Қазақстанның кейбір облыстарындағы мал қораларында кезігетін кеміргіштердің түрлері

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 45 бет
Таңдаулыға:

Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі

Қазақ ұлттық аграрлық университеті
Коммерциялық емес акционерлік қоғамы

Тастамбекова Аяулым Қажыбекқызы

Алтын Орда ішкі сауда объектісінде Деродент-Д заманауи препаратымен кеміргіштерді жою

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

5В120200 - Ветеринарлық санитария мамандығы

Алматы 2018
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ АУЫЛ ШАРУАШЫЛЫҒЫ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
КОММЕРЦИЯЛЫҚ ЕМЕС АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ

Ветеринария факультеті

Ветеринариялық санитариялық сараптау және гигиена кафедрасы

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: Алтын Орда ішкі сауда объектісінде Деродент-Д заманауи препаратымен кеміргіштерді жою

Беттер саны 57
Cызбалар мен көрнекті
материалдар саны 11;
Қосымшалар -

Орындаған: күндізгі оқу бөлімі 5В120200 - Ветеринарлық санитария мамандығының 511 - топ студенті Тастамбекова Аяулым Қажыбеккызы

2018 жылы 15 мамырда қорғауға жіберілді

Кафедра меңгерушісі, PhD Алиханов Қ.Д.

Жетекші, в.ғ.д., қауым. профессор Жамансарин Т.М.

Норма бақылаушы,
в.ғ.к., қауым. профессор Ибажанова Ә.С.

Сарапшы, в.ғ.д."ҚазВҒЗИ" Умитжанов. М.У
ЖШС бас ғылыми қызметкері

Алматы - 2018
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
КОММЕРЦИЯЛЫҚ ЕМЕС АКЦИОНЕРЛІК ҚОҒАМЫ

Ветеринария факультеті

мамандығы 5В120200 - Ветеринариялық санитария

Ветеринариялық санитариялық сараптау және гигиена кафедрасы

Дипломдық жұмысты орындау

ТАПСЫРМАСЫ

Студент: Тастамбекова Аяулым

Жұмыс тақырыбы: Алтын Орда ішкі сауда объектісінде Деродент-Д заманауи препаратымен кеміргіштерді жою

Университет бойынша 2017 ж. 14 қарашадағы №550 К бұйрығымен бекітілген

Дайын жұмысты тапсыру мерзімі 2018 ж. 15 мамыр
Жұмыстың бастапқы деректері: Алтын Орда ішкі сауда кешенінде жаңа заманауи препаратты қолданып кеміргіштерді жою. Алтын Орда ішкі сауда кешені қаламыздағы ең үлкен сауда орны болып табылады. Бұл жерде тауарлардың барлық түрі сатылады. Азық-түлік, киім-кешек, көкөніс, жеміс-жидек.
Дипломдық жұмыста қарастырылатын сұрақтар тізімі:
Кіpіспе. Тақыpыптың мәні және маңыздылығы.
2.Әдебиетке шолу. Кешендегі кеміргіштердің түрлерін анықтау, кеміргіштер тудыратын ауpулаpының және басқа ауpулаpдың таpалуы, себептеpі, емдеу және алдын алу шаpалаpы жөнінде деpектеp.
3.Өзіндік зерттеулер.Кеміргіштердің таралу ауқымын зерттеу,кеміргіштердің миграциялық үрдісін зерттеу,кеміргіштердің қоныстану, таралу денгейін анықтау, жүpгізген тәжіpибелік жұмыстың баpысы және нәтижелеpі, талдау.
4. Еңбекті қоpғау. Ішкі сауда нысанында жұмысты ұйымдастыpу, талаптаpды оpындау, қызметкеpлеpдің жеке құқықтаpы жөнінде ақпаpаттаp.
Қоpытынды: жүpгізілген ғылыми зеpттеулеp мен тәжіpибелеp нәтижелеpі.

5.Экономикалық тиімділігі: Деродент - Д препаратымен базарда жүргізілген дератизациялық тәсілдің экономикалық тиімділігі
6. Ұсыныстаp: алынған зеpттеу нәтижелеpінің тиімділігі жөнінде ұсыныстаp
Гpафикалық матеpиалдаpдың тізімі (қажетті жағдайда)
Фотосуpеттеp, кестелеp, гpафикалық матеpиалдаp, диагpаммалаp
Ұсынылатын негізгі әдебиеттер : Жамансарин Т.М. Кеміргіштерге қарсы малдәрігерлік-санитарлық шаралар. Изд. Мерсал, Алматы, 2005. 145 стр. Жамансарин Т.М. Проблемы дератизации объектов сельского хозяйства. Алматы, 1998, 20 стр. Жамансарин Т.М. Биологический метод дератизации. Алматы, 1994, 9 стр. Жамансарин Т.М. Дератизационные мероприятия в объектах ветнадзора. Алматы, 2000, 50 стр.

Жұмыстың арнайы тараулары бойынша кеңесшілері

Тарау
Кеңесші
Мерзімі
Қолы
Кіріспе
Жамансарин Т.М.
Наурыз 2018

Негізгі бөлім
Жамансарин Т.М.
Наурыз 2018

Зерттеу нәтижелері
Жамансарин Т.М.
Қазан 2017 - сәуір 2018

Тұжырым
Жамансарин Т.М.
Мамыр - 2018

Ұсынсытар
Жамансарин Т.М.
Мамыр - 2018

Еңбекті қорғау және экология мәселелері
Қурмангалиева Л.А.
Мамыр - 2018

Экономикалық тиімділікті есептеу
Құдайбергенова А.А.
Мамыр - 2018

Кафедpа меңгеpушісі, PhD ____________ Алиханов Қ.Д.

Жұмыс жетекшісі, пpофессоp ____________ Жамансарин Т.М.
Тапсыpманы оpындауға
қабылдадым, студент __________ Тастамбекова А.Қ

Дипломдық жұмысты орындау
КЕСТЕСІ

Рет саны
Тараулар және қарастырылатын сұрақтар тізімі
Жетекшіге ұсыну мерзімі

Ескертулер
1
Кіріспе.Тақырыптың өзектілігі мен практикалық маңызы.
10.03.2018
орындалды
2
Жұмыстың мақсаты мен міндеттері.
25.03.2018
орындалды
3
Кеміргіштерді жоятын объктілерді таңдау.
10.04.2018
орындалды
4
Алдартқыштарды объектілерге орналастыру
19.04.2018
орындалды
5

Зерттеу нәтижелерін талдау

23.04.2018

орындалды

6

Қорытыңды

14.04.2018

орындалды

Кафедра меңгерушісі, PhD __________________ Алиханов Қ.Д.

Жұмыс жетекшісі,
қауым. профессор ___________________ Жамансарин Т.М.

Тапсырманы орындауға
қабылдадым, студент ___________________ Тастамбекова.А.Қ

МАЗМҰНЫ

НОРМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7
АНЫҚТАМАЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..8
БЕЛГІЛЕУЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .9
1. КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .10
1.1 Тақырыптың өзектілігі мен практикалық маңызы ... ... ... ... ... ... ... . ... .10
1.2 Зерттеу объектілері,базасы ,мақсаты мен міндеттері ... ... ... ... ... ... . ... 11
2. ҒЫЛЫМИ ӘДЕБИЕТТЕРГЕ ШОЛУ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
2.1 Қазақстандағы кеміргештер түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .13
2.2 Кеміргештердің таралуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .17
2.3 Кеміргіштермен күресу жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..3 1
3. НЕГІЗГІ БӨЛІМ ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .33
3.1 Зерттеу материалдары мен әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..33
3.2 Алтын Орда ішкі сауда объектісінде қолданылған Деродент-Д
препаратына сипаттама ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
3.3 Алдартқыштарды дайындау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 35
3.4 Алдартқыштарды обьектілерде орналастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..36
3.5 Экономикалық тиімділікті есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
4. ЕҢБЕКТІ ҚОРҒАУ ЖӘНЕ ЭКОЛОГИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ ... ... ... ... 39
5. ҚОРЫТЫНДЫЛАР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42
6. ТӘЖІРИБЕЛІК ҰСЫНЫСТАР ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .43
7. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ..44

НОPМАТИВТІК СІЛТЕМЕЛЕP
Дипломдық жұмысын жазу барысында мына төмендегі мемлекеттік стандарттарға сілтеме жасалып қолданылды:
Мемлекеттік стандарт 14.1.007-76. Зиянды заттар. Жалпы қауіпсіздік талаптары және классификациясы.
Мемлекеттік стандарт 14.3.002.75. Өндіріс барысы. Жалпы қауіпсіздік талаптары.
Мемлекеттік стандарт 1870-74Е. Лабораториялық жұмыстарға қажетті, шыны өлшем ыдыстары: цилиндрлер, мензуркалар, колбалар, пробиркалар, техникалық шарттары.
Мемлекеттік стандарт 3824-82. Ауыз суы. Гигиеналық талаптар және сапасына тексеру.
Мемлекеттік стандарт 7709-72. Тазаланған су. Техникалық жағдайлары.
Мемлекеттік стандарт 5204-77. Күкірт қышқылы. Техникалық жағдайлары.
Мемлекеттік стандарт 5208-78. Тұз қышқылы. Техникалық жағдайлары.
Мемлекеттік стандарт 28300-82. Этил спирті. Техникалық жағдайлары.
Техникалық жағдайлары - 2-02110012-69-93. Глутар альдегиді.
Техникалық жағдайлары - 9342-003-48432528-99. Каталит А.Б.
Мемлекеттік стандарт 9.908-85. Қорытпалар мен металдар. Тотыққыш көрсеткіштері және оған төзімділігі.
Мемлекеттік стандарт 12264.88. Сиыр сүті. Сатып алуға қойылатын шарттар.

АНЫҚТАМАЛАР
Бұл дипломдық жұмысын мына төмендегі терминдерге сәйкес келетін анықтамалар қолданылды:
ҚҰРАМА - бірнеше химиялық заттардан тұратын қосынды.
ЖОҒАРҒЫ БЕТТІК АННАНДЫ БЕЛСЕНДІ ЗАТТАР - химиялық қоспалар, негізінен гидрофильді және гидрофобті бөліктеп тұратын қоспалар. Гидротобты бөлігі теріс зарядқа иелік етеді.
КАТИОНДЫҚ- ЖОҒАРҒЫ БЕТТІК БЕЛСЕНДІ ЗАТТАР - химиялық қоспалар, гидрофильді және гидрофобті бөліктерден тұрады. Гидрофобті бөлігі оң зарядқа иелік етеді.
ЗАЛАЛСЫЗДАНДЫРУ - ауру қоздырғыш микробтарды сыртқы ортада жою.
ТАЗАЛАУ - малдардың саулығын арттыру, дұрыс жем-шөп беріп, бағып-қағу, соның арқасында жоғарғы өнім алу.
МАЛДӘРІГЕРЛІК САНИТАРИЯ - малдәрігерлік тазалықты сақтау жолында жүргізілетін арнайы шаралар.
МӨЛШЕР - малға берілетін бір жолғы биодәрмектердің мөлшері.
УЫТТЫЛЫҚ - мал ағзасында ауру белгілеріне душар ететін дәрі-дәрмек мөлшері.
ТОКСИКОЛОГИЯЛЫҚ МӨЛШЕРІ - мал ағзасына дарыған кезде өте жоғары мөлшерде уландырып, мал өліміне әкеліп соғатын мөлшер өлшемі.
ЖИНАЛУ - химиялық заттардың ағзада жиналуға бейімделігі.
КОЛИ-ТИТР - сұйықтың ең төменгі көлемі, бір ғана ішек таяқшасы ғана болатын мөлшері.

БЕЛГІЛЕУЛЕP МЕН ҚЫСҚАPТУЛАP ...
Бұл дипломдық жұмыста келесі белгілеулеp мен қысқаpтулаp
қолданылады
БСҰ - Бүкіл әлемдік сауда ұйымы
КЖБ - Колония жасайтын бірлік
ЖБЫ - Жалпы бактериямен ыластану
Млрд - Миллиард
Мин - Минут
ЕПА - Ет пепетон агары
МС - Мемлекеттік стандарт
ТЖ - Техникалық жағдай
Кг - Килограмм
г - Грамм
Мкг - Микрограмм
рН - сутегі иондарының мөлшерін көрсететін өлшем
ЖБЗ - жоғары белсенді зат
0С - Сельции градус өлшемі
0t - Тернер градусы
t - температура

КІРІСПЕ
1.1. Тақырыптың өзектілігі мен практикалық маңызы
Көптеген жұқпалы аурулар таратып, мал шаруашылығына зиян келтірушілер ретінде тышқан тектес кеміргіштердің экологиясын зерттеп, ішкі шаруашылық биоценозын зерттеудің және мал шаруашылығы және басқа да объектілерде олардың қаншалықты деңгейде орын тепкенің анықтауды жоспарлау, эпизоотияға қарсы және эпидемияға қарсы шараларды жүргізу үшін практикалық маңызы зор.
Азық-түлік сауда орындары тышқан тектес кеміргіштердің тіршілік етуіне қолайлы орын болып табылады. Азықтың молдығы, үй-жайлардың, сауда орындарының жылудың кеміргіштерге қолайлығы (бұл әсіресе қыста маңызды), еденнің астына және басқа да оңаша орындарға орналасуға мүмкіндік туғызады.
Қазақстанда сауда орындарының көбейіп, көптеген базарлар ашылуына байланысты кеміргіштер жыл сайын көбейе түсуде. Сонымен қатар ол базарларда мал өнімдері, ет, сүт, көкөніс, жеміс-жидек, т.б. заттардың болуы есептеледі. [1,2].
Кеміргіштер азық-түліктің кез келген түрімен қоректенеді де, оларды жақсы пайдаланады. Әсіресе астық тұқымдастардың базарда болуы, әсіресе күріш, тары, қара құмық, т.б. азық-түліктер оларды өте қызықтырады солар бар жерде кеміргіштер міндетті түрде орын тебеді. Сонымен қатар кеміргіштер жұмыртқа, сары май, маргарин өнімдерін жақсы пайдаланады.
Базарда сатылатын көптеген түрлі шұжық өнімдерін де өте тиімді пайдаланады. Бір айта кететін жағдай олар сапалы да дәмді азық-түліктерді пайдаланады. Кеміргіштер сүт өнімінің барлық түрлерін, шикі сүттен бастап, айран, қатық, құрт, ірімшік, қаймақ, кез келген өнімді жей береді.
Кеміргіштер алма, алмұрт, картоп, асқабақ сияқты тағы басқа көптеген өнімдерді кеміріп жеп бұзуды жақсы көреді. Сонымен қатар кеміргіштер қапталған өнімдерді жақсы көреді. Әсіресе қапқа салынған. Кез келген қағаз, картон, пластик қаптарды тесіп, ішіндегісін жеуге әуес.
Қорыта айтқанда оларға ешқандай тосқауыл жоқ, ағаш, бетон, кірпіштерден жасалған орындарға да кіре алады. Кез келген объектілерде орналасып, орын теуіп, ін қазып, сол жердерде өсіп-өніп, көбейіп тіршілік етіп жүре береді. [3,4,5].
Тағы бір ескеретін жағдай олар өте өсімтал - жылына 3-4 рет балалап, сандарын көбейте алады. Сонымен қатар өте мобилді, басқа да қолайлы жер тауып көшіп-қонып жүреді.

1.2. Дипломдық жұмыстың зерттеу объектілері,мақсаты мен мерзімі және базасы. Кеміргіштермен күрес жүргізу және оларды жою жолдары өте күрделі де қиын,себебі кеміргіштер сүт қоректі жануар болғандықтан және адамзаттан бұрын жаратылған деген ұғым бар.
Қиындығы қолданылатын дәрі-дәрмектер өте көп және әртүрлі. Олардың әсерлері де әртүрлі. Көбінесе олар түгелдей әкелінеді. Біздің елде және шет елде қолданылатын улар екі топқа бөлінеді. Олар антикоагулянттар және өте улы заттар. Осы екі топтың токсикологиялық және практикалық маңызы олардың пәрменділігі тышқан тектеспен күрес барысында әртүрлі. Ең бастысы антикоагулянттардың кемшілігі оларға, яғни дәріге қарсы иммунитет пайда болады.
Антикоагулянттық препараттар дератизациялық препараттар ретінде дүниежүзлік практикада соңғы жылдары пайда болған. Бұл топтағы алғашқы препарат варфаринь Америка Құрама Штаттарында және басқа да елдерде 1950 жылдан бастап қолданыла бастады.
Варфарин көп жылдар бойы дүние жүзінде революция жасады. Кеміргіштермен күрестің нәтижелі болуы көптеген жағдайға байланысты. Біріншіден, препараттың улылық деңгейін, екіншіден, алдартқыш жемдерді дайындау сапасына, үшіншіден, таңдалып алынған әдістерге байланысты.
Кеміргіштермен азық-түліктерді тек жоғары сапалыларын ғана пайдаланады. Ал қоқыстарға баруға оларды тек аштық қана итермелейді. Олар өздеріне қауіпті деп саналатын нәрселердің маңайына да жоламайды. Қоймалардағы ұн, қант, май, астық өнімдеріне тұрақты түрде шабуыл жасайды.
Дератизациялық жұмыстың нәтижелі болуы, жыл мезгіліне байланысты. Әсіресе қыс мезгілінде жүргізілген тиімді. Себебі олар қыста жылы жерлерді пайдаланады да ,сол жерден тамағын туып жеп, өсіп-өніп, тіршілік етіп жүре береді. [6].
Ал көктем, жаз, күз айларында олар егіс даласын, бау-бақшаны, алма, жүзім, кез-келген тамақ тауып жейтін жерлерде күнелте береді.
Бір сөзбен айтқанда дератизация жүргізуге жан-жақты қарап ,барлық жағдайды ескерген кезде ғана, істелген дератизациялық жұмыстар нәтижелі болады.
Дипломдық жұмыс наурыз, сәуір айларында орындалды. Жұмыс жүргізу базасы ретінде Алтын Орда ішкі сауда орны белгіленді. Біріншіден қалаға жақын, екіншіден үлкен сауда кешені, барлық азық-түлік сатылады. Үлкен-үлкен павильондар, қоймалар бар. Сонымен қатар бұл жерде тірі мал саудалайтын орындар бар.
Кеміргіштер мал бар орындарды мекен етеді, олар мал азығымен де қоректеніп жүре береді. Сонымен бұл жерде үлкен ветсансараптау зертханасы бар. Бұл жерде кеміргіштермен күрес жұмыстары жүйелі түрде жүргізіліп тұрады. [7].
Жалпы алғанда дератизация жүргізу өте қиын да жауапты жұмыс. Егерде жұмыс жан-жақты да дұрыс жүргізілмесе одан нәтиже шықпайды. Дератизация кешенді де кең ауқымды жүргізілуге тиіс.
Зерттеу жұмыстарының мақсаты:Кеміргіштерді сауда орындарындағы орын тебу,орналасу,тіршілік деңгейін анықтау.
Зерттеу жұмыстарының міндеттері 1.Тандалып алынған объектілерге алдартқышды (приманка).
2.Белгіленген объектілерге алдартқыштарды орналастыру.
3.Дератизация нәтижесін бақылау,өлген тышқандар өлекселерін жинау,жою(өртеу).

2.ҒЫЛЫМИ ӘДЕБИЕТТЕPГЕ ШОЛУ
2.1. Қазақстандағы кеміргіштердің түрлері
Ет және сүт өндірісі орындарында міндетті түрде санитариялық-гигиеналық шаралар тұрақты түрде жүргізіліп отыруға тиісті. Бұл шаралардың ең бастысы сол ет және сүт өндірісі орындарындағы санитариялық-гигиеналық шаралардың ең бастапқысы кеміргіштермен күрес. Себебі бұл кеміргіштер мал фермаларында тұрақты қоңыс теуіп, қайнар көзі болып саналады. Сондықтан олармен тұрақты түрде күрес жүргізу санитариялық-гигиеналық шаралардың ең бастысы болып саналады. Оқулықта сол кеміргіштермен күрес жолдары, оларға қолданылатын дәрі-дәрмектерге толық сипаттама берілген. Ең соңғы заманғы дәрі-дәрмектер берілген және дератизация жасау жолдары көрсетілген. [8,9].
Сонымен қатар кеміргіштермен күреспен қатар жүргізілетін санитариялық шаралардың тағы да бір бастысы залалсыздандыру. Осы екі шараны бірге жүргізу арқылы мал фермаларын тағы да басқа ет және сүт өндірісі орындарын індеттердің таралуынан сақтап қалуға болады.
Дератизация мен дезинфекция шаралары мал өнімін өндіру жағдайында ең басты мәселе болып табылады.
Жалпы кеміргіштерді синантропты деп атайды. Тікелей аударған кезде syn - бірге, anthropos - адам деген ұғымды білдіреді, яғни екі сөзді қосқанда адаммен бірге деген мағына береді.
Қысқасы кеміргіштер адам өмір сүретін ортаға жақын жүреді. Олардың өмір сүру цикілі адамның күнделікті тіршілігіне өте бейімделіп,соны пайдаланады.
Сонымен қатар кеміргіштер адамдарға жақын жүре, олар жан- жануармен де өте жақын қатынаста болып, олардың тұрағын, мекен-жайын, қора-қопсысын, азығын, суын тиімді пайдалана отырып көптеген қауіпті де, жұқпалы ауруларды таратушылардың бірден-бір қайнар көзі, сақтаушысы ретінде саналады.
Қазақстанда кеңінен тарағандары: егеуқұйрық пен үй тышқандары. Бұлар тек қана бізде ғана емес, бүкіл жер шарында қаптаған кез келген жағдайда тез сүт қоректілер класының ішінде кеміргіштер отрядына жатады. Бұлардың басты ерекшелігі тістерінің айрықша өзгешелігі - шапқы сияқты алдыңғы азу тістері жақ сүйіктерімен бірге болады да басқа тістер сияқты түбінен босап, әлсіз болу қаупі жоқ. Бүкіл өмір бойы бұлар тістерін тұрақты түрде үнемі қайрап отырады және оның иіс сезу мүмкіңдігі күн сайын өткірлене түседі. Оның тағы бір ерекшелігі азу тістерінің сыртқы қатты эмальмен қапталған басқа тістеріне қарағанда аз желінеді. Ал басқа тістері,азу тісінен емес дентиннен тұрады; сәл жұмсақтау, эмальға қарағанда әлсіздеу.
Егеуқұйрық. Бұл кеміргіштер отрядының ең бір көп тараған түрі де дүние жүзінде адамнан бұрын пайда болған деп есептеледі .
Бүкіл дүние жүзі денсаулық сақтау ұйымының сарапшыларының мәлімдемесіне жүгінсек ,адам жер шарында кеміргіштерден кейін жаралған немесе кеміргіштер отряды адамнан 50 есе үлкен деген деректер бар. Көптеген зерттеушілер кеміргіштердің отаны Солтүстік Америка деп есептейді. Бірақ бұл жалғыз тұжырым емес, ал кейбір ғалымдар егеуқұйрықтың отаны Солтүстік Қытай десе, қайсыбіреулері Шығыс Монғолия дейді. Егеуқұйрық адамдардың мекен-жайында өмір сүріп, мал және құс қораларын иемдеді өзінің үй жануарлары сияқты етеді. Бірақта бұлар өте қауіпті жыртқыштар. Тағы бір айта кететін жағдай бұлардың ерекше өміршеңдігі, төзімділігі, қалайда бір жағдайға бейімділігі, ең бастысы өте жоғары өсімталдығы бір аналық егеуқұйрық жылына 6-7 рет балалайды, әр туғанда 15-ке дейін ұрпақ әкеледі. Ұш айға толған ұрғашысы ұрпақ әкелуге дайын болады. Бұлар үйірлерімен өмір сүреді. Олар 2-3 күндік аштыққа шыдамайды. Бұлар өте ақылды келеді ,сол себепті кез келген өзі жіберген қателігінен қортынды жасап сабақ алып отырады. Жаңа тағамды кезіктірген кезде өте жоғары сақтықпен қарайды, алдын ала дәмін татып, дегустация жасайды. Қаупті екенін білген жағдайда оны әдейі былғап басқалары жемейтіндей жарамсыз етіп кетеді. Сонымен қатар олар тек азыққа ғана емес өздері мекендейтін мекен-жайын да бақылап, егер де ұя салған жерде күдікті жағдайлар кезіксе қолма-қол басқа жаққа ауып кетеді.
Көптеген тәжірибелер жасаған кезде мына төмендегі ерекшеліктерге көзіміз жетті. Олар жүрген жерінің, жолының барлық көзге ілінетін, кейде тіпті елеусіз калатын ерекшеліктерін жадында сақтап кез-келген жағдайда жол табады. Кей уақытта адам мен егеуқұйрықты бір сатыға қойып екеуін де дамып келе жатқан жыртқыштар деп есептеуге болады деген салыстыру бар. Бірақ,егеуқұйрықтар адамға тек қана зиянкестік жасаумен ғана келеді, мысалға тек олар таратқан оба дертінен ғана қаза болған адамдар саны барлық болған соғыстардағы қаза болған адамдар санынан анағұрлым көп. Күнделікті өмірде кеміргіштер адам көзінен таса жүреді. Бұлар аш болған жағдайда адамға, құсқа, мал қораларындағы жас төлдерге шабуыл жасайды. Газет-журнал, ақпарат беттерінде ондай мәліметтер жиі кездеседі.
Кей жағдайда сиырдың емшектерін жеп, шошқалардың сүтін емген деректер келтіріледі (олар өте қу зиянкестер, ең бірінші өте сапалы да дәмді тағамдарды жеуге тырысады. Олар қолайлы жағдайларды тиімді пайдаланып өмір сүре және өз санын көбейте біледі, ол үшін үлкен өндіріс орындарын; ет, сүт, балық өңдейтін жерлерде; мал шаруашығының барлық салаларында; құс шаруашылығы дамыған жерде; ұн, жем зауыттарында; нан пісіретін жерлерде; тамақ пісіретін үлкен-кішілі асханаларда; сол сияқты адам өмір сүретін барлық жерлерде кең тараған., [9,10 ].
Біздің елде кең тараған егеуқұйрықтардың мынадай түрлері: сұр егеуқұйрық, қарасы және түркімендік егеуқұйрық кездеседі.
Сұр егеуқұйрық. Ең көп тараған: денесінің жоғарғы бөлігі ашық сұр болады; жотасында жүні сирек тікірейіп тұрады; бауыры ақшыл, түбіті қаралау, құйрығы жалаңаш, жүні сирек, дөңгелек қатты тері қабшығымен қапталған, құйрығының ұзындығы 15-22 см. Құлақтары қысқа, егер созып көрген жағдайда көзіне жетпейді. Денесінің ұзындығы 18-25 см, ересектерінің салмағы 180-нен 400 грамға дейін, ал кейбір түрлерінің салмағы 530 грамға дейін жетеді, ал еркегінің салмағы 570 грамға дейін болады. Артқы аяқтарының бақайларының арасында жұқа тері жарғағы болады, дене әлбеті қысқа кең келеді. Тістері өте мықты, бір жылда 12,5 см дейін өседі. Тістерін қайрау үшін кез келген катты заттарды, мысалы ағаш, сүйек, электір желісі, цемент, кірпіш, т.б. кей жағдайда егеуқұйрықтардың бетонды 7,5 см дейін кеміргендігі тіркелген. Сонымен қатар олардың көру, есту қабілеттері ерекше дамыған; қараңғыда еркін қозғала алады, ол үшін бет-аузына орналасқан өте сезімтал шашақтарын пайдаланады, олардың жалпы саны 150-ге дейін жетеді, ұзындығы 5,6-дан 6 мм-ге дейін.
70-ші жылдардың басты кезінен бастап сұр егеуқұйрықтар еліміздің Шығыс Қазақстан, Семей, Көкшетау, Ақмола, Солтүстік Казақстан, Торғай, Орал, Актөбе, Қарағанды облыстарында кең тарай бастады. Соңғы 10 жыл ішінде тіпті кең көлемде қанат жая бастады. [11].
1990-2005 жылдары Жамбыл облысының аудандарында, Шымкент облысының Сары-Ағаш, Келес, Ленин аудандарында кең тарай бастады.
Себебі, оңтүстік аймақтың табиғи жағдайы, астықтың, көкөністің мол қоры олардың өсіп өнуіне қолайлы жағдай туғызды.
Сұр егеуқұйрықтар өте тез қозғалады, жылдам, жақсы өрмелейді, суда жақсы жүзеді, сүңгиді, ұзындыққа да биіктікке де секіреді, бір секіргенде 1 м жерге дейін түседі. Тоқ өткізетін сымдардың үстімен бауырлай жүре алады, диаметрі 3,5-10 см құбырлардың ішінен еркін жүріп өте береді. Үйлерге, қора-жайларға, есік, терезенің жақтаулары, құбыр, электір сымдары, т.б. кез келген мүмкіндіктерді пайдалана кіреді.
Ұяларын екі түрлі етіп салады: бірінші - уақытша, екінші - тұрақты мекен. Қора-жайлардың кез келген өзіне қолайлы жерін мекен етеді. Мысалы, төбе, еденнің асты жем-шөптің қалтарыс жерлері, төбені жылылау үшін салынған ағаш үгіндісін, сабан, басқалай жылу ұстау үшін жайылған жылы жерлерді паналайды. Көбіне өздеріне ін қазып алады, іннің тереңдігі 130-170 см дейін болады да диаметрі 70-10 см дейіп арнайы қатынас жолын қазады, көптеген кіретін, шығатын тесіктер жасап қояды.
Сұр егеуқұйрық өте сезімтал, үш айға тола сала көбейюге дайын болады да жыл бойы балалай береді, буаздығы 22-25 күнге ғана созылады. Бір балалағанда 14-18, ал орташа есеппен 10-12 бала туады. Бір жылда бір ұрғашысы 5-8 рет балалайды, он күннен кейін балапандары өзі жекелей дербес өмір сүре алады. Көптеген ғылымдардың зерттеу нәтижесіне жүгінсек бір жұп (еркек және ұрғашы) егеуқұйрық жылына 800 мыңға дейін ұрпақ береді, ал олардың орташа өмір сүру 3-4 жыл деп есептегенде сол бір жұптың өзі-ақ 350 мың ұрпақ бере алады.
Арнайы жүргізілген лабораториялық зерттеулерге қарағанда егеуқұйрықтардың тәулікте жүріп өтетін жолы 25-30 км с дейін жетеді, тіпті 43 км-ге дейін жететін ерекше жағдайлар тіркелген.
Олардың тамақтану белсендігі кешке қарай арта түседі, себебі күндіз олар аз тамақтанады, тамақты 5-10 рет 5 минуттан жейді. Сол 5 минуттын ішінде әр жеген сайын 0,4-0,5 грамм мөлшерде қоректенеді де тамақты ініне апарып немесе басқа жерде көрінбей жейді. Тамақ жеп болған соң демалыс кезеңі басталады. Тамақтанғаннан кейін келесі қоректенуге дейін аралық 15-20 сағатқа дейін созылады. Бұлардың тағы бір ерекешлігі су тапшылығына өте төзімсіз. Су оның ағзасының 70 пайызын құрайды.
Еліміздің территориясының басым көпшілігі осы сұр егеуқұйрықтың тұрақты мекеніне айналған. Сол себепті ол кеміргіштер өте үлкен экологиялық зиян келтіріп отыр.
Қара егеуқұйрық. Бұл түрінің сұрға қарағанда кейбір айырмашылықтары бар. Денесі 13-20 см, ересектерінін салмағы 150-300 грамм. Құйрықтары жалаңаш катты қыртысты да құйрығы денесінен ұзын, құлағын алдыға қарай созғанда көзіне жетеді.
Биологиялық жағынан біраз сұрға ұқсастығы бар. Олар сұрға қарағанда баяулау көбейеді. Жыныстық көбеюге жетілуі 3-5 айға созылады, буаздығы орташа 22 күндей. Ұрғашысы жылына 3-4 рет балалайды, бір жолда 6-8 балапан табады. Өмір сүруі 2-3 жылдан аспайды. Барлық тағамның түрін жей береді. Тәулікте 25-30 грамм кұрғақ тамақ және 30 грамм су ішеді. Бұлар біздін елде сирек кездеседі.
Түркістан егеукұйрығы, терісінің түсі сұрға ұқсайды, ал дене бітімі жағынан қараға жақындау, бір айырмашылығы кұйрығы екі түсті жоғары жағы қара, астыңғы жағы ақшылдау. Көбіне Орта Азияда, Кырғыстан, Өзбекстанда кездеседі.
Біздің елде негізінен таулы аймақтарда болады. Талас ауданында, Қырғыз Алатауында, Каратауда тараған.
Барлық тағамдармен қоректене береді; малдың жемі, көкөністерді және де құстың жұмыртқасын да жейді. Қолайлы жерде көбейе береді, жылына 3-5 рет балалайды да әр жылы 7-8 балапан туады. Көбіне ін қазып алады немесе үй шатырында орын тебеді.
Түркістан егеуқұйрығының биологиялық ерекшеліктері әлі де зерттелмеген.

2.2. Кеміргіштердің таралуы
Синатроптық кеміргіштер көбіне адам өмір сүретін ортаны мекендейтін, індет таратушы аурулардың қайнар көзі. Тамақ, мал азығы бар жерлерде шоғырланады да адамдармен де малмен де табиғи жағдайда кездесетін аңдармен, құстармен тығыз байланыста. Бүкіл дүние жүзі денсаулық сақтау ұйымы (ВОЗ) мәліметтеріне қарағанда дүние жүзі бойынша кеміргіштер, әсіресе сабауқұйрықтар әр жыл сайын 33 млн тонна астық, күріш жейді. Сонымен қатар көкөніс, жеміс-жидек, ет, сүт, балық өнімдерін, жұмыртқа, жас төлдерді, әсірісе құс балапандарын, торайларды, бағалы аңдардың күшіктеріне шабуыл жасайды.
Мысалы, 30 жыл бұрын олардың саны жер шарын мекендейтін халық санымен бірдей деген мәлімет бар. ВОЗ эксперименттерінің мәліметтері бойынша Индияда 8 млрд егеуқұйрықтар бар көрінеді. Немесе әр адамға шаққанда 8-ден келетін көрінеді.
Бұл елде әрбір жаңа туған балаға 30 жаңа туған кеміргіштер балапандары келеді, (Траханов Д.Ф., 1994). Біздің елде кеміргіштердің таралуы кең орын алған:

Кесте-1.Қазақстанның кейбір облыстарындағы мал қораларында кезігетін кеміргіштердің түрлері
Облыстар
Ұсталған, жою кезінде өлген кеміргіштер

Барлы-
ғы
Егеуқұйрық
үй тышқаны
дала
тышқаны
Хомяктар

саны
%
саны
%
саны
%
саны
%
1.
Қостанай
8996
8390
933
531
5,9
45
0,5
30
0,3
2.
Көкшетау
10803
10272
95,1
471
4,3
40
0,4
20
0,2
3.
Ақмола
5081
3606
71
1454
28,6
17
0,3
4
0,1
4.
Ш. Қ. О.
5974
5178
86.7
707
11.8
51
0.9
38
0,6
5.
Ақтөбе
1348
1269
94.2
61
4.5
10
0.7
8
0.6
6.
Атырау
5121
4963
96.9
149
2,9
9
0,2

7.
Б. Қ. О.
1855
1151
62.1
586
31,6
90
1,8
28
1,5
8.
С. Қ. О.
2351
2302
97.9
44
1.9
5
0,2
-

9.
Алматы
3686
3521
95.5
159
4.3
6
0,2
-
-
Барлығы
45215
40652
89.9
4162
9,2
273
0,6
128
0,3

Кеміргіштердің кейбір аймақтарда таралуы, экономикалық зияндығы, тіршілік ерекшеліктері. Өткен ғасырдың 70-ші жылдарының басында Алматы қаласы мен облысы сабанқұйрықтардан таза болған, ал қазіргі уақытта жағдай мүлдем басқаша. Бұл жерлерді оңтүстік астананың кез келген жерінен көшелерде, ғимараттарда, тұрғын үйлерде, әсіресе оның астыңғы жане үстінгі қабаттарында, базарларында бір сөзбен айтсақ, оларсыз жер жоқ. [15,16].
Сабауқұйрықтар әсіресе құс фермаларында көптеп кезігеді. Мал фермаларында да тұрақты түрде орын тепкен. Жоғарыдағы айтылғанды соңғы жылдардағы (2013-2014) мына төменгі жерлерде: Ават құс фабрикасы; Феникс ААҚ; Алтын диірмен компаниясының шошқа кешенінде; Қазақстанның астық зерттеу ғылыми-зерттеу институтының астық коймаларында; Аққу ЖШС; №4 автопарк қоймалары мен асханаларында: Алматы ет комбинатының аулаларында; Орталық Көк базардың қоймаларында: Алмагул, Сары арқа, Верненский базарларында; Алматы қаласының 10-нан астам әр түрлі нысандарын зерттелген; жалпы аумағы 8 млн шаршы метр және 300 қора-жайларды.

Кесте -2. Зерттеу нәтижесі 2 кестеде көрсетілген.

№
Нысандар
мен аудандар
Алын-
ған
кемір-
гіштер
саны
Оның ішінде кеміргіштер түрлері

Сұр
егеуқұйрық
Үй
тышқаны
Дала
Тышқаны

Саны
%
Саны
%
Саны
%
1.
Құс қоралары
876
822
93,8
54
6,2
-
-
2.
Шошқа қоралары
754
733
97,2
21
2,8
-
-
3.
Жем қоймалары
120
112
93,3
7
5,8
1
0,9
4.
Астық қоймалары
633
629
99,4
2
0,3
2
0,3
5,
Азық-түлік қоймалары
315
296
94
19
6
-
-
6.
Ет комбинаты
327
301
92
26
8
-
-
7.
Көмекші нысандар
67
62
92,5
5
7,5
-
-
8.
Азық-түлік сақтау контейнерлері
63
56
88,9
7
11,1
-
-
9.
Базарлар аумағы
531
510
96
18
3,4
3
0,6

Барлығы
3686
3521
95,5
159
4,3
6
0,2

Алматы қаласы мен облысының кеміргіштер мекендеу деңгейі. Кестеде көрсетілгендей 224 зерттелген үй-жайдың 206-сың сабауқұйрықтар мекендеген. Оның ішінде 159-да бұл жағдай өте жоғары деңгейде болса 22-де орташа мөлшерде, ал 19-да аз мөлшерде орын тепкен. Мына төмендегілерде: Ават кұс фабрикасы, Феникс ААҚ, Алтын диірменнің шошқа кешенінде, Астық ғылыми-зерттеу институтының зерттелген 24 үйдің 20-да кеміргіштер жоғары деңгейде мекендеген, 3-де орта қалыпта, ал біреуінде төменірек.
Ал 1орналасу деңгейін пайызға шағып көрсеткеңде мына мөлшерде 62,9-дан 87,5-ке дейінгі аралықтағы көрсеткішті береді.
Ең жоғары деңгейде кеміргіштер құс қораларын, шошқа фермаларын, астық қоймаларын, ет комбинатының жайларында тұрақты турде мекен еткен.
Бұл келтірілген сандар Алматы облысының барлық жерлерде сұр егеуқұйрықтардың тұрақты мекен етіп, саны жағынан көбейе түскенін көрсетеді. Қазіргі уақытқа дейін Алматы облысының территориясында бұрынғы Талдықорған облысын қоса алғанда көбіне үй тышқандары кезігеді.
Мына төмеңдегі Панфилов, Іле, Талгар, Шелек аудандарының аумақтық комитетінің мәліметі бойынша Алматы облысында 1979 жылға дейін егеуқұйрықтар тіркелмеген. Былайша айтқанда сұр егеуқұйрықтармен күрес жүргізу мәселесі мал дәрігер мамандарын мазаламаған болатын. Ал 70-ші жылдардың аяғына қарай бұл аймақтарда мал шаруашылығы үлкен қарқынмен дами бастады, үлкен мал комплекстері құрылып ірі қара, шошқа етін, жүмыртқа өнімдері көп мөлшерде өндіріліп жоғарылай бастады.
Сол себепті олармен күресу, алдын алу шаралары күшейтіле бастады. Сол аудандарда шаруашылық есептегі ветеринариялық санитарлық отрядтар құрылды. Алғашқы уақытта олар негізгі күресті үй тышқандарын жоюға бағытталған болса, 1980 жылдан бастап, күрестің негізгі бағыты сұр егеуқұйрықтарды жоюға ауысты. Бұл жағдайдың өзі сұр егеуқұйрықтар тез көбейіп облыс көлемінде кең тарай бастады,
Сонымен 1993 пен 2010 жылдар арасында, кейбір жылдары үзіліс жасап,республика көлемінде мал қораларының кеміргіштер мекендеу құбылысын зерттеп, олардың қандай түрлері кезігетін жағдайын зерттеуге тырыстық, орташа көрсеткіштерді шығарып оларды түрлерге ажыратып жалпы таралу деңгейін көрсетуге бағыт алдық. [18].

Кесте-3.Ветеринариялық нысандардың кестесі
Қазақстанның кейбір облыстарындағы мал қораларында кезігетін
кеміргіштердің түрлері

Облыс-
Тар
Ұсталған, жою кезінде өлген кеміргіштер

Барлы-
ғы
Егеуқұйрық
Үй
Тышқаны
Дала
тышқаны
Хомяктар

Саны
%
Саны
%
Саны
%
Саны
%
1.

Қостанай
8996
8390
93,3
531
5,9
45
0,5
30
0,3
2.
Көкшетау
10803
10272
95,1
471
4,3
40
0,4
20
0,2
3.
4.
Ақмола
5081
3606
71
1454
28,6
17
0,3
4
0,1
4.
Ш. Қ. О.
5974
5178
86,7
707
11,8
51
0,9
38
0,6
5.
Ақтобе
1348
1269
94,2
61
4,5
10
0,7
8
0,6
6.
Атырау
5121
4963
96,9
149
2,9
9
0,2
-
-
7.
Б. Қ. О.
1855
1151
62,1
586
31,6
90
1,8
28
1,5
8.
С. Қ. О.
2351
2302
97,9
44
1,9
5
0,2
-
-
9.
Алматы
3686
3521
95,5
159
4,3
6
0,2
-
-

Барлығы
45215
40652
89,9
4162
9,2

0,6
128
0,3

Кестеде көрсетілгендей ветеринариялық нысындағы зерттелген облыстың аумағындағы негізгі кеміргіштердің 4 түрі таралған. Олар: сұр сабауқұйрық, үй тышқандары, кәдімгі дала тышқаны және хомяктар. Олардың орын тебуі жоғарыдағы түрлерімен кестеде тоғыз облыстағы зерттеу жұмыстарының қортынды мәліметі келтірілмеген.
Егерде кеміргішітердің орын тебуін мал түрлеріне жіктеп бөлсек, онда ең көп кеміргіштер құс қорасы мен шошқа фермаларында шоғырланған, ал ірі қара мен бұзау қораларында орташа мөлшері деңгейінде болса, аз мөлшерде жылқы мен қой қораларын мекен етеді. Республикамыздың әр аймақтарында жалпы саны 1460 құс қоралары зерттелді, Соның 1446-да. кеміргіштер тұрақты түрде тіркеліп немесе орын тебуі 99% болды.
Ол тоғыз облыстың аумағындағы зерттелген 1650 шошқа қораларының 164-де кеміргіштер орын тепкен немесе 98,5%-н құрайды. Бұл көрсеткіштер соңғы жылдар көлемінде кеміргіштердің өз таралу өрісін кеңейткендігін көрсетеді.
Республикалық санитарлык бақылау станциясының мәліметіне қарасақ 2002 жылы кеміргіштер Қостанай облысының екі ауданың, Батыс Қазақстан облысының екі ауданың және басқа облыстарда, Ақтөбе, Атырау, Жамбыл, Шымкент, Алматы аумағындағы кеміргіштерден таза болған.
Ал одан соң барып жағдай қүрт өзгерген, егеуқұйрықтың өрісі біртіндеп кеңейе бастады, қазір Қазақстан көлемінде олар тіркелмеген жер, елді мекен жоқ.

Колесников И.И. (1991) айтуынша кеміргіштердің етек жайып кетуіне тек қана оларға қолайлы жағдайдың ғана емес, басқа да адамның әсері себебін тигізеді. Бұған дәлел ретінде жаппай суландыру жүйелерінің тартылуы, елді мекендердің көбейіп олардың ара қашықтығының бір-біріне жақындауы, көптеген өнім өңдеу орындарының ашылуы, малдың басы көбейіп мал фермадарының санының көбейуі, т.б. әсерлерді естен шығармау керек. Бұл айтылған факторлар олардың өрісін кеңейтіп, кең таралып өсіп өнуіне толық жағдай туғызып отыр. Мысалы, Ақмола, Павлодар, Қостанай, Көкшетау облыстарында тың және тыңайған жерлер игеріліп, астық өңдіріліп, көптеген жаңа кеңшарлар бой көтеріп кеміргіштер бар жерлер одан таза жерлердің ара кашықтыктары жақындай түсіп, олардың бір жерден екінші жерге қоңыс аударуына мүмкіңдік жасады, Астықтың өндіру мөлшерінің тез көтерілуі, мал шаруашылығының қарқынды дамуы, көлік қатынастарының жиілеуі мен жалпы санитарлық шаралардың төмеңдеуі олардың өрісін кеңейтіп санының өсуіне әкеліп соқты. Жоғарыдағы себептері ең бастылары деп есептеген күннің өзіңде, мал шаруашылығы тез дамып жетілген 1970-1985 жылдары, жем, шөп қорының мол бөліктерінің бір жерде шоғырлануы, көп мал бастарының бір жерге топтасуы, аз аумақта көп мал санының болуы олардың санының тез өсуіне ықпал етті.
Сондықтан да үлкен мал комплекстері орналасқан орталық және оңтүстік Қазақстанда шұғыл түрде кеміргіштерді жою шаралары қолға алынды.
Өз уақытында, жобалы түрде жүргізіліп отырған кеміргіштерді жою шаралары олардың саны өсу жағынан басты оған жол бермей тұрды, 1991 жылдан кейін одақтың ыдырап тарауына байланысты бір орталықтан жіберіліп тұратын арнайы дәрілер тоқтатылған соң жүргізілетін жоспарлы жою шаралары да тоқталды. Біздің зерттеулердің нәтижесін басқа да көптеген ғалымдардың мәліметтері мен толықтыра келе кеміргіштер туралы еліміздің әр түрлі жерлерінен мағлұматтар келіп толықтырса болар еді, бірақ біздер қарап, шыққан ғылыми әдебиетте тек қана кеміргіпггерге арналған тікелей ғылыми еңбектерді кездестіре алмадық. Әсіресе олардың ветеринариялық нысандардағы өмір сүруі, көбейуі, т.б.
Тоғыз облыстағы жүргізілген зерттеу нәтижелерін қортындылай келе мынандай тұжырым жасауға болады. Негізі еліміздегі кең-байтақ аумағында кезігетін кеміргіштер сабауқұйрықтар мен үй тышқандары. Олардың орын тебуі өте жоғары деңгейде. [23].
Бұл жағдайда олармен күрес жолдарының пәрменді де тиімді әдістерін, жолдарын қарастырып осы жоғарыдағы кезігетін екі түрлі кеміргіштер мен тұракты да дәйекті күрес шараларын ұйымдастыру қажет.
Бұл күрес жолында күңделікті өмірде жоғары пәрменді дәрілерді әсіресе антикоагулянттарды кең қолданғанда олардың санын азайтуға бодады.
А.А.Востриков және А.П.Кузнецов бұл жағдайды былай деп баяндайды. Әрине санитарлық шараларды іске асырып жүрген еліміздегі көптеген қызметкерлердің көмегімен сабауқұйрықтардың санын азайтуға қол жетті.
Бұларды ең зиянкестер ретінде қарасақ, керісінше олардың қарсыластары ретінде үй тышқандары алдыңғы орынға шықты. Бұл ойды басқадай да көптеген зерттеушілер қостайды. Үй тышқандары санының өзгеруі мен арасының қатынасы бір-біріне керісінше болады. Егер сабанқұйрықтар аз болса үй тышқандары көбейеді немесе үй тышқандары азайса сабауқұйрықтар көбейеді.
Бірақта көп зерттеушілер бірден-бір қауіпті зиянкес ретінде сабауқұйрықтар деп есептесе, саны көбейген кезде үй тышқандары да зиян келтіру жағынан олардан қалыспайды.
Сол себепті оларды бөліп әрқайсымен жеке күрес жүргізу жоғары нәтиже бермейді. Бірінің саны азайса, екіншісі көбейе бастайды.
Сондықтан практикада жою шаралары өткізілген кезде бұл екеуін де жоятын амал іздестіру қажет.Елді мекенде тышқан тектес кемірігштер көбіне жеке үй-жайларды, қора-қопсыны, әсіресе мал фермаларының төңірегінде жақын тұрақты мекен етеді.
Қазіргі кезде ең жаксы күрес әдістері сабауқұйрықтарға бағытталған, бұл туралы 1986 жылғы Женева қаласындағы халықаралық-симпозиумда айтылған. Кеміргіштерді жоюға арнаған ғылыми әдебиетті шетелдікін қоса ой елегінен өткізе келе, кеміргіштердің мал фермаларының маңайын мекен ету құбылыстарын зерттей келе Қазақстанда деректі ғылыми зерттеу жұмыстарын жүргізіп практикаға енгізу күн тәртібінің бірінші кезек күттірмейтін мәселеге айналды. Бірінші кезекте шетелде қолданылып жүрген сапалы деп есептелген дәрілерге ғылыми-практикалық тұрғыдан баға беру мәселесі туындайды.
Караван газетінде Кеміргіштермен төсекте деген мақала жарық көрді. Оңда Өзбекстанда, Фергана даласында бір адамға шаққанда алты егеуқұйрықтан келетіні мәлімделген. Құжынаған, қаптаған мақұлықтар адамдардың тұрған үйлеріне қаптап кіруіне адамдар тек күә ретінде бақылап қана, үрейлене қорқынышпен, дәрменсіздік көрсетуге мәжбүр болды. Жалпы халық шошынған. Көп адамдар өз үйінде түнде ұйқыға жатуға корқады. Фергана даласының қалалары мен кишлактарында әр түрлі қауесет сөздер тарап, сұр егеуқұйрықтардың жас баланы жеп койғаны туралы әр түрлі қоркынышты хабарлар етек алған.
Медициналық статистика мәліметтеріне жүгінсек соңғы уақытта сабаңқұйрықтардың адамға шабуыл жасауы жиі орын алып отыр.
Әсіресе қауіпті жағдай Андижан облысында орын алған. Жергілікті дәрігерлердің айтуынша, дәрігерлерге қарсы шығуға келген аурулардаң 80-90 пайызы кеміргіштердің тістеуіне ұшыраған, ал 330 адам ауруханаға түскен. Ал 2002 жылы мұндай 1300-ден астам жағдай тіркелген, бұл 1999-2001жылмен салыстырғанда көп. Бұл сабауқұйрықтар тістеген адамдар кейін қандай күй кешеді деген заңды сұрақ туады. Андижан қаласының тұрғыны Насиба Харбекованы ұйықтап жатқан жерінде егеуқұйрық тістеген. Денсаулығына қатты зиян келгені соншалық, бұл кісіге ауруханада 40 күн жатып емделуге тұра келді, ал емдеуге 100 американ доллары қажет.Бұл ақша Өзбекстан жағдайында, әсіресе Ферғана даласында көпшіліктің шамасы келмейтіндей жағдай. Одақ кезінде Өзбекстанда арнайы нәтижелі кеміргіштермен күрес жүйесі кұрылған болатын, ал қазіргі жағдайда қаржы тапшылығына байланысты кеміргіштермен күрес жұмысы тоқтап тұр.
Былтырғы жылы Андижан облысының әкімшілігі кеміргіштерді жою үшін 15 млн ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.