Сақтандыру компаниясының қолданатын ақпараттар технологиясы
Аңдатпа
Сақтандыру - қоғамның экономикалық қатынастарының айрықша
сферасын бейнелейтін көне категориялардың бірі. Сақтандыру сферасы адам
өмірінің, өндірістік және әлеуметтік-экономикалық қызметінің барлық жағын
қамтиды. Сақтандыруға түрткі болатын басты себеп - бұл өндіріс пен адам
өмірінің қауіп-қатерлі сипаты.
Дипломдық жұмыстың мақсаты сақтандыру туралы қажетті
ақпараттарды алу, сақтандырудың ақпараттық жүйесін тұрғызу және архивті
сақтау процесін автоматтандыру болып табылады.
Жобаланған жүйені жүзеге асыру үшін Visual Studio 2010 C# тілін SQL
server базасында орындадым.
Аннотация
Страхование - это один из древних категории, которые описывают
особую сферу экономических взаимоотношении общества. Сфера страхования
обеспечивает все стороны обслуживания жизни человека, производственной и
социально-экономической. Главная причина для страхования - это описание
опасностей производства и жизни человека.
Цель дипломной работы является получение нужной информации про
страхование,
построение автоматизированной системы
страхования и
автоматизирование архива страхового процесса.
Для реализации спроектированной системы в базе SQL server
используется язык программирования Visual Studio 2010 C#.
Annotation
Insurance - is one of the ancient categories that illustrate the distinctive
sphere of social economical relations. The insurance sphere takes into account all
the aspects of industrial and social-economical services in people's lives. The
incentive for insurance is the industry and the unsafe attributes of humans' lives.
The aim of this thesis is to collect the information needed about insurance,
developing an informational system for insurance and automation of the process of
archiving.
In order to achieve the projected system, I have used Visual Studio 2010 C#
programing language at the base of SQL server.
Мазмұны
Кіріспе
1 Қазақстан республикасындағы сақтандыру
1.1 Сақтандыру ұғымы, объектілері мен субъектілері
8
10
10
1.2 Қазақстан Республикасындағы сақтандыру компаниялары
1.3 Сақтандыру компаниясының қолданатын ақпараттар технологиясы
14
19
1.3.1 Ақпараттық жүйенің
классификациясы
қасиеттері, құрылымы және
19
1.3.2 Ақпараттық жүйелер, мәні және оларды жабдықтау
1.3.3 Ақпараттық жүйенің мәні, мақсаттары мен міндеттері
2 Сақтандыру компаниясының ақпараттық жүйесін тұрғызуды
негіздеу
2.1 Ақпараттық жүйесіне жалпы қойылатын талаптар
2.2 Техникалық және математикалық жабдықтауларға қойылатын
талаптар
2.2.1 Техникалық жабдықтауға қойылатын талаптар
2.2.2 Математикалық жабдықтауға қойылатын талаптар
2.3 Программалық жабдықтауға қойылатын талаптар
3 Сақтандыру компанияның жұмысын автоматтандыру программасын
құру технологиясы
3.1 Берілгендер қорының ақпараттық логикалық моделін құру
3.1.2 Деректер моделі және түрлері
3.1.3 Ақпаратты кодтау
3.1.4 Ақпараттың көлемін анықтау
3.2 Деректер қорын басқаратын автоматтандырылған жұмыс орнын
дайындау құралын таңдау
3.2.1 SQLite мәліметтер базасын өзге мәліметтер базасымен
салыстыру
3.3 Сақтандыру компанияның жұмысын автоматтандыру
программасын құру әдістемесі
4 Экономикалық бөлім
4.1 Техника-экономикалық негіздеме
4.2 БҚ құруда және жобалауға кеткен шығының есептеу
4.3 Экономикалық маңыздылығы
5 Өмiр қауiпсiздiгiнiң негiздерi
5.1 Еңбектiң салауатты қауiпсiз шартын жасау
5.1.2 Программист - оператордың жұмыс зонасындағы микроклимат
5.1.3 Дербес компьютерлердің орналасуына және жабдықталуына
қойылатын талаптар
5.1.4 Жалпы мекемелердегі компьютерлік бөлмелерге қойылатын
санитарлық - гигиеналық талаптар
5.1.5 Компьютерге қойылатын дидактикалық талаптар
5.2 Есептік бөлім
5.2.1 Жарықтандыру талаптары
5.2.2 Шулардың талдауы
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымша
23
26
36
36
40
40
41
42
46
46
46
48
49
51
54
63
71
71
71
75
78
78
79
80
81
82
83
83
84
87
88
90
Кіріспе
Біздің қоғамымыздағы сақтандыру өзінің қалыптасуы мен даму
процесіне байланысты айтарлықтай өзгерістерге төтеп берді. Сақтандыру
жиырмасыншы жылдан бастап, сала ретінде өндіріс процестерінің дамуына
және ұлттық табысты бөлуге, осылар арқылы материалдық игіліктерді
жасауға ықпал ете бастады. Бұл әрине экономиканы басқарудағы қаржылық -
несиелік механизмді пайдаланудың барлық жаңа жолдарын қарастыруды
талап етті. Бұл жерде мемлекеттік субъектілердің шаруашылық қызметіндегі
сақтандыру мәселелері, сондай-ақ тұрғындардың барлық топтарының нарыққа
ойдағыдай өту үшін материалдық жағдайының қандай екендігі үлкен рөл
атқарады.
Соңғы жылдар ішінде сақтандыру жүйелері түбегейлі қайта құралуларға
төтеп берді. Осыған орай мүліктік сақтандыру нарығын
демонополизациялаудың фактісі болып әрі осының жалғасы ретінде
айтарлықтай жеделдікпен альтернативтік сақтандыру компаниялары пайда
бола бастады. Қазір сақтандырушылардың қызметтері үшін үлкен кеңістік
бар. Ондаған тіпті жүздеген әр түрлі мәртебедегі әрі сан алуан меншіктік
нысандағы сақтандыру ұйымдары құрылуда. Сақтандырудың
бұрынғыларынан түбегейлі өзгеше жаңа түрлері пайда болды, бұл жерде
сақтандыру жағдайындағы орын алған кемшіліктер ескерілген. Бұл процес
біршама өтіп жатыр. Сақтандыру туралы қабылданған заңда бірқатар
кемшіліктер мен істеліп бітпеген жайлар бар, әрине бұларды таяу уақыттарда
жөнге келтіру керек.
Адамзат алдына қойған қажеттілік пен тапсырмалардың артуына
байланысты есептеудің мәні мен қажеттілігі арта түсіп, бұл қажеттілік
есептеуді механикаландыру жолдарын іздеуге мәжбүр етті. Адамдарға тез
жұмыс істейтін көмекшілер керек болғандықтан бұл есептеуіш техниканы
толық жетілдіруге мәжбүр етті, бірақ енді механикалық емес, ал электр
механикалық негізде.
Бұл жағдай электронды есептеу машиналарының (ЭЕМ) пайда
болуымен түпкілікті өзгерді. ЭЕМ-нің қарқынды дамуы 1980-жылдардың
соңында басталды. Осыдан кейін ғана тым үлкен интегралды жүйелерді
қолдану, тез әрекет жасау, әмбебаптық және басқа да мүмкіндіктер қолданыла
бастады.
Бізді қоршаған, әлемдегі айналымдағы ақпараттар ағыны өте ауқымды
және уақыт өте олар артуда.
Сондықтан, үлкенді-кішілі кез келген ұйымда тиімді жұмысты
қамтамасыз ету үшін деректерді басқарумен қиыншылықтар туындайды.
Кейбір ұйымдар бұл үшін папка толған сөрелер қолдануда, бірақ көпшілігі
компьютерлендірілген тәсілдерді таңдайды. Бұл - үлкен көлемдегі деректерді
сақтай алатын, жүйелей алатын деректер қоры болып табылады. Бүгіннің
өзінде деректер қорынсыз көптеген қаржылық, өнеркәсіптік және т.б.
ұйымдардың жұмысын елестету мүмкін емес.
Қазір ЭЕМ файлдарында ақпарат сақтау қағаз жүзіндегіге қарағанда
арзанырақ. Үлкен көлемді сақталған ақпаратты қолдану үшін жүйелік
құрылғылардың, деректерді жіберу құралдарының, жадының дамуынан басқа,
сұрауларды енгізе алатын, файлдарды оқи алатын, сақталған деректерді
модификациялай алатын, жаңа деректерді қоса алатын және сақталған
деректер негізінде шешім қабылдай алатын адам мен ЭЕМ арасындағы
диалогты қамтамасыз ететін құралдар керек.
Бұл функцияларды орындай алатын мамандандырылған құралдар
жасалған - деректер қорын басқаратын жүйелер (ДҚБЖ).
Осыларды қорытындылай келгенде, көтеріп отырған мәселемді өзекті
емес деп айтуға болмайды. Компьютері бар әрбір кәсіпорын өз мамандарының
жұмысын автоматтандыруға тырысады. Бұл олардың жұмысын оңайлатады
және тездетеді.
Осыған байланысты сақтандыру компанияның жұмысын
автоматтандыру қажеттілігі артып отыр.
Дипломдық жұмысымның тақырыбы Сақтандыру компанияның
ақпараттық жүйесін құру және жобалау.
Ғылыми жұмыстың мақсаты - сақтандыру туралы қажетті ақпараттарды
алу, сақтандырудың ақпараттық жүйесін тұрғызу және архивті сақтау
процесін автоматтандыру болып табылады. Бұны іске асыру үшін келесі
тапсырмаларды орындау қажет:
а) берілген жоба бойынша қажетті материалдарды жинақтау;
ә) сақтандыру құжаттарын жинақтау, талдау жасау;
б) сұраныстар, есептер құратын программа дайындау;
в) сақтандыру базасын енгізу жүйесін автоматтандыру;
г) SQL тілімен сұраныстарды іске асыру;
ғ) ақпараттық жүйені CASE мүмкіншіліктермен іске асыру;
д) жасалған ақпараттық жүйені тесілеу.
1 Қазақстан республикасындағы сақтандыру
1.1 Сақтандыру ұғымы, объектілері мен субъектілері
Сақтандыру - қоғамның экономикалық қатынастарының айрықша
сферасын бейнелейтін көне категориялардың бірі. Сақтандыру сферасы адам
өмірінің, өндірістік және әлеуметтік-экономикалық қызметінің барлық жағын
қамтиды. Сақтандыруға түрткі болатын басты себеп-бұл өндіріс пен адам
өмірінің қауіп-қатерлі сипаты. Сондықтан өндіріс процестерін жалғастыру,
азаматтың жекелеген сипаттарының өмір тіршілігі мен әл-ауқатын қолдап
отыру мақсатында оларды сатып алу үшін қоғамның, жеке өндірушінің,
олардың топтарының натуралдық-заттай босалқы қорларын да немесе
резервтерін де, сондай-ақ ақша ресурстарын да кіріктіретін қаражаттары
болуы тиіс. Мұндай ақша қаражаттары әдетте резерв және сақтық қорлары
түрінде қалыптасады.
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі бойынша мыналар
сақтандырудың нысандары болып табылады:
- міндеттілік дәрежесі бойынша: ерікті және міндетті;
- сақтандыру объектісі бойынша: жеке және мүліктік;
- сақтық өтемді жүзеге асыру негіздері бойынша: жинақтаушы және
жинақтаушы емес.
Міндетті сақтандыру-заңнамалық актілер талаптарына орай жүзеге
асырылатын сақтандыру. Ол сақтанушының есебінен жүзеге асырылады.
Міндетті сақтандырудың әрбір түрі сақтандырудың жеке сыныбы болып
табылады. Міндетті сақтандыру нысаны бойынша әрбір сыныптың мазмұны
және оны жүргізу жағдайлары бойынша қосымша талаптар сақтандырудың
осы сыныбын реттейтін заңнамалық актілерімен белгіленеді [1].
Ерікті сақтандыру-тараптың еркін білдіруіне орай жүзеге асырылатын
сақтандыру.
Сақтандыру қызметі-сақтық ұйымының сақтандырудың шарттарын
жасау мен орындауға байланысты Қазақстан Республикасы заңнамаларының
талаптарына сәйкес уәкілетті органның лицензиясы негізінде жүзеге
асырылатын қызмет. Сақтық қызметін ұйымдастыру және мемлекеттік реттеу
мен лицензиялауды жүзеге асыру үшін сақтандыру салаларға, сыныптарға
және түрлерге бөлінеді.
Сақтандыру ұйымының сақтандыру қызметі - "өмірді сақтандыру"
саласы және "жалпы сақтандыру" саласы бойынша жүзеге асырылады.
a) "Өмірді сақтандыру" саласы ерікті сақтандыру нысанында мынадай
сыныптарды қамтиды:
1. өмірді сақтандыру;
2. аннуитеттік сақтандыру.
б) "Жалпы сақтандыру" саласы ерікті сақтандыру нысанында мынадай
сыныптарды қамтиды:
1. жазатайым жағдайдан және аурудан сақтандыру;
2. медициналық сақтандыру;
3. автомобиль көлігін сақтандыру,
4. темір жол көлігін сақтандыру;
5. әуе көлігін сақтандыру;
6. су көлігін сақтандыру;
7. жүктерді сақтандыру;
8. мүлікті сақтандыру;
9. кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыру;
10. автомобиль көлігі иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін
сақтандыру;
11. темір жол көлігі иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін
сақтандыру;
12. әуе көлігі иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін
сақтандыру;
13. су көлігі иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін
сақтандыру;
14. тасымалдаушының азаматтық-құқықтық жауапкершілігін
сақтандыру;
15. шарт бойынша азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру;
16. зиян келтіргені үшін азаматтық-құқықтық жауапкершілігін
сақтандыру.
Ерікті сақтандыру нысанындағы әрбір сыныптың мазмұны мен оны
жүргізу жағдайлары бойынша қосымша талаптар уәкілетті мемлекеттік
органның нормативтік құқықтық актілерімен белгіленеді.
Сақтандыру түрі, сақтандыру ұйымы сақтанушыға сақтандыру шартын
жасау арқылы сақтандырудың бір немесе бірнеше сыныбы шегінде әзірлейтін
және беретін сақтандыру өнімі болып табылады. Сақтандыру ұйымы өзі
әзірлеген сақтандыру түрі бойынша қызметтерін уәкілетті мемлекеттік
органдармен сақтандыру ережелерін келіскеннен кейін ғана жүзеге асыруға
құқылы.
Міндетті сақтандырудың әрбір түрі сақтандырудың бөлек сыныбы
болып табылады. Міндетті сақтандыру нысаны бойынша әрбір сыныптың
мазмұны және оны жүргізу жағдайлары бойынша қосымша талаптар
сақтандырудың осы сыныбын реттейтін заң актілерімен белгіленеді.
Жалпы сақтандыру және өмірді сақтандыруға тән экономикалық
қатынастар қоғамдық процесіндегі зиянның орнын, егер бұл процес дүлей
апат пен басқа да төтенше немесе күтпеген оқиғаның нәтижесінде бұзылса
толтырумен байланысты. Зиянның орнын ынтымақтастық негізде сақтық
қатынастарына қатысушының төлейтін сақтық жарналары есебінен
толтырылады, бұл жарналардың жиынтығы, жоғарыда айтылғандай сақтық
қорларын құрайды
Сақтандыру дегеніміз - сақтандыру ұйымы өз активтері есебінен жүзеге
асыратын сақтандыру төлемі арқылы сақтандыру шартында белгіленген
сақтандыру жағдайы немесе өзге де оқиғалар туындаған кезде жеке немесе
заңды тұлғаның заңды мүдделерін мүліктік жағынан қорғауға байланысты
кешені. Сақтандыру қызметі-сақтандыру ұйымының сақтандыру шарттарын
жасау мен орындауға байланысты Қазақстан Республикасы заңдарының
талаптарына сәйкес уәкілетті мемлекеттік органның лицензиясы негізінде
жүзеге асырылатын қызметтері. Сақтандыру ісі және сақтандыру қызметі
туралы заңдар Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді
және Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексімен, Заң мен Қазақстан
Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады.
Шетелдік азаматтар, азаматтығы жоқ адамдар, шетелдік заңды тұлғалар, оның
ішінде өз қызметтерін Қазақстан Республикасының аумағында жүзеге
асыратындар сақтандыру арқылы қорғалу құқығын Қазақстан
Республикасының азаматтарымен және заңды тұлғаларымен бірдей
пайдаланады. Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан заңды
тұлғалардың немесе оның оқшауланған бөлімшелерінің мүліктік мүдделерін
және Қазақстан Республикасының резиденті болып табылатын жеке
тұлғалардың мүліктік мүдделерін сақтандыруды тек қана Қазақстан
Республикасының резиденті-уәкілетті мемлекеттік органның тиісті
лицензиясы бар сақтандыру ұйымы жүзеге асыра алады. Сақтық қорлар
қоғамның ұлттық шаруашылығы әр түрлі алдын-ала болжауы мүмкін емес,
оқиғаны сақтандыруға арналған қоғамның резерв қорларының жүйесі-қажетті
құрамды бөлігі. Мүліктік мүдделерді қорғауды материалдық зияннан
сақтандыруды және оның орнын таптыруды жүзеге асыратын сақтық қор
материалдық немесе ақша қоры нысанында жасалады. Сақтық қорларда қоғам
мүшелерінің ұжымдық және жеке мүдделері қорғалады. Сақтандыру
қорларының басқа қорлардан ерекшелігі, олар тұтынушының қорларына да,
жинақтау қорларына да жатпайды. Ол табыс ретінде тұтынылмайтын және
қорлануға міндетті қызмет етпейтін табыстардың
бірден-бір бөлігі.
Сақтандырудың жарналары есебінен жасалынатын сақтық қорлар белгілі бір
тікелей арналымда сақтық төлемді төлеу үшін пайдаланылмауы мүмкін.
Мұндай жағдайда сақтық қорлардың қаражаттары қосымша табыс алу үшін
коммерциялық айналымға жіберуі мүмкін. Бұл табыстың бір бөлігін
табыскерлерді тарту үшін, сақтық қызметтер көрсетудің бағасын төмендетуге
бағыттаған орынды. Сақтық жүйе Республикада экономикалық сенімді әрі
орнықты дамуына халықты әлеуметтік қорғауды арттыру үшін қосымша негіз
жасауға азаматтар мен шаруашылық субъектілердің мүлкін сақтандыруға
ықпал етуі тиіс[2].
Сақтандырудың жалпы жүйесі 3 бөлімнен тұрады:
1. қоғамдық қорғаудың жүйесі;
2. әлеуметтік сақтандыру және әлеуметтік қамсыздандыру;
3. жалпы сақтандыру және өмірді сақтандыру.
Сақтандырудың жалпы жүйесінің дербес бөлігі-медициналық
сақтандыру. Сақтандыру-сақтандырудың төлемі арқылы сақтандыру
шартында белгіленген сақтық жағдай немесе өзге де оқиғалар туындаған кезде
жеке және заңды тұлғаның заңды мүдделерін мүліктік жағынан қорғауға
байланысты қатарлар кешені. Ерекше сақтық қатарлар сақтық қызметінің
нарығын дамыту, азаматтар мен заңды тұлғаларды сақтандыру тұрғысындағы
қорғаныс. Сақтандырудың қызметі туралы Қазақстан Республикасының заңы
мен сақтандыру мәселелері жөніндегі үкімет қаулысымен және Ұлттық
Банктің сақтық қадағалау департаментінің нормативтік актілерімен реттеліп
отырады. Сақтандыру процесі-сақтандыру шарты негізінде жүзеге
асырылады.
Сақтандыру кезінде-сақтық резервтері мен қорларын қалыптастырудың
екі негізгі әдісі бар:
1. бюджеттік әдіс;
2. сақтық әдісі.
Қорларды қалыптастырудың бюджеттік әдісі бюджеттің қаржысын,
яғни бүкіл қоғам қаражаттарын пайдалануды болжайды. Сақтық әдісі-
қорларды шаруашылық жүргізуші субъектісімен халықтың жарналары
есебінен жасауды алдын-ала қарастырады.
Сақтандырудың
мақсаты-қоғамдық ұдайы өндірістің үздіксіздігін
қамтамасыз ету үшін азаматтарды, мүліктерді, өндіріс процестерін қоғамдық
және ұжымдық қорғау болып табылады.
Сақтандыру категориясы үшін мына белгілер оған тән болып келеді:
1. қатынастардың ықтималдық сипаты;
2. қатынастардың төтенше сипаты (кез-келген ауқымда-мемлекеттік,
аймақтық деңгейде, кәсіпорын немесе оның бөлімшесі, жеке адам деңгейінде).
Сақтандыру категориясының қаржы категориясымен ортақ өзгеше
белгілері бар:
- сақтық қатынастардың ақшалай сипаты;
- сақтандырудың қоғамдық өнімнің құнын қайта бөлуге қатысуы;
- оның іс-қимылы ақша қорларын жасап, пайдаланумен, қосарланып
отырады;
- сақтық қатынастардың бір бөлігінің міндетті сипатының болуы;
- ақша қорларын жасап, пайдалану кезіндегі сақтық баламалығы барлық
жағдайда бола бермейді.
Сақтандыру шеңберінде мемлекет сақтық ресурстары меншігінің
субъектісі болып келетіндіктен сақтандыру жалпы мемлекет қаржысының
құрамды бөлігі болып табылады. Сақтандырудың экономикалық мәні барлық
қатысушының төлемдері есебінен оқыс оқиғаға ұшырағанға көмек
көрсетілетіндігінде. Демек, сақтандыру-қолайсыз құбылыстар мен күтпеген
оқиғалар болған кезде жеке және заңды тұлғалардың мүліктік мүдделерін
қорғау және оларға материалдық зиянды төлеу үшін мақсатты ақша қорларын
құру және пайдалану жөніндегі қайта бөлгіштік қатынастардың айрықша
сферасы. Сақтандыру, табыс (пайда) түсіру мақсатымен коммерцияның
шектес сфераларына қаражаттарды инвестициялау жөніндегі сақтық
ұйымдарының қызметі сақтық ісі ретінде болып көрінеді. Сақтандыру-сақтық
ұйымы өз активтері есебінен жүзеге асыратын сақтық төлемі арқылы
сақтандыру шартында белгіленген сақтық жағдай немесе өзге де оқиғалар
туындаған кезде жеке немесе заңи тұлғалардың заңды мүдделерін мүліктік
жағынан қорғауға байланысты қатынастар кешені. Сақтандырудың
экономикалық мәніне бұл категорияның қоғамдық арналымының көрінісі
ретінде оның бөлу, өтемдік, жинақтық және бақылау функциялары сай келеді.
Бөлу функциясы: бұл функцияның өзгешелігі қайта бөлу ретінде көрінуі.
Ол алдын алу функциясына, мысалы, алдын алу шараларын қаржыландыру
жолымен сақтық жағдайының болу мүмкіндігін жоюға бүгіледі. Жеке басты
сақтандыруда бөлу функциясы сақтандырудың тиісті түрлерінің жинақтық
функциясына бүгіледі.
Бақылау функциясы: сақтық төлемдерін жұмылдыруды және сақтық
қорын қатаң мақсатты пайдалануды қамтамасыз етуге байланысты болатын
тараптардың нақты қатынастарында көрінеді. Соңғы уақытта бірқатар
зерттеушілер сақтандыру экономикалық категориясын сипаттау үшін
тәуекелдік функциясын қарауды ұсынады, өйткені сақтық тәуекелі
сақтандырудың негізгі арналымымен қолайсыз оқиғалардан болған зиянның
орнын толтырумен байланысты [3].
1.2 Қазақстан Республикасындағы сақтандыру компаниялары
1.1 Кесте - Қазақстан Республикасында 41 сақтандыру компаниясы бар:
Алматы Халықаралық Сақтандыру Тобы
сақтандыру компаниясы Kaspi Bank"
Акционерлік қоғамынның Еншілес
компаниясы" АҚ
"Amanat Insurance" СК" АҚ
"Атланта Полис" СК" АҚ
Allianz S.E. Еуропалық Акционерлік
Қоғамының Еншілес компаниясы Allianz
Kazakhstan (Альянз Қазақстан) Сақтандыру
Компаниясы АҚ - ("АТФ ПОЛИС" СК" АҚ)
Альянс Полис СК" АҚ
АСКО СК АҚ
Алатау СК АҚ
БТА Страхование БТА Банкінің еншілес
компаниясы" АҚ (алғашқы БТА
Страхование Тұран Әлем Банкінің еншілес
сақтандыру компаниясы" АҚ)
"ДСжМСҚК "Интертич" АҚ
Халық - Казахинстрах Қазақстан Халык Банкі Еншілес
сақтандыру компаниясы АҚ
Мемлекеттік аннуитеттік компания" Өмірді сақтандыру
компаниясы" АҚ
"Қазақмыс" СК" АҚ
Казкоммерц-Полис сақтандыру компаниясы
"Коммеск-Өмiр" СК" АҚ
АҚ Лондон-Алматы СК
Нұрполис сақтандыру компаниясы АҚ
"Мұнай сақтандыру компаниясы" АҚ
"НОМАД Иншуранс"СК" АҚ
"Пана Иншуранс" СК" АҚ
"САЯ" СК" АҚ
"СЕНТРАС ИНШУРАНС" СК АҚ
"ТрансОйл" СК АҚ
"Темiр Ат" СК" АҚ
"БТА Забота" БТА
Банкінің еншілес
"ЦАСО" СК" АҚ
сақтандыру компаниясы" АҚ (алғашқы "БТА
Забота" Тұран Әлем Банкінің еншілес
сақтандыру компаниясы" АҚ)
"БТА Өмір"БТА Банкінің еншілес сақтандыру
компаниясы" АҚ
"Виктория" СК АҚ
Экспорттық кредиттерді және
инвестицияларды сақтандыру жөніндегі
мемлекеттік сақтандыру корпорациясы" АҚ
Евразия сақтандыру компаниясы АҚ
"ЭкоПолис"СК" АҚ
ЭйАйДжи Қазақстан Сақтандыру компаниясы АҚ
Халық-Life АҚ
АҚКазкоммерц-Life
(Казкоммерцбанк АҚ-ның еңшілес ұымы)
GENERALI LIFE
"Alliance -Өмірді Сақтандыру Сақтандыру компаниясы
АҚ
Астана-финанс Сақтандыру компаниясы" АҚ
Астана-финанс өмірді сақтандыру компаниясы АҚ
"Астық сақтандыру компаниясы" АҚ
"Архимедес
-
Қазақстан" медициналық сақтандыру
компаниясы"
Цесна Гарант Сактандыру компаниясы АҚ
"Trust Insurance" сактандыру компаниясы АҚ
AMANAT INSURANCE
Акционерлері: 100% қазақстандық капитал
Ұраны: Біз- клиенттің бақытымыз.
Жетістіктері :
- компания сақтандыру нарығында 12 жыл жақсы жұмыс істеп келе
жатыр;
- ҚР-ң қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын бақылау агенттігі 2008
жылдың нәтижесі бойынша "AMANAT INSURANCE" Қазақстандағы ірі
сақтандыру компаниялары арасында 6 орынды иеленіп отыр;
- AMANAT INSURANCE сақтандыру компакниясы Қазақстанның 15
ірі қаласында ашылған;
- шетелдік қайта сақтандыру компанияларымен ұзақ жылдар бойы
тиімді қызмет етіп келеді.
AMANAT INSURANCE-тың қайта сақтандыру бойынша батыстық
серіктестері:
- корпорация Lloyd`s (Ұлыбритания);
- Hannover Re (Германия);
- SCOR (Франция);
- Korean Re (Корея);
- General Insurance Corporation (Үндістан);
- Malaysian Re (Малайзия).
Тұран Әлем банкінің Сақтандыру компаниясы нарықта 6 жылдан
бері жұмыс істейді. Осы жылдар ішінде компания үлкен жетістіктерге жеткен.
Компанияның жұмыс істеу ережесі, ол клиентке керекті сақтандырудан
сапалы қорғау және максималды шапшаңдылықты қамтамасыз ету болып
табылады және де клиенттің барлық қажеттілктерін толық қанағаттандыру.
Компанияның имиджіне және қызмет ету стандартының құрылуына
компанияның акционерлері үлкен ықпал жасайды. Бұл акционер
Қазақстандағы ең ірі банктердің бірі - АҚ Тұран Әлем банкісі [24].
Компанияның жарғылық капиталы 1 364,0 млн. теңгені құрайды және
100% ақша құралдарымен қамтамасыз етілген. Компанияның үлкен көлемдегі
сақтандыру сыйлықтары жеткілікті резервтерді жинауға мүмкіндік береді.
Компания капиталының тұрақты ұлғаю көлемі, профессионалдық менеджмент
және инвестициялық саясат компанияға Қазақстан Республикасында ірі
институционалды инвестор болуға мүмкіндік береді.
Компания өзінің белсенділігін дара қызмет ету сферасында дамытады,
бөлшек секторындағы сақтандыру продуктілерін жаңартуға және құруға үлкен
назар аударады, сақтандыру бизнесінде жаңа технологияларды қолданылады
және керекті қызметтердің тізімін тұрақты кеңейтеді.
Қазіргі уақытта біз сақтандырудың барлық түрлерін ұсынамыз.
Клиенттердің ыңғайлылығына қарай сақтандырудың 40-тан жоғары
программалар жасалған. Көлік жүйесін сақтандыруға отандық және шетелдік
көліктер мен джиптар (внедорожники) қабылданады [4].
Басқару
төрағасы
Маркетинг
бөлімшесі
1.1 сурет - Тұран Әлем банкінің Сақтандыру компаниясының
ұйымдық құрылымы
Тұран Әлем банкінің Сақтандыру компаниясы өздерінің
клиенттеріне кең және әр түрлі спектр бойынша сақтандыру өнімдерін
ұсынады, барлық мүмкін болатын тәуекелдердің сферасын күнделікті өмірде
іс жүзінде қамтиды [24].
1.2 Кесте - Құрамы жағынан компания портфелі 4 топқа бөлінеді
Мүлікті ерікті сақтандыру төмендегідей бөліктерден тұрады:
- кәсіпорын мүліктерін сақтандыру;
- мұнай операцияларын сақтандыру;
- құрылысты сақтандыру;
- ұшақтар мен қайықтарды сақтандыру;
- жүктерді сақтандыру және т.б.
Ерікті сақтандыру төмендегідей бөліктерден тұрады: Сақтандыру топтары
Сыйақы 2004
Сақтандыру топтары
Мың тг.
Үлес
Көлік жүйесін сақтандыру
353 002
25%
Жауапкершілікті және мүлікті сақтандыру
506 480
36%
Жеке сақтандыру
369 813
26%
Қаржылық тәуекелдерді сақтандыру
172 363
12%
Барлығы:
1 401 658
100%
- медициналық ерікті сақтандыру;
- аурулардан сақтандыру;
- шетелге кететін және ҚР келетін азаматтарды сақтандыру;
- жұмысшының денсаулығына және өміріне зақым келтіргені үшін
жұмыс берушінің азаматтық - құқықтық жауапкершілігін сақтандыру.
Қаржылық тәуекелдерді сақтандыру төмендегідей бөліктерден тұрады:
- келісім - шарт бойынша азаматтық - құқықтық жаупкершілікті
сақтандыру;
- кәсіпкердің тәуекелділігін сақтандыру.
Көлік жүйесін сақтандыру төмендегідей бөліктерден тұрады:
- көлікті өз еркімен сақтандыру;
- БАНК - КӨЛІК сақтандыруы;
- көлік
иесінің
азаматтық
-
құқықтық
жауапкершілігін
ерікті
сақтандыруы;
- көлік
иесінің
азаматтық
-
құқықтық
жауапкершілігін
міндетті
сақтандыруы;
- тасымалдаушының жолаушылар алдындағы азаматтық - құқықтық
жауапкершілігін міндетті сақтандыру.
Allianz Кazakhstan сақтандыру комапаниясы. АТФ Полис Сақтандыру
компаниясы Акционерлік қоғамы 1999 жылдың 22 желтоқсанында құрылды,
2004 жылы ҚР Акционерлік қоғамдар туралы Заңына сәйкес ЖАҚ-нан АҚ
болып қайта тіркелді. Қазақстандағы екінші деңгейдегі ірі банктердің бірі -
АТФ Банк АҚ компанияның Құрылтайшысы болды.
2003 жылғы 1 сәуірден бастап Сақтандыру Компаниясы Қазақстан
қаржыгерлері Ассоциациясының заңды тұлғалар Бірлестігінің толық
құқықты мүшесі болып табылады. 2003 жылдың қараша айынан бастап
Компания Сақтандыру төлемдерін кепілдендіру Қорының қызметтес
қатысушысына айналды.
2007 жылдың қыркүйек айында компанияның 100% акция пакетін
Allianz Group халықаралық сақтандырушы топ сатып алды, компания 2008
жылдың сәуір айында Allianz S.E. еуропалық акционерлік қоғамының
еншілес компаниясы Allianz Kazakhstan акционерлік қоғамы ретінде
бақылау органдарынан тіркеуден өтті.
Жан-жаққа тараған филиалдар желісі Қазақстанның барлық
аймақтарында және Алматы, Астана қалаларында қызмет көрсетеді.
Allianz Kazakhstan әмбебап компания болып есептеледі, өйткені ол
сақтандырудың барлық түрлерін жүзеге асыруға қатысты.
2009 жылдың қорытындылары бойынша Allianz Қазақстан
сақтандырушылардың үздік бестігіне кіреді.
Allianz Kazakhstan тобының қызметін халықаралық және отандық ірі
компаниялар қолданып жүр, олардың арасында атап айтсақ, Agip North
Caspian Operating Company N.V., Maersk Oil Kazakhstan GMBH
компаниясының филиалы, КАЗЦИНК АҚ, Enka Insaat ve Sanayi A.S., ҚР
Президентінің істері жөніндегі Басқарманың Беркут мемлекеттік
авиакомпаниясы РГП, Каспий құбыр-өткізгіш консорциумы - К, Делойт и
Туш ЖШҚ, Алтиес Петролеум Интернэшнл Б.В. филиалы, Кар-Тел
ЖШҚ, ТД Heaven house ЖШҚ, Тенгизстройсервис ЖШҚ, Michael
Wilson and Partners, Procter & Gamble Kazakhstan ЖШҚ, TH
KazmunaigazAG, Нефтестройсервис Лтд ЖШҚ, 31 арна ТРК,
Тенгизнефтестрой АҚ.
Сенім, клиентке бейімделушілік және жаңашылдық Қазақстандағы
Allianz қызметінің негізгі принциптері болып саналады. Allianz қазіргі
сақтандыру технологияларын дамыту, қызмет көрсету саласында жаңашыл
компания екендігімен, сондай-ақ клиентке компания өнімінің
сақтанушылардың қажеттіліктеріне аса толық деңгейде сәйкесуіне мүмкіндік
беретін жекеше қадам жасауымен, қызмет көрсету сапасының халықаралық
қалыпқа бейім болуымен ерекшеленеді.
Allianz Кazakhstan компаниясының қаржы жағдайы. Allianz S.E әлемнің
ірі корпорациялары тізімінде top 25-ке кіреді. Allianz бренді 24 млрд. евродан
артық тұрады.
Allianz Қазақстан - халықаралық стандарттар бойынша есеп жүргізетін,
бәсекеге бейімді сақтандыру өнімдерін ұсынатын және қызмет көрсетудің
жоғары деңгейімен ерекшеленетін ашық та адал компания. Allianz
Қазақстанның тармақталған филиалдар желісі еліміздің барлық облыс
орталықтарына және Алматы, Астана қалаларына таралған.
1.3 кесте - Allianz Кazakhstan компаниясының қаржы жағдайы
Міндетті сақтандыру бойынша (серия ОС
№ 2.1.24 29 cәуір 2009 жылғы):
1. көлік құралдары иелерінің азаматтық-
құқықтық жауапкершілігін сақтандыру;
2. тасымалдаушының жолаушылар
алдындағы азаматтық-құқықтық жауапкершілігін
сақтандыру;
3. жекеше нотариустардың азаматтық-
құқықтық жауапкершілігін сақтандыру;
4. қызметтері үшінші тұлғалардың өміріне,
денсаулығына қауіп төндірумен байланысты
қауіпті нысан иелерінің азаматтық-құқықтық
жауапкершілігін сақтандыру;
5. жұмысшының еңбек (қызметтік)
міндеттемелерін орындау кезінде оның өміріне,
денсаулығына және (немесе) мүлігіне келтірілген
залалды өндіру бойынша жұмыс берушінің
азаматтық -құқықтық жауапкершілігін сақтандыру;
Ерікті жалпы сақтандыру бойынша (29 cәуір
2009 жылғы ЕЖС сериялы № 2.1.24):
1. жазатайым жағдайлардан сақтандыру;
2. ауырған жағдайдан сақтандыру;
3. автокөлікті сақтандыру;
4. әуе құралын сақтандыру;
5. жүкті сақтандыру;
6. мүлікті залалдан сақтандыру;
7. басқа да қаржы шығындарынан сақтандыру;
8. автокөлік иелерінің азаматтық-құқықтық
жауапкершілігін сақтандыру;
9. әуе көлік құралдары иелерінің азаматтық-
құқықтық жауапкершілігін сақтандыру;
10. Cу көлік құралдары иелерінің азаматтық-
құқықтық жауапкершілігін сақтандыру;
11. 8-10 тармақтарда көрсетілген топтарды
қоспағанда, азаматтық-құқықтық жауапкершілікті
сақтандыру.
1.3 Сақтандыру компаниясының қолданатын ақпараттар технологиясы
Технология дегеніміз - материалды өңдеу үрдістерінің жиынтығы,
немесе материалды өңдеу тәсілдері туралы білім жиынтығы. Мағынасы
бойынша технология дегеніміз - түрлендіруді жүзеге асыруга мүмкіндік
беретін тәсіл. Бұл бізге технология түсінігін тек материалды өндіріс
сферасында ғана емес, сонымен қоса адам іс - әрекетінің басқа да сферасында
да, соның ішінде білім беру жүйесінде де пайдалануға мүмкіндік береді.
Оқыту теориясында технология ұғымының үш жүзге жуық анықтамасы бар
екенін айту жөн. Ақпараттық технологияның арқасында әрбір тәлімгердің тек
дәстүрлі ақпарат көздерімен ғана емес, сонымен қатар дәстүрлі емес ақпарат
көздерімен жұмыс істеуге мүмкіндіктері бар.
Ақпараттық технология деген терминді В. Тлушков енгізді. ол оған
былай анықтама береді: Ақпараттық технология дегеніміз - ақпаратты
өндеумен байланысты үрдістер. Сонда оқытуда ақпараттық технологиялар
үнемі қолданылған деуге болады, себебі оқыту дегеніміз - ақпаратты
оқытушыдан тәлімгерге немесе оқушыға жеткізу. В.Апатова, В.Глушковтың
берген анықтамасын жоққа шығармай, оны нақтылай түседі: Ақпаратгық
технология дегеніміз - ақпаратты өндеу үрдісі арқылы жүзеге асатын құралдар
мен әдістер жиынтығы.
Д.Матрос жаңа ақпараттық технология ұғымын қарастыра отырып,
кез келген әдістер немесе педагогикалық технологиялар ақпаратты
тәлімгерлер, оқушылар меңгеру үшін қалай өңдеу және жеткізу керектігін
суреттейді, яғни, оның анықтамасы бойыңша, кез келген педагогикалық
технология дегеніміз - бұл ақпараттық технология [5].
1.3.1 Ақпараттық жүйенің қасиеттері, құрылымы және классификациясы
Ақпарат - белгісіздік дәрежесін азайтатын, білім толықсыздығын
кемітетін және хабарға айналған, яғни адамдардың оларды ауызша, жазбаша
және басқа да әдістермен беруді жүзеге асыруына болатын, қоршаған орта
туралы деректер.
Ақпараттың жоқтығы ақпараттық қажеттілікті - заттар туралы жеке
білім мен қоғамда жинақталған білімдер арасындағы айырмашылықты саналы
түсінуді тудырады. Өндірістің, қоғамның барлық сфераларының ақпаратпен
толығуы ақпарттану деп аталады. Бірте-бірте қанығу процесі ақпараттық
қоғам деп аталатын қоғамға алып келеді. Бұл қоғам барлық адамзаттың,
ұйымдардың және мемлекеттің ақпарттық қажеттіліктерін қанағаттандыру
үшін жағдай жасалған, жұмысшылардың көбі не ақпарат өңдеумен,
сақтаумен, өткізумен айналысатын, не өз өндірістік міндеттерін осы
процестерсіз орындай алмайтындай жағдайда болатын қоғам. Бұл мұндай
қоғамның азаматтары қандай да бір ақпарттық мәдениетке - ақпартпен жұмыс
жасау біліктілігіне және оны алу, өңдеу және беру үшін компьютерлік
ақпарттық технологияларды пайдалану біліктілігіне ие болатындығын
білдіреді. Ақпарат келесілер бойынша ұйымға көмектеседі:
- ұйымның стратегиялық, тактикалық және оперативтік мақсаттары мен
міндеттерін анықтауға;
- ұйымның, оның бөлімшелерінің және ондағы процестердің жағдайын
бақылауды жүзеге асыруға;
- уақытылы және негізделген шешімдер қабылдауға;
- мақсатқа қол жеткізуде бөлімшелер іс-әрекетін реттеуге;
- бәсекелестік артықшылыққа ие болуға;
- шығын қауіп-қатерін төмендетуге;
- сыртқы ортаны терең бақылауға.
Экономикалық ақпарат - әлеуметтік-экономикалық процестер туралы
және өндірістік және өндірістік емес сфералардағы осы процестер мен еңбек
ұжымдарын басқару үшін қажетті мәліметтер жиынтығы6.
Ақпаратты келесідей белгілері бойынша жіктеуге болады:
- өзгеруі бойынша: тұрақты, айнымалы;
- толықтығы бойынша: жеткілікті, жеткіліксіз, артық;
- пайдалылығы бойынша: маңызды және маңызсыз;
- бейнеленуі бойынша: мәтіндік, сандық, алфавитті-сандық, графиктік;
- бункционалдық тағайындалуы бойынша: жоспарлық, нормативтік,
есептік, есеп беруші;
- мәліметтерді өңдеу
процесіне қатысы бойынша: өңделетін,
өңделмейтін;
- өңделу дәрежесіне байланысты: алғашқы, аралық, нәтижелік;
- басқарылатын объектігі қатынасы бойынша: ішкі, енуші, шығушы;
- қажетті мәліметтер көлемі бойынша: кешенді, тақырыптық;
- мәлімет тасушысына байланысты: машиналық, машиналық емес;
- ұсыну нысаны бойынша: жазбаша, ауызша.
Экономикалық ақпараттың негізгі ерекшеліктері(сипаттамалары):
- көлемінің үлкендегі;
- бекітілген уақыт кезеңдерінде оларды алу және түрлендіру
циклдарының бірнеше рет қайталануы;
- қайна көздері мен тұтынушыларының әртүрлілігі;
- оны өңдеу бойынша ұсақ жұмыстардың салмақтылығы.
Экономикалық ақпараттың құрылымы жеткілікті күрделі және белгілі
мазмұнға ие ақпарттық жиынтықтардың түрлі комбинациясын қамтиды.
Ақпараттық жиынтық деп объектіні, процесті, операцияны сипаттайтын
мәліметтер тобын атаймыз.
Құрылымдық құрамы бойынша ақпарттық жиынтықты келесідей
ажыратуға болады:
- реквизиттер;
- көрсеткіштер;
- құжаттар.
Объектінің белгілі бір қасиетін бейнелейтін, экономикалық ақпараттың
элементарлы бөлінбейтін бірлігі реквизит болып табылады. Реквизиттер екіге
бөлінеді: реквизит-белгілер және реквизит-негіздер. Реквизит-белгілер
сипатталып отырған объектінің сапалық қасиеттерін(әрекеттің уақытын және
орнын, орындаушының аты-жөнін, жұмыс атауын, т.б.) көрсетеді. Реквизит-
негіздер белгілі бір өлшем бірлікте өрнектелген, құбылыстың сандық
сипаттамасын(теңгемен берілген салым сомасын, пайызбен берілген салық
ставкасын және т.б.) береді [7].
Экономикалық мағынаға ие, логикалық байланысқан реквизит-белгілер
мен реквизит-негіздердің жиынтығы көрсеткішті құрайды. Көрсеткіштер
негізінде құжаттар құрылады. Басқару, жоспарлау және есепке алу процесінде
қолданылатын құжаттар ондағы келтірілген ақпараттарға жауапты тұлғалары
көрсетілген бір немесе бірнеше көрсеткіштерден тұрады.
Тиімді басқару шешімдерін дайындаудағы және қабылдаудағы
қаржылық ақпараттың жоғары ролі, сәйкесінше қаржылық менеджменттің
ақпараттық жүйесін қалыптастыру кезінде оның сапасына жоғары талаптар
қояды. Сонымен, осы жүйеге кіретін қаржылық ақпаратқа келесідей негізгі
талаптар қойылады:
1) мәнділігі, ол тартылатын ақпарат қабылданатын қаржылық
шешімдердің нәтижесіне қаншалықты әсер ететіндігін анықтайды, бірінші
кезекте кәсіпорынның қаржылық стратегиясын қалыптастыру процесіне,
қаржылық қызметтің жекелеген аспектілері бойынша мақсатты бағытталған
саясат құруға, ағымдық және жедел қаржылық жоспарлар дайындауға.
2) толықтылығы, ол кәсіпорынның қаржылық қызметінің барлық
аспектілері бойынша талдау жүргізу, жоспарлау және жедел басқару
шешімдерін қабылдау үшін қажетті ақпарат көрсеткіштер шеңберінің
аяқталғандығын сипаттайды.
3) әділдігі, қалыптасқан ақпарат қаншалықты қаржылық қызметтің
нәтижелерін және нақты жағдайды, сондай- ақ сыртқы қаржылық ортаны
шынайы бейнелейтіндігін анықтайды.
4) уақытылылығы, қалыптасқан ақпараттың пайдалану мерзімі бойынша
талапқа сай келуін сипаттайды.
Қаржылық менеджментте қолданылатын кейбір жекелеген ақпарат
көрсеткіштері ақпараттық жүйеде сандық өзгеріссіз түрде тек бір күн ғана
өмір сүреді (мысалы, валюта бағамы, қор нарығындағы кейбір ақша
құралдары мен қор құраларының бағамы), ал кейбірлері - ай, тоқсан және
т.с.с.
5) түсініктілігі, ақпараттың құрылу қарапайымдылығын, белгілі ұсыну
стандарттарына сәйкестігін және нақтылай арналған пайдаланушылардың
ойына қонымды болуын анықтайды. Дегенмен, ақпараттың
пайдаланушылардың жекелеген категориялары үшін түсінікті болу талабын
кәсіпорынның қаржылық қызметіне қатысушы барлық адамдардың түсінуі
үшін әмбебап қолжетерлік болу талабымен шатастыруға болмайды, себебі
ақпаратты дұрыс интерпретациялау үшін барлық пайдаланушылардың бірдей
жеткілікті біліктілік деңгейі болмауы мүмкін
6) релевантілігі (немесе сайлануы), ақпараттың кәсіпорынның
қаржылық қызметін басқару процесінде жеткілікті жоғары дәрежеде
пайдаланылуын анықтайды. Қаржылық менеджмент жүйесінің шектен тыс
ақпараттық толығуы нақты басқару шешімдерін дайындау үшін қажетті
мәліметтерді таңдау процесін қиындатады, осы шешімдердің мәні аз
баламалы жобаларының қалыптасуына алып келеді, кәсіпорынның қаржылық
қызметін басқаруды ақпараттық қамтамасыз етуді қымбаттатады.
7) салыстырылуы, уақыт бойынша кәсіпорынның қаржылық қызметінің
нәтижелері мен жекелеген актив құндарын салыстырмалы бағалау
мүмкіндігін, басқа ұқсас шаруашылық субъектілерімен салыстырмалы
кәсіпорынның қаржылық талдауын жүргізу мүмкіндігін және т.б. анықтайды.
8) тиімділігі, қаржылық мееджменттің ақпараттық жүйесін
қалыптастыруға қатысты, бұл белгілі бір ақпарат көрсеткіштерін алу
шығындары оларды сәйкес басқару шешімдерін дайындау және жүзеге асыру
кезінде қолдану нәтижесінде алынатын пайдадан артып кетпеуі керектігін
білдіреді.
Қаржылық менеджментті ақпараттық жабдықтау жүйесінің мазмұны,
оның көлімі мен тереңдігі кәсіпорын қызметінің салалық ерекшелігімен,
қызмет етуінің ұйымдық-құқықтық нысанымен, қаржылық қызметті
диверсификациялау дәрежесімен және т.б. шарттармен анықталады. Бұл
жүйенің нақты көрсеткіштері сыртқы және ішкі ақпарат көздері есебінен
қалыптасады [8].
Елдің халық шаруашылығын, салаларды, кәсіпорынды, яғни ұйымды
қарастырғанда
оның
материалдық, қаржылық, еңбек және табиғи,
энергетикалық ресурстарын ажыратамыз. Қазіргі уақытта бұлардың жақсы
қызмет етуі үшін аталған ресурстар жеткіліксіз. Маңызды ресурстардың бірі
ақпарат болып отыр. Сондықтан ақпарат, ақпараттық ресурстар қазірде жеке
экономикалық категория ретінде қарастырылады. Ақпараттық ресурстарды
ақпараттық жүйедегі бар барлық ақпарат көлемі ретінде анықтауға болады. Ел
үшін - елдің ақпараттық ресурстары, ұйым үшін - ұйымның ақпараттық
ресурстары. Басқаша айтқанда, бұл оның құрушысынан алшақтатылған,
материалдық тасушыларға бекітілген және қоғамдық қолданыс үшін арналған
білімдердің барлық ауқымы. Ақпараттың болуы елдің, саланың,
кәсіпорынның дамуын айқындайды. Ақпараттың пайда болу көзінен
тәуелділікте ұйым шеңберінде оның ақпарттық ресурстарын құрайтын ішкі
және сыртқы ақпараттары болады. Ішкі ортаның ақпарттары, ереже бойынша
дәл және қаржылық-шаруашылық жағдайды толық бейнелейді. Оны өңдеу
стандартталған қалыптасқан процедуралар көлемімен жүзеге асырылуы
мүмкін. Сыртқы орта ақпараттары - кәсіпорын шегінен тыс әрекет ететін
экономикалық және саяси субъектілер және олармен қарым-қатынас. Бұл
кәсіпорынның клиенттерімен, жеткізушілерімен, делдалдармен,
бәсекелестермен, мемлекеттік органдармен және т.б. экономикалық,
әлеуметтік, технологиялық, саяси және басқа да қатынастары. Сыртқы орта
ақпараттары, әдетте жуық, дәл емес, жеткіліксіз және қарама-қайша болып
келеді. Ақпараттық ресурстарға ақпараттық технологияларды пайдалану
нәтижесінде қандай да бір жаңа ақпарат немесе жаңа түрдегі ақпарат
құрылады. Ақпараттық жүйенің және ақпаратық технологияның бұл өнімі
ақпараттық өнім немесе қызмет деп аталады. Ақпараттық қызмет - ақпараттық
өнімді пайдаланушы иелігіне беру және ұсыну. Тұтынушыға қандай да бір
мазмұнды ұсынғанда ақпараттық өнім спецификалық қызмет түрінде
қатысады.
Ақпараттық өнімдер қызметтерге мыналар жатады:
1) байланыс;
2) ақпарат - мәліметтерді, білімдерді, сондай-ақ танымдық мақсаттар
үшін оларды өңдеудің программалық құралдарын қамтитын ақпараттық өнім
түрі:
- іскерлік ақпарат - биржалық, қаржылық, саяси және шаруашылық
ақпарат(бағалы қағаздар бағамы, валюта курсы, нарықтық жағдайлар туралы
мәліметтер, т.б.), статистикалық ақпарат(әлеуметтік, демографиялық,
экологиялық және т.б.), коммерциялық ақпарат(компаниялар, өнімдер,
бағалар, вакансиялар және т.б. бойынша), басқарушылық мәліметтер мен
хабарлар, шешім қабылдау бойынша нұсқаулар, жарнамалық мәліметтер;
- мамандарға арналған ақпарат немесе кәсіби ақпарат;
- тұтыну ақпараттары
-
жаңалықтар және әдебиеттер(жаңалық
қызметінің
ақпараттары, электрондық журналдар, анықтамалар,
энциклопедиялар), тұрмыстық және тұтынушылық ақпараттар(көлік кестесі,
тауар тапсырыстары, т.б.), ойын-сауық ақпараттары(ойындап, телетекст,
видеотекст, түрлі формадағы көркемдің мәдениет объектілері);
- білім беру қызметтері - компьютерлік және компьютерлік емес
оқулықтар, әдістемелік материалдар, ойындар және т.с.с;
- қамтамасыз етуші ақпараттық құралдар мен жүйелер - программалық
өнімдер, техникалық құралдар, ақпараттық жүйелер мен ақпараттық
технологияларды жасау және оларға қызмет көрсету, жоба түріндегі,
технологиялық және әдістемелік жұмыстар түріндегі ғылыми-техникалық
өнімдер, ақпарттық индустрияның түрлі аспектілері бойынша кеңес берулер,
мәліметтер базасы түрінде ақпарат көздерін дайындау.
3. ойын-сауық
-
адамның шығармашылық қызметінің нәтижесін
ұсынатын демалуға арналған ақпараттық өнім түрі [9].
1.3.2 Ақпараттық жүйелер, мәні және оларды жабдықтау
Экономикалық ақпараттық жүйе - экономикалық объектінің тікелей
және кері ақпараттық байланыстарының ішкі және сыртқы ағымдарының,
әдістерінің, құралдарының, сондай-ақ басқару шешімдерін дайындау және
ақпараттарды өңдеу процестеріне қатысушы мамандардың жиынтығы.
Ақпараттық жүйенің миссиясы - ұйымның барлық ресурстарын тиімді
басқаруды қамтамасыз ету үшін қажетті ақпаратты өндіружәне оны
басқаруды жүзеге асыру үшін ақпараттық және техникалық орта құру.
АЖ мен ақпараттық технологияның айырмашылығы неде? Ақпараттық
технология АЖ шеңберінде жүзеге асырылады. Ақпараттық технология
ақпаратты түрлендіру әдісі. АЖ-да бұндай технологияның бірнешеуі
қолданылу мүмкін. Бұл жүйе технологияны жүзеге асыруға қажетті орта
болып табылады. Дегенмен ақпараттық технология ақпараттық жүйе
ұғымынан кеңірек. Себебі ақпараттық технология жүйеден тыс та болуы
мүмкін.
Ақпараттық технология - бұл ақпаратты жинау, беру, өңдеу, сақтау,
ұсыну және пайдалану әдістері мен тәсілдерінің жүйесі. Ақпараттық
технология автоматтандырылған және дәстүрлі түрде жүзеге асырылуы
мүмкін. Кез келген жүйенің негізінде процесс жатыр, АЖ-ң негізінде -
ақпаратты өндіру процесі. Осы тұрғыдан алғанда ақпараттық жүйені басқару
жүйесі, ал ондағы осы процессті басқару объектісі ретінде қарауға болады.
Автоматтандырылған АЖ екі бөлімнен тұрады:
атқарымдық(функционалдық) және жабдықтау.
АЖ-ң атқарымдық бөлімі - бұл жеке және кешендік мәселелерден
тұратын қосалқы жүйелердің жиынтығы және экономикалық жүйенің нақты
мәселелері.
Жабдықтау бөлімі - бұл жүйенің автоматтандырылған тәртіптемесіндегі
жұмыс істеуіне қажетті шарттардың жиынтығы.
АЖ-ны жабдықтау бөлімінің құрылымы:
- ҰЖ- ұйымдастыруды жабдықтау;
- АЖ - ақпараттық жабдықтау;
- ТЖ1 - техникалық жабдықтау;
- ЛЖ - лингвистикалық жабдықтау;
- ТЖ2 - технологиялық жабдықтау;
- ЗЖ - заңдық жабдықтау;
- МЖ - математикалық жабдықтау;
- ЭЖ - эргономикалық жабдықтау;
- ПЖ - программалық жабдықтау.
Ұйымдастыруды жабдықтау - АЖ-ны құру(жобалау) және оның жұмыс
жасауы барысында қолданылатын шаралар, әдістер және құралдар кешені.
Ұйымдық қамтамасыз етудің мақсаты жүйені құру мен оны әрі қарай
пайдаланудағы құқықтық-ұйымдастыру негіздерін қалыптастыру болып
табылады. Оған жобалау жұмыстарын жүргізуді анықтайтын әдістер,
құралдар мен құжаттар, оларды енгізу, таңдау, АЖ-ң ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Сақтандыру - қоғамның экономикалық қатынастарының айрықша
сферасын бейнелейтін көне категориялардың бірі. Сақтандыру сферасы адам
өмірінің, өндірістік және әлеуметтік-экономикалық қызметінің барлық жағын
қамтиды. Сақтандыруға түрткі болатын басты себеп - бұл өндіріс пен адам
өмірінің қауіп-қатерлі сипаты.
Дипломдық жұмыстың мақсаты сақтандыру туралы қажетті
ақпараттарды алу, сақтандырудың ақпараттық жүйесін тұрғызу және архивті
сақтау процесін автоматтандыру болып табылады.
Жобаланған жүйені жүзеге асыру үшін Visual Studio 2010 C# тілін SQL
server базасында орындадым.
Аннотация
Страхование - это один из древних категории, которые описывают
особую сферу экономических взаимоотношении общества. Сфера страхования
обеспечивает все стороны обслуживания жизни человека, производственной и
социально-экономической. Главная причина для страхования - это описание
опасностей производства и жизни человека.
Цель дипломной работы является получение нужной информации про
страхование,
построение автоматизированной системы
страхования и
автоматизирование архива страхового процесса.
Для реализации спроектированной системы в базе SQL server
используется язык программирования Visual Studio 2010 C#.
Annotation
Insurance - is one of the ancient categories that illustrate the distinctive
sphere of social economical relations. The insurance sphere takes into account all
the aspects of industrial and social-economical services in people's lives. The
incentive for insurance is the industry and the unsafe attributes of humans' lives.
The aim of this thesis is to collect the information needed about insurance,
developing an informational system for insurance and automation of the process of
archiving.
In order to achieve the projected system, I have used Visual Studio 2010 C#
programing language at the base of SQL server.
Мазмұны
Кіріспе
1 Қазақстан республикасындағы сақтандыру
1.1 Сақтандыру ұғымы, объектілері мен субъектілері
8
10
10
1.2 Қазақстан Республикасындағы сақтандыру компаниялары
1.3 Сақтандыру компаниясының қолданатын ақпараттар технологиясы
14
19
1.3.1 Ақпараттық жүйенің
классификациясы
қасиеттері, құрылымы және
19
1.3.2 Ақпараттық жүйелер, мәні және оларды жабдықтау
1.3.3 Ақпараттық жүйенің мәні, мақсаттары мен міндеттері
2 Сақтандыру компаниясының ақпараттық жүйесін тұрғызуды
негіздеу
2.1 Ақпараттық жүйесіне жалпы қойылатын талаптар
2.2 Техникалық және математикалық жабдықтауларға қойылатын
талаптар
2.2.1 Техникалық жабдықтауға қойылатын талаптар
2.2.2 Математикалық жабдықтауға қойылатын талаптар
2.3 Программалық жабдықтауға қойылатын талаптар
3 Сақтандыру компанияның жұмысын автоматтандыру программасын
құру технологиясы
3.1 Берілгендер қорының ақпараттық логикалық моделін құру
3.1.2 Деректер моделі және түрлері
3.1.3 Ақпаратты кодтау
3.1.4 Ақпараттың көлемін анықтау
3.2 Деректер қорын басқаратын автоматтандырылған жұмыс орнын
дайындау құралын таңдау
3.2.1 SQLite мәліметтер базасын өзге мәліметтер базасымен
салыстыру
3.3 Сақтандыру компанияның жұмысын автоматтандыру
программасын құру әдістемесі
4 Экономикалық бөлім
4.1 Техника-экономикалық негіздеме
4.2 БҚ құруда және жобалауға кеткен шығының есептеу
4.3 Экономикалық маңыздылығы
5 Өмiр қауiпсiздiгiнiң негiздерi
5.1 Еңбектiң салауатты қауiпсiз шартын жасау
5.1.2 Программист - оператордың жұмыс зонасындағы микроклимат
5.1.3 Дербес компьютерлердің орналасуына және жабдықталуына
қойылатын талаптар
5.1.4 Жалпы мекемелердегі компьютерлік бөлмелерге қойылатын
санитарлық - гигиеналық талаптар
5.1.5 Компьютерге қойылатын дидактикалық талаптар
5.2 Есептік бөлім
5.2.1 Жарықтандыру талаптары
5.2.2 Шулардың талдауы
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымша
23
26
36
36
40
40
41
42
46
46
46
48
49
51
54
63
71
71
71
75
78
78
79
80
81
82
83
83
84
87
88
90
Кіріспе
Біздің қоғамымыздағы сақтандыру өзінің қалыптасуы мен даму
процесіне байланысты айтарлықтай өзгерістерге төтеп берді. Сақтандыру
жиырмасыншы жылдан бастап, сала ретінде өндіріс процестерінің дамуына
және ұлттық табысты бөлуге, осылар арқылы материалдық игіліктерді
жасауға ықпал ете бастады. Бұл әрине экономиканы басқарудағы қаржылық -
несиелік механизмді пайдаланудың барлық жаңа жолдарын қарастыруды
талап етті. Бұл жерде мемлекеттік субъектілердің шаруашылық қызметіндегі
сақтандыру мәселелері, сондай-ақ тұрғындардың барлық топтарының нарыққа
ойдағыдай өту үшін материалдық жағдайының қандай екендігі үлкен рөл
атқарады.
Соңғы жылдар ішінде сақтандыру жүйелері түбегейлі қайта құралуларға
төтеп берді. Осыған орай мүліктік сақтандыру нарығын
демонополизациялаудың фактісі болып әрі осының жалғасы ретінде
айтарлықтай жеделдікпен альтернативтік сақтандыру компаниялары пайда
бола бастады. Қазір сақтандырушылардың қызметтері үшін үлкен кеңістік
бар. Ондаған тіпті жүздеген әр түрлі мәртебедегі әрі сан алуан меншіктік
нысандағы сақтандыру ұйымдары құрылуда. Сақтандырудың
бұрынғыларынан түбегейлі өзгеше жаңа түрлері пайда болды, бұл жерде
сақтандыру жағдайындағы орын алған кемшіліктер ескерілген. Бұл процес
біршама өтіп жатыр. Сақтандыру туралы қабылданған заңда бірқатар
кемшіліктер мен істеліп бітпеген жайлар бар, әрине бұларды таяу уақыттарда
жөнге келтіру керек.
Адамзат алдына қойған қажеттілік пен тапсырмалардың артуына
байланысты есептеудің мәні мен қажеттілігі арта түсіп, бұл қажеттілік
есептеуді механикаландыру жолдарын іздеуге мәжбүр етті. Адамдарға тез
жұмыс істейтін көмекшілер керек болғандықтан бұл есептеуіш техниканы
толық жетілдіруге мәжбүр етті, бірақ енді механикалық емес, ал электр
механикалық негізде.
Бұл жағдай электронды есептеу машиналарының (ЭЕМ) пайда
болуымен түпкілікті өзгерді. ЭЕМ-нің қарқынды дамуы 1980-жылдардың
соңында басталды. Осыдан кейін ғана тым үлкен интегралды жүйелерді
қолдану, тез әрекет жасау, әмбебаптық және басқа да мүмкіндіктер қолданыла
бастады.
Бізді қоршаған, әлемдегі айналымдағы ақпараттар ағыны өте ауқымды
және уақыт өте олар артуда.
Сондықтан, үлкенді-кішілі кез келген ұйымда тиімді жұмысты
қамтамасыз ету үшін деректерді басқарумен қиыншылықтар туындайды.
Кейбір ұйымдар бұл үшін папка толған сөрелер қолдануда, бірақ көпшілігі
компьютерлендірілген тәсілдерді таңдайды. Бұл - үлкен көлемдегі деректерді
сақтай алатын, жүйелей алатын деректер қоры болып табылады. Бүгіннің
өзінде деректер қорынсыз көптеген қаржылық, өнеркәсіптік және т.б.
ұйымдардың жұмысын елестету мүмкін емес.
Қазір ЭЕМ файлдарында ақпарат сақтау қағаз жүзіндегіге қарағанда
арзанырақ. Үлкен көлемді сақталған ақпаратты қолдану үшін жүйелік
құрылғылардың, деректерді жіберу құралдарының, жадының дамуынан басқа,
сұрауларды енгізе алатын, файлдарды оқи алатын, сақталған деректерді
модификациялай алатын, жаңа деректерді қоса алатын және сақталған
деректер негізінде шешім қабылдай алатын адам мен ЭЕМ арасындағы
диалогты қамтамасыз ететін құралдар керек.
Бұл функцияларды орындай алатын мамандандырылған құралдар
жасалған - деректер қорын басқаратын жүйелер (ДҚБЖ).
Осыларды қорытындылай келгенде, көтеріп отырған мәселемді өзекті
емес деп айтуға болмайды. Компьютері бар әрбір кәсіпорын өз мамандарының
жұмысын автоматтандыруға тырысады. Бұл олардың жұмысын оңайлатады
және тездетеді.
Осыған байланысты сақтандыру компанияның жұмысын
автоматтандыру қажеттілігі артып отыр.
Дипломдық жұмысымның тақырыбы Сақтандыру компанияның
ақпараттық жүйесін құру және жобалау.
Ғылыми жұмыстың мақсаты - сақтандыру туралы қажетті ақпараттарды
алу, сақтандырудың ақпараттық жүйесін тұрғызу және архивті сақтау
процесін автоматтандыру болып табылады. Бұны іске асыру үшін келесі
тапсырмаларды орындау қажет:
а) берілген жоба бойынша қажетті материалдарды жинақтау;
ә) сақтандыру құжаттарын жинақтау, талдау жасау;
б) сұраныстар, есептер құратын программа дайындау;
в) сақтандыру базасын енгізу жүйесін автоматтандыру;
г) SQL тілімен сұраныстарды іске асыру;
ғ) ақпараттық жүйені CASE мүмкіншіліктермен іске асыру;
д) жасалған ақпараттық жүйені тесілеу.
1 Қазақстан республикасындағы сақтандыру
1.1 Сақтандыру ұғымы, объектілері мен субъектілері
Сақтандыру - қоғамның экономикалық қатынастарының айрықша
сферасын бейнелейтін көне категориялардың бірі. Сақтандыру сферасы адам
өмірінің, өндірістік және әлеуметтік-экономикалық қызметінің барлық жағын
қамтиды. Сақтандыруға түрткі болатын басты себеп-бұл өндіріс пен адам
өмірінің қауіп-қатерлі сипаты. Сондықтан өндіріс процестерін жалғастыру,
азаматтың жекелеген сипаттарының өмір тіршілігі мен әл-ауқатын қолдап
отыру мақсатында оларды сатып алу үшін қоғамның, жеке өндірушінің,
олардың топтарының натуралдық-заттай босалқы қорларын да немесе
резервтерін де, сондай-ақ ақша ресурстарын да кіріктіретін қаражаттары
болуы тиіс. Мұндай ақша қаражаттары әдетте резерв және сақтық қорлары
түрінде қалыптасады.
Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексі бойынша мыналар
сақтандырудың нысандары болып табылады:
- міндеттілік дәрежесі бойынша: ерікті және міндетті;
- сақтандыру объектісі бойынша: жеке және мүліктік;
- сақтық өтемді жүзеге асыру негіздері бойынша: жинақтаушы және
жинақтаушы емес.
Міндетті сақтандыру-заңнамалық актілер талаптарына орай жүзеге
асырылатын сақтандыру. Ол сақтанушының есебінен жүзеге асырылады.
Міндетті сақтандырудың әрбір түрі сақтандырудың жеке сыныбы болып
табылады. Міндетті сақтандыру нысаны бойынша әрбір сыныптың мазмұны
және оны жүргізу жағдайлары бойынша қосымша талаптар сақтандырудың
осы сыныбын реттейтін заңнамалық актілерімен белгіленеді [1].
Ерікті сақтандыру-тараптың еркін білдіруіне орай жүзеге асырылатын
сақтандыру.
Сақтандыру қызметі-сақтық ұйымының сақтандырудың шарттарын
жасау мен орындауға байланысты Қазақстан Республикасы заңнамаларының
талаптарына сәйкес уәкілетті органның лицензиясы негізінде жүзеге
асырылатын қызмет. Сақтық қызметін ұйымдастыру және мемлекеттік реттеу
мен лицензиялауды жүзеге асыру үшін сақтандыру салаларға, сыныптарға
және түрлерге бөлінеді.
Сақтандыру ұйымының сақтандыру қызметі - "өмірді сақтандыру"
саласы және "жалпы сақтандыру" саласы бойынша жүзеге асырылады.
a) "Өмірді сақтандыру" саласы ерікті сақтандыру нысанында мынадай
сыныптарды қамтиды:
1. өмірді сақтандыру;
2. аннуитеттік сақтандыру.
б) "Жалпы сақтандыру" саласы ерікті сақтандыру нысанында мынадай
сыныптарды қамтиды:
1. жазатайым жағдайдан және аурудан сақтандыру;
2. медициналық сақтандыру;
3. автомобиль көлігін сақтандыру,
4. темір жол көлігін сақтандыру;
5. әуе көлігін сақтандыру;
6. су көлігін сақтандыру;
7. жүктерді сақтандыру;
8. мүлікті сақтандыру;
9. кәсіпкерлік тәуекелді сақтандыру;
10. автомобиль көлігі иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін
сақтандыру;
11. темір жол көлігі иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін
сақтандыру;
12. әуе көлігі иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін
сақтандыру;
13. су көлігі иелерінің азаматтық-құқықтық жауапкершілігін
сақтандыру;
14. тасымалдаушының азаматтық-құқықтық жауапкершілігін
сақтандыру;
15. шарт бойынша азаматтық-құқықтық жауапкершілігін сақтандыру;
16. зиян келтіргені үшін азаматтық-құқықтық жауапкершілігін
сақтандыру.
Ерікті сақтандыру нысанындағы әрбір сыныптың мазмұны мен оны
жүргізу жағдайлары бойынша қосымша талаптар уәкілетті мемлекеттік
органның нормативтік құқықтық актілерімен белгіленеді.
Сақтандыру түрі, сақтандыру ұйымы сақтанушыға сақтандыру шартын
жасау арқылы сақтандырудың бір немесе бірнеше сыныбы шегінде әзірлейтін
және беретін сақтандыру өнімі болып табылады. Сақтандыру ұйымы өзі
әзірлеген сақтандыру түрі бойынша қызметтерін уәкілетті мемлекеттік
органдармен сақтандыру ережелерін келіскеннен кейін ғана жүзеге асыруға
құқылы.
Міндетті сақтандырудың әрбір түрі сақтандырудың бөлек сыныбы
болып табылады. Міндетті сақтандыру нысаны бойынша әрбір сыныптың
мазмұны және оны жүргізу жағдайлары бойынша қосымша талаптар
сақтандырудың осы сыныбын реттейтін заң актілерімен белгіленеді.
Жалпы сақтандыру және өмірді сақтандыруға тән экономикалық
қатынастар қоғамдық процесіндегі зиянның орнын, егер бұл процес дүлей
апат пен басқа да төтенше немесе күтпеген оқиғаның нәтижесінде бұзылса
толтырумен байланысты. Зиянның орнын ынтымақтастық негізде сақтық
қатынастарына қатысушының төлейтін сақтық жарналары есебінен
толтырылады, бұл жарналардың жиынтығы, жоғарыда айтылғандай сақтық
қорларын құрайды
Сақтандыру дегеніміз - сақтандыру ұйымы өз активтері есебінен жүзеге
асыратын сақтандыру төлемі арқылы сақтандыру шартында белгіленген
сақтандыру жағдайы немесе өзге де оқиғалар туындаған кезде жеке немесе
заңды тұлғаның заңды мүдделерін мүліктік жағынан қорғауға байланысты
кешені. Сақтандыру қызметі-сақтандыру ұйымының сақтандыру шарттарын
жасау мен орындауға байланысты Қазақстан Республикасы заңдарының
талаптарына сәйкес уәкілетті мемлекеттік органның лицензиясы негізінде
жүзеге асырылатын қызметтері. Сақтандыру ісі және сақтандыру қызметі
туралы заңдар Қазақстан Республикасының Конституциясына негізделеді
және Қазақстан Республикасының Азаматтық Кодексімен, Заң мен Қазақстан
Республикасының өзге де нормативтік құқықтық актілерінен тұрады.
Шетелдік азаматтар, азаматтығы жоқ адамдар, шетелдік заңды тұлғалар, оның
ішінде өз қызметтерін Қазақстан Республикасының аумағында жүзеге
асыратындар сақтандыру арқылы қорғалу құқығын Қазақстан
Республикасының азаматтарымен және заңды тұлғаларымен бірдей
пайдаланады. Қазақстан Республикасының аумағында орналасқан заңды
тұлғалардың немесе оның оқшауланған бөлімшелерінің мүліктік мүдделерін
және Қазақстан Республикасының резиденті болып табылатын жеке
тұлғалардың мүліктік мүдделерін сақтандыруды тек қана Қазақстан
Республикасының резиденті-уәкілетті мемлекеттік органның тиісті
лицензиясы бар сақтандыру ұйымы жүзеге асыра алады. Сақтық қорлар
қоғамның ұлттық шаруашылығы әр түрлі алдын-ала болжауы мүмкін емес,
оқиғаны сақтандыруға арналған қоғамның резерв қорларының жүйесі-қажетті
құрамды бөлігі. Мүліктік мүдделерді қорғауды материалдық зияннан
сақтандыруды және оның орнын таптыруды жүзеге асыратын сақтық қор
материалдық немесе ақша қоры нысанында жасалады. Сақтық қорларда қоғам
мүшелерінің ұжымдық және жеке мүдделері қорғалады. Сақтандыру
қорларының басқа қорлардан ерекшелігі, олар тұтынушының қорларына да,
жинақтау қорларына да жатпайды. Ол табыс ретінде тұтынылмайтын және
қорлануға міндетті қызмет етпейтін табыстардың
бірден-бір бөлігі.
Сақтандырудың жарналары есебінен жасалынатын сақтық қорлар белгілі бір
тікелей арналымда сақтық төлемді төлеу үшін пайдаланылмауы мүмкін.
Мұндай жағдайда сақтық қорлардың қаражаттары қосымша табыс алу үшін
коммерциялық айналымға жіберуі мүмкін. Бұл табыстың бір бөлігін
табыскерлерді тарту үшін, сақтық қызметтер көрсетудің бағасын төмендетуге
бағыттаған орынды. Сақтық жүйе Республикада экономикалық сенімді әрі
орнықты дамуына халықты әлеуметтік қорғауды арттыру үшін қосымша негіз
жасауға азаматтар мен шаруашылық субъектілердің мүлкін сақтандыруға
ықпал етуі тиіс[2].
Сақтандырудың жалпы жүйесі 3 бөлімнен тұрады:
1. қоғамдық қорғаудың жүйесі;
2. әлеуметтік сақтандыру және әлеуметтік қамсыздандыру;
3. жалпы сақтандыру және өмірді сақтандыру.
Сақтандырудың жалпы жүйесінің дербес бөлігі-медициналық
сақтандыру. Сақтандыру-сақтандырудың төлемі арқылы сақтандыру
шартында белгіленген сақтық жағдай немесе өзге де оқиғалар туындаған кезде
жеке және заңды тұлғаның заңды мүдделерін мүліктік жағынан қорғауға
байланысты қатарлар кешені. Ерекше сақтық қатарлар сақтық қызметінің
нарығын дамыту, азаматтар мен заңды тұлғаларды сақтандыру тұрғысындағы
қорғаныс. Сақтандырудың қызметі туралы Қазақстан Республикасының заңы
мен сақтандыру мәселелері жөніндегі үкімет қаулысымен және Ұлттық
Банктің сақтық қадағалау департаментінің нормативтік актілерімен реттеліп
отырады. Сақтандыру процесі-сақтандыру шарты негізінде жүзеге
асырылады.
Сақтандыру кезінде-сақтық резервтері мен қорларын қалыптастырудың
екі негізгі әдісі бар:
1. бюджеттік әдіс;
2. сақтық әдісі.
Қорларды қалыптастырудың бюджеттік әдісі бюджеттің қаржысын,
яғни бүкіл қоғам қаражаттарын пайдалануды болжайды. Сақтық әдісі-
қорларды шаруашылық жүргізуші субъектісімен халықтың жарналары
есебінен жасауды алдын-ала қарастырады.
Сақтандырудың
мақсаты-қоғамдық ұдайы өндірістің үздіксіздігін
қамтамасыз ету үшін азаматтарды, мүліктерді, өндіріс процестерін қоғамдық
және ұжымдық қорғау болып табылады.
Сақтандыру категориясы үшін мына белгілер оған тән болып келеді:
1. қатынастардың ықтималдық сипаты;
2. қатынастардың төтенше сипаты (кез-келген ауқымда-мемлекеттік,
аймақтық деңгейде, кәсіпорын немесе оның бөлімшесі, жеке адам деңгейінде).
Сақтандыру категориясының қаржы категориясымен ортақ өзгеше
белгілері бар:
- сақтық қатынастардың ақшалай сипаты;
- сақтандырудың қоғамдық өнімнің құнын қайта бөлуге қатысуы;
- оның іс-қимылы ақша қорларын жасап, пайдаланумен, қосарланып
отырады;
- сақтық қатынастардың бір бөлігінің міндетті сипатының болуы;
- ақша қорларын жасап, пайдалану кезіндегі сақтық баламалығы барлық
жағдайда бола бермейді.
Сақтандыру шеңберінде мемлекет сақтық ресурстары меншігінің
субъектісі болып келетіндіктен сақтандыру жалпы мемлекет қаржысының
құрамды бөлігі болып табылады. Сақтандырудың экономикалық мәні барлық
қатысушының төлемдері есебінен оқыс оқиғаға ұшырағанға көмек
көрсетілетіндігінде. Демек, сақтандыру-қолайсыз құбылыстар мен күтпеген
оқиғалар болған кезде жеке және заңды тұлғалардың мүліктік мүдделерін
қорғау және оларға материалдық зиянды төлеу үшін мақсатты ақша қорларын
құру және пайдалану жөніндегі қайта бөлгіштік қатынастардың айрықша
сферасы. Сақтандыру, табыс (пайда) түсіру мақсатымен коммерцияның
шектес сфераларына қаражаттарды инвестициялау жөніндегі сақтық
ұйымдарының қызметі сақтық ісі ретінде болып көрінеді. Сақтандыру-сақтық
ұйымы өз активтері есебінен жүзеге асыратын сақтық төлемі арқылы
сақтандыру шартында белгіленген сақтық жағдай немесе өзге де оқиғалар
туындаған кезде жеке немесе заңи тұлғалардың заңды мүдделерін мүліктік
жағынан қорғауға байланысты қатынастар кешені. Сақтандырудың
экономикалық мәніне бұл категорияның қоғамдық арналымының көрінісі
ретінде оның бөлу, өтемдік, жинақтық және бақылау функциялары сай келеді.
Бөлу функциясы: бұл функцияның өзгешелігі қайта бөлу ретінде көрінуі.
Ол алдын алу функциясына, мысалы, алдын алу шараларын қаржыландыру
жолымен сақтық жағдайының болу мүмкіндігін жоюға бүгіледі. Жеке басты
сақтандыруда бөлу функциясы сақтандырудың тиісті түрлерінің жинақтық
функциясына бүгіледі.
Бақылау функциясы: сақтық төлемдерін жұмылдыруды және сақтық
қорын қатаң мақсатты пайдалануды қамтамасыз етуге байланысты болатын
тараптардың нақты қатынастарында көрінеді. Соңғы уақытта бірқатар
зерттеушілер сақтандыру экономикалық категориясын сипаттау үшін
тәуекелдік функциясын қарауды ұсынады, өйткені сақтық тәуекелі
сақтандырудың негізгі арналымымен қолайсыз оқиғалардан болған зиянның
орнын толтырумен байланысты [3].
1.2 Қазақстан Республикасындағы сақтандыру компаниялары
1.1 Кесте - Қазақстан Республикасында 41 сақтандыру компаниясы бар:
Алматы Халықаралық Сақтандыру Тобы
сақтандыру компаниясы Kaspi Bank"
Акционерлік қоғамынның Еншілес
компаниясы" АҚ
"Amanat Insurance" СК" АҚ
"Атланта Полис" СК" АҚ
Allianz S.E. Еуропалық Акционерлік
Қоғамының Еншілес компаниясы Allianz
Kazakhstan (Альянз Қазақстан) Сақтандыру
Компаниясы АҚ - ("АТФ ПОЛИС" СК" АҚ)
Альянс Полис СК" АҚ
АСКО СК АҚ
Алатау СК АҚ
БТА Страхование БТА Банкінің еншілес
компаниясы" АҚ (алғашқы БТА
Страхование Тұран Әлем Банкінің еншілес
сақтандыру компаниясы" АҚ)
"ДСжМСҚК "Интертич" АҚ
Халық - Казахинстрах Қазақстан Халык Банкі Еншілес
сақтандыру компаниясы АҚ
Мемлекеттік аннуитеттік компания" Өмірді сақтандыру
компаниясы" АҚ
"Қазақмыс" СК" АҚ
Казкоммерц-Полис сақтандыру компаниясы
"Коммеск-Өмiр" СК" АҚ
АҚ Лондон-Алматы СК
Нұрполис сақтандыру компаниясы АҚ
"Мұнай сақтандыру компаниясы" АҚ
"НОМАД Иншуранс"СК" АҚ
"Пана Иншуранс" СК" АҚ
"САЯ" СК" АҚ
"СЕНТРАС ИНШУРАНС" СК АҚ
"ТрансОйл" СК АҚ
"Темiр Ат" СК" АҚ
"БТА Забота" БТА
Банкінің еншілес
"ЦАСО" СК" АҚ
сақтандыру компаниясы" АҚ (алғашқы "БТА
Забота" Тұран Әлем Банкінің еншілес
сақтандыру компаниясы" АҚ)
"БТА Өмір"БТА Банкінің еншілес сақтандыру
компаниясы" АҚ
"Виктория" СК АҚ
Экспорттық кредиттерді және
инвестицияларды сақтандыру жөніндегі
мемлекеттік сақтандыру корпорациясы" АҚ
Евразия сақтандыру компаниясы АҚ
"ЭкоПолис"СК" АҚ
ЭйАйДжи Қазақстан Сақтандыру компаниясы АҚ
Халық-Life АҚ
АҚКазкоммерц-Life
(Казкоммерцбанк АҚ-ның еңшілес ұымы)
GENERALI LIFE
"Alliance -Өмірді Сақтандыру Сақтандыру компаниясы
АҚ
Астана-финанс Сақтандыру компаниясы" АҚ
Астана-финанс өмірді сақтандыру компаниясы АҚ
"Астық сақтандыру компаниясы" АҚ
"Архимедес
-
Қазақстан" медициналық сақтандыру
компаниясы"
Цесна Гарант Сактандыру компаниясы АҚ
"Trust Insurance" сактандыру компаниясы АҚ
AMANAT INSURANCE
Акционерлері: 100% қазақстандық капитал
Ұраны: Біз- клиенттің бақытымыз.
Жетістіктері :
- компания сақтандыру нарығында 12 жыл жақсы жұмыс істеп келе
жатыр;
- ҚР-ң қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын бақылау агенттігі 2008
жылдың нәтижесі бойынша "AMANAT INSURANCE" Қазақстандағы ірі
сақтандыру компаниялары арасында 6 орынды иеленіп отыр;
- AMANAT INSURANCE сақтандыру компакниясы Қазақстанның 15
ірі қаласында ашылған;
- шетелдік қайта сақтандыру компанияларымен ұзақ жылдар бойы
тиімді қызмет етіп келеді.
AMANAT INSURANCE-тың қайта сақтандыру бойынша батыстық
серіктестері:
- корпорация Lloyd`s (Ұлыбритания);
- Hannover Re (Германия);
- SCOR (Франция);
- Korean Re (Корея);
- General Insurance Corporation (Үндістан);
- Malaysian Re (Малайзия).
Тұран Әлем банкінің Сақтандыру компаниясы нарықта 6 жылдан
бері жұмыс істейді. Осы жылдар ішінде компания үлкен жетістіктерге жеткен.
Компанияның жұмыс істеу ережесі, ол клиентке керекті сақтандырудан
сапалы қорғау және максималды шапшаңдылықты қамтамасыз ету болып
табылады және де клиенттің барлық қажеттілктерін толық қанағаттандыру.
Компанияның имиджіне және қызмет ету стандартының құрылуына
компанияның акционерлері үлкен ықпал жасайды. Бұл акционер
Қазақстандағы ең ірі банктердің бірі - АҚ Тұран Әлем банкісі [24].
Компанияның жарғылық капиталы 1 364,0 млн. теңгені құрайды және
100% ақша құралдарымен қамтамасыз етілген. Компанияның үлкен көлемдегі
сақтандыру сыйлықтары жеткілікті резервтерді жинауға мүмкіндік береді.
Компания капиталының тұрақты ұлғаю көлемі, профессионалдық менеджмент
және инвестициялық саясат компанияға Қазақстан Республикасында ірі
институционалды инвестор болуға мүмкіндік береді.
Компания өзінің белсенділігін дара қызмет ету сферасында дамытады,
бөлшек секторындағы сақтандыру продуктілерін жаңартуға және құруға үлкен
назар аударады, сақтандыру бизнесінде жаңа технологияларды қолданылады
және керекті қызметтердің тізімін тұрақты кеңейтеді.
Қазіргі уақытта біз сақтандырудың барлық түрлерін ұсынамыз.
Клиенттердің ыңғайлылығына қарай сақтандырудың 40-тан жоғары
программалар жасалған. Көлік жүйесін сақтандыруға отандық және шетелдік
көліктер мен джиптар (внедорожники) қабылданады [4].
Басқару
төрағасы
Маркетинг
бөлімшесі
1.1 сурет - Тұран Әлем банкінің Сақтандыру компаниясының
ұйымдық құрылымы
Тұран Әлем банкінің Сақтандыру компаниясы өздерінің
клиенттеріне кең және әр түрлі спектр бойынша сақтандыру өнімдерін
ұсынады, барлық мүмкін болатын тәуекелдердің сферасын күнделікті өмірде
іс жүзінде қамтиды [24].
1.2 Кесте - Құрамы жағынан компания портфелі 4 топқа бөлінеді
Мүлікті ерікті сақтандыру төмендегідей бөліктерден тұрады:
- кәсіпорын мүліктерін сақтандыру;
- мұнай операцияларын сақтандыру;
- құрылысты сақтандыру;
- ұшақтар мен қайықтарды сақтандыру;
- жүктерді сақтандыру және т.б.
Ерікті сақтандыру төмендегідей бөліктерден тұрады: Сақтандыру топтары
Сыйақы 2004
Сақтандыру топтары
Мың тг.
Үлес
Көлік жүйесін сақтандыру
353 002
25%
Жауапкершілікті және мүлікті сақтандыру
506 480
36%
Жеке сақтандыру
369 813
26%
Қаржылық тәуекелдерді сақтандыру
172 363
12%
Барлығы:
1 401 658
100%
- медициналық ерікті сақтандыру;
- аурулардан сақтандыру;
- шетелге кететін және ҚР келетін азаматтарды сақтандыру;
- жұмысшының денсаулығына және өміріне зақым келтіргені үшін
жұмыс берушінің азаматтық - құқықтық жауапкершілігін сақтандыру.
Қаржылық тәуекелдерді сақтандыру төмендегідей бөліктерден тұрады:
- келісім - шарт бойынша азаматтық - құқықтық жаупкершілікті
сақтандыру;
- кәсіпкердің тәуекелділігін сақтандыру.
Көлік жүйесін сақтандыру төмендегідей бөліктерден тұрады:
- көлікті өз еркімен сақтандыру;
- БАНК - КӨЛІК сақтандыруы;
- көлік
иесінің
азаматтық
-
құқықтық
жауапкершілігін
ерікті
сақтандыруы;
- көлік
иесінің
азаматтық
-
құқықтық
жауапкершілігін
міндетті
сақтандыруы;
- тасымалдаушының жолаушылар алдындағы азаматтық - құқықтық
жауапкершілігін міндетті сақтандыру.
Allianz Кazakhstan сақтандыру комапаниясы. АТФ Полис Сақтандыру
компаниясы Акционерлік қоғамы 1999 жылдың 22 желтоқсанында құрылды,
2004 жылы ҚР Акционерлік қоғамдар туралы Заңына сәйкес ЖАҚ-нан АҚ
болып қайта тіркелді. Қазақстандағы екінші деңгейдегі ірі банктердің бірі -
АТФ Банк АҚ компанияның Құрылтайшысы болды.
2003 жылғы 1 сәуірден бастап Сақтандыру Компаниясы Қазақстан
қаржыгерлері Ассоциациясының заңды тұлғалар Бірлестігінің толық
құқықты мүшесі болып табылады. 2003 жылдың қараша айынан бастап
Компания Сақтандыру төлемдерін кепілдендіру Қорының қызметтес
қатысушысына айналды.
2007 жылдың қыркүйек айында компанияның 100% акция пакетін
Allianz Group халықаралық сақтандырушы топ сатып алды, компания 2008
жылдың сәуір айында Allianz S.E. еуропалық акционерлік қоғамының
еншілес компаниясы Allianz Kazakhstan акционерлік қоғамы ретінде
бақылау органдарынан тіркеуден өтті.
Жан-жаққа тараған филиалдар желісі Қазақстанның барлық
аймақтарында және Алматы, Астана қалаларында қызмет көрсетеді.
Allianz Kazakhstan әмбебап компания болып есептеледі, өйткені ол
сақтандырудың барлық түрлерін жүзеге асыруға қатысты.
2009 жылдың қорытындылары бойынша Allianz Қазақстан
сақтандырушылардың үздік бестігіне кіреді.
Allianz Kazakhstan тобының қызметін халықаралық және отандық ірі
компаниялар қолданып жүр, олардың арасында атап айтсақ, Agip North
Caspian Operating Company N.V., Maersk Oil Kazakhstan GMBH
компаниясының филиалы, КАЗЦИНК АҚ, Enka Insaat ve Sanayi A.S., ҚР
Президентінің істері жөніндегі Басқарманың Беркут мемлекеттік
авиакомпаниясы РГП, Каспий құбыр-өткізгіш консорциумы - К, Делойт и
Туш ЖШҚ, Алтиес Петролеум Интернэшнл Б.В. филиалы, Кар-Тел
ЖШҚ, ТД Heaven house ЖШҚ, Тенгизстройсервис ЖШҚ, Michael
Wilson and Partners, Procter & Gamble Kazakhstan ЖШҚ, TH
KazmunaigazAG, Нефтестройсервис Лтд ЖШҚ, 31 арна ТРК,
Тенгизнефтестрой АҚ.
Сенім, клиентке бейімделушілік және жаңашылдық Қазақстандағы
Allianz қызметінің негізгі принциптері болып саналады. Allianz қазіргі
сақтандыру технологияларын дамыту, қызмет көрсету саласында жаңашыл
компания екендігімен, сондай-ақ клиентке компания өнімінің
сақтанушылардың қажеттіліктеріне аса толық деңгейде сәйкесуіне мүмкіндік
беретін жекеше қадам жасауымен, қызмет көрсету сапасының халықаралық
қалыпқа бейім болуымен ерекшеленеді.
Allianz Кazakhstan компаниясының қаржы жағдайы. Allianz S.E әлемнің
ірі корпорациялары тізімінде top 25-ке кіреді. Allianz бренді 24 млрд. евродан
артық тұрады.
Allianz Қазақстан - халықаралық стандарттар бойынша есеп жүргізетін,
бәсекеге бейімді сақтандыру өнімдерін ұсынатын және қызмет көрсетудің
жоғары деңгейімен ерекшеленетін ашық та адал компания. Allianz
Қазақстанның тармақталған филиалдар желісі еліміздің барлық облыс
орталықтарына және Алматы, Астана қалаларына таралған.
1.3 кесте - Allianz Кazakhstan компаниясының қаржы жағдайы
Міндетті сақтандыру бойынша (серия ОС
№ 2.1.24 29 cәуір 2009 жылғы):
1. көлік құралдары иелерінің азаматтық-
құқықтық жауапкершілігін сақтандыру;
2. тасымалдаушының жолаушылар
алдындағы азаматтық-құқықтық жауапкершілігін
сақтандыру;
3. жекеше нотариустардың азаматтық-
құқықтық жауапкершілігін сақтандыру;
4. қызметтері үшінші тұлғалардың өміріне,
денсаулығына қауіп төндірумен байланысты
қауіпті нысан иелерінің азаматтық-құқықтық
жауапкершілігін сақтандыру;
5. жұмысшының еңбек (қызметтік)
міндеттемелерін орындау кезінде оның өміріне,
денсаулығына және (немесе) мүлігіне келтірілген
залалды өндіру бойынша жұмыс берушінің
азаматтық -құқықтық жауапкершілігін сақтандыру;
Ерікті жалпы сақтандыру бойынша (29 cәуір
2009 жылғы ЕЖС сериялы № 2.1.24):
1. жазатайым жағдайлардан сақтандыру;
2. ауырған жағдайдан сақтандыру;
3. автокөлікті сақтандыру;
4. әуе құралын сақтандыру;
5. жүкті сақтандыру;
6. мүлікті залалдан сақтандыру;
7. басқа да қаржы шығындарынан сақтандыру;
8. автокөлік иелерінің азаматтық-құқықтық
жауапкершілігін сақтандыру;
9. әуе көлік құралдары иелерінің азаматтық-
құқықтық жауапкершілігін сақтандыру;
10. Cу көлік құралдары иелерінің азаматтық-
құқықтық жауапкершілігін сақтандыру;
11. 8-10 тармақтарда көрсетілген топтарды
қоспағанда, азаматтық-құқықтық жауапкершілікті
сақтандыру.
1.3 Сақтандыру компаниясының қолданатын ақпараттар технологиясы
Технология дегеніміз - материалды өңдеу үрдістерінің жиынтығы,
немесе материалды өңдеу тәсілдері туралы білім жиынтығы. Мағынасы
бойынша технология дегеніміз - түрлендіруді жүзеге асыруга мүмкіндік
беретін тәсіл. Бұл бізге технология түсінігін тек материалды өндіріс
сферасында ғана емес, сонымен қоса адам іс - әрекетінің басқа да сферасында
да, соның ішінде білім беру жүйесінде де пайдалануға мүмкіндік береді.
Оқыту теориясында технология ұғымының үш жүзге жуық анықтамасы бар
екенін айту жөн. Ақпараттық технологияның арқасында әрбір тәлімгердің тек
дәстүрлі ақпарат көздерімен ғана емес, сонымен қатар дәстүрлі емес ақпарат
көздерімен жұмыс істеуге мүмкіндіктері бар.
Ақпараттық технология деген терминді В. Тлушков енгізді. ол оған
былай анықтама береді: Ақпараттық технология дегеніміз - ақпаратты
өндеумен байланысты үрдістер. Сонда оқытуда ақпараттық технологиялар
үнемі қолданылған деуге болады, себебі оқыту дегеніміз - ақпаратты
оқытушыдан тәлімгерге немесе оқушыға жеткізу. В.Апатова, В.Глушковтың
берген анықтамасын жоққа шығармай, оны нақтылай түседі: Ақпаратгық
технология дегеніміз - ақпаратты өндеу үрдісі арқылы жүзеге асатын құралдар
мен әдістер жиынтығы.
Д.Матрос жаңа ақпараттық технология ұғымын қарастыра отырып,
кез келген әдістер немесе педагогикалық технологиялар ақпаратты
тәлімгерлер, оқушылар меңгеру үшін қалай өңдеу және жеткізу керектігін
суреттейді, яғни, оның анықтамасы бойыңша, кез келген педагогикалық
технология дегеніміз - бұл ақпараттық технология [5].
1.3.1 Ақпараттық жүйенің қасиеттері, құрылымы және классификациясы
Ақпарат - белгісіздік дәрежесін азайтатын, білім толықсыздығын
кемітетін және хабарға айналған, яғни адамдардың оларды ауызша, жазбаша
және басқа да әдістермен беруді жүзеге асыруына болатын, қоршаған орта
туралы деректер.
Ақпараттың жоқтығы ақпараттық қажеттілікті - заттар туралы жеке
білім мен қоғамда жинақталған білімдер арасындағы айырмашылықты саналы
түсінуді тудырады. Өндірістің, қоғамның барлық сфераларының ақпаратпен
толығуы ақпарттану деп аталады. Бірте-бірте қанығу процесі ақпараттық
қоғам деп аталатын қоғамға алып келеді. Бұл қоғам барлық адамзаттың,
ұйымдардың және мемлекеттің ақпарттық қажеттіліктерін қанағаттандыру
үшін жағдай жасалған, жұмысшылардың көбі не ақпарат өңдеумен,
сақтаумен, өткізумен айналысатын, не өз өндірістік міндеттерін осы
процестерсіз орындай алмайтындай жағдайда болатын қоғам. Бұл мұндай
қоғамның азаматтары қандай да бір ақпарттық мәдениетке - ақпартпен жұмыс
жасау біліктілігіне және оны алу, өңдеу және беру үшін компьютерлік
ақпарттық технологияларды пайдалану біліктілігіне ие болатындығын
білдіреді. Ақпарат келесілер бойынша ұйымға көмектеседі:
- ұйымның стратегиялық, тактикалық және оперативтік мақсаттары мен
міндеттерін анықтауға;
- ұйымның, оның бөлімшелерінің және ондағы процестердің жағдайын
бақылауды жүзеге асыруға;
- уақытылы және негізделген шешімдер қабылдауға;
- мақсатқа қол жеткізуде бөлімшелер іс-әрекетін реттеуге;
- бәсекелестік артықшылыққа ие болуға;
- шығын қауіп-қатерін төмендетуге;
- сыртқы ортаны терең бақылауға.
Экономикалық ақпарат - әлеуметтік-экономикалық процестер туралы
және өндірістік және өндірістік емес сфералардағы осы процестер мен еңбек
ұжымдарын басқару үшін қажетті мәліметтер жиынтығы6.
Ақпаратты келесідей белгілері бойынша жіктеуге болады:
- өзгеруі бойынша: тұрақты, айнымалы;
- толықтығы бойынша: жеткілікті, жеткіліксіз, артық;
- пайдалылығы бойынша: маңызды және маңызсыз;
- бейнеленуі бойынша: мәтіндік, сандық, алфавитті-сандық, графиктік;
- бункционалдық тағайындалуы бойынша: жоспарлық, нормативтік,
есептік, есеп беруші;
- мәліметтерді өңдеу
процесіне қатысы бойынша: өңделетін,
өңделмейтін;
- өңделу дәрежесіне байланысты: алғашқы, аралық, нәтижелік;
- басқарылатын объектігі қатынасы бойынша: ішкі, енуші, шығушы;
- қажетті мәліметтер көлемі бойынша: кешенді, тақырыптық;
- мәлімет тасушысына байланысты: машиналық, машиналық емес;
- ұсыну нысаны бойынша: жазбаша, ауызша.
Экономикалық ақпараттың негізгі ерекшеліктері(сипаттамалары):
- көлемінің үлкендегі;
- бекітілген уақыт кезеңдерінде оларды алу және түрлендіру
циклдарының бірнеше рет қайталануы;
- қайна көздері мен тұтынушыларының әртүрлілігі;
- оны өңдеу бойынша ұсақ жұмыстардың салмақтылығы.
Экономикалық ақпараттың құрылымы жеткілікті күрделі және белгілі
мазмұнға ие ақпарттық жиынтықтардың түрлі комбинациясын қамтиды.
Ақпараттық жиынтық деп объектіні, процесті, операцияны сипаттайтын
мәліметтер тобын атаймыз.
Құрылымдық құрамы бойынша ақпарттық жиынтықты келесідей
ажыратуға болады:
- реквизиттер;
- көрсеткіштер;
- құжаттар.
Объектінің белгілі бір қасиетін бейнелейтін, экономикалық ақпараттың
элементарлы бөлінбейтін бірлігі реквизит болып табылады. Реквизиттер екіге
бөлінеді: реквизит-белгілер және реквизит-негіздер. Реквизит-белгілер
сипатталып отырған объектінің сапалық қасиеттерін(әрекеттің уақытын және
орнын, орындаушының аты-жөнін, жұмыс атауын, т.б.) көрсетеді. Реквизит-
негіздер белгілі бір өлшем бірлікте өрнектелген, құбылыстың сандық
сипаттамасын(теңгемен берілген салым сомасын, пайызбен берілген салық
ставкасын және т.б.) береді [7].
Экономикалық мағынаға ие, логикалық байланысқан реквизит-белгілер
мен реквизит-негіздердің жиынтығы көрсеткішті құрайды. Көрсеткіштер
негізінде құжаттар құрылады. Басқару, жоспарлау және есепке алу процесінде
қолданылатын құжаттар ондағы келтірілген ақпараттарға жауапты тұлғалары
көрсетілген бір немесе бірнеше көрсеткіштерден тұрады.
Тиімді басқару шешімдерін дайындаудағы және қабылдаудағы
қаржылық ақпараттың жоғары ролі, сәйкесінше қаржылық менеджменттің
ақпараттық жүйесін қалыптастыру кезінде оның сапасына жоғары талаптар
қояды. Сонымен, осы жүйеге кіретін қаржылық ақпаратқа келесідей негізгі
талаптар қойылады:
1) мәнділігі, ол тартылатын ақпарат қабылданатын қаржылық
шешімдердің нәтижесіне қаншалықты әсер ететіндігін анықтайды, бірінші
кезекте кәсіпорынның қаржылық стратегиясын қалыптастыру процесіне,
қаржылық қызметтің жекелеген аспектілері бойынша мақсатты бағытталған
саясат құруға, ағымдық және жедел қаржылық жоспарлар дайындауға.
2) толықтылығы, ол кәсіпорынның қаржылық қызметінің барлық
аспектілері бойынша талдау жүргізу, жоспарлау және жедел басқару
шешімдерін қабылдау үшін қажетті ақпарат көрсеткіштер шеңберінің
аяқталғандығын сипаттайды.
3) әділдігі, қалыптасқан ақпарат қаншалықты қаржылық қызметтің
нәтижелерін және нақты жағдайды, сондай- ақ сыртқы қаржылық ортаны
шынайы бейнелейтіндігін анықтайды.
4) уақытылылығы, қалыптасқан ақпараттың пайдалану мерзімі бойынша
талапқа сай келуін сипаттайды.
Қаржылық менеджментте қолданылатын кейбір жекелеген ақпарат
көрсеткіштері ақпараттық жүйеде сандық өзгеріссіз түрде тек бір күн ғана
өмір сүреді (мысалы, валюта бағамы, қор нарығындағы кейбір ақша
құралдары мен қор құраларының бағамы), ал кейбірлері - ай, тоқсан және
т.с.с.
5) түсініктілігі, ақпараттың құрылу қарапайымдылығын, белгілі ұсыну
стандарттарына сәйкестігін және нақтылай арналған пайдаланушылардың
ойына қонымды болуын анықтайды. Дегенмен, ақпараттың
пайдаланушылардың жекелеген категориялары үшін түсінікті болу талабын
кәсіпорынның қаржылық қызметіне қатысушы барлық адамдардың түсінуі
үшін әмбебап қолжетерлік болу талабымен шатастыруға болмайды, себебі
ақпаратты дұрыс интерпретациялау үшін барлық пайдаланушылардың бірдей
жеткілікті біліктілік деңгейі болмауы мүмкін
6) релевантілігі (немесе сайлануы), ақпараттың кәсіпорынның
қаржылық қызметін басқару процесінде жеткілікті жоғары дәрежеде
пайдаланылуын анықтайды. Қаржылық менеджмент жүйесінің шектен тыс
ақпараттық толығуы нақты басқару шешімдерін дайындау үшін қажетті
мәліметтерді таңдау процесін қиындатады, осы шешімдердің мәні аз
баламалы жобаларының қалыптасуына алып келеді, кәсіпорынның қаржылық
қызметін басқаруды ақпараттық қамтамасыз етуді қымбаттатады.
7) салыстырылуы, уақыт бойынша кәсіпорынның қаржылық қызметінің
нәтижелері мен жекелеген актив құндарын салыстырмалы бағалау
мүмкіндігін, басқа ұқсас шаруашылық субъектілерімен салыстырмалы
кәсіпорынның қаржылық талдауын жүргізу мүмкіндігін және т.б. анықтайды.
8) тиімділігі, қаржылық мееджменттің ақпараттық жүйесін
қалыптастыруға қатысты, бұл белгілі бір ақпарат көрсеткіштерін алу
шығындары оларды сәйкес басқару шешімдерін дайындау және жүзеге асыру
кезінде қолдану нәтижесінде алынатын пайдадан артып кетпеуі керектігін
білдіреді.
Қаржылық менеджментті ақпараттық жабдықтау жүйесінің мазмұны,
оның көлімі мен тереңдігі кәсіпорын қызметінің салалық ерекшелігімен,
қызмет етуінің ұйымдық-құқықтық нысанымен, қаржылық қызметті
диверсификациялау дәрежесімен және т.б. шарттармен анықталады. Бұл
жүйенің нақты көрсеткіштері сыртқы және ішкі ақпарат көздері есебінен
қалыптасады [8].
Елдің халық шаруашылығын, салаларды, кәсіпорынды, яғни ұйымды
қарастырғанда
оның
материалдық, қаржылық, еңбек және табиғи,
энергетикалық ресурстарын ажыратамыз. Қазіргі уақытта бұлардың жақсы
қызмет етуі үшін аталған ресурстар жеткіліксіз. Маңызды ресурстардың бірі
ақпарат болып отыр. Сондықтан ақпарат, ақпараттық ресурстар қазірде жеке
экономикалық категория ретінде қарастырылады. Ақпараттық ресурстарды
ақпараттық жүйедегі бар барлық ақпарат көлемі ретінде анықтауға болады. Ел
үшін - елдің ақпараттық ресурстары, ұйым үшін - ұйымның ақпараттық
ресурстары. Басқаша айтқанда, бұл оның құрушысынан алшақтатылған,
материалдық тасушыларға бекітілген және қоғамдық қолданыс үшін арналған
білімдердің барлық ауқымы. Ақпараттың болуы елдің, саланың,
кәсіпорынның дамуын айқындайды. Ақпараттың пайда болу көзінен
тәуелділікте ұйым шеңберінде оның ақпарттық ресурстарын құрайтын ішкі
және сыртқы ақпараттары болады. Ішкі ортаның ақпарттары, ереже бойынша
дәл және қаржылық-шаруашылық жағдайды толық бейнелейді. Оны өңдеу
стандартталған қалыптасқан процедуралар көлемімен жүзеге асырылуы
мүмкін. Сыртқы орта ақпараттары - кәсіпорын шегінен тыс әрекет ететін
экономикалық және саяси субъектілер және олармен қарым-қатынас. Бұл
кәсіпорынның клиенттерімен, жеткізушілерімен, делдалдармен,
бәсекелестермен, мемлекеттік органдармен және т.б. экономикалық,
әлеуметтік, технологиялық, саяси және басқа да қатынастары. Сыртқы орта
ақпараттары, әдетте жуық, дәл емес, жеткіліксіз және қарама-қайша болып
келеді. Ақпараттық ресурстарға ақпараттық технологияларды пайдалану
нәтижесінде қандай да бір жаңа ақпарат немесе жаңа түрдегі ақпарат
құрылады. Ақпараттық жүйенің және ақпаратық технологияның бұл өнімі
ақпараттық өнім немесе қызмет деп аталады. Ақпараттық қызмет - ақпараттық
өнімді пайдаланушы иелігіне беру және ұсыну. Тұтынушыға қандай да бір
мазмұнды ұсынғанда ақпараттық өнім спецификалық қызмет түрінде
қатысады.
Ақпараттық өнімдер қызметтерге мыналар жатады:
1) байланыс;
2) ақпарат - мәліметтерді, білімдерді, сондай-ақ танымдық мақсаттар
үшін оларды өңдеудің программалық құралдарын қамтитын ақпараттық өнім
түрі:
- іскерлік ақпарат - биржалық, қаржылық, саяси және шаруашылық
ақпарат(бағалы қағаздар бағамы, валюта курсы, нарықтық жағдайлар туралы
мәліметтер, т.б.), статистикалық ақпарат(әлеуметтік, демографиялық,
экологиялық және т.б.), коммерциялық ақпарат(компаниялар, өнімдер,
бағалар, вакансиялар және т.б. бойынша), басқарушылық мәліметтер мен
хабарлар, шешім қабылдау бойынша нұсқаулар, жарнамалық мәліметтер;
- мамандарға арналған ақпарат немесе кәсіби ақпарат;
- тұтыну ақпараттары
-
жаңалықтар және әдебиеттер(жаңалық
қызметінің
ақпараттары, электрондық журналдар, анықтамалар,
энциклопедиялар), тұрмыстық және тұтынушылық ақпараттар(көлік кестесі,
тауар тапсырыстары, т.б.), ойын-сауық ақпараттары(ойындап, телетекст,
видеотекст, түрлі формадағы көркемдің мәдениет объектілері);
- білім беру қызметтері - компьютерлік және компьютерлік емес
оқулықтар, әдістемелік материалдар, ойындар және т.с.с;
- қамтамасыз етуші ақпараттық құралдар мен жүйелер - программалық
өнімдер, техникалық құралдар, ақпараттық жүйелер мен ақпараттық
технологияларды жасау және оларға қызмет көрсету, жоба түріндегі,
технологиялық және әдістемелік жұмыстар түріндегі ғылыми-техникалық
өнімдер, ақпарттық индустрияның түрлі аспектілері бойынша кеңес берулер,
мәліметтер базасы түрінде ақпарат көздерін дайындау.
3. ойын-сауық
-
адамның шығармашылық қызметінің нәтижесін
ұсынатын демалуға арналған ақпараттық өнім түрі [9].
1.3.2 Ақпараттық жүйелер, мәні және оларды жабдықтау
Экономикалық ақпараттық жүйе - экономикалық объектінің тікелей
және кері ақпараттық байланыстарының ішкі және сыртқы ағымдарының,
әдістерінің, құралдарының, сондай-ақ басқару шешімдерін дайындау және
ақпараттарды өңдеу процестеріне қатысушы мамандардың жиынтығы.
Ақпараттық жүйенің миссиясы - ұйымның барлық ресурстарын тиімді
басқаруды қамтамасыз ету үшін қажетті ақпаратты өндіружәне оны
басқаруды жүзеге асыру үшін ақпараттық және техникалық орта құру.
АЖ мен ақпараттық технологияның айырмашылығы неде? Ақпараттық
технология АЖ шеңберінде жүзеге асырылады. Ақпараттық технология
ақпаратты түрлендіру әдісі. АЖ-да бұндай технологияның бірнешеуі
қолданылу мүмкін. Бұл жүйе технологияны жүзеге асыруға қажетті орта
болып табылады. Дегенмен ақпараттық технология ақпараттық жүйе
ұғымынан кеңірек. Себебі ақпараттық технология жүйеден тыс та болуы
мүмкін.
Ақпараттық технология - бұл ақпаратты жинау, беру, өңдеу, сақтау,
ұсыну және пайдалану әдістері мен тәсілдерінің жүйесі. Ақпараттық
технология автоматтандырылған және дәстүрлі түрде жүзеге асырылуы
мүмкін. Кез келген жүйенің негізінде процесс жатыр, АЖ-ң негізінде -
ақпаратты өндіру процесі. Осы тұрғыдан алғанда ақпараттық жүйені басқару
жүйесі, ал ондағы осы процессті басқару объектісі ретінде қарауға болады.
Автоматтандырылған АЖ екі бөлімнен тұрады:
атқарымдық(функционалдық) және жабдықтау.
АЖ-ң атқарымдық бөлімі - бұл жеке және кешендік мәселелерден
тұратын қосалқы жүйелердің жиынтығы және экономикалық жүйенің нақты
мәселелері.
Жабдықтау бөлімі - бұл жүйенің автоматтандырылған тәртіптемесіндегі
жұмыс істеуіне қажетті шарттардың жиынтығы.
АЖ-ны жабдықтау бөлімінің құрылымы:
- ҰЖ- ұйымдастыруды жабдықтау;
- АЖ - ақпараттық жабдықтау;
- ТЖ1 - техникалық жабдықтау;
- ЛЖ - лингвистикалық жабдықтау;
- ТЖ2 - технологиялық жабдықтау;
- ЗЖ - заңдық жабдықтау;
- МЖ - математикалық жабдықтау;
- ЭЖ - эргономикалық жабдықтау;
- ПЖ - программалық жабдықтау.
Ұйымдастыруды жабдықтау - АЖ-ны құру(жобалау) және оның жұмыс
жасауы барысында қолданылатын шаралар, әдістер және құралдар кешені.
Ұйымдық қамтамасыз етудің мақсаты жүйені құру мен оны әрі қарай
пайдаланудағы құқықтық-ұйымдастыру негіздерін қалыптастыру болып
табылады. Оған жобалау жұмыстарын жүргізуді анықтайтын әдістер,
құралдар мен құжаттар, оларды енгізу, таңдау, АЖ-ң ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz