varchar(20)
Қажетті өріс
К е с т е 3.4 - Pastsimple қатынасы
К е с т е 3.5 - Surak қатынасы
К е с т е 3.6 - Salemdesu қатынасы
К е с т е 3.7 - Makal-matelder қатынасы
Кесте 3.7 - нің соңы Өріс аты
Атрибут аты
Мәліметтер типі
Ескерту
Негізгі етістік
baseform
varchar(18)
Қажетті өріс
Өткен шақта
pastsimple
varchar(18)
Қажетті өріс
Есімше түрінде
pastparticiple
varchar(18)
Қажетті өріс
Орысша
russkiy
varchar(18)
Қажетті өріс
Қазақша
kazaksha
nchar(18)
Қажетті өріс
Етістік2 коды
p_Id
Int
Алғашқы кілт
Өріс аты
Атрибут аты
Мәліметтер типі
Ескерту
Мақал-мәтел коды
m_id
int
Алғашқы кілт
Ағылшынша
english
varchar(70)
Қажетті өріс
Қазақша
kazakh
nchar(70)
Қажетті өріс
Сұрақ қою
su_Id
int
Сыртқы кілт
Сәлемдесу
s_Id
int
Сыртқы кілт
Қоштасу
k_Id
int
Сыртқы кілт
Қонақ үйде
ko_Id
int
Сыртқы кілт
Саяхат
sa_Id
int
Сыртқы кілт
Өріс аты
Атрибут аты
Мәліметтер типі
Ескерту
Сұрақ қою
su_Id
int
Алғашқы кілт
Ағылшынша
English
varchar(70)
Қажетті өріс
Қазақша
Kazakh
nchar(70)
Қажетті өріс
Өріс аты
Атрибут аты
Мәліметтер типі
Ескерту
Сәлемдесу
s_Id
int
Алғашқы кілт
Ағылшынша
english
varchar(70)
Қажетті өріс
Қазақша
kazakh
nchar(70)
Қажетті өріс
Орысша
orissha
varchar(20)
Қажетті өріс
Қазақша
kazaksha
nchar(20)
Қажетті өріс
Етістік коды
v_Id
int
Алғашқы кілт
Өріс аты
Атрибут аты
Мәліметтер типі
Ескерту
Мемлекет
me_Id
int
Сыртқы кілт
Жұмыс
j_Id
int
Сыртқы кілт
К е с т е 3.8 - Koshtasu қатынасы
Өріс аты
Қоштасу
Ағылшынша
Қазақша
Атрибут аты
k_Id
english
kazakh
Мәліметтер типі
int
varchar(70)
nchar(70)
Ескерту
Алғашқы кілт
Қажетті өріс
Қажетті өріс
К е с т е 3.9 - Konak_ui қатынасы
Өріс аты
Қонақ үйде
Ағылшынша
Қазақша
Атрибут аты
ko_Id
english
kazakh
Мәліметтер типі
int
varchar(70)
nchar(70)
Ескерту
Алғашқы кілт
Қажетті өріс
Қажетті өріс
К е с т е 3.10 - Sayaxat қатынасы
К е с т е 3.11 - Memleket қатынасы
К е с т е 3.12 - Jumis қатынасы
Кесте 3.12 - нің соңы
К е с т е 3.13 - Sauda қатынасы
Қалада
ka_Id
int
Сыртқы кілт
Сауда
sau_Id
int
Сыртқы кілт
Ауа-райы
a_Id
int
Сыртқы кілт
Уақыт
u_Id
int
Сыртқы кілт
Тілдер
ti_Id
int
Сыртқы кілт
Танысу
t_Id
int
Сыртқы кілт
Тамақтану
ta_Id
int
Сыртқы кілт
Өріс аты
Атрибут аты
Мәліметтер типі
Ескерту
Саяхат
sa_Id
int
Алғашқы кілт
Ағылшынша
english
varchar(70)
Қажетті өріс
Қазақша
kazakh
nchar(70)
Қажетті өріс
Өріс аты
Атрибут аты
Мәліметтер типі
Ескерту
Мемлекет
me_Id
int
Алғашқы кілт
Ағылшынша
english
varchar(70)
Қажетті өріс
Қазақша
kazakh
nchar(70)
Қажетті өріс
Өріс аты
Атрибут аты
Мәліметтер типі
Ескерту
Жұмыс
j_Id
int
Алғашқы кілт
Ағылшынша
english
varchar(70)
Қажетті өріс
Өріс аты
Атрибут аты
Мәліметтер типі
Ескерту
Қазақша
kazakh
nchar(70)
Қажетті өріс
К е с т е 3.14 - Kalada қатынасы
К е с т е 3.15 - Aua_rayi қатынасы
К е с т е 3.16 - Uakit қатынасы
Өріс аты
Уақыт
Ағылшынша
Қазақша
Атрибут аты
u_Id
english
kazakh
Мәліметтер типі
int
varchar(70)
nchar(70)
Ескерту
Алғашқы кілт
Қажетті өріс
Қажетті өріс
К е с т е 3.17 - Tilder қатынасы
Өріс аты
Тілдер
Ағылшынша
Қазақша
Атрибут аты
ti_Id
english
kazakh
Мәліметтер типі
int
varchar(70)
nchar(70)
Ескерту
Алғашқы кілт
Қажетті өріс
Қажетті өріс
К е с т е 3.18 - Tanisu қатынасы
Өріс аты
Танысу
Ағылшынша
Қазақша
Атрибут аты
t_Id
english
kazakh
Мәліметтер типі
int
varchar(70)
nchar(70)
Ескерту
Алғашқы кілт
Қажетті өріс
Қажетті өріс
К е с т е 3.19 - Tamaktanu қатынасы
Өріс аты
Тамақтану
Өріс аты
Ағылшынша
Атрибут аты
ta_Id
Атрибут аты
english
Мәліметтер типі
int
Мәліметтер типі
varchar(70)
Ескерту
Алғашқы кілт
Ескерту
Қажетті өріс
Өріс аты
Атрибут аты
Мәліметтер типі
Ескерту
Сауда
sau_Id
int
Алғашқы кілт
Ағылшынша
english
varchar(70)
Қажетті өріс
Қазақша
kazakh
nchar(70)
Қажетті өріс
Өріс аты
Атрибут аты
Мәліметтер типі
Ескерту
Ауа-райы
a_Id
int
Алғашқы кілт
Ағылшынша
english
varchar(70)
Қажетті өріс
Қазақша
kazakh
nchar(70)
Қажетті өріс
Өріс аты
Атрибут аты
Мәліметтер типі
Ескерту
Қалада
ka_Id
int
Алғашқы кілт
Ағылшынша
english
varchar(70)
Қажетті өріс
Қазақша
kazakh
nchar(70)
Қажетті өріс
Қазақша
kazakh
nchar(70)
Қажетті өріс
3.3.3 Логикалық жобалау
Логикалық (даталогикалық) жобалау - нақты деректер үлгісі негізінде
дерекқорлар схемасын құру, мысалы, деректердің реляциялық
үлгісі.
Деректердің реляциялық үлгілері үшін даталогиялық үлгі - әдетте біріншілік
кілттерді көрсетумен, қатынастар, сонымен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Бұл дипломдық жобада ағылшын тілін үйренуге арналған бағдарлама
және Oxford университеті ғалымдары зерттеген ағылшын тілінде ең көп
қолданылатын сөздерден тұратын, ағылшынша-орысша-қазақша Oxford 3000
сөздігін құрастыру қарастырылған.
Бағдарламаның деректер қоры ДҚБЖ MS SQL Server 2008, интерфейсі
Embarcadero RadStudio Delphi 2010 және дизайны Adobe Photoshop
бағдарламалық құралында жасалған.
Бұл бағдарлама сөздік, арнайы сабақтар, кестелер, ағылшынша-қазақша
мақал-мәтелдер, ағылшын тілінен білімін тексеруге арналған тесттерден
тұрады.
Аннотация
В данной дипломной работе предусматривается разработка программа
для изучения английского языка и англо-русско-казахский словарь состоящий
из более распространенных 3000 слов в повседневной жизни выбранные
учеными Оксфордского университета.
База данных программы разрабатывался в СУБД MS SQL Server 2008, а
интерфейс и дизайн на программах Embarcadero RadStudio Delphi 2010 и Adobe
Photoshop.
Это программа состоит из словаря, специальных уроков, таблиц,
пословицы на англо-казахском языках, тестов для проверки уровня знания
английского языка.
Annotation
In this diploma work includes the development of a program to learn English
and the English- Russian - Kazakh dictionary consisting of the most common 3,000
words in everyday life chosen by scientists at Oxford University .
Database of program developed DBMS MS SQL Server 2008 , and the
interface and design programs at Embarcadero RadStudio Delphi 2010 and Adobe
Photoshop.
This program consists of a dictionary , special classes , tables, proverbs in the
English- Kazakh , tests to check the level of knowledge of English language.
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 7
1 Техникалық тапсырма ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.1 Бағдарламаның тағайындалуы және қолдану аймағы ... ... ... ... ... ... ... . ... .. 8
1.1.1 Техникалық құрылғыларға қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... . 8
1.1.2 Бағдарламалық құжатқа қойылатын талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.2 Құру кезеңдері мен сатылары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 8
1.2.1 Құру кезеңі бойынша орындалатын жұмыстардың мазмұны ... ... ... . 9
1.2.2 Тестілеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 9
2 Ақпараттық жүйелер. Деректер қорын жобалау жүйесі(ДҚБЖ) ... ... ... ... ... . 10
2.1 Ақпараттық жүйелер туралы мағлұматтар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 10
2.1.2 Ақпараттық жүйенің тіршілік циклі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 13
2.1.3 Ақпаратты жүйені еңгізу сатысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 15
2.2 Деректер қорын басқару жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.2.1 Деректер қорын басқару жүйесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16
2.2.2 Дерекқордың жіктелуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 17
2.2.3 Деректер моделі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 18
2.2.4 Дерекқорды басқару жүйесінің құрылымы мен функциялары ... ... . 20
2.2.5 Microsoft SQL server ДҚБЖ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 21
2.2.6 Кесте құру және өшіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 22
3 Деректер қорын жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 23
3.1 ДҚ құрудың алғашқы кезеңі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 23
3.2 Концептуалды жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
3.3 ER моделін құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 23
3.3.1 Бизнес ережелер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 24
3.3.2 Реляционды қатынастарды құрастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 26
3.3.3 Логикалық жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 30
3.3.4 Көрсетілімдер және сұраныстар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
3.4 Физикалық жобалау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33
3.4.1 Дерек қорына қосымша құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 33
3.4.2 Бағдарламаны сипаттау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 34
3.5 Орнату дискісін құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 39
4 Тіршілік қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 44
4.1 Жұмыс сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 44
4.2 Жұмыс орнының микроклимат жағдайы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 44
4.3 Бөлменің өрт қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 44
4.4 Бөлменің өрт қауіпсіздігі және электр қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 44
4.5 Шудың әсерін зерттеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 45
4.6 Бөлме жоспары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 45
4.7 Кондиционерлеу жүйесін есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 46
4.8 Бөлменің вентиляция жүйесін есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 50
4.9 Тіршілік қауіпсіздігі бөлімі бойынша қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 52
5 Техника-экономикалық негізделуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 54
5.1 Жұмыстың сипаттамасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 54
5.2 Маркетингтік стратегия ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 54
5.2.1 Бағдарламаның қамтаманың өңделуінің еңбек өнімділігін есептелуі55
5.2.2 Қосымша шығындар статьясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 57
5.2.3 Өзіндік құн нәтижесінің кестесі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 61
5.2.4 Бағдарламаның бағасын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 62
5.2.5 Кәсіпорынның бірмезгілдік шығындары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 64
5.2.6 Бағдарламаны еңгізудегі алынған үнемдеу мөлшері мен табыс ... ... 65
5.2.7 Құрылған программаны орнату ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 64
5.3 Экономикалық тиімділікті есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 66
5.3.1 Таза ағымдағы құндылықты есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 66
5.3.2 Пайда индексін есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 67
5.3.3 Табыстың ішкі нормасын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 67
5.3.4 Өтімділік периодын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 68
5.4 Экономика бөлімі бойынша қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 68
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 70
А қосымшасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 71
Ә қосымшасы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 73
Кіріспе
Бұл дипломдық жобада ағылшын тілін үйренуге арналған бағарлама және
қосымша Oxford 3000 сөздігі бағдарламасы жобаланды.
Бұл бағдарлама ағылшын тілін үйрену үшін өте ыңғайлы. Бағдарламада
ағылшын тілі грамматикасы, ағылшын тілінен білім деңгейін тексеруге арналған
тесттер, ағылшын тілінде ең көп қолданылатын етістіктер, ағылшынша -қазақша
мақал- мәтелдер, күнделікті өмірде қолданатын, әр түрлі тақырыптағы
ағылшынша- қазақша тілашар, және Оксфорд университеті ғалымдары зерттеуі
бойынша алынған ағылшын тілінде ең көп қолданылатын 3000 cөзден тұратын
ағылшынша-орысша-қазақша Oxford 3000 сөздігін жасау қарастырылған.
Дерекқор құру үшін алдымен талдау жасалынды және ең бірінші сөздіктің
кестесімен ең көп қолданылатын етістіктердің кестесі құрылды одан кейін
мақал-мәтелдер және тілашар кестесі құрылды . Тілашар үшін әр бір тақырыпқа
жеке кесте жасалынды. Деректер қоры MS SQL Server-2008 жүйесінде
жасалады. Бағдарламаның дерекқоры MS SQL Server дерекқорларды басқару
жүйесінде құрылғаннан кейін, пайдаланушылардың барлық сұраныстарын
қанағаттандыратын бағдарламаның интерфейсі жасалды. Бағдарламаның
интерфейсі Embarcadero RAD Studio De lphi 2010 бағдарламалық құралында
іске асырылды.
Бұл бағдарлама ағылшын тілін үйренушілер үшін ыңғайлы сонымен
қатар, аз уақыт ішінде ағылшын тілін меңгеруге мүмкіндік береді.
1
Техникалық тапсырма
1.1 Бағдарламаның тағайындалуы және қолдану аймағы
Ағылшын тілін үйренуге арналған және Oxford 3000 сөздігі
бағдарламасы . Бұл бағдарлама ағылшын тілін үйренуге арналған қазақ
тіліндегі бағдарлама. Бағдарлама мынадай бөлімдерді қамтиды:
ағылшын тілі грамматикасы;
ағылшын тілінен білім деңгейін тексеруге арнлаған тест;
Оxford 3000 сөздігі;
ағылшын тілінде ең көп қолданылатын етістіктер;
ағылшынша-қазақша мақал-мәтелдер;
тілашар;
ағылшын тілін үйренушілерге кеңес.
1.1.2 Техникалық құрылғыларға қойылатын талаптар
Бағдарламаны орнату үшін компьютердің сипаттамасы төмендегідей:
процессор Pentium - 1.7Hz;
жедел жады 1Гигабайттан кем емес;
HDD, 10 Гигабайт бос орын болуы керек;
операциялық жүйе Windows 2000 Server, Windows 2003, XP, 7 жіне
Windows 8;
Microsoft SQL Server 2008 бағдарламалық құралы.
1.1.3 Бағдарламалық құжатқа қойылатын талаптар
Бағдарламалық құжаттың құрамыт төмендегідей болуы қажет:
техникалық тапсырма;
бағдарлама және байқаулардың әдістері;
бағдарламаны қолданушыға көмек.
1.2 Құру кезеңдері мен сатылары
Құру сатылары
Құру келесі үш сатыны қамту керек:
техникалық тапсырма жасау;
бағдарламаны жобалау жұмыстары;
ақпараттарды енгізу.
Құру кезеңдері
Құру жұмыстары техникалық тапсырмаға сай болуы керек. Құру
кезеңдері төмендегідей болады:
ақпараттар жүйесін құру;
құжатты құру;
бағдарламаның мысалмен тексерілуі.
1.2.1 Құру кезеңі бойынша орындалатын жұмыстардың мазмұны
Құру кезеңі бойынша келесі жұмыстар орындалу қажет:
тапсырма жалпы мақсатын анықтау;
бағдарламаны қолданатын техникалық құрылғыларға қойылатын
талаптарды анықтау;
жобаға қойылатын жалпы талаптарды анықтау.
1.2.2 Тестілеу
Тестілеу - бұл бағдарламадағы қателерді іздеу.
Қате - бұл бар нәрселердің сәйкес келмеуі.
Сенімділік - әрбір қабылдалмаудың құнын есепке алып есептелінетін,
белгілі уақыт ішіндегі қарсылық жасалмаған жұмыс.
Тестілеу принциптері
Тестілеу жүйеде қалған табу үшін, сонымен қатар жүйенің сенімділігін
және құндылығын арттыру үшін жасалады.
Тестілеу арқылы дұрыс
жобаланбаған жүйенің жоғарғы дәрежедегі сенімдімділігіне жете алмайды.
Егер бағдарламаға тестілеу жүргізетін болсақ, белгілі бір жағдайлармен
бағдарламаның құнынын көтеру арқылы тестілеуге кеткен барлық шығындарды
қайтарып алуымыз керек. Мұны бағдарлама сенімділігін жоғарылатумен ғана
жүргізуге болады. Сенімділікті тек енгізілген қателерді дұрыстау арқылы ғана
жоғарлатуымызға болады.
Сәтті тест дегеніміз, қате тапқан тестке айтамыз. Егерде бір қате
табылмайтын болса, онда ол сәтсіз тест болады.
қателер топтасу қасиетіне ие;
тестілеу әдісін жеңілдету үшін бағдарламаны өзгертпеңіз;
егер бағдарлама жасаушы бағдарламаны жазуда қате жіберсе, онда
оны тестілеуден өткізуде сол қатені жіберуі мүмкін;
тестіні құру - бұл шығармашылық үрдіс, яғни кей жағдайларда мидың
дұрыс жұмыс істеуін қажет етеді;
қатені дұрыс табатын тест өте жақсы тест болып есептеледі;
бағдарлама не қызмет атқарады, яғни тек өзіне тиесілі жұмысты
істейді ме, әлде басқа жұмыстарды да істеуге мүмкіндігі барма соны тексеру
қажет;
комментариилердің аз болуы қателерді табуды қиындатады;
комментариилердің аз болуы қатені табуды қиындатумен қатар,
түсініктеме сөздігі болмаса қиын бағдарламаны талқылау да қиын болады.
Тестілеу біткен соң қате жоқ екендігіне кепілдік бере алмаймыз, тек
белгілі бір деңгейде жүйенің жұмысы дұрыс екендігі жайлы айтуға болады.
Тест - кіріс деректерінің жиыны және жауап бағдарламаның іс - әрекеті
болып есептеледі. Қарапайым бағдарламалармен жан - жақты тестілеу жасау
мүмкін емес, өйткені оған уақыт және қажетті ресурстарда жеткіліксіз.
Тестілеудің қатені іздеу мүмкіндігіне байланысты және тестті құру әдісіне
байланысты төменде бірнеше түрі көрсетілген.
Тестілеу түрлері:
құрылымдық тест жүргізу;
функционалдық тестілеу.
Құрылымдық тестілеу
Бұл тестілеу барысында бағдарлама тексті ашық түрде тұрады.
Шешімдердің циклдері және блоктары тестіленеді.
Құрылымдық тестілеу бірнеше түрге бөлінеді:
операторларды жабу әдісі;
шешімдерді жабу әдісі;
шарттарды жабу әдісі;
шарттарды аралас жабу;
циклдерді тестлеу.
Жалпы түсініктер үшін құрылымдық тестілеудің мысалдарына тоқтап
кетуге болады.
Функционалдық тестілеу
Функционалдық
тестілеуде
керісінше
бағдарламалардың тексті
көрінбейді, бағдарлама қара жәшік, яғни кіріс және шығыс шарттары белгілі
болады, оған қоса жұмыстың толық структурасы қарастырылады.
Бағдарламаның спецификациясы бойынша тестілеу жүргізіледі.
Бұл тестілеудің бірнеше түрі берілген:
шекті мәндерінің анализі;
жүйе эксплуатациясы;
эквивалентті кластар;
белгілі көлемдегі тестілеу;
тәжірибелі эксплуатация;
белгілі мөлшердегі тестілеу;
қорғанысты тестілеу.
2 Ақпараттық жүйелер. Деректер қорын жобалау жүйесі (ДҚБЖ)
2.1 Ақпараттық жүйелер туралы мағлұматтар
Ақпараттық жүйе дегеніміз - қандай да бір пайдаланушы қызметіне
арналған ақпараттық модель. Жүйе мынадай үрдістерді қамту керек:
ақпаратты сақтау;
өзара ақпарат ауысу;
ақпаратты түрлендіру.
Қазір ақпараттық жүйелердің әр салада маңыздылығы артып келуде.
Ақпараттық жүйе көмегі арқылы орындалатын тапсырмалар әр түрлі
болып келуінің арқасында құрылымы жағынан бір - бірінен айырмашылығы бар
ақпараттық жүйелер әр түрлі болып бөлінеді.
Ақпараттық жүйелер әр түрлі белгілері бойынша бөлінеді. Негізгі белгісі,
құрылу ерекшеліктерімен функционалдық мүмкіндігі бөлу болып есептеледі.
Ақпараттық жүйелер қолданатын техникалық құралдарға байланысты және
орындайтын тапсырмасына қарай әр түрлі сыныптарға бөлінеді (Cурет 2.1).
Ақпараттық жүйелер
берілген ақпаратты сақтау жағынан
фактографикалық және құжаттық деп екіге бөлінеді. Фактографикалық
ақпараттық жүйелер мәтін және сандар түріндегі ақпаратты сақтап, өңдеуге
арналған. Ал құжаттық ақпараттық жүйелерде ақпарат құжат түрінде болады.
Автоматтандырылған жүйелерге негізделіп,
ақпараттық жүйелер
автоматандырылған, қолмен басқарылатын, және автоматтандырылмаған деп
бөлінеді.
Cурет 2.1 - Ақпараттық жүйелердің бөлінуі
2.1.1 Ақпараттық жүйелерді жобалау
Ақпараттық жүйелерді жобалау әрдайым жобаның мақсатын анықтаумен
басталады. Кез келген сәтті жобаның негізгі міндеті жүйені іске қосқан кезе
және оны пайдалану уақытында мыналарды қамтамасыз ету болып табылады:
-
жүйенің талап етілген функциялығы және оның функциялануының
құбылмалы жағдайларына бейімділік дәрежесін;
-
-
-
жүйенің талап етілген өткізу қабілетін;
сұранысқа жүйенің талап етілген реакция уақытын;
талап етілген режимде жүйенің тоқтаусыз жұмысы, басқаша сөзбен
айтқанда - қолданушылардың сұраныстарын өңдеу үшін жүйенің дайындығы
мен жетімділігі;
-
-
пайдалану қарапайымдылығы мен жүйенің қуаттауын;
қажетті қауіпсіздікті.
Өнімділік жүйенің тиімділігін анықтайтын негізгі фактор болып
табылады. Жақсы жобалық шешім жоғары өндіруші жүйенің негізі болады.
Ақпараттық жүйелерді жобалау үш негізгі саланы қамтиды:
-
-
дерекқорда жүзеге асырылатын деректер объектін жобалау;
деректерге сұраныстардың орындалуын қамтамасыз ететін
бағдарлама, экрандық нысан, есеп беруді жобалау;
-
нақты орта немесе технологияны есепке алу, нақтырақ: желі
топологиясы, аппараттық құралдардың конфигурациясы, пайдаланылатын
архитектура (файл - сервер немесе клиент - сервер), параллельді өңдеу, деректерді
үлестірілген өңдеу және т.б.
Жобалаудың шынайы жаңдайында - бұл белгіленген шектеулерді ескере
отырып, бар технологиялардың құралдары жүйесінің функциялық талаптарын
қанағаттандыратын тәсілді іздеу.
Кез келген жобаға бірқатар абсолбтті
талаптар қойылады, мысалы жобаны әзірлеудің максимальді уақыты, жобаға
максимальді қаржы құю және т.б. Жобалаудың қиындықтарының бірі ол
жобаға қойылатын талаптарды талдау немесе сол не басқа жобалық шешімдерді
жүзеге асыру секілді құрылымдалған міндет болып табылмайтындығында.
Күрдеі жүйені принцип бойынша сипаттау мүмкін емес деп есептеледі. Бұл
мекемені басқару жүйелеріне қатысты. Негізгі дәйектерден бірі жүйені ң
функциялану жағдайын өзгерту болып табылады, мысалы жаңа басшылықтың
сол немесе басқа ақпарат ағындарын директивті өзгертуі. Тағы бір дәйек - ірі
жоба үшін жүздеген парақтардан тұратын техникалық міндеттердің көлемі,
онда техникаық жобада қателікер болуы мүмкін.
Егер ұғынатын болсақ, жүйенің дамуын осылай болжап білуге болмай ма
және ол туралы ақпарат алу расымен де мүмкін емес пе? Мүмкін, жүйе туралы
және оның дамуның болжамдалатын (басшылықпен) жолдары туралы бүтіндей
түсінікті семинарлардың көмегмін алуға болар. Осыдан кейін жүйені
қарапайым құрамдастарға бөлі, құрамдастар арасындағы байланысты
ықшамдау, құрамдастардың еркіндігін қарастыру және олардың арасындағы
интерфейстерді сипаттау (брі құрамдастың өзгеруі автоматты түре басқа
құрамдастың өзгеруіне әкелмес үшін), сонымен қатар жүйені кеңейту
мүмкіндіктері мен функция жүйенің сол немесе басқа нұсқасында іске
асырылмау үшін бітеуіштер. Осындай элементарлы ұғымдардан келіп
шығып, ақпараттық жүйеде іске асырылуы болжанып отырған сипаттама
шынайыға ұқсайды. Ақпараттық жүйелерді жасаудың классикалық тәсілдерін
ұстануға болады, олардан бірі сарқырама схемасы - төменде сипатталған.
Ақпараттық жүйелерді
әзірлеуде кейбір басқа тәсілдер
қысқаша
қарастырылады. Төменде сипатталған қай тәсілді ұстану кереу (және өзіндік
тәсіл ойлауп табудың мәні бар ма) - қандай да бір өлшемде талғам мен мән -
жайдың ісі. Бағдарламалық жасақтаманың өміршеңдік кезеңі оны құру және
пайдалау үлгісінен тұрады. Үлгі осы БЖ да қажеттілік туғаннан бастап, оның
барлық қолданушыларда қолданыстан толық шығу уақытымен аяқталатын
оның әртүрлі жағдайларын бейнелейді.
2.1.2 Ақпараттық жүйенің тіршілік циклі
Ақпараттық жүйенің тіршілік циклі жүйенің әр түрлі күйін көрсетеді.
Оның алғашқы қажеттілігенен бастап толық пайдаланып біткенге дейін
қарастырады.
Каскадтық үлгі
Келесі кезеңге ауысу алдыңғы кезеңде жұмыстарды толық аяқталуын
білдіреді (Cурет 2.2).
Аралық бақылаумен кезең бойынша үлгісі
БЖ ны әзірлеу кезеңдер арасында кері байланыс циклдарымен
итерациялармен жүреді. Кезеңаралық түзетулер каскадтық үлгімен
салыстырғанда әзірлеу процесінің еңбек жұмсалымын азайтуға мүмкіндік
береді; әр кезеңнің өміршеңдік уақыты әзірлеудің бүкіл кезеңіне созылады
(Cурет 2.3).
Спиральды үлгі үлгі
Әзірлеудің бастапқы кезеідеріне ерекше көңіл бөлінеді - сол немесе басқа
техникалық шешімдердің іске асырылуы тексерілетін және түптұлғаларды
(макеттеу) құру көмегімен негізделетін стратегия жасау, талдау және жобалау.
Шиыршықтың әрбір орамы өнімнің қандай да бір нұсқасын немесе оның
қандай да бір құрамдасын құруды болжайды, мұнда жобаның сипаттамасы мен
мақсаттары нақтыланады, оның сапасы анықталады және шиыршықтың келесі
орамының жұмысы жоспарланады (Cурет 2.4).
Cурет 2.2 - Каскадты модель
Cурет 2.3 - Аралық бақылаумен жүретін кезең бойынша үлгісі
Cурет 2.4 - Спиральды модель
Тіршілік циклының ең көп таралған екі түрі қолданылады:
каскадты модель (мерзім 1970 - 1985 жылдардан бастап);
спиральды модель (мерзім 1986 жылдан бастап).
Ақпараттық жүйелердің тіршілік циклы - осы жүйеге қажеттілік туғаннан
бастап оның қолданушылардың қолданысынан толық шығу уақытымен
аяқталатын әртүрлі жағдайларды қамтитын олардың құрылуы және пайдалану
кезеңі. Ақпараттық жүйелердің өміршеңдік кезеңі өз ішіне төрт сатыны алады:
жоба алды, жобалық, енгізу, функциялану. Жобалық жұмыстардың сапасына
жүйенің функциялану тиімділігі байланысты болады, сондықтан әрбір саты
бірқатар кезеңдерге бөлінеді және жұмыс нәтижелерін көрсететін
құжатнамалары құруды қарастырады. Жоба алды сатысында келесі кезеңдерді
бөлуге болады:
Жобалау үшін материалдарды жинау - жүйенің тұжырымдамасы
нұсқасын әзірлеу және таңдау, объекті мен басқару қызметінің барлық
сипаттамаларын анықтау, ішкі және сыртқы ақпараттық байланыстар ағынын,
міндеттер мен жаңа технологиялық жаңдайларда жұмыс істейтін мамандар
құрамын, олардың жүйенің болашақ пайдаланушысы ретіндегі дайындық
деңгейін қарастырады.
Материалдарды талдау және құжатнаманы құру
-
техника-
экономикалық негіздеуді жобалау, нығайтуға тапсырмалар құру. Басқарушы
ақпараттықжүйені сәтті құру үшін мекеме ішінде де, сыртқы ортада да
ақпараттық ағындардың өту жолдары әр тарапты зерттеледі.
Жобалау сатысы бөлінеді:
Техникалық жобалау кезеңі - ақпараттық жүйені қамтамасыз ету және
функциялық бөліктері, өндірістік, тұрмыстық, финанстық жағдайарды
модельдеу бойынша жобалық шешімдер құрылады, міндеттер қойлады және
блок-схемалар мен олардың шешімі жүзеге асырылады.
Жұмысты жобалау кезеңі - жүйені әзірлеу және жетілдіру, құрылымды
түзеу, әртүрлі құжатнамаларды түзу жүзеге асырылады: техникалық
құралдарды қою, орнату, пайдалану бойынша нұсқаулықтар, лауазымдық
нұсқаулықтар.
2.1.3 Ақпараттық жүйені енгізу сатысы
Пайдалануға енгізуге дайындық - бұл кезеңде техникалық құралдарды
орнату, жүйені баптау, қызметкерлерді үйрету, сынамалы қолдану жүргізіледі.
Іске қосудан бұрын жүйенің барлық құрамдастарының тәжірибелік сынақтарын
жүргізу. Жұмыстарды тапсыру- қабылдау актімен рәсімделетін өнеркәсіптік
пайдалануға тапсыру.
Ақпараттық жүйенің функциялану сатысында жұмыс режимінде
функциялар мен басқарушы параметрлерді түзетуге болады. Сонымен қатар
оперативті қызмет көрсету және басқару жүзеге асырылады. Ұйымды
басқарудың ақпараттық жүйесін құру - едәуір күрделі әрі бейнетті үрдіс.
Компанияның өзгертудің ең типті және қарапайым формасы автоматтандыру
болып табылады. Ұйымды өзгертудің ең терек формасы - автоматтандырудан
өз дамуын алған - бұл тәртіптерді рационалдау. Компанияның едәуір терең
өзгеруі бизнес -процестердің реинжинирингі болып табылады. Оның мәні
бизнес -процестерді талдау, ықшамдау және жаңашаландыру болып табылады.
Жаңа ақпараттық жүйелер компанияның функциялануын өзгеріп немесе тіпті
ондағы қызметтердің бағытын өзгерте отырып, бүкіл ұйымның құрылымын
түбегейлі өзгертуі мүмкін. Компанияның қызметін өзгертудің мұндай
радикалды формасы парадигманың ауысуы деп аталады. Парадигманың ауысуы
жеке тәртіптер мен процестердің емес, компанияның қызметінің сипатын қайта
қарауды көздейді.
2.2 Деректер қорын басқару жүйесі
2.2.1 Деректер қорын басқару жүйесі
Дерекқорды басқару жүйесі (ДҚБЖ) - дерекқорларды құруға, оларды
өзекті жағдайда қуаттауға және оларда қажетті ақпараттарды іздеуді
ұйымдастыруға қажетті бағдарламалық және тілдік құралдардың кешені. ДҚБЖ
компьютердің сыртқы жадында күрделі құрылымды деректердің үлкен көлемін
сенімді сақтау және оларға тиімді жетімділікті қамтамасыз етеді (Cурет 2.5).
Cурет 2.5 - ДҚБЖ
ДҚБЖ ге қойылатын негізгі талаптар
Деректердің қарама-қайшылықсыздығы. Қоймада жоқ тауарға тапсырыс
беріліп немесе енгізу қателігінің нәтижесінде тапсырыстағы сатып алушы
туралы ақпарат сатып алушылардың картотекасының деректеріне сай
келмейтін жағдай болмауы тиіс. Мұндай талап бүтіндік талабы деп аталады.
Дерекқорлардың бүтіндігі ақпараттың зат саласын толық, қайшылықсыз және
адекватты бейнелейтін қуаттауды көздейді. Деректердің бүтіндігіне қойылатын
талаппен транзакция түсігінігі байланысты. Транзакция - бір бүтін ретінде
қарастырылатын дерекқорлар үстінде операциялар тізбегі.
Мысалы, жүйеде белгілі бір тауарға тапсырысты рәсімдегенде мынадай
операцияларды орындау қажет: тапсырысты тіркеу және тауардың белгілі бір
санын резервтеу, сонымен қатар осы тауардың қоймада азаюы. Егер деректер
өзгеруінің кез келген кезеңінде шалыс болса, онда ДҚ (дерекқор) бүтіндігі
бұзылады. Осындай бұзылыстардың алдын алу үшін Тапсырысты рәсімдеу
транзакциясы енгізіледі, онда ДҚ үстінен не барлық қажетті операциялар
жасалуы тиіс, не болмаса бастапқы жағдайға келтіру қажет (тауар сатылмады,
оның қоймадағы саны өзгермеді).
Сақталып тұрған деректердің өзектілігі. Кез келген уақытта ДҚ дағы
ақпарат заманауи болуы тиіс.
Деректерді көп аспектілі қолдану - әртүрлі көздерден жалғыз ДҚ ға
ақпараттың түсуі және жетімділік ережелері мен функцияларға сай оны
мекеменің кез келген бөлімінде қолдану мүмкіндігі.
Жүйені түрлендіру мүмкіндігі - оны кеңейту және деректерді түрлендіру
мүмкіндігі, сонымен қатар бүтіндей жүйе үшін нұқсансыз жаңа функцияларды
толықтыру.
Сенімділік - ДҚ бүтіндігі техникалық шалыстарда бұзылмауы керек.
Жетімділік жылдамдығы - талап етілген ақпаратқа жылдам жетімділікті
қамтамасыз ету.
2.2.2 Дерекқордың жіктелуі
Сақталатын ақпараттың сипаты бойынша:
фактографиялық;
құжаттық.
Фактографиялық дерекқорда дәйектер - шынайы әлемнің объектілері
қасиеттерінің (атрибуттары) нақты мәндері тіркеледі. Ақпарат белгілі бір
форматта енгізіледі, айқын құрылымға ие.
Құжаттық ДҚ - барлық мүмкін болған құжаттар. Сондай-ақ бұл тек қана
мәтіндік құжаттар ғана емес, сонымен қатар графика, видео және дыбыс
(мультимедиа) болуы мүмкін. Мысалы: архивтер. Құжаттық дерекқор
құрылымсыз объектілер, қамдалған тақырыптар немесе іздеудің басқаша
формаланған аппаратының жиынтығын құрайды.
Деректерді сақтау тәсілі бойынша (өңдеу технологиясы бойынша):
орталықтандырылған;
үлестірілген (мысалы Internet).
Орталықтандырылған дереқор бір есептеуіш жүйенің жадында сақталады.
Егер бұл есептеуіш жүйе ЭЕМ желісінің құрамдасы болып табылады, мұндай
базаға үлестірілген жетімділік болу мүмкін. Дерекқорды пайдаланудың мұндай
тәсілін ДК жергілік желіде жиі қолданады.
Үлестірілген дерекқор бірнеше, мүмкін қиылысатын немесе тіпті бір-
бірін қайталайтын, есептеуіш желінің әртүрлі ЭЕМ да сақталатын бөліктерден
тұрады. Осындай базамен жұмыс үлестірілген дерекқорды басқару жүйесінің
(ҮДБЖ) көмегімен жүзеге асырылады.
Желілік жетімділікпен орталықтандырылған дерекқор жүйелері мынадай
жүйелердің әртүрлі архитектурасын болжайды.
Файл-сервер
ДҚ жүйелерінің архитектурасы желілік жетімділікпен желінің
машиналарынан бірі орталық ретінде бөлінуді болжайды (файлдар сервері).
Мұндай машынада желілер жұмысшы станция функциясын атқарады, олардың
көмегімен қолданушы жүйенің орталықтандырылға дерекқорға жетімділігі
қуатталады. Дерекқор файлдары қолданушылар сұранысына сай олардың
өңделуі жүретін жұмысшы станцияға беріледі. Сол деректерде жетімділіктің
үлкен қарқындылығында ақпараттық жүйенің өнімділігі төмендейді.
Қолданушылар олар жұмысшы станцияларда монополиялық қолданатын
жергілікті ДҚ ды да құруы мүмкін.
Клиент-сервер
Бұл тұжырымдамада орталықтандырылған деректерқордан басқа орталық
машына (дерекқор сервері) деректердің өңдеудің негізгі көлемінің орындалуын
қамтамасыз ету керектігі түсініледі. Клиент беретін деректерге сұраныс
(жұмысшы станциямен) серверде іздеу және деректерді шығаруды туындатады.
Шығарылған деректер (бірақ файладар емес) желі бойынша серверден клиентке
тасымалданады.
2.2.3 Деректер моделі
Деректерді ұйымдастыру құрылымы бойынша:
иерархиялық;
желілік;
реляционды;
объективті дерекқор;
объективті-реляционды.
Иерархиялық ДҚ - бұл мұндай ДҚ да жазбада элементтердің реттілігі
болады, бір элемент негізгі болып есептеледі, қалғандары - бағыныңқы.
Жазбадағы деректер тепкішектің баспалдағы ретінде белгілі бір тізбекте
реттелген, және деректерді іздеу баспалдақан баспалдаққа тізбекті түсімен
ғана жүзеге асырылады. Мұндай жүйеде деректердің қандай да бір элементін
іздеу бірнеше алдыңғы иерархиялық деңгейлерді тізбекті өтуге байланысты
едәуір қиын болады. Иерархиялық ДҚ ды дискіде сақталатын файлдардың
тізімдемесі, NORTON COMMANDER де көруге қол жетімді тізімдемелер
ағашы, - мұндай ДҚ құрылымын көрнекі көрсету және ондағы қажетті
элементті іздеу (MS-DOS жүйесімен жұмыс істегенде) құрайды. Осындай ДҚ
түрлік шежіре болып табылады (Cурет 2.6).
Cурет 2.6 - Иерархиялық модельдегі байланыстар көрінісі
Желілік ДҚ - бұл дерекқор едәуір икемділігімен ерекшеленеді, өйткені
онда вертикальді иерархиялық байланыстарға қосымша горизонтальді
байланыстар орнату мүмкіндігі бар. Бұл деректердің талап етілген элементтерін
іздеу процесін жеңілдетеді, өйктені барлық алдыңғы басқыштарды міндетті
өтуді талап етпейді (Cурет 2.7).
Cурет 2.7 - Желілік модельдегі байланыстар
Реляциялық дерекқор - бұл өте жиі қолданылады және әмбебап болып
табылады. Деректер кесте түрінде сақталады. Бағанадағы барлық элементтер
бірдей түрге (сандық, таңбалық) ие, ал әрбір бағана - қайталанбайтын ат.
Кестеде бірдей жолдар жоқ. Мұндай ДҚ артықшылықтары көркемдік және
деректерді ұйымдастыруың түсініктілігі, қажетті ақпаратты іздеу жылдамдығы.
Объективті дерекқор - бұл объектілік деректермен жұмыс жасау үлгісі.
Дерекқордың мұндай үлгісі көптеген жылдардан бері болуына
қарамастан, жаңа болып табылады. Және оның құрылуы дерекқордың
объектілік үлгісін қолданушы жеңіл қабылдағандықтан үлкен перспективалар
ашады, өйткені абстракцияның оғары деңгейі ашылады.
Объективті-реляциялық ДБЖ (ОРДБЖ) - бұл объективті-бағытталған
амалдарды жүзеге асыратын кейбір технологияларды қуаттайтын реляциялық
ДБЖ (РДБЖ): объектілер, кластар, ұрпақ дерекқордың құрылымы мен
сұраныстар тілінде іске асырылған.
2.2.4 Дерекқорды басқару жүйесінің құрылымы мен функциялары
ДҚБЖ әдетте келесі құрамдастардан тұрады:
сыртқы және оперативтік жадта деректерді басқаруға жауап беретін
ядро;
деректерді шығару мен өзгерту және машина-тәуелсіз атқарылатын
ішкі кодқа сұранысты оңтайландыруды қамтамасыз ететін дерекқор тілінің
процессоры;
ДҚБЖ мен қолданушы интерфейсін құратын деректерді қозғалтатын
бағдарламаларды интерпретациялайтын атқару уақытын қуаттайтын қосалқы
жүйе;
ақпараттық жүйеге қызмет көрсету бойынша бірқатар қосымша
мүмкіндіктерді қамтамасыз ететін сервистік бағдарламалар (сыртқы утилиттер).
Осыған байланысты ДҚБЖ негізгі функцияларын құруға болады.
Деректерді анықтау. ДБЖ бастапқа форма түрінде деректерді анықтау
және осы анықтамаларды сәйкес объектілік формаға түрлендіру амалдарын
жеткізуі керек. Яғни ДҚБЖ оларды дерекқорда сақтауға қажетті формада
деректерді түрлендіреді.
Деректерді қозғалысқа келтіру. ДҚБЖ қолданушының сұрыптауға,
өзгертуге немее базадағы бар деректерді өшіруіге, немесе оғған жаңа
деректерді енгізуге сұраныстарын өңдеуге қабілетті болуы қажет. Яғни, ДБЖ
қолданушылар мен дерекқор арасында интерфейсті қамтамасыз етеді.
Деректерді сақтау және оларға жетімділікті басқару. ДҚБЖ ЭЕМ
сақтаушы құрылғысында деректерді сақтауды бағдарламалық қуаттайды және
деректермен өнідірілетін барлық әрекеттерді басқарады.
Деректердің бүтіндігін қорғау және қолдау. ДҚБЖ қолданушылар
сұраныстарын бақылауы және деректерді өзгеру операциясы кімге қол жетімді,
ал деректерді алу операциясы кімге қол жетімді екенін анықтауы тиіс. Сонымен
қатар ол ДҚ да сақталатын деректердің бүтіндігін қадағалайды. ДБЖ
өзгерістерді тіреу, резервтік көшіріп алу және шалыстардан кейін дерекқордың
қайта қалпына келуін жүзеге асырады.
2.2.5 Microsoft SQL server ДҚБЖ
Ірі ұйымдарда қолданылатын ең таралған ДҚБЖ ден бірі Microsoft
компаниясының Microsoft SQL server ДҚБЖ болып табылады. Ол деректердің
реляциялық үлгісін қолданады. Microsoft SQL server клиент-серверлік ДБЖ
болып табылады, бұл оны күшті серверге ие кірі ұйымдарда қолдануға жақсы
етеді.
SQL (Structured Query Language - құрылымданған сұраныстар тілі) -
реляциялық дерекқор үшін дерекқорды басқару тілі. SQL өздігінен
бағдарламаландырудың Тьюринг-толық тілі болып табылмайды.
SQL
реляциялық дерекқордағы деректерді шығару және басқарудың қарапайым
стандартталған тәсілі ретінде құрылған. Қазіргі кезде SQL (басым бөлігінде
Oracle ді жүзеге асыруда) дерекқорды басқару тілдерінің арасында ең танымал
болып қала береді, әйтесе де бірқатар баламалары бар.
Барлық заманауи клиент- серверлік ДҚБЖ бір жалпы қасиетке ие -
олармен жұмыс SQL - Structured Query Language (құрылымдалған сұраныстар
тілі) тілінде жүргізіледі. Бұдан басқа, Delphi де dBase және Paradox типті
қарапайым файлдық ДБЖ мен SQL көмегімен жұмыс жасау мүмкіндігінен
әзірлеушілерді айырмау үшін BDE өзінің ішкі механизмдерін пайдалана
отырып олар үшін ед SQL таза қолдану мүмкіндігін берді.
SQL тілінің стандартын ANSI (Америкалық стандартардың ұлттық
институты) белгілейді. Сонымен бірге, ДБЖ әрбір өндіруші тілді өте пайдалы
болатын өзіндік кеңейтулерді өзінің борышы деп санайды. Кейде олар тіл
стандартын біршама бұзады, әйтесе де жақсы идеялар даму үрдісіне ие және
өздерінің сапасының пайдалалығынан өздігінен із жүзінде стандартқа
айналады. Мұнда біз SQL ді ANSI-89 және ANSI-92 нұсқаларының толық
қуатталатын барлық ДҚБЖ негізінде қарастырамыз.
SQL тілі реляциялық дерекқорда деректерді қозғалысқа келтіру,
дерекқордың құрылымын анықтау және көп қолданушы ортада деректерге
жетімділік құқықтарын басқаруға арналған. Сол себепті SQL ітіл 3 негізгі
бөліктерден тұрады:
деректерді қозғалысқа келтіру тілі (Data Manipulation Language, DML);
деректерді анықтау тілі (Data Definition Language, DDL);
деректерді басқару тілі (Data Control Language, DCL).
Осы барлық тілдер SQL тілінің бөлігі болып табылады. Олардың әр
қайсысы өзінің саласына арналған SQL командаларының жиынтығынан
тұрады. ДҚ мен жұмыс істеу барысында, 4 негізгі көмандадан тұратын
деректерді қозғалысқа келтіру тілі пайдаланылады - SELECT, INSERT,
UPDATE және DELETE, олардың көмегімен таңдау, қою, жаңарту және
деректерді өшіру жүзеге асырылады.
Деректерді анықтау тілі ДҚ құрылымын - кестелер, индектер және т.б.
құру және өзгертуге қызмет етеді. Ол негізгі үш командадан тұрады - CREATE,
ALTER және DROP (құру, өзгерту және өшіру), олардың әрқайсысы 6
объектілерден бірін - дерекқор, кесте, вируталды кесте, индекс, триггер немесе
сақталатын тәртіпті әрекетке келтіреді. Осылайша, мысалы
командасы үшін бір келесі 6 нұсқаны аламыз:
CREATE
CREATE DATABASE - дерекқор құру;
CREATE TABLE - кесте құру;
CREATE VIEW - виртуалды кесте құру;
CREATE INDEX - индекс құру;
CREATE TRIGGER - триггер құру;
CREATE PROCEDURE - сақталатын тәртіпті.
2.2.6 Кесте құру және өшіру
SQL тіліндек кесте CREATE TABLE командасы арқылы қолданылады:
CREATE TABLE Кесте атын жазамыз
(Өріс аты типі
. . .
Өріс аты типі);
Мысалы:
CREATE TABLE
Dictionary
(d_id Integer
english VARCHAR(15)
kazakh NCHAR(15);
Кестені өшіру үшін келесі инструкция қолданылады:
DROP TABLE
Кестенің аты;
Мысалыға DROP TABLE Dictionary; Dictionary атты кестеге қатысыты
файлдардың бәрі өшіріледі.
Кесте өрістерінің құрамын өзгерту.
Өрістердің құрамын өзгерту деген өрістерді өшіру не қосуды білдіреді,
және кестені басқа ешқандай қосымшалар қолданбауы қажет. Өрістердің
құрамын өзгерту үшін ALTER TABLE инструкциясын қолданамыз:
ALTE TABLE кестенің атын жазамыз
ADD өріс аты өріс типі,
DROP өріс аты;
ADD кестеге жаңадан өріс қосады, ал DROP кестеден атымен
көрсетілген өрісті өшіріп тастайды. DROP және ADD бір - біріне мүлдем қатысы
жоқ және еркін орналаса алады.
3 Деректер қорын жобалау
3.1 ДҚ құрудың алғашқы кезеңі
Жұмыстың жалпы сипаттамасы
Бұл жобада ағылшын тілін үйренуге арналған бағдарлама және,
ағылшынша-орысша-қазақша сөздік құрастыру қарастырылған. Бұл бағдарлама
сөздік, арнайы сабақтар, кестелер, ағылшынша-қазақша мақал-мәтелдер,
ағылшын тілінен білімін тексеруге арналған тесттерден тұрады.
Дереқордағы шешілетін мәселелер
Ағылшынша-орысша-қазақша сөздікке дереққор жасау және әр тілде
жеке іздеу сұраныстарын жасау. Етісіктерді сұрыптау үшін қосымша кесте құру
және сұраныстар жасау. Ағылшынша-қазақша мақал-мәтелдер үшін жеке
кесте және тілашардың әр тақырыбына жеке кесте құру керек. Оларға
сұраныстар жасау.
3.2
Концептуалды жобалау
Қажетті мәлімет қолданушылардың талабы
Жоба пайдаланушының барлық негізгі талаптарын қанағаттандыру керек.
Бұл жүйенің негізгі пайдаланушылары университет мұғалімдері мен
студенттері болады. Негізгі талаптар алынған ақпараттың ұсынылатын
тиімділік деңгейінде негізделеді. Жүйеге қойылатын негізгі талаптардың тізімі:
жүйе қолданыста қарапайым болу керек. интерфейс ыңғайлы болу
керек;
жүйе қауіпсіздікті қамтамасыз ету керек;
жүйе дерекқордың тұтастығын қамтамасыз ету керек;
жүйе толығымен интеграциялану керек, яғни мәліметтердің артылуы
және артық жаңартулар болмау керек.
3.3
ER моделін құру
Деректер қорын құрудың алғашқы кезеңінде нысандар жиынтығын
анықтап алу керек. Бұл соңғы пайдаланушылар мен жобалаушы көзқарасы
бойынша жүйе объектілері туралы ең маңызды ақпарат болып табылады.
Бағдарлама 3.1-кестеде көрсетілген нысандарды қолданады.
Кесте 3.1 - Дерекқордың нысандары
Нысан аты
Dictionary
Verbs
pastsimple
Сипаттамасы
Ағылшынша-орысша-қазақша сөздік
Ең көп қолданылатын етістіктер
Irregular verbs
Кесте 3.1 нің соңы Нысан аты
Сипаттамасы
Makal_matel
Мақал-мәтелдер
Surak
Сұрақ қою
Salemdesu
Сәлемдесу
Жобалаушы және соңғы қолданушы нысандарды анықтау кезінде
келісімге келу қажет. Жобалаушы нысандар арасындағы байланыстарды
операциялардың сипаттамасына негізделіп анықтайды. Нысандар арасындағы
байланыстар операциялардың толық сипаттамасы негізінде құрылған бизнес-
ережелерге негізделеді.
3.3.1 Бизнес ережелер
1 Кесте кодтары арқылы байланысады
және сұраныстар жасалады
(Сурет 3.1).
Сурет 3.1 - 1 бизнес ереже үшін ER сегменті
2 Сұрыптау жасау үшін (Сурет 3.2).
Koshtasu
Қоштасу
Konak_ui
Қонақ үйде
Sayaxat
Саяхат
Memleket
Мемлекет
Jumis
Жұмыс
Kalada
Қалада
Sauda
Сауда
Aua_rayi
Ауа-райы
Uakit
Уақыт
Tilder
Тілдер
Tanisu
Танысу
Tamaktanu
Тамақтану
Сурет 3.2 - 2 бизнес ереже үшін ER сегменті
3 Керекті тақырыпты таңдағанда осы кестелерден сұраныс арқылы
шығып тұрады (Сурет 3.3).
Сурет 3.3 - 3 бизнес ереже үшін ER сегменті
4 Керекті тақырыпты таңдағанда осы кестелерден сұраныс арқылы
шығып тұрады (Сурет 3.4).
Сурет 3.4 - 4 бизнес ереже үшін ER сегменті
3.3.2 Реляционды қатынастарды құрастыру
Әр реляционды қатынастар белгілі бір нысанға сәйкес болады және оған
сол нысанның барлық атрибуттары, шарттары енгізіледі. Кестелерді
байланыстыру үшін әр нысанға алғашқы кілт және сыртқы кілттерді беру
қажет. Қатынастар 3.2 - 3.19 - кестелерінде келтірілген. Әр қатынас үшін оның
ішкі аты, типі және ұзындығы көрсетіледі. Мәліметтердің типін келесідей
белгілейміз: int - сандық, nchar - символдық (Юникод)қазақ тіліндегі әріптерді
оқу үшін, char - символдық.
К е с т е 3.2 - Dictionary қатынасы
К е с т е 3.3 - Verbs қатынасы
Өріс аты
Атрибут аты
Мәліметтер типі
Ескерту
Ағылшынша
english
varchar(17)
Сыртқы кілт
Орысша
russian
varchar(17)
Қажетті өріс
Қазақша
kazakh
nchar(17)
Сыртқы кілт
Сөздік коды
d_Id
int
Алғашқы кілт
Етістік коды
p_Id
int
Сыртқы кілт
Өріс аты
Атрибут аты
Мәліметтер типі
Ескерту
Ағылшынша
agilshin
varchar(20)
Қажетті өріс
К е с т е 3.4 - Pastsimple қатынасы
К е с т е 3.5 - Surak қатынасы
К е с т е 3.6 - Salemdesu қатынасы
К е с т е 3.7 - Makal-matelder қатынасы
Кесте 3.7 - нің соңы Өріс аты
Атрибут аты
Мәліметтер типі
Ескерту
Негізгі етістік
baseform
varchar(18)
Қажетті өріс
Өткен шақта
pastsimple
varchar(18)
Қажетті өріс
Есімше түрінде
pastparticiple
varchar(18)
Қажетті өріс
Орысша
russkiy
varchar(18)
Қажетті өріс
Қазақша
kazaksha
nchar(18)
Қажетті өріс
Етістік2 коды
p_Id
Int
Алғашқы кілт
Өріс аты
Атрибут аты
Мәліметтер типі
Ескерту
Мақал-мәтел коды
m_id
int
Алғашқы кілт
Ағылшынша
english
varchar(70)
Қажетті өріс
Қазақша
kazakh
nchar(70)
Қажетті өріс
Сұрақ қою
su_Id
int
Сыртқы кілт
Сәлемдесу
s_Id
int
Сыртқы кілт
Қоштасу
k_Id
int
Сыртқы кілт
Қонақ үйде
ko_Id
int
Сыртқы кілт
Саяхат
sa_Id
int
Сыртқы кілт
Өріс аты
Атрибут аты
Мәліметтер типі
Ескерту
Сұрақ қою
su_Id
int
Алғашқы кілт
Ағылшынша
English
varchar(70)
Қажетті өріс
Қазақша
Kazakh
nchar(70)
Қажетті өріс
Өріс аты
Атрибут аты
Мәліметтер типі
Ескерту
Сәлемдесу
s_Id
int
Алғашқы кілт
Ағылшынша
english
varchar(70)
Қажетті өріс
Қазақша
kazakh
nchar(70)
Қажетті өріс
Орысша
orissha
varchar(20)
Қажетті өріс
Қазақша
kazaksha
nchar(20)
Қажетті өріс
Етістік коды
v_Id
int
Алғашқы кілт
Өріс аты
Атрибут аты
Мәліметтер типі
Ескерту
Мемлекет
me_Id
int
Сыртқы кілт
Жұмыс
j_Id
int
Сыртқы кілт
К е с т е 3.8 - Koshtasu қатынасы
Өріс аты
Қоштасу
Ағылшынша
Қазақша
Атрибут аты
k_Id
english
kazakh
Мәліметтер типі
int
varchar(70)
nchar(70)
Ескерту
Алғашқы кілт
Қажетті өріс
Қажетті өріс
К е с т е 3.9 - Konak_ui қатынасы
Өріс аты
Қонақ үйде
Ағылшынша
Қазақша
Атрибут аты
ko_Id
english
kazakh
Мәліметтер типі
int
varchar(70)
nchar(70)
Ескерту
Алғашқы кілт
Қажетті өріс
Қажетті өріс
К е с т е 3.10 - Sayaxat қатынасы
К е с т е 3.11 - Memleket қатынасы
К е с т е 3.12 - Jumis қатынасы
Кесте 3.12 - нің соңы
К е с т е 3.13 - Sauda қатынасы
Қалада
ka_Id
int
Сыртқы кілт
Сауда
sau_Id
int
Сыртқы кілт
Ауа-райы
a_Id
int
Сыртқы кілт
Уақыт
u_Id
int
Сыртқы кілт
Тілдер
ti_Id
int
Сыртқы кілт
Танысу
t_Id
int
Сыртқы кілт
Тамақтану
ta_Id
int
Сыртқы кілт
Өріс аты
Атрибут аты
Мәліметтер типі
Ескерту
Саяхат
sa_Id
int
Алғашқы кілт
Ағылшынша
english
varchar(70)
Қажетті өріс
Қазақша
kazakh
nchar(70)
Қажетті өріс
Өріс аты
Атрибут аты
Мәліметтер типі
Ескерту
Мемлекет
me_Id
int
Алғашқы кілт
Ағылшынша
english
varchar(70)
Қажетті өріс
Қазақша
kazakh
nchar(70)
Қажетті өріс
Өріс аты
Атрибут аты
Мәліметтер типі
Ескерту
Жұмыс
j_Id
int
Алғашқы кілт
Ағылшынша
english
varchar(70)
Қажетті өріс
Өріс аты
Атрибут аты
Мәліметтер типі
Ескерту
Қазақша
kazakh
nchar(70)
Қажетті өріс
К е с т е 3.14 - Kalada қатынасы
К е с т е 3.15 - Aua_rayi қатынасы
К е с т е 3.16 - Uakit қатынасы
Өріс аты
Уақыт
Ағылшынша
Қазақша
Атрибут аты
u_Id
english
kazakh
Мәліметтер типі
int
varchar(70)
nchar(70)
Ескерту
Алғашқы кілт
Қажетті өріс
Қажетті өріс
К е с т е 3.17 - Tilder қатынасы
Өріс аты
Тілдер
Ағылшынша
Қазақша
Атрибут аты
ti_Id
english
kazakh
Мәліметтер типі
int
varchar(70)
nchar(70)
Ескерту
Алғашқы кілт
Қажетті өріс
Қажетті өріс
К е с т е 3.18 - Tanisu қатынасы
Өріс аты
Танысу
Ағылшынша
Қазақша
Атрибут аты
t_Id
english
kazakh
Мәліметтер типі
int
varchar(70)
nchar(70)
Ескерту
Алғашқы кілт
Қажетті өріс
Қажетті өріс
К е с т е 3.19 - Tamaktanu қатынасы
Өріс аты
Тамақтану
Өріс аты
Ағылшынша
Атрибут аты
ta_Id
Атрибут аты
english
Мәліметтер типі
int
Мәліметтер типі
varchar(70)
Ескерту
Алғашқы кілт
Ескерту
Қажетті өріс
Өріс аты
Атрибут аты
Мәліметтер типі
Ескерту
Сауда
sau_Id
int
Алғашқы кілт
Ағылшынша
english
varchar(70)
Қажетті өріс
Қазақша
kazakh
nchar(70)
Қажетті өріс
Өріс аты
Атрибут аты
Мәліметтер типі
Ескерту
Ауа-райы
a_Id
int
Алғашқы кілт
Ағылшынша
english
varchar(70)
Қажетті өріс
Қазақша
kazakh
nchar(70)
Қажетті өріс
Өріс аты
Атрибут аты
Мәліметтер типі
Ескерту
Қалада
ka_Id
int
Алғашқы кілт
Ағылшынша
english
varchar(70)
Қажетті өріс
Қазақша
kazakh
nchar(70)
Қажетті өріс
Қазақша
kazakh
nchar(70)
Қажетті өріс
3.3.3 Логикалық жобалау
Логикалық (даталогикалық) жобалау - нақты деректер үлгісі негізінде
дерекқорлар схемасын құру, мысалы, деректердің реляциялық
үлгісі.
Деректердің реляциялық үлгілері үшін даталогиялық үлгі - әдетте біріншілік
кілттерді көрсетумен, қатынастар, сонымен ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz