Motoshop ЖШС ақпараттық жүйесін автоматтандыру
8
9
10
Аңдатпа
Жобаның мақсаты Motoshop ЖШС ақпараттық жүйесін
автоматтандыру болып келеді.
Дипломдық жоба PHP, CSS, HTML және JavaScript тілдерін қолдана
отырып құрылған, ал деректер қоры MуSQL Server негізінде жүргізілген.
Тіршілік қауіпсіздігі бөлімінде еңбек жағдайларына, жұмыс орнына
талдау жасалынған. Инженердің жұмыс орнындағы жасанды жарықтандыру
бойынша есептеулер жүргізілген.
Ал техника-экономикалық негізделуі бөлімінде барлық баптар бойынша
жобаны жүзеге асырудағы шығындар анықталған және жобаның өзіндік құны
мен зияткерлік еңбектің бағасы есептелген.
Аннотация
Целью проекта является - автоматизация информационных систем
компании TOO Motoshop.
Дипломный проект разработан с использованием языков PHP, CSS,
HTML и JavaScript, а база данных проведена на основании MуSQL Server.
В главе Безопасности жизнедеятельности анализируются трудовые
условия и рабочее место. На основании полученных данных сделан расчет по
искусственному освещению.
В главе Технико-экономического обоснования проекта по всем статьям
определены расходы по осуществлению проекта, себестоимость и цена на
реализацию.
Annotations
This thesis aims to project is - automation of information system of the
company LPP Motoshop.
The diploma project is developed using language PHP, CSS, HTML and
JavaScript, and the database is made on the basis MуSQL Server.
In connection with life's dangers were analyzed elections fire safety and the
establishment of secure systems.
In the economic part of the costs have been calculated on the design of the
system, and work to make. It also describes the benefits of working with the
completion of the economic side.
11
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
1 Автоматтандырылған жұмыс орнының (АЖО) арналуы мен құрылымы, интернеттің рөлі 14
1.1 АЖО құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
1.2 АЖО-ға қойылатын жалпы талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
1.3 АЖО-ды жобалау сатылары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
1.4 Интернет ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
1.5 Интернет жетістігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
1.6 Интернеттің негізгі принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
1.7 Қазақстан интернеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
1.8 DNS server ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2 Web қосымша құру құралдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
2.1 Интернеттегі бағдарламалау тілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
2.2 РНР бағдарламалау тілі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
2.2.1 РНР тілінің артықшылықтары ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
2.3 HTML бағдарламалау тілі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.4 JavaScrpit бағдарламалау тілі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
2.5 CSS бағдарламалау тілі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
2.6 MySQL дерек қоры ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
3 Web - қосымша құруда жобалау және оны іске асыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41
3.1 Web - қосымша құру кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41
3.2 Жобаны іске асыру мерзімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..41
3.3 Реляционды қатынастарды құрастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42
3.4 Бағдарлама скриншоттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42
4 Тіршілік қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .50
4.1 Программалық өнімді жасау кезінде зиянды, потенциалдық қауіпті факторларды талдау.50
4.2 Кондиционерлеу жүйесін есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52
4.3 Табиғи жарықты есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
4.4 Тіршілік қауіпсіздігі бөлімі бойынша қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59
5 Техникалық экономикалық негізделуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..60
5.1 Бизнес жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..60
5.2 Бағдарламалық қамтаманың өңделуінің еңбек өнімділігінің есептелуі ... ... ... ... ... ... ... ...62
5.3 Бағдарламаның бағасын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
5.4 Бағдарлама өнімін сатып алуға кеткен бір жолғы шығындар есебі. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..70
5.5 Игеру саласындағы жылдық бір жолғы шығындар есебі. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...71
5.6 Ақпараттық жүйе енгізуден үнем мен табыс мөлшерінің есебі. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 72
5.7 Ақшалай құралдардың қозғалысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..73
5.8 Экономикалық тиімділікті есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .74
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .78
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .79
Қосымша А ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...80
12
Кіріспе
Бұл дипломдық жұмыста "Motoshop" компаниясының
администраторлары және жұмысшылары үшін құрылған дерекқор негізінде
клиенттік бағдарлама жасалынды. Бұл бағдарламалық шешім компания
администрторлары жұмысына көмек көрсету үшін арналған.
Бүгінгі таңда автокөліктер Қазақстан Республикасының өндірістік
инфрақұрылымының маңызды бөлшегі болып табылады. Қазақстанның
географиялық орналасуы (теңізге шығу мүмкіндігі болмауы, су кемелері
жүретін өзендер болмауы), территориясының кеңдігі, өндірістің шикізаттық
құрылымы, автокөлік саласының маңыздылығын арттыра түседі.
Веб технологиясы бәріне жетімді технология болғаннан кейін, жер
бетінде Интернет пайдаланушылар саны күрт өсті. Бұл, өз алдына, жаңа
ресурстарға сұранысты көбейтті. Аз уақыт ішінде Веб-серфингті сүюшілер
арасында аудио, видео және анимация ең әйгілі ресурстарға айналды.
Сондықтан, бұл жұмысты жасау үшін веб технологиялары қолданылды.
Дерекқор құру үшін алдымен осы саланы талдау қажет. Одан кейін жұмыс
процесіндегі деректерді сақтайтын логикалық байланысқан кестелер құрылып,
олардың негізінде жүйенің ақпараттық моделі алынады. Жүйенің ақпараттық
модель MySQL-жүйесінде деректер базасы жасалады. Клиенттік бағдарламаны
жасау PHP( ағылш. PHP: Hypertext Preprocessor -- PHP: еренмәтінді алдын - ала
үдірістегіш) тілі арқылы іске асырылады.
Бағдарлама жасау нәтижесінде, компания администраторларының
деректермен жұмыс жасаудың тиімділігі, жылдамдығы және ыңғайлылығы
артады.
13
1 Автоматтандырылған жұмыс орнының (АЖО) арналуы мен
құрылымы, интернеттің рөлі
Автоматтандырылған жұмыс орны (АЖО) немесе шетел
терминологиясында жұмыс станса (work-station) бұл анықталған
функцияларды автоматтандыру үшін қажетті құралдармен жабдықталған
белгілі бір мамандықтағы қолданушы маманның орны. Мұндай құралдар, керек
жағдайда басқа қосалқы электронды құрылғылармен, атап айтқанда, дискілік
жинақтауыштармен, басу құрылғылармен, оптикалық оқитын құрылғылармен
немесе штрих кодасын оқитын, графика құрылғыларымен, басқа АЖО-мен
және басқа жергілікті есептеу желілерімен т.б. түйіндесетін құрылғылармен
толықтырылатын әдетте дербес компьютер болып табылады.
Таралған АЖ концепциясына сәйкес олардың ішінде ақпарат көлемінің
төменнен жоғары қарай берілуі АЖ дың ұйымдық иерархияда жоғарыдағы
деңгейлердегі оның қаншалықты кажеттілігіне байланысты болады. Бұл жерде
ақпаратты өңдеу нәтижелерінің басым бөлігі және бастапқы деректер
деңгейлердің жергілікті дерекқорларда (ДБ) сақталған жөн. Осы таралған
басқару идеясын жүзеге асыруда әрбір АЖ деңгейі үшін мамандардың
автоматтандырылған жұмыс орындарын құруды талап етті.
АЖО-ның негізгі арналуы деп жұмыс орындарындағы ақпараттың
орталықтандырылмаған өңдеуді, өзінің сәйкес келетін дерекқорларын
қолданумен қатар жергілікті АЖО-мен ДК желілеріне, ал кейде қуатты ЭЕМ-
лар бар ауқымды есептеу тораптарына ену мүмкіндігімен қолдануды атауға
болады.
АЖО-да шешілетін мәселелерді шартты түрде ақпараттық және
есептеуіш деп бөлуге болады.
Ақпараттық мәселелерге ақпаратты кодалау, классификациялау (жіктеу),
жинау, құрылымдық ұйымдастыру, түзету, сақтау жатады. Ақпараттық
мәселелер жиі түрде арифметикалық пен мәтіндік сипаттағы және
байланыстағы қарапайым есептеу мен логикалық процедуралардан тұрады.
Ақпараттық мәселелер әдетте күрделі болып табылады және мамандардың
жұмыс уақытының көп бөлігін алады.
Есептеу мәселелер формальдандырылатын және жартылай
формальдандырылатын болады. Формальдандырылатын мәселелер формальды
алгоритм негізінде шешіледі және екі топқа бөлінеді: тура есептеу мәселелер
мен математикалық модельдер негізіндегі мәселелер. Тура есептеу мәселелер
қарапайым алгоритмдер көмегімен шешіледі. Одан күрделі мәселелерді шешу
үшін әртүрлі математикалық модельдерді қолдану талап етіледі. Соңғы кезде
жартылай формальданатын мәселелерді шешуге арналған сематикалық деп
аталатын амалдарды жетілдіруге аса назар аударылады. Мұндай мәселелер жиі
14
түрде экономикалық объектілерді оперативті басқару барысында, әсіресе толық
емес ақпарат жағдайында шешімді қабылдау кезінде туады.
1.1 АЖО құрылымы
АЖО бұл ұйымдастыру, функционалды және қамтамасыз ету
бөліктерінен тұратын кешенді жүйе.
Ұйымдастыру бөлігі АЖО қолданушылардың функцияларын бөліп
таратуға арналған ұйымдастыру құрлымынан, сонымен қатар мамандарды
даярлау, дамыту мен әкімшілдеу тәсілдерінің жиынтығынан тұрады.
Әкімшілдеуге жұмысты жоспарлау, тіркеу, бақылау, сараптау, реттеу, АЖО
қолданушыларының құқықтарын мен міндеттерін құжатты түрде рәсімдеуді
жатқызады.
АЖО-дың функционалды бөлігі бұл оперативті және перспективалық
жоспарлау мәселелердің шешімін, техника-экономикалық көрсеткіштердің
тіркеуін мен сараптауын камтамасыз ететін экономика-математикалық тәсілдер
кешені. Кешен құрылымы АЖО ның анықталған функцияларын жүзеге
асыратын жүйенің біршама дербес ішжүйеден тұрытыны болжамдалады.
Ішжүйелердің ерекшеленуі жұмыс орынның функционалды
специализациясы мен ұйымдық құрылымдық есеппен функцоналды ұйымдық
белгісі бойынша жүргізіледі.
АЖО-ның қамтамасыз ету бөлігі:
функционалды ішжүйелердің ақпараттық қамтамасыз етуі (АҚЕту);
техникалық құралдар кешені (ТҚК);
ішжүйелер функцияларын жүзеге асырудың программалық құралдары.
АҚЕту АЖО бұл құжаттардың, ақпарат массивтерінің (ДҚ) және
кодалаудың стандартталған және бәрыңғай формалар жиынтығы.
АЖО-да қолданылатын ақпарат тиянақтылық, оның арналуы және
қозғалу бағыты бойынша жіктеледі. Тұрақтылық бойынша ақпарат шартты
тұрақты және айнымалы тұрақты, арналуы бойынша нормативті-анықтамалық,
жоспарлау, есептемелік, сараптамалық және оперативті-өндірістік (директивті-
оперативті және оперативті) деп бөлінеді. Қозғалу бағыты бойынша ақпарат
кіріс, шығыс және аралық деп бөлінеді.
АЖО-ның техникалық құралдар кешеніне (ТҚК) ақпратты жинау,
жеткізу, өңдеу және сақтау процестердің жүзеге асырылуын қамтамасыз ететін
құрылғылар жиынтығы кіреді.
Біртекті операцияларды орындайтын құрылғылар техникалық
құралдардың функционалды топтарын құрайды. Ішжүйелердің функцияларды
жүзеге асырудың программалық құралдарына біріншіден адам-машина АЖО
жүйесінде қатынасудың программалық тір құралдарына арнап, жұмыс
ортасын қалыптастыратын операциялық жүйелерді жатқызуға болады. АЖО
прогораммалық тіл құралдары келесімен қамтамасыз етеді:
15
АЖО-ның функционалды мәселелерін шешу;
АЖО қолданушылар жағынан мәселелердің шешімін ыңғайлы және
түсінікті басқару - мәселелер интерфейстері.
1.2 АЖО-ға қойылатын жалпы талаптар
АЖО-ға қойылатын жалпы талаптар келесідей:
жүйелілік;
икемділік;
тұрақтылық;
эффективтілік (тиімділік).
Жүйелілік. АЖО жұмыс орынның функционалды арналуымен
анықталатын құрылымы бар жүйе деп қарастырғаны жөн.
Икемділік. Элементттердің стандартталуы мен құрылудың модульдігінің
арқасында жүйе мүмкін болатын қайта құруларға икемді болу керек.
Тұрақтылық. Ішкі мен сыртқы қоздыратын факторлардың әсеріне
қарамастан жүйе негізгі функцияларды орындауы керек.
Эффективтілік. АЖО-ды жүйенің құрылуы мен қолдануына кеткен
шығындарына апаратын жоғарыда келтірілген қағидалардың жүзеге асырылу
деңшейінің интегралды көрсеткіші де қарастырғаны жөн.
АЖО бұл әрдайым арнаулы сипатты жүйе. Нақты бір маманға әкімші,
экономист, инженер, конструктор, жобалаушы,сәулетші, дизайнер, дәрігер,
ұйымдастырушы, зерттеуші,кітапханашы,мұражай қызметкері және т.б.
арналған техникалық құралдар мен программалық қамтамасыз етудің
жиынтығы.
АЖО-ды ендіру компьютер ұйытқы болатын ақпаратты өңдеудің
машиналық құралдар мен адам арасындағы функциялар мен жүктеменің дұрыс
бөліп тарату жағдайында қалаған эффектті беруі мүмкін.
АЖО бұл тек еңбектің өнімділігін мен басқарудың эффективтілігін
жоғарлатуының құралы ғана емес, сонымен қатар мамандардың қоғамдық
қолайшылығының құралы.
АЖО жеке (дербес) , топтық, коллективті болуы мүмкін. Топтық пен
коллективті АЖО-ғақатысты олардың ДК-дің жүйе ретінде эфефективті
функционалдау мақсатында мамандарға (коллективке) әкімшілдеудің нақты
функцияларын анықтау қажет. АЖО адам машиналық жүйе ретінде ашық,
икемді, үнемі даму мен жетілдірілуіне бейімдіболу қажет.
Мұндай жүйеде келесі қамтамасыз етілу керек:
- мамандардың ақпаратты өңдеу машина құралдарына максималды
жақындығы;
диалогты тәртіпте жұмыс жасау;
эргономика талаптарына сәйкестілік;
компьютердің жоғары икемділігі;
16
ескілік процестердің максималды автоматтандырылуы;
жекелік жағдайда мамандардың творчестволық белсенділігін
арттыратын, ал кейін жүйенің дамуына әкелетін мамандардың еңбек
жағдайларына моральды түрде қанағат болуы;
мамандардың өзін-өзі оқыту мүмкіндігі.
1.3 АЖО-ды жобалау сатылары
АЖО-ды дұрыс ұйымдастыру, құрастыру және енгізу мақсатында оның
жобалау процесін келесі сатыларға жіктейді:
Бар басқару жүйесін зерттеу мен сараптама жасау;
АЖО құруының техникалық тапсырманы құрастыру;
АЖО-ды техникалық жобалау;
АЖО-ды жұмыстық жобалау.
1.4 Интернет ұғымы
Интернет (оқылуы интэрнэт ; ағылш. Internet -- International Network) --
компьютерлік серверлердің бүкіләлемдік желісі. Интернетке қосылу мүмкіндігі
болған жағдайда, білім беру мекемелері, мемлекеттік ұйымдар, коммерциялық
кәсіпорындар және жеке адамдар сияқты миллиондаған қайнар көзінен ақпарат
алуға болады[1].
Қазіргі кезде Интернет сөзін пайдаланғанда, физикалық желінің өзін емес,
Дүниежүзілік желі және ондағы ақпаратты айтамыз. Егер бұл терминді енгізген
ағылшын тіліндегі RFC құжатына сүйенсек, онда бұл термин екі түрде
жазылып, сәйкесінше екі мағынаға ие болады.
Егер Интернет сөзі кішкентай әріптен басталса, онда бұл термин
мәліметтер пакетін маршрутизациялау арқылы желілерді байланыстыру
ұғымын білдіреді. Бұл кезде ауқымды ақпараттық кеңістік туралы айтылмайды.
Көбінесе, бұл екі түсінікті бір-бірінен ажыратып жатпайды.
Интернет - кез-келген компьютерлермен бүкіл әлем бойынша ақпарат
алмасу мен беру мүмкіндігі, желілер жүйесі. Интернет - байланыс араларын
өзара біріктіретін, тораптардың жиынтығы.
Әрбір топтарда көбінесе UNIX операциялық жүйесін басқару арқылы
жұмыс істейтін бір немесе бірнеше қуатты компьютер-сервер болады. Мұндай
торапты кейде хост деп атайды. Торапты оның иесі - провайдер деп аталатын
ұйым немесе Интернет қызметін жабдықтаушы басқарады.
Интернет әр түрлі ережемен жұмыс істейтін желілерді біріктіреді. Бұл
ережелерді үйлестіру үшін шлюз құрылғысы қызмет етеді. Шлюз - басқаша
тәсілмен үйлеспейтін желілерді қосатын құрылғы. Шлюз әр түрлі желілердің
бірлескен жұмысын қамтамасыз етуге арналған мәліметтерді өзгертпейді.
Интернет желісіне әр түрлі операциялық жүйелерді басқару арқылы жұмыс
17
істейтін компьютерлер кіреді . Алайда, ақпарат алмасу кезінде барлық ЭЕМ
хабар беру тәсілдері туралы бірыңғай келісімдер қолданылуы тиіс. Сонда ЭЕМ-
ның қай-қайсысыда басқа кез келген ЭЕМ-нан алынған ақпарат түсінуге
қабілетті болады.
Электронды почта немесе е-mail (electronic mail - электронды почта),
адамдар арасындағы байланыс тәсілдерінің бірі болып табылады. Электронды
почтаның Интернеттегі негізгі функциясы - планетаның қай нүктесінде болса
да, Интернеттің кез келген екі пайдаланушысы арасында электронды хаттармен
- мәтіндік хабарламамен оперативті және өте тез алмасуды жүзеге асыру.
Электронды почтаның қосымша мүмкіндіктеріне мыналарды жатқызуға
болады: дыбыстық хабар, құжаттарды, сызуларды, фотосуреттерді,
бейнематериалдарды беру; ғылыми журналға, сирек кітаптарға, жарнамаға жету
және әр түрлі тауарларды жолдау немесе сату; сонымен қатар, ұжымдық іс-
әрекеттерді программалық қамтамасыз ету; мекемелер мен ұйымдарда құжат
қолдану; ұжымдық жұмысты жоспарлау. EFT хаттамалары
бойынша
электронды почтаның жаңаша пакеттері (Electronic Funds Transfer - ақшалай
қаражатты электронды аудару) және EDI (Electonic Funds Data Interchange -
мәліметтермен электронды алмасу) желі бойынша іс жүзінде қамтамасыз
етілетін ақша, шоттар және басқа қаржылық құжаттарды аудару.
Қазіргі уақытта кез-келген информациялық технологияның жаппай
техникалық компоненті компьютер болып табылатыны белгілі.
Компьютерлік
телекоммуникацияны
пайдалану
-
алыстағы
компьютермен диалогтық режимде немесе электрондық почта режимде жұмыс
істеуді ұйымдастыруды қамтамасыз етеді. Сондай-ақ, электрондық почта өте
қолайлы және аса қымбат емес.
1.5 Интернет жетістігі
Интернет технологисы жылдам өзгеріп отырады. Интернетпен жұмыс
істеу оңайлағандықтан, қазіргі өзгерістер торапты кім немесе қандай мақсатпен
қолдануында болып отыр. Дегенмен, " Web-тен білгім келген нәрсе туралы,
информация таба аламын ба?" - деген сұрақ туындайды. Сол себепті бір жаққа
телефон соғудан бұрын немесе кітапханаға барар алдында Web-тен
информация алады.
Адамдарды іздеу. Егер қажетті адамыңыздың қайда екенің білмесеңіз,
оны қайда болмаса да сіз қазіргі уақытта тауып алу мүмкіндігіңіз бар. Ол үшін
сіз қызмет каталогын немесе телефон кітапшасын қолдана аласыз.
Компанияларды, өнімдерді немесе басқа да қызметтерді іздеу. Сары
парақ (Yellow Page) атты жаңа каталог қызметі сізді қызықтыратын
мамандықтары бар компанияларды іздеуге мүмкіндік береді. Оның адресін тез
табу үшін сіз сол облысқа сәйкес кодты бере аласыз. Осылайша өзіңіз қолыңыз
жетпей жүрген затынызды да табуға болады.
18
Зерттеу. Заң кенселері бұрын қажетті информациялар үшін сағатына
$8600 төлесе, қазір олар оны Интернеттен өте аз бағаға ала алады.
Жылжымайтын заттармен айналысатын фирмалар, олардың бағасын бағалау
үшін Интернетке сай келетін демографиялық мәләметтерді пайдаланады.
Ғалымдар өздерінің соңғы зерттеу нәтижелерімен ауысады. Интернет
көмегімен бизнесмендер болашақтағы нарықтарды үйренеді.
Білім. Мектеп мұғалімдері бүкіл әлемдегі оқыту программаларын
бақылап отыра алады. Колледж оқытушылары өз шаңырақтарымен
электрондық почта арқылы хабарласып, сонымен қатар телефонмен сөйлесу
ақысын үнемдейді. Студенттер компьютерде курстық жұмыстарын жасайды.
Сонымен қатар, диалогтық режимде энциклопедияның соңғы басылымын және
басқа да қажетті материялдарды алуға болады.
Сапар. Үлкен, кіші қалалар, штаттар және бүкіл мемлекеттерді Web-те
туристік және басқа да қажетті информациялардан табуға болады. Желіде сапар
шегушілер ауа райы туралы мәліметтерді, транспорт қозғалысының уақыт
кестесін немесе мұражайдың жұмыс уақыттары туралы мәліметтер ала -алады.
Маркетинг және сауда. Мұнда программалық жабдықтарды шығарушы
компаниялар өз өнімдерін сатып, желіде жаңа нұсқаларын ұсынады. Желі
көмегімен басқа да түрлі өнімдер сатылады. Электронды кітап және
грампластинка дүкендерді оперативті режимде істейді. Клиент өзіне қажетті
мәліметті каталогтардан көре алады.
Денсаулық сақтау. Науқас адамдар мен дәрігерлер денсаулық сақтау
облысындағы соңғы ашылған жаңалықтарды біліп отырады. Өз білімдерімен
алмасып және медициналық мәселелерді шешуде бір-біріне көмектесіп
отырады.
Инвестиция. Адамдар акция сатып алып ақшаларын пайдалы айналымға
жібереді. Кейбір компаниялар өздерінің акцияларын оперативті режимде
ұсынады.Осылайша инвесторлар жаңа өнеркәсіптерді, ал өнеркәсіптер капитал
табады. Конференция және аукциондарды ұйымдастырушылар хабарлама
жасау, өтініш жинау немесе қатысушыларды тіркеу, т.б. жұмыстарды Web-те
жасайды. Мұнда информация барлық уақытта жаңарып отырады, мұнда
қағазды және транспорт шығынын әлдеқайда үнемдеуге болады.
Дін. Дін немесе басқада қоғамдық ұжымдар web-те өздері туралы айтып,
басқа адамдарды ұжымдарына шақыратын өз парақтары бар.
1.6 Интернеттің негізгі принциптері
Интернет мыңдаған корпоративті, үкіметтік, ғылыми және үй желілерінен
құралған. Әртүрлі архитектуралы және топологиялы желілерді
біріктіруге IP (Интернет Protocol) протоколын және мәліметтер пакеттерін
маршрутизациялауды қолдану арқылы қол жеткізілді. IP протоколы әдейі
физикалық байланыс арналарына тәуелсіз етіп жасалды. Яғни цифрлық
19
мәліметерді тасымалдауға арналған кез-келген жүйе Интернетпен де байланыса
алады. Желілердің байланысқан түйіндерінде арнайы маршрутизаторлар
(бағдарламалық немесе аппараттық) пакеттердің қабылдаушылардың IP-
адрестерін қарай отырып, мәліметтер пакеттерін сұрыптаумен және
бағыттаумен айналысады. IP протоколы бүкіл әлем көлемінде біртұтас адрес
кеңістігін құрады, бірақ әрбір жеке желіде өзіндік адрес кеңістігі болуы мүмкін.
IP-адрестерді осылайша ұйымдастыру маршрутизаторларға әрбір мәлімет
пакетінің бағытын анықтауға мүмкіндік береді. Осылайша, Интернет
құрамындағы жекелеген желілер арасында конфликттер болмайды, ал
мәліметтер бүкіл әлем көлемінде дәл жеткізіледі.[2]
IP протоколын IETF (Интернет Engineering Task Force) ұйымы ойлап
тапқан болатын. IETF және оның жұмыс топтары қазіргі күні де Бүкіләлемдік
желінің протоколдарын дамытумен айналысады. IETF қызметіне қарапайым
пайдаланушылар қатыса алады. Бұл ұйым комитеттері RFC құжаттарын
жариялайды. Бұл құжаттарда көптеген сұрақтардың техникалық
спецификациялары және дәл түсініктемелері беріледі.
Қазіргі заманғы кең тараған Интернет қызметтері:
- бүкіләлемдік тор;
- веб-форумдар;
- блогтар;
- вики-проекттер;
- интернет-дүкен;
- электронды почта;
- жаңалықтар топтамасы (негізінен, Usenet);
- файл-алмасу желілері;
- интернет-радио;
- интернет-теледидар;
- IP-телефония;
- мессенджерлер;
- FTP-серверлер;
- IRC (веб-чаттар);
- іздеу жүйелері;
- интернет-жарнама;
- өшірілген терминал;
- төлеу жүйелері.
1.7 Қазақстан интернеті
1998 жылы наурыз айының басында Республика телекоммуникациялық
компанияларының басқаруымен телекомуникация ассоцияциясы деген жаңа
ұйым пайда болды .
20
Коммерциялық емес құрылымның шығу мақсаты - кәсіпорынның
іскерлігін байланыстыру, желілер
телекоммуникациясының дамуын,
ақпараттық технологияны пайдалану және байланыс қызметін ұсынады.
Ассоцияның негізгісан есебінде : отандық және шетелдік операторлар
арасындағы құжат қатынастарын құруға практикалық көмек көрсету көзделген .
Осыған орай - тұтынушылар мен қолданушылар арасындағы қызметті де
қамтиды. Мұнда - электрондық World Wide Web-тің өсуімен қоса, көптеген
қызықты және арнайы web-қосымшалар пайда болуда. Соңғы уақытта, әртүрлі
анықтамалар, каталогтар және мәліметтер қоры (солардың ішінде неше түрлі
керекті тақырыптар ақпараты бар ) кіре бастады. Мысалы, web-қосымшада ---
өзіңізге керекті Голливудта түсірілген фильмді таңдап алып, сол фильм туралы
толық анықтама алуға болады.Оның жанрын,актерлік бөлімін, режисерлік және
де фильмнен бірнеше кадрларын көрсетіп шығарады. Сол жерден сізді
қызықтыратын кино актерлері, режисерлері және де дауыс операторлары
жайында толық мәлімет ала аласыз.
World Wide Web - қазіргі заманғы Интернеттің ең танымал қызметі . Оны
көбіне Интернетпен теңдестіреді, бірақ шын мәнінде бұл оның көптеген
қызметтерінің бірі. Бір Web-серверде бірнеше web-қосымшалар болуы мүмкін.
Электронды Wed - құжаттар принтерде басу үшін емес , компьютер экранында
қарап шығуға арналған және сонымен бірге оның қайсысында екені алдын ала
белгісіз .Web - парақтарды қарап шығуға арналған программалар броузерлер
деп аталады .World Wide Web түп- түгел гипермәтіндерден тұрады .Гипермәтін-
мәтінің дара блоктарымен байланысты ассоциациялық түрде ұсынылған мәтін.
Бізге кенеттен бір файл керек болып қалды делік және оның қай жерде екенің
бізге белгілі болсын. Енді сол файлды өз компьтерімізге қалай әкелу жолын
қарастырайық. Мұндай мақсат үшін файлды тасымалдау протоколы деп
аталатын жүйе қолданылады(File Transfer Protocol - FTP). FTP-серверінің
мәліметтерімен қатынас жасау үшін әркім стандартты кіру сұбатын орындау
керек. Оның бір мысалы мынадай болу керек: Open named password-FTP -
серверге кірердегі сұраныс тізбегі, мұнда:
- Open FTP-сервермен қатынас жасауды сұрау;
- қажетті информациямен толықтырылған аты немесе anonymous;
- Password- сұраушы адамның паролі немесе оның почталық адресі.
1.8 DNS server ұғымы
DNS-сервер - тиiстi хаттама бойынша сұрау салулар DNSқа жауаптары
үшiн қолайлы қосымша. DNS сонымен бiрге - сервермен қосымша iске
қосылған хост деп атай алады.
DNS-тың атқарылатын функциялары бойынша - серверлер нақты
сервердiң кескiнiне байланысты бiрнеше түрлерге жата алады топ-топтарға
21
жiктеледi; авторитативті DNS-сервер - аймақты ар жағында қандай болмасын
сәйкес келетiн сервер.
Ұста немесе (BINDтiң терминологиясында) алғашқы сервер
-
өзгерiстердiң енгiзуiне осы аймақта құқыққа ие болған сервер. Аймақтар үшiн
әдетте сервер бiр-ақ ұстада болады. Microsoft DNS-тiң жағдайында - ұстаның
Active Directoryмен сервер және оның кiрiгуi - серверлер емес, (өзгерiстердiң
репликациясы өйткенi DNS құралдар емес iске асады - сервер, Active
Directoryінiң құралдарымен, серверлердiң тең құқықтылығы және
мәлiметтердiң өзектiлiгi арқасында не қамтамасыз етiледi) бiрнеше бола алады.
Слейв немесе екiншi сервер, өзгерiстердiң ұста өзгерiстерi туралы хабар
үйрететiн рұқсатсыз енгiзу құқығы осы аймақта - сервер. Ұстаға қарағанда -
олар сервер шексiз сан бола алады. Дәл осылай Слейв (және қолданушы ұста
және слейв, айырмашылық айырып тани алмайды аймақтың күйге келтiруiндегi
өзгерiстерiнiң конфигурированиявнесениясы тек қана кезеңде көрiнiп қалады)
сервермен авторитативным болып табылады.
Кэш жасайтын DNS-тан сервер - клиенттердiң сұрау салулары қызмет
көрсететiн сервер (рекурсия сұрау салуы алады, серверлерге авторитативнымға
рекурсивтi емес сұрау салулары көмегiмен оны орындайды немесе DNS -
жоғарғы серверге рекурсия сұрау салуын алып бередi)
Жергiлiктi DNS-тер
-
сервер; DNS-тың қызмет көрсетуi үшiн
қолданылады - жергiлiктi машина атқарушы клиенттер. Бұл DNS кэш жасайтын
сервердiң бiр түрлерi iс жүзiнде жергiлiктi қосымшалардың қызмет көрсетуi
үшiн кескiнделген.
Қайта бағыттайтын DNS - сервер; рекурсия сұрау салуларын түрде
жоғарғы кэш жасайтын серверге алған рекурсия сұрау салу қайта бағыттайтын
сервер (forwarder, iшкi DNSтер ағылшынша - сервер). Кэш жасайтын DNS-қа
жүктемесiнiң төмендетуi үшiн көбiнесе қолданылады - сервер.
Түбiрлiк DNS-сервер - түбiрлiк аймағына авторитативным болатын
сервер. Жиi қолданылатын түбiрлiк серверлерiнiң жинағы 13 даналардың
әлемiнде, олардың домен аттары root-servers.netтың аймақтарында болады және
a.root-servers.net, m.root-servers.netтың b.root-servers.netтар деп аталады, m.root-
servers.net. Нақтылы кескiндерде болуы мүмкiн жергiлiктi түбiрлiк
серверлерiнiң күйге келтiруiн ахуал жергiлiктi жүйедi.
Есепке алатын DNS-тар - сервер. Қолданушыларданғы динамикалық
жаңарту қабылдаушы сервер. DHCP мен жиi сәйкес келедi - сервермен.
Microsoft DNS-серверi доменiнiң контроллерiнде жұмыс iстегенде серверi DNS
- есепке алатын сервердiң тәртiбiнде ат және IP компьютердiң сәйкестiгi туралы
мәлiметтiң доменнiң компьютерлерiнен қабылдай және доменнiң осы
аймақтары ол сәйкес жаңарта жұмыс iстейдi.
DNSBL - (мекенжайлар және аттардың қара тiзiмдерi бар серверi) сервер.
үстiрт, мұндай сервер DNS-тың иерархиясына кiрмейдi, дегенмен жұмыс,
DNSтың несi үшiн тетiк және хаттама сол қолданады - сервер.
22
Кейбiрi серверлер желiнiң әртүрлi сегменттерi үшiн әртүрлi тәртiптердегi
жұмыс iстеу мүмкiндiктерiн қолдайды. Bindтерге бұл тәртiп view деп аталады.
Мысалы, мысалы, жергiлiктi мекенжайлар үшiн сервер 10.0.0.08 ) серверлердiң
жергiлiктi мекенжайлары бере алады, сыртқы желiнiң қолданушылары үшiн -
сыртқы мекенжайлар. Мысалы, сонымен бiрге, internalдiң аймағынан атының
сұрау салуына сыртқы мекенжайлар үшiн internalдiң аймағына авторитативным
өзiн 10.0.0.08 сервердiң желiсiндегi мекенжайларды көрcетiлген диапазоны
үшiн тап қалған аймақ үшiн авторитативным сервер дәл осылай тек қана
жауапқа жауап теуiп шығауға жариялайтын бола алады белгiсiз.
Барлық DNS-тар - стандарт бойынша сервер RFC 1035 TCP және UDP-
нiң 53 порттарына жауап бередi. BIND-тiң ерте болжамының сұрау салуларын
жiберудiң жанында 53 порттарды қолданды, еркiн тiркелмеген мекенжайлар
қолдана жаңалау өзiн-өзi DNS-тар сияқты ұстайды - клиенттер.
DNS (Домен атау жүйесі).
DNS домен аттарын аударуға жауапты, мысалы www.microsoft.com
доменін IP мекенжайына мысалы 192.168.164.123. Бұл IP мекенжайлар
интернеттегі ресурстарға қолжеткізу үшін қажет.
Домен ақпараты интернеттегі DNS серверлерінде сақталады. DNS
серверлері домен үшін орнатылатын ресурстық жазбаларды іздеу үшін
пайдаланылады. Ресурстық жазбалар веб серверлері немесе хабар алмасу
сервері сияқты ресурстар қолжетімді болу үшін кейін оны IP мекенжайға
сілтейді.
Интернетте домен атын пайдалану алдында домен ақпаратын басқаратын
екі жеке аттарды пайдалануыңыз қажет:домен тіркеушісі және DNS
орналастыру қызметі. Сондай-ақ, домен тіркеушісі жиі DNS иелік ету қызметі
болып табылады. Алайда, бұл әрдайым дұрыс бола бермейді.
Домен тіркеушілері.
Домен тіркеушісі -- домен аттарын тіркейтін компания. Әркім, жеке
адамдан бастап халықаралық корпорацияға дейін интернетте оны пайдалану
алдында өздерінің домен аттарын тіркеу үшін домен тіркеушісін пайдалану
қажет. Барлық домен тіркеушілер Internet Corporation for Assigned Names and
Numbers (ICANN) ұйымы мен куәландірілуі қажет. Белгілі бір домен
тіркеушісінде қолжетімді домен атын іздегеніңізде сіз шынында осы домен
атының қолжетімділігін дүниежүзіндегі барлық домен тіркеу шілерінен
тексерген боласыз.
Негізінде
тіркелетін
домендер
саны
жылсайын
көбейеді.
Домен
тіркелулері бір домен тіркеушісінен басқасына көшіп жүру мүмкін. Егер домен
тіркелуі жаңарған болса, домен атын жалпыға бірдей қолжетімді болып қалады.
DNS иелік ету қызметтері
DNS иелік ету қызметтері -- домен үшін DNS жазбасын қамтитын DNS
серверлерге ие компания. Кейбір домен тіркеушілері DNS иелік ету
қызметтерін өздерінің домен тіркелу ретінде қамтамасыз етеді: басқа домен
23
тіркеушілері
DNS
иелік
ету
қызметтері
мен
қамтамасыз
етпейді.
Аккредитацияланған домен тіркеушілерінде тіркелу қажететілетін домен
аттарының айырмашылығы кез-келген тұлға немесе тіркелген домен аты және
ортақ IP мекен-жайы бар компания DNS серверді жасай алады және DNS
жазбаларын домендердің кез-келген санына орналастыра алады. Доменнің DNS
жазбалары DNS иелік ету қызметімен орналастырылғанда сіз және барлық
интернет доменді пайдалана алады.
Кейбір DNS иелік ету компаниялары доменіңіз үшін DNS жазбаларын
жасауға және өзгертуге мүмкіндік береді. Басқа DNS иелік ету компаниялары
доменіңіз үшін DNS жазбаларын тікелей өзгертуге мүмкіндік бермейді.
Сондай-ақ, барлық DNS иелік ету серверлері барлық DNS жазбаларын
қолдамайды. Мысалы үшін, кейбір DNS иелік ету қызметтері TXT жазбаларын
немесе SRV жазбаларын қолдамайды.
24
2 Web қосымша құру құралдары
Интернеттің дамуына орай жасалынған web-беттердің бет-бейнесі өзгере
түсуде. Бастапқыда HTML беттер тек белгілі бір ақпаратты бере отыра,
ешқандай қосымша қызметтерді атқармайтын. Бірте-бірте сұраныстар
күрделене, енді web қосымшаны құруда тек HTML тілін білу жеткіліксіз. Түрлі
технологиялар икемді web қосымша жасауға ықпалын тигізеді. Қазіргі заманауи
web қосымшаларды құру үшін: HTML, CSS, JavaScript (немесе VBScript), Flash,
PHP (немесе Perl) және MySQL реляциялық мәліметтер қоры пайдаланылады.
Технологиялардың қолданысқа енуіне байланысты web-қосымшаның оңтайлы
өзгеруін байқауға болады. Технологиялардың қолданысқа енуіне байланысты
web қосымша оңтайлы өзгеруін 1.1 - суреттен көруге болады[3].
HTML. HTML - бұл бағдарламалау да, құжаттарды басқару тілі де емес.
Бұл ең алдымен гипермәтінді белгілеу тілі. Оның басты мақсаты - мәтінді
орналастыру, құрылымын тегтер арқылы сипаттау: параграф, цитата, тізім,
бөлім.
HTML тілінде көптеген құрамдас элементтері бар. Олар құжатты кез
келген қалау бойынша безендіруге көмектеседі. Браузердің үнсіздік кейпіндегі
қаріп стильдерінің көрінісі ұнамаса, қосымша тегтер арқылы оңай өзгертуге
болады. Егер бұл да көңілден шықпаса CSS стильдер кестесін пайдалануға
болады.
XHTML. XHTML тілі XML және HTML тілдерінің қоспасы, біртіндеп
HTML-ды ығыстырып келеді.
CSS. CSS (Cascading Style Sheets) - каскадты стильдер кестесінің тілі. Ол
web-беттердің мүмкіндіктерін арттыру үшін құрастырылған.
Web-құрастырушыларға беттің сырт келбетін жақсартуға мүмкіндік
береді (қаріптер, түстер, шегіністер, орналасуы, т.б.). CSS құжаттың негізгі ішкі
құрылымын (мысалы, HTML тілінде жазылған) және оны безендіруінен (CSS-те
жазылғанынан) айыру үшін жасалған. Мұндай әрекет құжаттың сырты көрінісі
мен қайталанатын элементтерін безендіруге септігін тигізеді.
HTML мен CSS-ті пайдаланғанда келесілерді ескеру қажет:
HTML-код мәтінді логикалық тұрғыда жазады, яғни web-беттің
құрылымын береді: абзацтардың, графикалық суреттердің, жолдар мен
ұяшықтардың орналасуы мен кезегі.
CSS стильдер кестесі мәтіндерді физикалық тұрғыда орналастырады,
яғни web-беттің көрінісін береді: абзац мәтәндері қандай қаріппен терілетіндігі,
атаулары қандай түспен көрінетіндігі, кестелердің қалыңдығын және т.б.
25
2.1 - сурет - Web-технологиялардың қолданысқа енуі
Web-беттің көрінісі оның құрылымынан бөлек жасалуы тиіс. Сондықтан,
мамандандырылған web-құрастырушылар CSS стильдерін бөлек файлға
жазады.
Сонымен қатар, стильдерімен толтырылмаған HTML бет оқылуға
ыңғайлы. Себебі, HTML бетте бір уақытта web-беттерді (форматтаудың)
өңдеудің логикалық және физикалық тегтері болады. Қаріпті қоюлатып
ерекшелейтін b және strong тегтері, сонымен қатар курсивті i және
em тегтері бар. Бірақ b және i физикалық өңдеу тегтері мәтінді тек
ерекшелеп қояды (сондықтан олар ескірген және қолданылмайтын тегтер
қатарына жатқызылады), ал strong және em логикалық өңдеу тегтері тек
ерекшелеп қана қоймай, мәтінге маңыздылық дәрежесін береді. Егер web-бетті
мүмкіндігі шектеулі адамдар арнайы браузер арқылы оған дауыстап оқып
берсе, strong және em тегтер арасындағы сөздерге өзге интонация
беріледі[5].
Каскадты стильдер өзінің мәні бойынша динамикалық емес. Олар
құжаттың жүктелу барысында көріну күйін анықтауға мүмкіндік береді. CSS
көмегімен web-беттердің қасиеттерін JavaScript тілін пайдаланып динамикалық
өзгертуге болады.
DOM. DOM (Document Object Model) - құжаттың нысандық моделі.
Сценарийлер тілін қолданып web-бетті динамикалық өзгертеді. DOM әр
элементіне ID атрибуты арқылы JavaScript функциясын қояды. Осындай
функциялармен CSS арқылы берілген нысан атрибуттарының қасиеттерін
басқаруға болады.
26
ID (объект идентификаторы) барлық HTML - тегтерімен қолдайды. Оның
мәні уникалды, яғни бетте бір id- мен бірнеше элемент орналаса алмайды, ал
class элементі бірнеше элементтерге қолданыла береді. ID - динамикалық
HTML (DHTML)-дың негізгі түсінігі оның көмегімен JavaScript уникалды
объектіні анықтап басқарады.
DHTML. DHTML тілі жоқ. Динамикалық HTML - HTML- дың
шектеулерін айналып өтіп, web- браузелердің 4 версиясына ендірілген
технологияларды сипаттау үшін ойлап табылған коммерциялық термин.
DHTML web-стандарттардың комбинациясы:
CSS + JavaScript + DOM + XHTML = DHTML
мұнда CSS - объектілер атрибутын анықтайды;
JavaScript - объектілерді өзгертеді;
DOM - объектілерді табады;
XHTML - объектілерді құрады (мәтінді белгілейді).
DHML негізінде құрылған web қосымша серверге жүгінбей өзгере
алады,яғни web-беттің интерактивтілігін арттыратын клиенттік код (client-side-
code) ретінде ұсынылады.
DHTML - дың мүмкіндіктері:
‒ барлық браузерлер қолдайды;
‒ стандарты технологияларды қолданылады;
‒ web-бетті жүктегеннен кейін өзгертулерді енгізуге болады;
‒ DHTML мәтіндік файлдары Flash пен Java-ға қарағанда жылдам
жүктеледі;
‒ кеңейту модульдерін қажет етпейді;
‒ меңгеруде қарапайым;
‒ web-беттерді жасау жылдамдығы жоғары;
Кемшіліктері:
‒ JavaScript пен CSS синтаксисте жіберілген қателерге сезімтал;
‒ браузерлердегі қателерге байланысты жұмысы тұрақсыз;
‒ браузерлер мен операциондық жүйенің үйлесімсіздігіне байланысты
web-беттердің көрінісі әр түрліше.
2.1 Интернеттегі бағдарламалау тілдері
Web-қосымша құрастыруда қолданылатын программалау тілдерін 2 топқа
бөліп қарастыруға болады:
Біріншісіне, web-қосымшаға кірушінің компьютерінде, браузерінде,
орындалатын код жатқызылады. Бұлар бәріне таныс JavaScript, VBScript, Java-
апплеттері. Осы тілдерде жазылған бағдарламалар, web-беттің кодына
ендіріледі, немесе бөлек файлға жазылып web-беттен шақырылады.
Екінші топқа, web-сервер орналасқан компьютерде орындалатын
бағдарламалар жатқызылады. Бұл топқа PHP жатады, және басқа тілдерге
27
қарағанда өзінің қарапайымдылығымен ерекшеленеді. Бұл тілде бағдарламаны
құра отырып C++ немесе Perl тілдеріндегі сияқты файл сценарийлеріне қатынау
құқығы туралы, түрлі модульдерге қатынау жолдарын көрсету және т.б.
әрекеттерді ескермеуге болады. PHP бағдарламасын тестілеу үшін хостинг
провайдерде орнатылған операциондық жүйені орнату қажет емес. Сәйкес web-
серверді жүктеп PHP модулін қосса жеткілікті.
2.2 РНР бағдарламалау тілі
РНР-бұл Web - серверге жіберілетін скриптердің көмегімен Web-
беттерінің динамикалық генерациясына қажетті бағдарламалау тілі. Сіз бетті
РНР және HTML-дің көмегімен ашасыз. Web-қосымшаны пайдаланушы бетті
ашқанда, сервер html-код қосылған РНР операторларын орындайды және
нәтижені пайдаланушының браузеріне жібереді. Бұл әрекет дәл осылай ASP
және Cold Fusion-ның көмегімен жасалады. Дегенмен ASP және Cold Fusionға
қарағанда, РНР ашық бастапқы кодты өнім болып табылады және платформалы
тәуелсіз. РНР Windows NT және Unix-тің көптеген версияларын да жұмыс
жасайды. Ол Аpache - дегі модуль ретінде жіберіле береді. Егер жіберілу Apache
модулі түрінде болса РНР оңай және жылдам жұмыс жасайды. Бұл кезде
процессті жасауға байланысты туындайтын қосымша шығындар болмайды[4].
Сіздің құжат бетіңіздегі әртүрлі операциялардан басқасын РНР көмегімен
НТТР - тақырыптарды қалыптастырып HTTP орната аласыз. Сонымен қатар
аутентификацияны басқарып пайдаланушыны басқа бетке бағыттай аласыз.
РНР берілген дерек қорына енуге үлкен мүмкіндіктер ашады. Бұл сізге PDF
құжаттарды инерациялаудан, ХМL-дегі грамматикалық талдауды жасауға
мүмкіндік береді.
РНР операторлары сіздің бетіңізге Web-беттерді қойып береді, сондықтан
арнайы ортада жүзеге асырудың қажеттілігі туындамайды. Сіз РНР-кодының
блогын ?php тегінен бастап, оны ? тегімен аяқтайсыз. Бұл тегтердің
арасындағылардың барлығы РНР код ретінде интерпритацияланады. РНР
тілінің синтаксисі Си және Рerl синтаксисіне ұқсас келеді сіз ауспалыларды
оларды пайдаланудан бұрын жарияламауыңыз керек. Массивтермен Хэмтер
оңай жүзеге асырылады. Дегенмен РНР Apache құрылған жағдайда бәрінен
жылдам жұмыс жасайды. РНР web-қосымшада оны Microsoft ІІS және Netscape
Enterprise Server орналастырудың реті бар. Егер сізде РНР-ді орнатуға
бағдарламалық қамтамасыз етудің көшірмесі жоқ болса, оны сізге ресми web-
қосымша ала аласыз. Ол жерден сіз РНР-дің барлық ерекшелігімен қызмет
бейнеленген түсіндірілген жетекшілікті таба аласыз.
Соңғы он бес жылдары интернеттiң қиял-ғажайып дамуы және
адамдардың арасындағы қарым-қатынастың жаңа әдiстерiн белгiледi. Бұл
құбылыстың алдыңғы өлкелерiне (WWW ) World Wide Web-те болады.
28
РНР тарихы 1995 жылдан тәуелсiз бағдарламашы (Rasmus Lerdorf )
Расмус Лердорф сайта оның онлайндық резюмесін оқып шыққан келушiлердің
саның есептеуге арналған PerlCGI-нiң сценариын жазудан басталады. Оның
сценариы екi есептi шештi : келушiнiң деректерінің тiркелуі және келушiлердiң
санын - web бетке шығару. WWW дамыту әлi тек қана басталды, бұл есептердi
шешуге арналған ешқандайда арнайы құралдар болмады, сондықтан авторға
көп сұрақтар лап берді. Лердорф (РНР) Personal Home Page немесе (гипер мәтiн
процессоры) Hypertext Processor аталған өз құрал-сайманын тарата бастады.
Лердорфаның РНР құрал-сайманының шулы жетiстiгi РНР-дың кеңейту
лерiн өңдеуге әкеп соқты. Кеңейтулердің бірі HTML формада енгiзiлген
мәлiметтердi символдық айнымалыларға түрлендiрдi, осыдан оларды басқа
жүйелерге шығаруға мүмкiндiк берген. Қойылған мақсатқа қол жеткiзу үшiн
Лердорф өңдеулерді жасауды ендiгәрi Perl ден С-ге өтуге шештi. Сол кездегі
Рнр-дың құрал-сайманының кеңейтуi 2.0-шi РНР пайда болуына, немесе
(Personal Home Page Form Interpretator) PHPFI-i келтiрдi. Дүниежүзiнен
бағдарламашылар 2.0 версияны жетiлдiруге қатысты. Жаңа РНР версиясы
ерекше мәлiмдiлiкпен пайдаланды, және өңдеушiлердiң негiзгi командасы
жақында іріктелді. Олар HTML-ға программалық кодтың енгiзуiнің бастапқы
тұжырымдамасын тiкелей сақтады және РHP-дiң 3.0-шi версиясының пайда
болуына келтiрген лексикалық талдаудың механизмін қайтадан жазды.
РНР 4 бұл қозғалыста жұмыс жасаушы ретінде 2000 жылы жарыққа
шықты. Өндірісті жоғарылатуда қосымша ретінде РНР 4-тің мүмкіндіктері зор
еді. РНР 4-тің шығуымен ол интернет доменінің 20 пайыздан көбінде
қолданыла бастады.
2000-2004 жылдар арасында 4 версияны жұмсарту үшін белсенді
жұмыстар жалғасты. Шамамен сол кезден бастап-ақ РНР Group жаңа
версияның мүмкіндігін ойластыруға кірісті. Бірінші кезекте тілдің объектілік
мүмкіндіктерін күшейту шешілді. Бұл оның жүзеге асыру үшін ірі жобаларды
пайдалануға мүмкіндік берді. 5-ші версияны жарыққа шығару үшін қосымша
уақыт бөлінді. Оған көптеген мамандар қатысты олардың ішінен Стерлинг
Хьюза және Маркус Бергерді атап өткен жөн болар.
Ақыры 2004 жылдың шілдесінде РНР 5 ресми түрде жарыққа шығады.
Бірінші кезекте жоспарланғандай өңдеуде объектілермен жұмысты барлық
механизм жұмылдырылды. Егер алдыңғы версияларда РНР - дегі объектілік-
жобалаушылық бағдарламалау минимальды деңгейде мүмкін болатын болса, ал
РНР 5 объектілік бағдарламалауды жүзеге асыруда көптеген потенциалдарға ие.
Оныменқоса РНР ХМL мен жұмыс жасауда бағалы кеңейтулермен,
берілгендердің әртүрлі қайнар көзіне байыды.
РНР 4-дегі ХМL мен жұмыс жасауға арналған барлық негізгі
кітапханалар күрделі өңдеуге ұшырады. Мынадай танымал кеңейтілулер SAX,
DOM, және XSLT қазір libxml2-нің құрал-сайманын пайдаланады. Сонымен
қатар тағыда жаңа екі кеңейтулер қосылды - SimpleXML және SOAP.
29
SompleXML XML - берілгендермен жұмысты айтарлықтай оңайлатады.
Бұданалдын РНР-да ХМL мен жұмыс бұншалықты қарапайым болмаған еді.
SOAP - тың кеңеюі РНРда ХМL - хабарламаның көмегімен басқа
қосымшалар мен ақпаратауысатын сценарий құруға мүмкіндік береді. Мысалы
НТТР. РНР қосымшалы қазіргі таңдағы танымал веб-сервистер мен
интеграциялауға мүмкіндік туындайды.
РНР 5 MySQL (MySQL Improved) жаңа кеңeйтулер МуSQL - сервер
версиясымен 4.1.2 және жоғарылар мен жұмыс жасауға арналған. МуSQL - ға
тек қана процедуралық емес сонымен қатар объекті жобалаушылық интерфейс
жүзеге асады. Бұл модульдің қосымша мүмкіндіктері SSL-ді, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
9
10
Аңдатпа
Жобаның мақсаты Motoshop ЖШС ақпараттық жүйесін
автоматтандыру болып келеді.
Дипломдық жоба PHP, CSS, HTML және JavaScript тілдерін қолдана
отырып құрылған, ал деректер қоры MуSQL Server негізінде жүргізілген.
Тіршілік қауіпсіздігі бөлімінде еңбек жағдайларына, жұмыс орнына
талдау жасалынған. Инженердің жұмыс орнындағы жасанды жарықтандыру
бойынша есептеулер жүргізілген.
Ал техника-экономикалық негізделуі бөлімінде барлық баптар бойынша
жобаны жүзеге асырудағы шығындар анықталған және жобаның өзіндік құны
мен зияткерлік еңбектің бағасы есептелген.
Аннотация
Целью проекта является - автоматизация информационных систем
компании TOO Motoshop.
Дипломный проект разработан с использованием языков PHP, CSS,
HTML и JavaScript, а база данных проведена на основании MуSQL Server.
В главе Безопасности жизнедеятельности анализируются трудовые
условия и рабочее место. На основании полученных данных сделан расчет по
искусственному освещению.
В главе Технико-экономического обоснования проекта по всем статьям
определены расходы по осуществлению проекта, себестоимость и цена на
реализацию.
Annotations
This thesis aims to project is - automation of information system of the
company LPP Motoshop.
The diploma project is developed using language PHP, CSS, HTML and
JavaScript, and the database is made on the basis MуSQL Server.
In connection with life's dangers were analyzed elections fire safety and the
establishment of secure systems.
In the economic part of the costs have been calculated on the design of the
system, and work to make. It also describes the benefits of working with the
completion of the economic side.
11
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...13
1 Автоматтандырылған жұмыс орнының (АЖО) арналуы мен құрылымы, интернеттің рөлі 14
1.1 АЖО құрылымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 15
1.2 АЖО-ға қойылатын жалпы талаптар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..16
1.3 АЖО-ды жобалау сатылары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
1.4 Интернет ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 17
1.5 Интернет жетістігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .18
1.6 Интернеттің негізгі принциптері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 19
1.7 Қазақстан интернеті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..20
1.8 DNS server ұғымы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..21
2 Web қосымша құру құралдары ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 25
2.1 Интернеттегі бағдарламалау тілдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...27
2.2 РНР бағдарламалау тілі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .28
2.2.1 РНР тілінің артықшылықтары ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .31
2.3 HTML бағдарламалау тілі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 32
2.4 JavaScrpit бағдарламалау тілі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..34
2.5 CSS бағдарламалау тілі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .36
2.6 MySQL дерек қоры ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 38
3 Web - қосымша құруда жобалау және оны іске асыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41
3.1 Web - қосымша құру кезеңдері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..41
3.2 Жобаны іске асыру мерзімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ..41
3.3 Реляционды қатынастарды құрастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42
3.4 Бағдарлама скриншоттары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...42
4 Тіршілік қауіпсіздігі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .50
4.1 Программалық өнімді жасау кезінде зиянды, потенциалдық қауіпті факторларды талдау.50
4.2 Кондиционерлеу жүйесін есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..52
4.3 Табиғи жарықты есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..56
4.4 Тіршілік қауіпсіздігі бөлімі бойынша қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .59
5 Техникалық экономикалық негізделуі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..60
5.1 Бизнес жоспар ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..60
5.2 Бағдарламалық қамтаманың өңделуінің еңбек өнімділігінің есептелуі ... ... ... ... ... ... ... ...62
5.3 Бағдарламаның бағасын есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 69
5.4 Бағдарлама өнімін сатып алуға кеткен бір жолғы шығындар есебі. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..70
5.5 Игеру саласындағы жылдық бір жолғы шығындар есебі. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...71
5.6 Ақпараттық жүйе енгізуден үнем мен табыс мөлшерінің есебі. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 72
5.7 Ақшалай құралдардың қозғалысы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..73
5.8 Экономикалық тиімділікті есептеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .74
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .78
Әдебиеттер тізімі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .79
Қосымша А ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...80
12
Кіріспе
Бұл дипломдық жұмыста "Motoshop" компаниясының
администраторлары және жұмысшылары үшін құрылған дерекқор негізінде
клиенттік бағдарлама жасалынды. Бұл бағдарламалық шешім компания
администрторлары жұмысына көмек көрсету үшін арналған.
Бүгінгі таңда автокөліктер Қазақстан Республикасының өндірістік
инфрақұрылымының маңызды бөлшегі болып табылады. Қазақстанның
географиялық орналасуы (теңізге шығу мүмкіндігі болмауы, су кемелері
жүретін өзендер болмауы), территориясының кеңдігі, өндірістің шикізаттық
құрылымы, автокөлік саласының маңыздылығын арттыра түседі.
Веб технологиясы бәріне жетімді технология болғаннан кейін, жер
бетінде Интернет пайдаланушылар саны күрт өсті. Бұл, өз алдына, жаңа
ресурстарға сұранысты көбейтті. Аз уақыт ішінде Веб-серфингті сүюшілер
арасында аудио, видео және анимация ең әйгілі ресурстарға айналды.
Сондықтан, бұл жұмысты жасау үшін веб технологиялары қолданылды.
Дерекқор құру үшін алдымен осы саланы талдау қажет. Одан кейін жұмыс
процесіндегі деректерді сақтайтын логикалық байланысқан кестелер құрылып,
олардың негізінде жүйенің ақпараттық моделі алынады. Жүйенің ақпараттық
модель MySQL-жүйесінде деректер базасы жасалады. Клиенттік бағдарламаны
жасау PHP( ағылш. PHP: Hypertext Preprocessor -- PHP: еренмәтінді алдын - ала
үдірістегіш) тілі арқылы іске асырылады.
Бағдарлама жасау нәтижесінде, компания администраторларының
деректермен жұмыс жасаудың тиімділігі, жылдамдығы және ыңғайлылығы
артады.
13
1 Автоматтандырылған жұмыс орнының (АЖО) арналуы мен
құрылымы, интернеттің рөлі
Автоматтандырылған жұмыс орны (АЖО) немесе шетел
терминологиясында жұмыс станса (work-station) бұл анықталған
функцияларды автоматтандыру үшін қажетті құралдармен жабдықталған
белгілі бір мамандықтағы қолданушы маманның орны. Мұндай құралдар, керек
жағдайда басқа қосалқы электронды құрылғылармен, атап айтқанда, дискілік
жинақтауыштармен, басу құрылғылармен, оптикалық оқитын құрылғылармен
немесе штрих кодасын оқитын, графика құрылғыларымен, басқа АЖО-мен
және басқа жергілікті есептеу желілерімен т.б. түйіндесетін құрылғылармен
толықтырылатын әдетте дербес компьютер болып табылады.
Таралған АЖ концепциясына сәйкес олардың ішінде ақпарат көлемінің
төменнен жоғары қарай берілуі АЖ дың ұйымдық иерархияда жоғарыдағы
деңгейлердегі оның қаншалықты кажеттілігіне байланысты болады. Бұл жерде
ақпаратты өңдеу нәтижелерінің басым бөлігі және бастапқы деректер
деңгейлердің жергілікті дерекқорларда (ДБ) сақталған жөн. Осы таралған
басқару идеясын жүзеге асыруда әрбір АЖ деңгейі үшін мамандардың
автоматтандырылған жұмыс орындарын құруды талап етті.
АЖО-ның негізгі арналуы деп жұмыс орындарындағы ақпараттың
орталықтандырылмаған өңдеуді, өзінің сәйкес келетін дерекқорларын
қолданумен қатар жергілікті АЖО-мен ДК желілеріне, ал кейде қуатты ЭЕМ-
лар бар ауқымды есептеу тораптарына ену мүмкіндігімен қолдануды атауға
болады.
АЖО-да шешілетін мәселелерді шартты түрде ақпараттық және
есептеуіш деп бөлуге болады.
Ақпараттық мәселелерге ақпаратты кодалау, классификациялау (жіктеу),
жинау, құрылымдық ұйымдастыру, түзету, сақтау жатады. Ақпараттық
мәселелер жиі түрде арифметикалық пен мәтіндік сипаттағы және
байланыстағы қарапайым есептеу мен логикалық процедуралардан тұрады.
Ақпараттық мәселелер әдетте күрделі болып табылады және мамандардың
жұмыс уақытының көп бөлігін алады.
Есептеу мәселелер формальдандырылатын және жартылай
формальдандырылатын болады. Формальдандырылатын мәселелер формальды
алгоритм негізінде шешіледі және екі топқа бөлінеді: тура есептеу мәселелер
мен математикалық модельдер негізіндегі мәселелер. Тура есептеу мәселелер
қарапайым алгоритмдер көмегімен шешіледі. Одан күрделі мәселелерді шешу
үшін әртүрлі математикалық модельдерді қолдану талап етіледі. Соңғы кезде
жартылай формальданатын мәселелерді шешуге арналған сематикалық деп
аталатын амалдарды жетілдіруге аса назар аударылады. Мұндай мәселелер жиі
14
түрде экономикалық объектілерді оперативті басқару барысында, әсіресе толық
емес ақпарат жағдайында шешімді қабылдау кезінде туады.
1.1 АЖО құрылымы
АЖО бұл ұйымдастыру, функционалды және қамтамасыз ету
бөліктерінен тұратын кешенді жүйе.
Ұйымдастыру бөлігі АЖО қолданушылардың функцияларын бөліп
таратуға арналған ұйымдастыру құрлымынан, сонымен қатар мамандарды
даярлау, дамыту мен әкімшілдеу тәсілдерінің жиынтығынан тұрады.
Әкімшілдеуге жұмысты жоспарлау, тіркеу, бақылау, сараптау, реттеу, АЖО
қолданушыларының құқықтарын мен міндеттерін құжатты түрде рәсімдеуді
жатқызады.
АЖО-дың функционалды бөлігі бұл оперативті және перспективалық
жоспарлау мәселелердің шешімін, техника-экономикалық көрсеткіштердің
тіркеуін мен сараптауын камтамасыз ететін экономика-математикалық тәсілдер
кешені. Кешен құрылымы АЖО ның анықталған функцияларын жүзеге
асыратын жүйенің біршама дербес ішжүйеден тұрытыны болжамдалады.
Ішжүйелердің ерекшеленуі жұмыс орынның функционалды
специализациясы мен ұйымдық құрылымдық есеппен функцоналды ұйымдық
белгісі бойынша жүргізіледі.
АЖО-ның қамтамасыз ету бөлігі:
функционалды ішжүйелердің ақпараттық қамтамасыз етуі (АҚЕту);
техникалық құралдар кешені (ТҚК);
ішжүйелер функцияларын жүзеге асырудың программалық құралдары.
АҚЕту АЖО бұл құжаттардың, ақпарат массивтерінің (ДҚ) және
кодалаудың стандартталған және бәрыңғай формалар жиынтығы.
АЖО-да қолданылатын ақпарат тиянақтылық, оның арналуы және
қозғалу бағыты бойынша жіктеледі. Тұрақтылық бойынша ақпарат шартты
тұрақты және айнымалы тұрақты, арналуы бойынша нормативті-анықтамалық,
жоспарлау, есептемелік, сараптамалық және оперативті-өндірістік (директивті-
оперативті және оперативті) деп бөлінеді. Қозғалу бағыты бойынша ақпарат
кіріс, шығыс және аралық деп бөлінеді.
АЖО-ның техникалық құралдар кешеніне (ТҚК) ақпратты жинау,
жеткізу, өңдеу және сақтау процестердің жүзеге асырылуын қамтамасыз ететін
құрылғылар жиынтығы кіреді.
Біртекті операцияларды орындайтын құрылғылар техникалық
құралдардың функционалды топтарын құрайды. Ішжүйелердің функцияларды
жүзеге асырудың программалық құралдарына біріншіден адам-машина АЖО
жүйесінде қатынасудың программалық тір құралдарына арнап, жұмыс
ортасын қалыптастыратын операциялық жүйелерді жатқызуға болады. АЖО
прогораммалық тіл құралдары келесімен қамтамасыз етеді:
15
АЖО-ның функционалды мәселелерін шешу;
АЖО қолданушылар жағынан мәселелердің шешімін ыңғайлы және
түсінікті басқару - мәселелер интерфейстері.
1.2 АЖО-ға қойылатын жалпы талаптар
АЖО-ға қойылатын жалпы талаптар келесідей:
жүйелілік;
икемділік;
тұрақтылық;
эффективтілік (тиімділік).
Жүйелілік. АЖО жұмыс орынның функционалды арналуымен
анықталатын құрылымы бар жүйе деп қарастырғаны жөн.
Икемділік. Элементттердің стандартталуы мен құрылудың модульдігінің
арқасында жүйе мүмкін болатын қайта құруларға икемді болу керек.
Тұрақтылық. Ішкі мен сыртқы қоздыратын факторлардың әсеріне
қарамастан жүйе негізгі функцияларды орындауы керек.
Эффективтілік. АЖО-ды жүйенің құрылуы мен қолдануына кеткен
шығындарына апаратын жоғарыда келтірілген қағидалардың жүзеге асырылу
деңшейінің интегралды көрсеткіші де қарастырғаны жөн.
АЖО бұл әрдайым арнаулы сипатты жүйе. Нақты бір маманға әкімші,
экономист, инженер, конструктор, жобалаушы,сәулетші, дизайнер, дәрігер,
ұйымдастырушы, зерттеуші,кітапханашы,мұражай қызметкері және т.б.
арналған техникалық құралдар мен программалық қамтамасыз етудің
жиынтығы.
АЖО-ды ендіру компьютер ұйытқы болатын ақпаратты өңдеудің
машиналық құралдар мен адам арасындағы функциялар мен жүктеменің дұрыс
бөліп тарату жағдайында қалаған эффектті беруі мүмкін.
АЖО бұл тек еңбектің өнімділігін мен басқарудың эффективтілігін
жоғарлатуының құралы ғана емес, сонымен қатар мамандардың қоғамдық
қолайшылығының құралы.
АЖО жеке (дербес) , топтық, коллективті болуы мүмкін. Топтық пен
коллективті АЖО-ғақатысты олардың ДК-дің жүйе ретінде эфефективті
функционалдау мақсатында мамандарға (коллективке) әкімшілдеудің нақты
функцияларын анықтау қажет. АЖО адам машиналық жүйе ретінде ашық,
икемді, үнемі даму мен жетілдірілуіне бейімдіболу қажет.
Мұндай жүйеде келесі қамтамасыз етілу керек:
- мамандардың ақпаратты өңдеу машина құралдарына максималды
жақындығы;
диалогты тәртіпте жұмыс жасау;
эргономика талаптарына сәйкестілік;
компьютердің жоғары икемділігі;
16
ескілік процестердің максималды автоматтандырылуы;
жекелік жағдайда мамандардың творчестволық белсенділігін
арттыратын, ал кейін жүйенің дамуына әкелетін мамандардың еңбек
жағдайларына моральды түрде қанағат болуы;
мамандардың өзін-өзі оқыту мүмкіндігі.
1.3 АЖО-ды жобалау сатылары
АЖО-ды дұрыс ұйымдастыру, құрастыру және енгізу мақсатында оның
жобалау процесін келесі сатыларға жіктейді:
Бар басқару жүйесін зерттеу мен сараптама жасау;
АЖО құруының техникалық тапсырманы құрастыру;
АЖО-ды техникалық жобалау;
АЖО-ды жұмыстық жобалау.
1.4 Интернет ұғымы
Интернет (оқылуы интэрнэт ; ағылш. Internet -- International Network) --
компьютерлік серверлердің бүкіләлемдік желісі. Интернетке қосылу мүмкіндігі
болған жағдайда, білім беру мекемелері, мемлекеттік ұйымдар, коммерциялық
кәсіпорындар және жеке адамдар сияқты миллиондаған қайнар көзінен ақпарат
алуға болады[1].
Қазіргі кезде Интернет сөзін пайдаланғанда, физикалық желінің өзін емес,
Дүниежүзілік желі және ондағы ақпаратты айтамыз. Егер бұл терминді енгізген
ағылшын тіліндегі RFC құжатына сүйенсек, онда бұл термин екі түрде
жазылып, сәйкесінше екі мағынаға ие болады.
Егер Интернет сөзі кішкентай әріптен басталса, онда бұл термин
мәліметтер пакетін маршрутизациялау арқылы желілерді байланыстыру
ұғымын білдіреді. Бұл кезде ауқымды ақпараттық кеңістік туралы айтылмайды.
Көбінесе, бұл екі түсінікті бір-бірінен ажыратып жатпайды.
Интернет - кез-келген компьютерлермен бүкіл әлем бойынша ақпарат
алмасу мен беру мүмкіндігі, желілер жүйесі. Интернет - байланыс араларын
өзара біріктіретін, тораптардың жиынтығы.
Әрбір топтарда көбінесе UNIX операциялық жүйесін басқару арқылы
жұмыс істейтін бір немесе бірнеше қуатты компьютер-сервер болады. Мұндай
торапты кейде хост деп атайды. Торапты оның иесі - провайдер деп аталатын
ұйым немесе Интернет қызметін жабдықтаушы басқарады.
Интернет әр түрлі ережемен жұмыс істейтін желілерді біріктіреді. Бұл
ережелерді үйлестіру үшін шлюз құрылғысы қызмет етеді. Шлюз - басқаша
тәсілмен үйлеспейтін желілерді қосатын құрылғы. Шлюз әр түрлі желілердің
бірлескен жұмысын қамтамасыз етуге арналған мәліметтерді өзгертпейді.
Интернет желісіне әр түрлі операциялық жүйелерді басқару арқылы жұмыс
17
істейтін компьютерлер кіреді . Алайда, ақпарат алмасу кезінде барлық ЭЕМ
хабар беру тәсілдері туралы бірыңғай келісімдер қолданылуы тиіс. Сонда ЭЕМ-
ның қай-қайсысыда басқа кез келген ЭЕМ-нан алынған ақпарат түсінуге
қабілетті болады.
Электронды почта немесе е-mail (electronic mail - электронды почта),
адамдар арасындағы байланыс тәсілдерінің бірі болып табылады. Электронды
почтаның Интернеттегі негізгі функциясы - планетаның қай нүктесінде болса
да, Интернеттің кез келген екі пайдаланушысы арасында электронды хаттармен
- мәтіндік хабарламамен оперативті және өте тез алмасуды жүзеге асыру.
Электронды почтаның қосымша мүмкіндіктеріне мыналарды жатқызуға
болады: дыбыстық хабар, құжаттарды, сызуларды, фотосуреттерді,
бейнематериалдарды беру; ғылыми журналға, сирек кітаптарға, жарнамаға жету
және әр түрлі тауарларды жолдау немесе сату; сонымен қатар, ұжымдық іс-
әрекеттерді программалық қамтамасыз ету; мекемелер мен ұйымдарда құжат
қолдану; ұжымдық жұмысты жоспарлау. EFT хаттамалары
бойынша
электронды почтаның жаңаша пакеттері (Electronic Funds Transfer - ақшалай
қаражатты электронды аудару) және EDI (Electonic Funds Data Interchange -
мәліметтермен электронды алмасу) желі бойынша іс жүзінде қамтамасыз
етілетін ақша, шоттар және басқа қаржылық құжаттарды аудару.
Қазіргі уақытта кез-келген информациялық технологияның жаппай
техникалық компоненті компьютер болып табылатыны белгілі.
Компьютерлік
телекоммуникацияны
пайдалану
-
алыстағы
компьютермен диалогтық режимде немесе электрондық почта режимде жұмыс
істеуді ұйымдастыруды қамтамасыз етеді. Сондай-ақ, электрондық почта өте
қолайлы және аса қымбат емес.
1.5 Интернет жетістігі
Интернет технологисы жылдам өзгеріп отырады. Интернетпен жұмыс
істеу оңайлағандықтан, қазіргі өзгерістер торапты кім немесе қандай мақсатпен
қолдануында болып отыр. Дегенмен, " Web-тен білгім келген нәрсе туралы,
информация таба аламын ба?" - деген сұрақ туындайды. Сол себепті бір жаққа
телефон соғудан бұрын немесе кітапханаға барар алдында Web-тен
информация алады.
Адамдарды іздеу. Егер қажетті адамыңыздың қайда екенің білмесеңіз,
оны қайда болмаса да сіз қазіргі уақытта тауып алу мүмкіндігіңіз бар. Ол үшін
сіз қызмет каталогын немесе телефон кітапшасын қолдана аласыз.
Компанияларды, өнімдерді немесе басқа да қызметтерді іздеу. Сары
парақ (Yellow Page) атты жаңа каталог қызметі сізді қызықтыратын
мамандықтары бар компанияларды іздеуге мүмкіндік береді. Оның адресін тез
табу үшін сіз сол облысқа сәйкес кодты бере аласыз. Осылайша өзіңіз қолыңыз
жетпей жүрген затынызды да табуға болады.
18
Зерттеу. Заң кенселері бұрын қажетті информациялар үшін сағатына
$8600 төлесе, қазір олар оны Интернеттен өте аз бағаға ала алады.
Жылжымайтын заттармен айналысатын фирмалар, олардың бағасын бағалау
үшін Интернетке сай келетін демографиялық мәләметтерді пайдаланады.
Ғалымдар өздерінің соңғы зерттеу нәтижелерімен ауысады. Интернет
көмегімен бизнесмендер болашақтағы нарықтарды үйренеді.
Білім. Мектеп мұғалімдері бүкіл әлемдегі оқыту программаларын
бақылап отыра алады. Колледж оқытушылары өз шаңырақтарымен
электрондық почта арқылы хабарласып, сонымен қатар телефонмен сөйлесу
ақысын үнемдейді. Студенттер компьютерде курстық жұмыстарын жасайды.
Сонымен қатар, диалогтық режимде энциклопедияның соңғы басылымын және
басқа да қажетті материялдарды алуға болады.
Сапар. Үлкен, кіші қалалар, штаттар және бүкіл мемлекеттерді Web-те
туристік және басқа да қажетті информациялардан табуға болады. Желіде сапар
шегушілер ауа райы туралы мәліметтерді, транспорт қозғалысының уақыт
кестесін немесе мұражайдың жұмыс уақыттары туралы мәліметтер ала -алады.
Маркетинг және сауда. Мұнда программалық жабдықтарды шығарушы
компаниялар өз өнімдерін сатып, желіде жаңа нұсқаларын ұсынады. Желі
көмегімен басқа да түрлі өнімдер сатылады. Электронды кітап және
грампластинка дүкендерді оперативті режимде істейді. Клиент өзіне қажетті
мәліметті каталогтардан көре алады.
Денсаулық сақтау. Науқас адамдар мен дәрігерлер денсаулық сақтау
облысындағы соңғы ашылған жаңалықтарды біліп отырады. Өз білімдерімен
алмасып және медициналық мәселелерді шешуде бір-біріне көмектесіп
отырады.
Инвестиция. Адамдар акция сатып алып ақшаларын пайдалы айналымға
жібереді. Кейбір компаниялар өздерінің акцияларын оперативті режимде
ұсынады.Осылайша инвесторлар жаңа өнеркәсіптерді, ал өнеркәсіптер капитал
табады. Конференция және аукциондарды ұйымдастырушылар хабарлама
жасау, өтініш жинау немесе қатысушыларды тіркеу, т.б. жұмыстарды Web-те
жасайды. Мұнда информация барлық уақытта жаңарып отырады, мұнда
қағазды және транспорт шығынын әлдеқайда үнемдеуге болады.
Дін. Дін немесе басқада қоғамдық ұжымдар web-те өздері туралы айтып,
басқа адамдарды ұжымдарына шақыратын өз парақтары бар.
1.6 Интернеттің негізгі принциптері
Интернет мыңдаған корпоративті, үкіметтік, ғылыми және үй желілерінен
құралған. Әртүрлі архитектуралы және топологиялы желілерді
біріктіруге IP (Интернет Protocol) протоколын және мәліметтер пакеттерін
маршрутизациялауды қолдану арқылы қол жеткізілді. IP протоколы әдейі
физикалық байланыс арналарына тәуелсіз етіп жасалды. Яғни цифрлық
19
мәліметерді тасымалдауға арналған кез-келген жүйе Интернетпен де байланыса
алады. Желілердің байланысқан түйіндерінде арнайы маршрутизаторлар
(бағдарламалық немесе аппараттық) пакеттердің қабылдаушылардың IP-
адрестерін қарай отырып, мәліметтер пакеттерін сұрыптаумен және
бағыттаумен айналысады. IP протоколы бүкіл әлем көлемінде біртұтас адрес
кеңістігін құрады, бірақ әрбір жеке желіде өзіндік адрес кеңістігі болуы мүмкін.
IP-адрестерді осылайша ұйымдастыру маршрутизаторларға әрбір мәлімет
пакетінің бағытын анықтауға мүмкіндік береді. Осылайша, Интернет
құрамындағы жекелеген желілер арасында конфликттер болмайды, ал
мәліметтер бүкіл әлем көлемінде дәл жеткізіледі.[2]
IP протоколын IETF (Интернет Engineering Task Force) ұйымы ойлап
тапқан болатын. IETF және оның жұмыс топтары қазіргі күні де Бүкіләлемдік
желінің протоколдарын дамытумен айналысады. IETF қызметіне қарапайым
пайдаланушылар қатыса алады. Бұл ұйым комитеттері RFC құжаттарын
жариялайды. Бұл құжаттарда көптеген сұрақтардың техникалық
спецификациялары және дәл түсініктемелері беріледі.
Қазіргі заманғы кең тараған Интернет қызметтері:
- бүкіләлемдік тор;
- веб-форумдар;
- блогтар;
- вики-проекттер;
- интернет-дүкен;
- электронды почта;
- жаңалықтар топтамасы (негізінен, Usenet);
- файл-алмасу желілері;
- интернет-радио;
- интернет-теледидар;
- IP-телефония;
- мессенджерлер;
- FTP-серверлер;
- IRC (веб-чаттар);
- іздеу жүйелері;
- интернет-жарнама;
- өшірілген терминал;
- төлеу жүйелері.
1.7 Қазақстан интернеті
1998 жылы наурыз айының басында Республика телекоммуникациялық
компанияларының басқаруымен телекомуникация ассоцияциясы деген жаңа
ұйым пайда болды .
20
Коммерциялық емес құрылымның шығу мақсаты - кәсіпорынның
іскерлігін байланыстыру, желілер
телекоммуникациясының дамуын,
ақпараттық технологияны пайдалану және байланыс қызметін ұсынады.
Ассоцияның негізгісан есебінде : отандық және шетелдік операторлар
арасындағы құжат қатынастарын құруға практикалық көмек көрсету көзделген .
Осыған орай - тұтынушылар мен қолданушылар арасындағы қызметті де
қамтиды. Мұнда - электрондық World Wide Web-тің өсуімен қоса, көптеген
қызықты және арнайы web-қосымшалар пайда болуда. Соңғы уақытта, әртүрлі
анықтамалар, каталогтар және мәліметтер қоры (солардың ішінде неше түрлі
керекті тақырыптар ақпараты бар ) кіре бастады. Мысалы, web-қосымшада ---
өзіңізге керекті Голливудта түсірілген фильмді таңдап алып, сол фильм туралы
толық анықтама алуға болады.Оның жанрын,актерлік бөлімін, режисерлік және
де фильмнен бірнеше кадрларын көрсетіп шығарады. Сол жерден сізді
қызықтыратын кино актерлері, режисерлері және де дауыс операторлары
жайында толық мәлімет ала аласыз.
World Wide Web - қазіргі заманғы Интернеттің ең танымал қызметі . Оны
көбіне Интернетпен теңдестіреді, бірақ шын мәнінде бұл оның көптеген
қызметтерінің бірі. Бір Web-серверде бірнеше web-қосымшалар болуы мүмкін.
Электронды Wed - құжаттар принтерде басу үшін емес , компьютер экранында
қарап шығуға арналған және сонымен бірге оның қайсысында екені алдын ала
белгісіз .Web - парақтарды қарап шығуға арналған программалар броузерлер
деп аталады .World Wide Web түп- түгел гипермәтіндерден тұрады .Гипермәтін-
мәтінің дара блоктарымен байланысты ассоциациялық түрде ұсынылған мәтін.
Бізге кенеттен бір файл керек болып қалды делік және оның қай жерде екенің
бізге белгілі болсын. Енді сол файлды өз компьтерімізге қалай әкелу жолын
қарастырайық. Мұндай мақсат үшін файлды тасымалдау протоколы деп
аталатын жүйе қолданылады(File Transfer Protocol - FTP). FTP-серверінің
мәліметтерімен қатынас жасау үшін әркім стандартты кіру сұбатын орындау
керек. Оның бір мысалы мынадай болу керек: Open named password-FTP -
серверге кірердегі сұраныс тізбегі, мұнда:
- Open FTP-сервермен қатынас жасауды сұрау;
- қажетті информациямен толықтырылған аты немесе anonymous;
- Password- сұраушы адамның паролі немесе оның почталық адресі.
1.8 DNS server ұғымы
DNS-сервер - тиiстi хаттама бойынша сұрау салулар DNSқа жауаптары
үшiн қолайлы қосымша. DNS сонымен бiрге - сервермен қосымша iске
қосылған хост деп атай алады.
DNS-тың атқарылатын функциялары бойынша - серверлер нақты
сервердiң кескiнiне байланысты бiрнеше түрлерге жата алады топ-топтарға
21
жiктеледi; авторитативті DNS-сервер - аймақты ар жағында қандай болмасын
сәйкес келетiн сервер.
Ұста немесе (BINDтiң терминологиясында) алғашқы сервер
-
өзгерiстердiң енгiзуiне осы аймақта құқыққа ие болған сервер. Аймақтар үшiн
әдетте сервер бiр-ақ ұстада болады. Microsoft DNS-тiң жағдайында - ұстаның
Active Directoryмен сервер және оның кiрiгуi - серверлер емес, (өзгерiстердiң
репликациясы өйткенi DNS құралдар емес iске асады - сервер, Active
Directoryінiң құралдарымен, серверлердiң тең құқықтылығы және
мәлiметтердiң өзектiлiгi арқасында не қамтамасыз етiледi) бiрнеше бола алады.
Слейв немесе екiншi сервер, өзгерiстердiң ұста өзгерiстерi туралы хабар
үйрететiн рұқсатсыз енгiзу құқығы осы аймақта - сервер. Ұстаға қарағанда -
олар сервер шексiз сан бола алады. Дәл осылай Слейв (және қолданушы ұста
және слейв, айырмашылық айырып тани алмайды аймақтың күйге келтiруiндегi
өзгерiстерiнiң конфигурированиявнесениясы тек қана кезеңде көрiнiп қалады)
сервермен авторитативным болып табылады.
Кэш жасайтын DNS-тан сервер - клиенттердiң сұрау салулары қызмет
көрсететiн сервер (рекурсия сұрау салуы алады, серверлерге авторитативнымға
рекурсивтi емес сұрау салулары көмегiмен оны орындайды немесе DNS -
жоғарғы серверге рекурсия сұрау салуын алып бередi)
Жергiлiктi DNS-тер
-
сервер; DNS-тың қызмет көрсетуi үшiн
қолданылады - жергiлiктi машина атқарушы клиенттер. Бұл DNS кэш жасайтын
сервердiң бiр түрлерi iс жүзiнде жергiлiктi қосымшалардың қызмет көрсетуi
үшiн кескiнделген.
Қайта бағыттайтын DNS - сервер; рекурсия сұрау салуларын түрде
жоғарғы кэш жасайтын серверге алған рекурсия сұрау салу қайта бағыттайтын
сервер (forwarder, iшкi DNSтер ағылшынша - сервер). Кэш жасайтын DNS-қа
жүктемесiнiң төмендетуi үшiн көбiнесе қолданылады - сервер.
Түбiрлiк DNS-сервер - түбiрлiк аймағына авторитативным болатын
сервер. Жиi қолданылатын түбiрлiк серверлерiнiң жинағы 13 даналардың
әлемiнде, олардың домен аттары root-servers.netтың аймақтарында болады және
a.root-servers.net, m.root-servers.netтың b.root-servers.netтар деп аталады, m.root-
servers.net. Нақтылы кескiндерде болуы мүмкiн жергiлiктi түбiрлiк
серверлерiнiң күйге келтiруiн ахуал жергiлiктi жүйедi.
Есепке алатын DNS-тар - сервер. Қолданушыларданғы динамикалық
жаңарту қабылдаушы сервер. DHCP мен жиi сәйкес келедi - сервермен.
Microsoft DNS-серверi доменiнiң контроллерiнде жұмыс iстегенде серверi DNS
- есепке алатын сервердiң тәртiбiнде ат және IP компьютердiң сәйкестiгi туралы
мәлiметтiң доменнiң компьютерлерiнен қабылдай және доменнiң осы
аймақтары ол сәйкес жаңарта жұмыс iстейдi.
DNSBL - (мекенжайлар және аттардың қара тiзiмдерi бар серверi) сервер.
үстiрт, мұндай сервер DNS-тың иерархиясына кiрмейдi, дегенмен жұмыс,
DNSтың несi үшiн тетiк және хаттама сол қолданады - сервер.
22
Кейбiрi серверлер желiнiң әртүрлi сегменттерi үшiн әртүрлi тәртiптердегi
жұмыс iстеу мүмкiндiктерiн қолдайды. Bindтерге бұл тәртiп view деп аталады.
Мысалы, мысалы, жергiлiктi мекенжайлар үшiн сервер 10.0.0.08 ) серверлердiң
жергiлiктi мекенжайлары бере алады, сыртқы желiнiң қолданушылары үшiн -
сыртқы мекенжайлар. Мысалы, сонымен бiрге, internalдiң аймағынан атының
сұрау салуына сыртқы мекенжайлар үшiн internalдiң аймағына авторитативным
өзiн 10.0.0.08 сервердiң желiсiндегi мекенжайларды көрcетiлген диапазоны
үшiн тап қалған аймақ үшiн авторитативным сервер дәл осылай тек қана
жауапқа жауап теуiп шығауға жариялайтын бола алады белгiсiз.
Барлық DNS-тар - стандарт бойынша сервер RFC 1035 TCP және UDP-
нiң 53 порттарына жауап бередi. BIND-тiң ерте болжамының сұрау салуларын
жiберудiң жанында 53 порттарды қолданды, еркiн тiркелмеген мекенжайлар
қолдана жаңалау өзiн-өзi DNS-тар сияқты ұстайды - клиенттер.
DNS (Домен атау жүйесі).
DNS домен аттарын аударуға жауапты, мысалы www.microsoft.com
доменін IP мекенжайына мысалы 192.168.164.123. Бұл IP мекенжайлар
интернеттегі ресурстарға қолжеткізу үшін қажет.
Домен ақпараты интернеттегі DNS серверлерінде сақталады. DNS
серверлері домен үшін орнатылатын ресурстық жазбаларды іздеу үшін
пайдаланылады. Ресурстық жазбалар веб серверлері немесе хабар алмасу
сервері сияқты ресурстар қолжетімді болу үшін кейін оны IP мекенжайға
сілтейді.
Интернетте домен атын пайдалану алдында домен ақпаратын басқаратын
екі жеке аттарды пайдалануыңыз қажет:домен тіркеушісі және DNS
орналастыру қызметі. Сондай-ақ, домен тіркеушісі жиі DNS иелік ету қызметі
болып табылады. Алайда, бұл әрдайым дұрыс бола бермейді.
Домен тіркеушілері.
Домен тіркеушісі -- домен аттарын тіркейтін компания. Әркім, жеке
адамдан бастап халықаралық корпорацияға дейін интернетте оны пайдалану
алдында өздерінің домен аттарын тіркеу үшін домен тіркеушісін пайдалану
қажет. Барлық домен тіркеушілер Internet Corporation for Assigned Names and
Numbers (ICANN) ұйымы мен куәландірілуі қажет. Белгілі бір домен
тіркеушісінде қолжетімді домен атын іздегеніңізде сіз шынында осы домен
атының қолжетімділігін дүниежүзіндегі барлық домен тіркеу шілерінен
тексерген боласыз.
Негізінде
тіркелетін
домендер
саны
жылсайын
көбейеді.
Домен
тіркелулері бір домен тіркеушісінен басқасына көшіп жүру мүмкін. Егер домен
тіркелуі жаңарған болса, домен атын жалпыға бірдей қолжетімді болып қалады.
DNS иелік ету қызметтері
DNS иелік ету қызметтері -- домен үшін DNS жазбасын қамтитын DNS
серверлерге ие компания. Кейбір домен тіркеушілері DNS иелік ету
қызметтерін өздерінің домен тіркелу ретінде қамтамасыз етеді: басқа домен
23
тіркеушілері
DNS
иелік
ету
қызметтері
мен
қамтамасыз
етпейді.
Аккредитацияланған домен тіркеушілерінде тіркелу қажететілетін домен
аттарының айырмашылығы кез-келген тұлға немесе тіркелген домен аты және
ортақ IP мекен-жайы бар компания DNS серверді жасай алады және DNS
жазбаларын домендердің кез-келген санына орналастыра алады. Доменнің DNS
жазбалары DNS иелік ету қызметімен орналастырылғанда сіз және барлық
интернет доменді пайдалана алады.
Кейбір DNS иелік ету компаниялары доменіңіз үшін DNS жазбаларын
жасауға және өзгертуге мүмкіндік береді. Басқа DNS иелік ету компаниялары
доменіңіз үшін DNS жазбаларын тікелей өзгертуге мүмкіндік бермейді.
Сондай-ақ, барлық DNS иелік ету серверлері барлық DNS жазбаларын
қолдамайды. Мысалы үшін, кейбір DNS иелік ету қызметтері TXT жазбаларын
немесе SRV жазбаларын қолдамайды.
24
2 Web қосымша құру құралдары
Интернеттің дамуына орай жасалынған web-беттердің бет-бейнесі өзгере
түсуде. Бастапқыда HTML беттер тек белгілі бір ақпаратты бере отыра,
ешқандай қосымша қызметтерді атқармайтын. Бірте-бірте сұраныстар
күрделене, енді web қосымшаны құруда тек HTML тілін білу жеткіліксіз. Түрлі
технологиялар икемді web қосымша жасауға ықпалын тигізеді. Қазіргі заманауи
web қосымшаларды құру үшін: HTML, CSS, JavaScript (немесе VBScript), Flash,
PHP (немесе Perl) және MySQL реляциялық мәліметтер қоры пайдаланылады.
Технологиялардың қолданысқа енуіне байланысты web-қосымшаның оңтайлы
өзгеруін байқауға болады. Технологиялардың қолданысқа енуіне байланысты
web қосымша оңтайлы өзгеруін 1.1 - суреттен көруге болады[3].
HTML. HTML - бұл бағдарламалау да, құжаттарды басқару тілі де емес.
Бұл ең алдымен гипермәтінді белгілеу тілі. Оның басты мақсаты - мәтінді
орналастыру, құрылымын тегтер арқылы сипаттау: параграф, цитата, тізім,
бөлім.
HTML тілінде көптеген құрамдас элементтері бар. Олар құжатты кез
келген қалау бойынша безендіруге көмектеседі. Браузердің үнсіздік кейпіндегі
қаріп стильдерінің көрінісі ұнамаса, қосымша тегтер арқылы оңай өзгертуге
болады. Егер бұл да көңілден шықпаса CSS стильдер кестесін пайдалануға
болады.
XHTML. XHTML тілі XML және HTML тілдерінің қоспасы, біртіндеп
HTML-ды ығыстырып келеді.
CSS. CSS (Cascading Style Sheets) - каскадты стильдер кестесінің тілі. Ол
web-беттердің мүмкіндіктерін арттыру үшін құрастырылған.
Web-құрастырушыларға беттің сырт келбетін жақсартуға мүмкіндік
береді (қаріптер, түстер, шегіністер, орналасуы, т.б.). CSS құжаттың негізгі ішкі
құрылымын (мысалы, HTML тілінде жазылған) және оны безендіруінен (CSS-те
жазылғанынан) айыру үшін жасалған. Мұндай әрекет құжаттың сырты көрінісі
мен қайталанатын элементтерін безендіруге септігін тигізеді.
HTML мен CSS-ті пайдаланғанда келесілерді ескеру қажет:
HTML-код мәтінді логикалық тұрғыда жазады, яғни web-беттің
құрылымын береді: абзацтардың, графикалық суреттердің, жолдар мен
ұяшықтардың орналасуы мен кезегі.
CSS стильдер кестесі мәтіндерді физикалық тұрғыда орналастырады,
яғни web-беттің көрінісін береді: абзац мәтәндері қандай қаріппен терілетіндігі,
атаулары қандай түспен көрінетіндігі, кестелердің қалыңдығын және т.б.
25
2.1 - сурет - Web-технологиялардың қолданысқа енуі
Web-беттің көрінісі оның құрылымынан бөлек жасалуы тиіс. Сондықтан,
мамандандырылған web-құрастырушылар CSS стильдерін бөлек файлға
жазады.
Сонымен қатар, стильдерімен толтырылмаған HTML бет оқылуға
ыңғайлы. Себебі, HTML бетте бір уақытта web-беттерді (форматтаудың)
өңдеудің логикалық және физикалық тегтері болады. Қаріпті қоюлатып
ерекшелейтін b және strong тегтері, сонымен қатар курсивті i және
em тегтері бар. Бірақ b және i физикалық өңдеу тегтері мәтінді тек
ерекшелеп қояды (сондықтан олар ескірген және қолданылмайтын тегтер
қатарына жатқызылады), ал strong және em логикалық өңдеу тегтері тек
ерекшелеп қана қоймай, мәтінге маңыздылық дәрежесін береді. Егер web-бетті
мүмкіндігі шектеулі адамдар арнайы браузер арқылы оған дауыстап оқып
берсе, strong және em тегтер арасындағы сөздерге өзге интонация
беріледі[5].
Каскадты стильдер өзінің мәні бойынша динамикалық емес. Олар
құжаттың жүктелу барысында көріну күйін анықтауға мүмкіндік береді. CSS
көмегімен web-беттердің қасиеттерін JavaScript тілін пайдаланып динамикалық
өзгертуге болады.
DOM. DOM (Document Object Model) - құжаттың нысандық моделі.
Сценарийлер тілін қолданып web-бетті динамикалық өзгертеді. DOM әр
элементіне ID атрибуты арқылы JavaScript функциясын қояды. Осындай
функциялармен CSS арқылы берілген нысан атрибуттарының қасиеттерін
басқаруға болады.
26
ID (объект идентификаторы) барлық HTML - тегтерімен қолдайды. Оның
мәні уникалды, яғни бетте бір id- мен бірнеше элемент орналаса алмайды, ал
class элементі бірнеше элементтерге қолданыла береді. ID - динамикалық
HTML (DHTML)-дың негізгі түсінігі оның көмегімен JavaScript уникалды
объектіні анықтап басқарады.
DHTML. DHTML тілі жоқ. Динамикалық HTML - HTML- дың
шектеулерін айналып өтіп, web- браузелердің 4 версиясына ендірілген
технологияларды сипаттау үшін ойлап табылған коммерциялық термин.
DHTML web-стандарттардың комбинациясы:
CSS + JavaScript + DOM + XHTML = DHTML
мұнда CSS - объектілер атрибутын анықтайды;
JavaScript - объектілерді өзгертеді;
DOM - объектілерді табады;
XHTML - объектілерді құрады (мәтінді белгілейді).
DHML негізінде құрылған web қосымша серверге жүгінбей өзгере
алады,яғни web-беттің интерактивтілігін арттыратын клиенттік код (client-side-
code) ретінде ұсынылады.
DHTML - дың мүмкіндіктері:
‒ барлық браузерлер қолдайды;
‒ стандарты технологияларды қолданылады;
‒ web-бетті жүктегеннен кейін өзгертулерді енгізуге болады;
‒ DHTML мәтіндік файлдары Flash пен Java-ға қарағанда жылдам
жүктеледі;
‒ кеңейту модульдерін қажет етпейді;
‒ меңгеруде қарапайым;
‒ web-беттерді жасау жылдамдығы жоғары;
Кемшіліктері:
‒ JavaScript пен CSS синтаксисте жіберілген қателерге сезімтал;
‒ браузерлердегі қателерге байланысты жұмысы тұрақсыз;
‒ браузерлер мен операциондық жүйенің үйлесімсіздігіне байланысты
web-беттердің көрінісі әр түрліше.
2.1 Интернеттегі бағдарламалау тілдері
Web-қосымша құрастыруда қолданылатын программалау тілдерін 2 топқа
бөліп қарастыруға болады:
Біріншісіне, web-қосымшаға кірушінің компьютерінде, браузерінде,
орындалатын код жатқызылады. Бұлар бәріне таныс JavaScript, VBScript, Java-
апплеттері. Осы тілдерде жазылған бағдарламалар, web-беттің кодына
ендіріледі, немесе бөлек файлға жазылып web-беттен шақырылады.
Екінші топқа, web-сервер орналасқан компьютерде орындалатын
бағдарламалар жатқызылады. Бұл топқа PHP жатады, және басқа тілдерге
27
қарағанда өзінің қарапайымдылығымен ерекшеленеді. Бұл тілде бағдарламаны
құра отырып C++ немесе Perl тілдеріндегі сияқты файл сценарийлеріне қатынау
құқығы туралы, түрлі модульдерге қатынау жолдарын көрсету және т.б.
әрекеттерді ескермеуге болады. PHP бағдарламасын тестілеу үшін хостинг
провайдерде орнатылған операциондық жүйені орнату қажет емес. Сәйкес web-
серверді жүктеп PHP модулін қосса жеткілікті.
2.2 РНР бағдарламалау тілі
РНР-бұл Web - серверге жіберілетін скриптердің көмегімен Web-
беттерінің динамикалық генерациясына қажетті бағдарламалау тілі. Сіз бетті
РНР және HTML-дің көмегімен ашасыз. Web-қосымшаны пайдаланушы бетті
ашқанда, сервер html-код қосылған РНР операторларын орындайды және
нәтижені пайдаланушының браузеріне жібереді. Бұл әрекет дәл осылай ASP
және Cold Fusion-ның көмегімен жасалады. Дегенмен ASP және Cold Fusionға
қарағанда, РНР ашық бастапқы кодты өнім болып табылады және платформалы
тәуелсіз. РНР Windows NT және Unix-тің көптеген версияларын да жұмыс
жасайды. Ол Аpache - дегі модуль ретінде жіберіле береді. Егер жіберілу Apache
модулі түрінде болса РНР оңай және жылдам жұмыс жасайды. Бұл кезде
процессті жасауға байланысты туындайтын қосымша шығындар болмайды[4].
Сіздің құжат бетіңіздегі әртүрлі операциялардан басқасын РНР көмегімен
НТТР - тақырыптарды қалыптастырып HTTP орната аласыз. Сонымен қатар
аутентификацияны басқарып пайдаланушыны басқа бетке бағыттай аласыз.
РНР берілген дерек қорына енуге үлкен мүмкіндіктер ашады. Бұл сізге PDF
құжаттарды инерациялаудан, ХМL-дегі грамматикалық талдауды жасауға
мүмкіндік береді.
РНР операторлары сіздің бетіңізге Web-беттерді қойып береді, сондықтан
арнайы ортада жүзеге асырудың қажеттілігі туындамайды. Сіз РНР-кодының
блогын ?php тегінен бастап, оны ? тегімен аяқтайсыз. Бұл тегтердің
арасындағылардың барлығы РНР код ретінде интерпритацияланады. РНР
тілінің синтаксисі Си және Рerl синтаксисіне ұқсас келеді сіз ауспалыларды
оларды пайдаланудан бұрын жарияламауыңыз керек. Массивтермен Хэмтер
оңай жүзеге асырылады. Дегенмен РНР Apache құрылған жағдайда бәрінен
жылдам жұмыс жасайды. РНР web-қосымшада оны Microsoft ІІS және Netscape
Enterprise Server орналастырудың реті бар. Егер сізде РНР-ді орнатуға
бағдарламалық қамтамасыз етудің көшірмесі жоқ болса, оны сізге ресми web-
қосымша ала аласыз. Ол жерден сіз РНР-дің барлық ерекшелігімен қызмет
бейнеленген түсіндірілген жетекшілікті таба аласыз.
Соңғы он бес жылдары интернеттiң қиял-ғажайып дамуы және
адамдардың арасындағы қарым-қатынастың жаңа әдiстерiн белгiледi. Бұл
құбылыстың алдыңғы өлкелерiне (WWW ) World Wide Web-те болады.
28
РНР тарихы 1995 жылдан тәуелсiз бағдарламашы (Rasmus Lerdorf )
Расмус Лердорф сайта оның онлайндық резюмесін оқып шыққан келушiлердің
саның есептеуге арналған PerlCGI-нiң сценариын жазудан басталады. Оның
сценариы екi есептi шештi : келушiнiң деректерінің тiркелуі және келушiлердiң
санын - web бетке шығару. WWW дамыту әлi тек қана басталды, бұл есептердi
шешуге арналған ешқандайда арнайы құралдар болмады, сондықтан авторға
көп сұрақтар лап берді. Лердорф (РНР) Personal Home Page немесе (гипер мәтiн
процессоры) Hypertext Processor аталған өз құрал-сайманын тарата бастады.
Лердорфаның РНР құрал-сайманының шулы жетiстiгi РНР-дың кеңейту
лерiн өңдеуге әкеп соқты. Кеңейтулердің бірі HTML формада енгiзiлген
мәлiметтердi символдық айнымалыларға түрлендiрдi, осыдан оларды басқа
жүйелерге шығаруға мүмкiндiк берген. Қойылған мақсатқа қол жеткiзу үшiн
Лердорф өңдеулерді жасауды ендiгәрi Perl ден С-ге өтуге шештi. Сол кездегі
Рнр-дың құрал-сайманының кеңейтуi 2.0-шi РНР пайда болуына, немесе
(Personal Home Page Form Interpretator) PHPFI-i келтiрдi. Дүниежүзiнен
бағдарламашылар 2.0 версияны жетiлдiруге қатысты. Жаңа РНР версиясы
ерекше мәлiмдiлiкпен пайдаланды, және өңдеушiлердiң негiзгi командасы
жақында іріктелді. Олар HTML-ға программалық кодтың енгiзуiнің бастапқы
тұжырымдамасын тiкелей сақтады және РHP-дiң 3.0-шi версиясының пайда
болуына келтiрген лексикалық талдаудың механизмін қайтадан жазды.
РНР 4 бұл қозғалыста жұмыс жасаушы ретінде 2000 жылы жарыққа
шықты. Өндірісті жоғарылатуда қосымша ретінде РНР 4-тің мүмкіндіктері зор
еді. РНР 4-тің шығуымен ол интернет доменінің 20 пайыздан көбінде
қолданыла бастады.
2000-2004 жылдар арасында 4 версияны жұмсарту үшін белсенді
жұмыстар жалғасты. Шамамен сол кезден бастап-ақ РНР Group жаңа
версияның мүмкіндігін ойластыруға кірісті. Бірінші кезекте тілдің объектілік
мүмкіндіктерін күшейту шешілді. Бұл оның жүзеге асыру үшін ірі жобаларды
пайдалануға мүмкіндік берді. 5-ші версияны жарыққа шығару үшін қосымша
уақыт бөлінді. Оған көптеген мамандар қатысты олардың ішінен Стерлинг
Хьюза және Маркус Бергерді атап өткен жөн болар.
Ақыры 2004 жылдың шілдесінде РНР 5 ресми түрде жарыққа шығады.
Бірінші кезекте жоспарланғандай өңдеуде объектілермен жұмысты барлық
механизм жұмылдырылды. Егер алдыңғы версияларда РНР - дегі объектілік-
жобалаушылық бағдарламалау минимальды деңгейде мүмкін болатын болса, ал
РНР 5 объектілік бағдарламалауды жүзеге асыруда көптеген потенциалдарға ие.
Оныменқоса РНР ХМL мен жұмыс жасауда бағалы кеңейтулермен,
берілгендердің әртүрлі қайнар көзіне байыды.
РНР 4-дегі ХМL мен жұмыс жасауға арналған барлық негізгі
кітапханалар күрделі өңдеуге ұшырады. Мынадай танымал кеңейтілулер SAX,
DOM, және XSLT қазір libxml2-нің құрал-сайманын пайдаланады. Сонымен
қатар тағыда жаңа екі кеңейтулер қосылды - SimpleXML және SOAP.
29
SompleXML XML - берілгендермен жұмысты айтарлықтай оңайлатады.
Бұданалдын РНР-да ХМL мен жұмыс бұншалықты қарапайым болмаған еді.
SOAP - тың кеңеюі РНРда ХМL - хабарламаның көмегімен басқа
қосымшалар мен ақпаратауысатын сценарий құруға мүмкіндік береді. Мысалы
НТТР. РНР қосымшалы қазіргі таңдағы танымал веб-сервистер мен
интеграциялауға мүмкіндік туындайды.
РНР 5 MySQL (MySQL Improved) жаңа кеңeйтулер МуSQL - сервер
версиясымен 4.1.2 және жоғарылар мен жұмыс жасауға арналған. МуSQL - ға
тек қана процедуралық емес сонымен қатар объекті жобалаушылық интерфейс
жүзеге асады. Бұл модульдің қосымша мүмкіндіктері SSL-ді, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz