Түйе сүтінің иммуноглобулиндері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 31 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫм МИНИСТРЛІГІ

әл-фараби атындағы Қазақ ұлттық университеті

Биология факультеті

Биотехнология, биохимия, өсімдіктер физиологиясы кафедрасы

БІТІРУ ЖҰМЫСЫ

Түйе сүтінің иммуноглобулиндері

Орындаған
4 курс студенті___________________________ __________
_____ _______ 2009 ж

Ғылыми жетекшісі,
аға оқытушы, тағам ғыл. PhD__________________________
_____ _______ 2009 ж

Норма бақылаушы__________________________ _________
_____ _______ 2009 ж

Кафедра меңгерушісінің
рұқсатымен қорғауға жіберілді
б.ғ.д., профессор__________________________ ___________
_____ _______ 2009 ж

Алматы, 2010 ж

РЕФЕРАТ

Бітіру жұмысы 33 бет, 11 кесте, 4 сурет, 34 әдебиеттерден тұрады.
Кілттік сөздер: түйе сүті, түйе уызы, физико-химиялық көрсеткіштер,
лактациялық кезең, дромедар, бактриан, гибрид.
Зерттеу объектісі: Алматы облысының Іле ауданы, Ақши ауылы, ЖШС
Даулет-Бекет түйе шаруашылығындағы таза түркімен Аруанасы тұқымының
түйелерінің сүті. Атырау облысында Теңдік шаруа қожалығының таза Қазақ
Бактриан тұқымының түйелері. Зерттеуге құрама сүт үлгілері бүкіл сауылатын
түйе табының сауылым соңында алынды, сонымен бірге түйе төлдеген соң
бірінші сауылған уызы алынды.
Жұмыстың мақсаты: Қазақстан жағдайында түйе тұқымы мен мекен еткен
жеріне байланысты, түйе сүті мен уызының физико–химиялық қасиеттерін,
олардың құрамындағы иммуноглобулиндердің мөлшерін анықтау және түр топтарға
жіктеу болып табылады.
Жұмыстың міндеті: Түйе сүті мен уызының физико-химиялық қасиеттерін,
белоктардың мөлшерін, pH мәнін, Тернер бойынша қышқылдығын анықтау. Алматы
және Атырау облысының түйе сүті мен уызының иммуноглобулиндерін бөліп алу
үшін түйе сүті мен уызының белоктарын аммоний сульфаты ((NH4 )2SO4)
ертіндісімен қанықтыру негізінде фракциялау.

ҚЫСҚАРТЫЛҒАН СӨЗДЕР

ЖШС – Жауапкершілігі шектеулі серіктестік
2,6-ДХФИФ – 2,6 дихлорфенолиндофенол
CIRAD - Халықаралық Ауылшаруашылық ғылыми зерттеу орталығы
Ig - иммуноглобулиндер

МАЗМҰНЫ

Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . ... 6
1 Әдебиетке шолу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 7
1.1 Түйенің әлемдік популяциясы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1.2 Түйе сүтіне жалпылай сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 8
1.3 Түйе уызының құрамы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 10
1.4 Түйе уызының физико химиялық көрсеткіштері ... ... ... ... ... ... . 12
1.5 Түйе сүтінің сарысу белоктары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
1.6 Түйе сүтінің антимикробтық факторлары ... ... ... ... ... ... ... ... . 14
1.7 Иммуноглобулиндерге жалпы сипаттама ... ... ... ... ... ... ... ... . 15
1.8 Иммуноглобулиндерді зерттеуде қолданылатын әдістер ... ... ... ... 16
1.8.1Лактоферрин мен иммуноглобулин G-дің арабайланысы ... ... ... .. 17
1.8.2Хроматография әдісі және оның түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2 Зерттеу объектісі мен әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 22
2.1 Зерттеу объектісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.2 Зерттеу әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 22
2.2.1Тернер бойынша қышқылдығын анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... . 22
2.2.2Lаctoscan-Сүт анализаторы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 22
2.2.3Лоури әдісі бойынша жалпы белок мөлшерін анықтау ... ... ... ... .. 22
2.2.4С витаминінің мөлшерін анықтау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 23
2.3 Сарысу белоктарын фракциялау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 23
2.3.1Түйе сүті мен уыздың белоктық фракцияларын бөліп алу ... ... ... . 23
2.3.2SDS- PAGE- Электрофорез әдісі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 24
3 Зерттеу нәтижелері және оларды талқылау ... ... ... ... ... ... ... 26
3.1 Түйе сүтінің физико-химиялық көрсеткіштерін талдау ... ... ... ... . 26
3.2 Түйе уызының физико-химиялық көрсеткіштерін талдау ... ... ... . 26
3.3 Түйе сүті мен уызының сарысу белоктық фракцияларын бөліп алу. 27
3.4 Түйе уызын фракциялау ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 28
3.5 Түйе сүтінің сарысу белоктарын электрофоретикалық зерттеу ... ... 28
4 Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... . 32
5 Қолданылған әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 33

КІРІСПЕ

Соңғы жылдары дүние жүзінде түйе малының бас саны артуы мен таралу
көлемінің кеңеюіне байланысты, адамдардың түйеге деген қызығушылығы артты.
Ертеде адамдар түйені қара жердің кемесі деп, шөл далада көлік ретінде
пайдаланса, қазір техникалық дәуірде түйені және одан алынантын өнімдерді
құнарлы тағамдар мен дәрілік материaлдардың шикі зат көзі ретінде қарап,
ерекше назар аударуда.
Түйе сүті мен шұбаттың туберкулезге, асқорту жолының ауруларына, қан
аздық, нерв клеткаларын тыныштандыру, иммунитетті көтеру, қатерлі ісік
клеткаларының бөлінуін тежейтін шипалық қасиеттері бар. Ғалымдардың
зерттеуі бойынша түйе сүті мен шұбатында емдік қасиетінің болуы, оның
құрамындағы иммуноглобулиндерге байланысты деген болжам бар. Сонымен бірге,
оның құрамында белоктың, минералдық заттардың мөлшері жоғары. Қазіргі
уақытта түйе сүтінің бактериоцидтік, антивирустық және емдік қасиеттері
жөнінде ғылыми еңбектерде кеңінен жазылып жүр. Оның құрамында пайдалы
қасиеттерге ие жаңа белоктар, пептидтер, анықталды. Әсіресе сүттің
антимикробтық факторын құрайтын сарысу белоктары: лактоферрин, лизоцим,
иммуноглобулиндер т.б. бөліп алу, олардың қасиеттерін медицинада қолдану
бағытындағы зерттеу жұмыстары қарқынды жүргізіліп жатыр.
Бітіру жұмысының мақсаты Қазақстан жағдайында маусым өзгерісіне
байланысты түйе сүті мен уызының физико-химиялық қасиетін және оның
құрамындағы иммуноглобулиндердің мөлшерін анықтау және түр топтарға жіктеу
болып табылады.
Осы мақсаттарға жету үшін төмендегідей міндеттер қойылды:
Алматы және Атырау облысы бойынша түйе сүті мен уызының иммуноглобулиндерін
бөліп алу.
Түйе сүті мен уызының физико-химиялық қасиеттерін, белоктардың
мөлшерін, pH мәнін, Тернер бойынша қышқылдығын анықтау.

1. Әдебиетке шолу

1.1 Түйенің әлемдік популяциясы
Camelidae немесе түйе тұқымдастылар әлемде кең тараған. Барлық түйе
тұқымдастар жұп тұяқтылар отрядына (Artiodactyla), күйіс қайтарушылар
немесе ай тәріздес тобына (Ruminantia), мүйізгек аяқтылар туысына
(Tylopoda), түйе тұқымдастарына (Camelidae) жатады. Түйе тұқымдасы өз
кезегінде үш текке бөлінеді; Camelus, Lama және Vicugna. Camelus үш түрге
бөлінеді: Иран мен Түркменстанның шекарасында, Қазақстан, Оңтүстік Сібір,
Моңғолия және Қытайда кездесетін бактриандар (Camelus bactrianus) және
Африка, Түркменстан және Қазақстанда шоғырланған дромедарлар (Camelus
dromedarius) Camelus ferus [1,2].
Дүние жүзіндегі түйелердің 12 миллионы Африкада, ал 4,5 миллионы
Азияда тараған деген мәліметтер келтіреді. 1-кестеде Yagil (1982) бойынша
әлемдегі түйелердің таралуы туралы мәліметтер берілген.

1-кесте. Әлемдегі түйелердің популяциясы (миллион), *Yagil бойынша
Мемлекеттер Жылдар
Бактриандар 1978 1969 – 1971
Қытай 0.6 – 1.04 1.15
Монголия 0.62 0.64
Кеңес Одағы 0.23 0.25
0.91 – 1.89 2.04
Дромедарлар
Солтүстік Шығыс Африка:
Сомали 5.4 2.5
Судан 2.9 1.6
Эфиопия 1.0 0.9
Кения 0.6 0.4
9.9 5.4
Батыс Африка:
Мавритания 0.7 0.1
Чад 0.4 0.1
Нигер 0.4 0.2
Мали 0.2 0.1
Сенегал 0.1 -
1.8 0.5
Солтүстік Африка:
Тунис 0.2 0.2
Египет 0.1 0.1
Либия 0.1 0.3
Морокко 0.02 0.2
0.5 1.0
Азия:
Үндістан 1.2 0.6
Пәкістан 0.8 0.5
Ауғаныстан 0.3 0.3
Ирак 0.2 0.5
Сауд Арабиясы 0.1 0.3
Иран 0.03 0.6
2.9 3.2

Қазақстанның түйе шаруашылығындағы ерекшелігі – дромедар тұқымды да,
бактриан тұқымды да түйелер мен осы тұқымдардың гибрид ұрпақтары да
кезедеседі. Олардың жүк көтергіштігі, ет өнімділігі жоғары [1]. Одақ
тараған кезеңде бірталай түйе шаруашылығында мал басын жекешелендіру жұмысы
жүйесіз жүргізіліп, соның салдарынан түйе саны едәуір кеміп кетті. Өткен
ғасырдың 30-жылдарында республиканың барлық шаруашылық категориясында 1
миллион 200 мың бас түйе болса, қазіргі санақ бойынша Қазақстанда 150 000
бас түйе бар. 1991 жылмен салыстырғанда 22,8% кеміген. Қазіргі уақытта
түйе санының өсуіне, оның ары қарай дамуына баса назар аударып, одан
алынатын өнімдердің саны мен сапасын жақсарту қажеттілігі туындап отыр.

1.2 Түйе сүтіне жалпылай сипаттама
Жалпы сүт сұйық ертінді күйінде болады, оның құрамында 200-ден
астам әр түрлі органикалық және минералды заттар бар. Су мөлшері 83%- 89%-
тей болады, қалған бөлігі белоктар, майлар, көмірсулар, минералды заттар,
витаминдер, әр түрлі биологиялық активті заттар (гормондар, ферменттер,
арнайы қорғаныштық заттар және т.б.) құрайды. Сонымен қатар, бұл өнімнің
құрамындағы заттар өзара оптимальді арақатынаста болғандықтан, жеңіл және
толығырақ сіңірледі [3].
Түйе ыстыққа шыдамды жануар болғандықтан, шөл және шөлейтті
аймақтарда тіршілік етеді. Басқа ауыл шаруашылық жануарлармен салыстырғанда
түйенің сүттілігі жоғары болады. Академик И.П.Павлов сүтті табиғаттың өзі
дайындаған әсерлі тағамы деп атаса, Гиппократ әр түрлі мал сүтінің емдік
қасиеті бірдей болмайтындығын анықтаған. Оның пікірінше, ешкі мен бие сүті
көкірек ауруын жазады, сиыр сүті – құяң мен қан аздыққа шипа, бие мен түйе
сүттерінің көптеген ауруларды жазуға септігі бар деп көрсетілген.
Көбінесе түйе сүтін балауса кезінде ішеді. Түйе сүтінің түсі әдетте қар
сияқты ақ болады, дәмі тәтті тұздылау, консистенциясы қою, сапырған кезде
көпіреді. Қалыпты жағдайда ол тәтті болады, кей кездерде тұзды болуы да
мүмкін [1,2]. Жаңа сауылған түйе сүтінің рН көрсеткіші жоғары болады және
6,5-6,7 құрайды. Бұл қой сүтінің рН көрсеткішіне ұқсас. Түйе сүтін сақтап
қойғанда оның қышқылдығы тез өседі [1].
Түйе сүтінің химиялық құрамы үнемі тұрақты бола бермейді. Ол
малдың тұқымына, азықтандырылуына, күтіп бағылуына, жыл мезгіліне, жасына
және физиологиялық жағдайына байланысты өзгеріп отырады. Сонымен қатар,
әлемнің әр түкпіріндегі түйелердің сүтінің құрамы да әр түрлі болады.
Май – мал организміне негізгі күш-қуат беретін зат, ол жылу балансын
реттеуге және бұлшықет энергиясының қалыптасуына өте қажет.
Түйе сүтінің майлылығы әр түрлі, ол малдың тұқымына, азықтандырылуына,
жыл мезгіліне, т.б. себептерге байланысты. Түйе сүтінің майлылығы орташа
есеппен 5,3% болады. С.Херасковтың мәліметтеріне сүйенсек, нар буданы
сүтінің майлылығы 5,14%, қоспақтікі 5,05% болған [2].
Сүт құрамында стериндер де кездеседі. Ішіндегі ең маңыздысы -
эргостерин, ол күн сәулесінің немесе ультракүлгін сәулелерінің әсерінен Д2
витаминіне айналады. Сүт майымен бірге болатын липоидтар (фосфатидтер,
цереброзидтер, стериндер) клеткалық зат алмасуда, майларды сіңіру
интенсивтілігінде, бүйрек үсті безінің қыртысты қабаты гормондарының
түзілуінде маңызды рөл атқарады [2].
Витаминдер
Витаминдер – зат алмасу процесінде, оның ішінде биохимиялық
процестерде катализатор қызметін атқарады. Түйе сүтінде B1, B2, және C
витаминдері сиыр сүтіне қарағанда анағұрлым жоғары болады. Сүттің құрамында
барлық суда еритін және майда еритін витаминдер де болады. Олардың мөлшері
үлкен болмаса да, сүт адамның күнделікті тағамы болғандықтан, организмді
белгілі мөлшермен қамтамасыз етеді. Сиыр сүтіндегі витаминдер мөлшері
қорегіне және жыл мезгіліне байланысты болады. Жазда сүт витаминдерге бай
болады. 100 мл сүттегі орташа витамин мөлшері 2-кестеде көрсетілгендей.

2- кесте.Түйе сүті құрамындағы витаминдердің мөлшері

Витаминдер Мөлшері
A 0,025 мг
B-каротин 0,015 мг
C 1,3 мг
РР 0,1 мг
B1 0,04 мг
B2 0,15 мг

Адам рационында сүт жеткілікті түрде болса,онда организмнің B2 витаминінің
күнделікті нормасының жартысымен қамтамасыз етеді [2].

Минералды заттар
Сүт құрамындағы минералды заттар ұлпалардың жаңа клеткаларын,
ферменттерін, витаминдерін, гормондарын қалыптастыруда, организмде
минералды зат алмасуында үлкен рөл атқарады. Кальций – қан қысымын
реттеуде, рак ауруының кейбір түрлерімен ауру мүмкіншілігін төмендетеді,
йод – қалқанша безіндегі тироксин гормонының синтезіне қатысады, натрий мен
калий хлоридтері, фосфаттар қан мен протоплазманың элементтерін
қалыптастыруына қатысады.
Көмірсулар
Сүт көмірсулары негізінен лактозамен берілген. Мөлшері орташа 4,5-5%
құрайды. Лактозаның сахарозаға қарағанда ерігіштігі төменірек, тәттілігі 5-
6 есе төмен, сондықтан сүттің тәттілігі айқын білінбейді. Барлық қанттар
сияқты лактоза да организмге жеңіл сіңіріледі, сіңірілуі 98% құрайды.
Асқорту ферменттерінің әсерінен лактоза глюкоза мен галактозаға ыдырайды.
Олар қанға өтіп, энергия көзі ретінде қолданылады. Сонымен қатар, лактоза
ішектегі пайдалы микрофлораның қалыптасуына және шірігіш, ауру қоздырғыш
микробтардың өсуін тежеуге қатысады. Лактоза жүйке жүйесінің стимулияторы,
жүрек, қан-тамыр ауруларынан сақтайды [12].
Казеин
Негізгі тағамдық белок, ол негізінен ірімшік сүзбе және басқа өте
бағалы тағамдық өнімдерді алу өндірісінде пайдаланады. Қазірше оның ерекше
биологиялық қасиеттері әлі толық ашылған жоқ. Бірақ оның технологиялық және
тағамдық сапасы жақсы зерттелген [13]. Казеиннің 30-ға жуық фракциясы бар.
Олардың негізгілер: αS1 - (38 %), αS2 - (10 %), ß - (39 %) және æ - (13 %)
казеиндер. S индексі – казеиннің фракциясы кальций иондарының әсерінен
тұнбаға шөгуін білдіреді, 1 және 2 цифрлары бұдан ұсақ екіншілік фракцияны
көрсетеді. Казеин фракцияларының массасы 19000 - нан 25000 дейін. Сонымен
қатар сүттің құрамында казеиннің негізгі фракцияларының фрагменттері немесе
туындылары бар.

1.3 Түйе уызының құрамы
Уыз – жануар төлдегеннен кейінгі алғашқы сүт. Ол жүктіліктің соңғы
мезгілі мен төлдегеннен соң 1-2 күнде қалыптаса бастайды. Оның құрамы май
сүттен едәуір өзгешелеу. Уыздың құрамында белок пен витаминдер 2-3 еседей
көп. Барлық сүтқоректілерде олардың жаңадан туған төлдері үшін алғашқы
күндері уыз тіршілікке маңызы зор тағамы болып есептеледі, себебі уызбен
тасымалданатын иммундық фактордың концентрациясы жоғары болады. Уыздағы
қорғаныстың басқа бір көзі спецификалық емес факторлардың антиденелік әсері
болғандықтан ғана емес, сонымен бірге, төлдің иммундық жауабы қарқын
алғанға дейін оларды қорғаныспен қамтамасыз ететіндігіне де байланысты.
Түйенің алғашқы уызы ақ түсті және сиырдың уызымен салыстырғанда
сұйықтау болып келеді. Уызда жаңа туған төл үшін өте қажетті антиденелер
және қоректік тұрғыдан пайдалы заттардың мөлшері көп болғандықтан, олар
маңызды болып табылады.
Уыздың құрамындағы маңызды компоненттер:
Иммуноглобулин G, M, A - біздің иммундық жүйеміздің негізгі гуморальды
компоненті, олар ауру жұқтыратын микроорганизмдер, бактериялар, вирустар,
қарапайымдылар және саңырауқұлақтарға қарсы иммундық жауап реакциясын
тудырады.
Трансфер-факторы – иммундық естің молекуласы, инфекция екінші рет
кездескенде оған организмде иммундық жауап тудырады.
Лактоферрин - негізгі компонент, қан сарысуы құрамындағы темір қалыпты
деңгейін қолдайтын инфекцияға қарсы қорғаныштық факторы.
Колостринин – организмнің күшті иммундық реакцияларын бақылайды.
Интерлейкиндер - организмге түскен ауру тудыратын микроорганизмге қарсы
организмнің иммундық клеткаларын активтендіретін заттар.
Интерферон – организмді вирустарға қарсы қорғаудағы негізгі элемент.
Эндорфиндер – бірегейлі ауыртпайтын заттар, организмді стресстен қорғайды.
Физиологиялық ауыртпалықты жоғарлатып, көңіл күйді реттейтін қуаныш
гормоны.

Фермент – лизоцим, лактопероксидаза – микробтарды жою мен залалсыздандыру
процесіне қатысады.
Сарысу белогы – лактоальбумин – барлық организм үшін қоректік элемент.
Пробиотик - өсу шегін қамтамасыз етуші немесе ішек микрофлорасын реттейтін
табиғи фактор.
Амин қышқылдары – белок қалыптастырушы , уыздың құрамы амин қышқылына бай,
бас мидың, жүректің және бұлшық еттердің жұмыс істеуіне қажетті тауринге
өте бай.
Фосфолипид – клетка мембранасының негізгі құрамдас бөлігі.
Нуклеотидтер – реттеуші заттар, нуклеотидсіз DHҚ және белок синтезі
жүрмейді, организмнің өсуін, дамуын және жаңаруын реттеп отырады [21].
Нью-Йорктағы зоология қоғамының докторы Hornady 1992 жылы
боталағанына 2 күн болған бактриан уызының химиялық құрамын зерттеген. Оның
мәліметтері 3-кестеде көрсетілген.

3-кесте. Боталағаннан кейін 2 күндік бактриан уызының органолептикалық және
биохимиялық құрамы

Уыз көрсеткіштері Мәндері
Түсі Сары емес, сарғыш ақ
Концентрациясы қою, майлы
Дәмі жұмсақ
Салмағы, 0A 1,038
Май (%) 7,4
Қант (%) 4,2
Белок (%) 5,4
Казеин (%) 4,1
Альбумин (%) 0,5
Глобулин , т.б. (%) 0,8
CaO 0,272
MgO 0,025
P2O5 0,318
K2O2 0,164
Na2O 0,082
Cl 0,128

Бұл кестеден уыздың түсі, қоюлығы, дәмі және ондағы минералды заттар мен
белоктардың мөлшерін көре аламыз.

4. Түйе уызының физико-химиялық қасиеттері
Түйе уызына зерттеу жасаған Elagamy (1994) жылы оның физико-
химиялық және микробиологиялық қасиеттерін сипаттап жариялады [21].
Төлдегеннен кейінгі алғашқы 7 күнгі түйе уызындағы және 14-ші күндік
сүттегі антимикробтық факторлардың (IgG1, IgG2, лактоферрин және лизоцим)
мөлшерін анықтау жұмыстары жүргізілген. Оның нәтижелеріне сәйкес, күнге
қарай төмендеген (4-кесте).
4-кесте. Түйенің алғашқы 7 күнгі уыздарындағы және сүтіндегі (14-күн)
антимикробтық факторлардың концентрациясы
Төлдегеннен IgG1, IgG2, Лактоферин Лизоцим
соңғы күндер мгмл мгмл мг мл мгмл
1 53,80 4,94 0,84 1,03
2 36.67 3,68 0,63 1,28
3 23,69 1,83 0,46 1,06
4 14,23 0,95 0,21 0,90
5 8,55 0,62 0,12 0,93
6 7,15 0,49 0,10 0,92
7 6,02 0,40 0,07 0,87
14 1,35 0,11 0,04 0,73

El-Hatmi және т.б. (2005) зерттеулері бойынша түйе уызындағы IgG – нің
мөлшері бірінші сауында 11,8 – 211,1 мгмл, 14- ші сауында (7 күн) 2,3
мгмл ге дейін төмендеген. α-лактальбуминнің концентрациясы алғашқы сауынға
(2,19±0,67 мгмл) қарағанда 14-ші сауында (2,43-3,19 мгмл) жоғары болды.
Лактоферриннің концентрациясы бірінші күні орташа мөлшері 1,21 мгмл, ал 5-
7 сауында өзгермеген, орташа 1,20 мгмл [27].
Бірінші күндік уыздағы IgG1, IgG2, лактоферриннің концентрациясы 53,8;
4,94 және 0,84 мгмл болып, одан кейінгі күндері төмендейді. 14-күнгі
сүттегі осы белоктардың концентрациясы : IgG1 2,51%, IgG2 – 2,23 % ке
лактоферрин-4,76%-ке төмендеген. Сонымен бірге, лизоцимнің мөлшері 70,87%-
ке төмендеді, бірінші күнгі уыздағы жалпы иммуноглобулиндердің 91,6%-ін
IgG1, ал 8,4%-ін IgG2 құрайтыны осы жұмыста анықталған [28].

1.5 Түйе сүтінің сарысу белоктары
Сүттегі ең бағалы зат белок. Сүтте белоктың бірнеше түрі кездеседі.
Белоктың өзі казеин, альбумин және глобулин сияқты негізгі үш түрге
бөлінеді. Казеин сүтте казеин кальций фосфат жиынтығы түрінде кездеседі.
Белоктың мөлшерімен өзара қатысты сүттің ұюына әсер етеді. Ұлтабар ферменті
не болмаса зауыттық ашытқы әсерінен түйе сүті ашығанда құрылымы майда тұнба
түзіледі. Түйе сүтіндегі казеин майда түйіршіктерге айналады да, шұбатты
араластырған ұсақталып кетеді. Түйе сүтінің амин қышқылдары құрамын
зерттеген Қ. Құдабаевтың деректері бойынша сиыр сүтіне қарағанда түйе
сүтінің аргинин лизин, гистидин, фенилаланин, метионин, лейцин, және
глутамин қышқылдары едәуір көп екендігі белгілі. Амин қышқылдары жағынан да
түйе сүті тек қой сүтінен ғана кем соғады [2].
Белок ең құнды биологиялық компонент, өйткені амин қышқылдары организм
клеткаларын, ферменттерді, гормондарды, антиденелерді құрастырудағы негізгі
материал амин қышқылдармен толығымен қамтамасыз ету үшін адам күніне 28,4г
сүт белоктарын немесе 14,5г сарысу белоктарын тағамға тұтынуы тиіс, ал бие
сүтінен онда аргининнің 18%, сериннің 0,9%-ға кем екендігі белгілі [2].
Херасковтың мәліметтері бойынша қазақ бактриандарының сүтінде жалпы
белоктың мөлшері – 4,45%,соның ішінде казеин – 3,22%, альбумин және
глобулиндер – 0,87%, ал гибридті нарларда белок – 3,7,0,9% құрайды [4].
Амин қышқылдарының жетіспеушілігі көбінесе жас организмде өсу
процесінің бұзылуына әкеп соғады. Әсіресе ауыстырылмайтын амин қышқылдарына
сарысу белоктары бай, олар арнайы қорғаныш факторларын, иммуноглобулиндерді
тасымалдаушы болып келеді. Қысқасы, сарысу белоктары деп сүт белоктарының
казеиннің химиялық әрекеттесуінен қалған бөлігі немесе казеиннен кейінгі
жоғалған бөлігі деп айтуға болады. Сарысу белоктары жалпы сүт белогының 20%-
ын құрайды. Сарысудың маңызды түрі оксид және реннет сарысуы, олар реннет
энзимдері арқылы оксидпен бірге казеиннің қосылыстарынан алынады.
Көптеген сарысу белоктары жоғары гидрофобты күштер және тығыз
пептидті байланыстармен байланысқан шар тәрізді белоктар.
Түйе сүтінде сарысу белоктарының мына түрлері кездеседі. Лактофорин,
лактоферрин, а-лактоальбумин, β-лактоглобулин, сарысу альбумині,
иммуноглобулин, лизоцим, т.б.
Лизоцим
бактерицидтік қасиеттері бар және антиденелердің активтігін
жоғарлататын сүт белогы, 129 амин қышқылдарының қалдықтарынан тұрады. ß (1-
4)-гликозидті байланыстарының гидролизін катализдейді.
Duhaiman 1988 жылы лизоцимнің Escherichia coli мен Micrococcus
lysodeikticus активтіліктерін басуын зерттеді [18]. Алынған нәтижелер бұл
молекуланың антибактериалды активтілігі адам сүтінен төмен екенін көрсетті.
1992 жылы Elagamy лизоцимнің, лактоферриннің, лактопероксидазаның және G, A
иммуноглобулиндердің L.actis subst, S.typhimurium, E.coli S.aureus қарсы
активтілігін зерттеді [16]. Дромедар сүтіндегі лизоцимнің антибактериалдық
қасиеттері жұмыртқаның лизоцимімен бірдей. Дромедар сүтіндегі
лактопероксидаза грамм оң бактерияларына бактериоцидтік әсер етеді [13].
Лактоферрин
Лактоферриннің темірдің екі атомын байланыстыра алатындығы ашылған.
Ол жас төлдің ішек-қарнындағы темір адсорбциясында маңызды рөл атқарады.
Лактоферрин белгілі мөлшерде бактериоцидтік қасиетке ие, ас қортылу кезінде
толығымен гидролизденбейді және ішек-қарындағы темірді, темірге тәуелді
бактерияларды қайта байланыстыра алады. Лактоферрин микроорганизмдердің
сыртқы қабықшаларының бетіндегі металл иондарын және басқа металдарды
байланыстыру арқылы микроорганизмдердің тіршілігіне қажетті, тыныс алу
тізбегінің цитохромдардың, каталазалардың, пероксидазалардың, супер
оксиддисмутазалардың құрамына кіретін микроэлементтерден айырады.
Нәтижесінде оттегінің химиялық реактивті улы әсеріне деген резистенттілігі
төмендейді. Metz-Boutigue айтуынша, жануар организмінің ішкі ортасында
лактоферрин темірінің қалуы, инфекцияларға және ісіктің өсуіне қарсы
қорғаныштық механизмдердің бірі болып табылады [15].

1.6 Түйе сүтінің антимикробтық факторлары
Түйе сүтіндегі антимикробтық факторлардың коцентрациясын анықтауда
Elagamy бірнеше зерттеулер жүргізген, оның мәліметтері бойынша, IgG1, IgG2
лактоферриннің ең жоғарғы көрсеткіші бірінші күнге келеді, сосын төмен
түсуі байқалады, лизоцимнің максималды көрсеткіші екінші күнге келеді [16].
Түйе сүтіндегі лизоцимнің концентрациясы 0,15 µгмл [16], ал сиыр
уызында 0,03-0,065 µгмл [17].
1972 жылы туберкулезді антибактериалды қоспа мен түйе сүтінің өнімі “Чал”
мен бірге емдеу тәжірибелері басылып шықты. Уразаков 1974 жылы “Тушбек”
санаториясында өткізілген тәжірибені жариялады. Ол туберкулезге шалдыққан
адамдардың рационына шұбатты кіргізді. Шұбаттың орташа химиялық құрамы –
4.93% белок, 8,9% майлы заттар, 1,42% лактоза, 7,9мгл С витамині және
микроэлементтердің үлкен мөлшері. Құндылығы 108,8 кКал100 мл. Мамандар
сүтте сүт стрептокогының бар екенін байқады. Ол туберкулездің бациллаларына
қарсы низин деген активті антибактериалды затты синтездейді [18].
Gnan 1986 жылы түйе сүтінің антимикробтық қасиетін сиыр сүтімен
салыстыра зерттеуге 8 микроорганизмді қолданды: Escherichia coli,
Klebsiella pneumonia, Streptococcus pyogenes, Staphilococcus aureus,
Saccharomyces cerevisae, Bacillus anthracis, Bacillus megaterium, т.б.
[19].
Нәтижесінде, түйе сүтінің антибактериалды қасиеті жоғары екендігі
дәлелденді. E.coli мен S.cerevisae бәсеңдеуі айқын білінді. Сүтті сарысу
мен казеинге бөлген кезде, сарысуда максималды бәсеңдеу екені байқалды.
Сарысумен S.cerevisae, K.pneumonia, B.anthracis–тердің активтілігі басылады
[19].

7. Иммуноглобулиндерге жалпы сипаттама
Иммуноглобулиндер (Ig) немесе антиденелер қан плазмасының және
кейбір биологиялық сұйықтықтардың белоктары, организмде қорғаныштық роль
атқарады. Оларды латын алфавитінің басты әріптерімен белгілеу қабылданған:
G, A, M, D, E. Биологиялық белсенділігі, физико-химиялық қасиеттері бойынша
жоғары сатылы омыртқалылардың иммуноглобулиндері негізгі бес класқа
бөлінеді – IgG, IgA, IgM, IgD, IgE. Олардың ішінде алғашқы үшеуі мөлшері
жағынан артық болады, ал IgD және IgE минорлы кластар болып есептеледі.
Алайда олар да елеулі маңызға ие, мысалы аллергиялық рекацияларға сезімтал
адамдардың қан плазмасында IgE-нің мөлшері көп болады. В-клеткалардың
мембранасындағы иммуноглобулиндер, клеткалардың антиденелері тәрізді
антигендерді байланыстыра алады. Иммуноглобулин термині антиденелерге ғана
қатысты емес, сонымен қатар миелома кезінде синтезделеді, миеломды деп
аталатын белоктардың үлкен классына да қатысты. Иммуноглобулиндер құрамында
көмірсутегі 2-12% болатын күрделі гликопротеиндер болып табылады.
Иммуноглобулиндердің мономері болып IgG молекуласы табылады. Ал барлық
қалған иммуноглобулиндер олардың полимері болып табылады.
Иммуноглобулиндердің молекуласы екі жеңіл (L ағылшыншадан аударғанда
“light”) және екі ауыр (H ағылшыншадан аударғанда “heavy”) төрт тізбектен
тұрады. Әрбір L-тізбек H-тізбекпен бір дисульфидті байланыспен, ал ауыр
тізбектер өзара екі дисульфидті байланыспен байланысқан. Иммуноглобулин
молекуласы екі бірдей антиген байланыстырушы аймақ бар екі бірдей бөліктен
тұрады. Ауыр тізбектерідің типіне қарай Ig молекуласының қай классқа
жататындығы анықталады. Адамда IgG дің төрт түрлі класы бар (IgG1, IgG2,
IgG3, IgG4) олардыың сәйкесінше мынндай γ1, γ2, γ3, γ4 ауыр тізбектері бар.
Иммуноглобулиндер кластары мен класасты әртүрлілігі, олардың молекуласының
изотипті өзгергіштігімен байланысты [4].
Иммуноглобулиндерді тотықтырғыш агентпен, мысалы меркаптоэтанолмен
өңдеген кезде дисульфидті байланыстар үзіледі де жеңіл және ауыр тізбектер
пайда болады. Жеңіл тізбектердің молекулалық массасы 22500 D, ауыр тізбек
белок классына байланысты 50000-77000 D құрайды.
1969 жылы IgG дың аминқышқылдың кезектестігі анықталды. Оның екі ауыр
тізбегі әр қайсысы 446 аминқышқылдық қалдықтан, ал жеңіл тізбектері
әрқайсысы 214 аминқышқылдық қалдықтан тұратыны анықталды. IgG молекуласы
барлығы 1320 аминқышқылдық қалдықтан тұрады. IgM-ның ауыр тізбектері
әрқайсысы 546 аминқышқылды қалдықтан тұрады [3].
Барлық иммуноглобулиндер гликопротеиндер, олардың құрамындағы
көмірсулардың мөлшері IgG 2-3% , ал IgM, IgD және IgE 12-14%.
IgG- иммуноглобулиндердің негізгі изотипі, оның сарысудағы үлесі 70-
75%. IgG төрт сегиментация 7s- тен тұрады және молек. массасы 146 kDa.
Сонымен қатар, IgG3 белоктары басқа кластың өкілдеріне қарағанда біршама
ірі молекулалар, γ3 тізбегінің мөлшеріне байланысты.
G класының иммуноглобулиндері қан тамырларының ішкі және сыртқы
қуыстарының арасында тегіс таралып жатады, сондай-ақ екіншілік иммундық
жауаптың антиденелерін, антитоксиндердің негізгі бөлігін құрайды. сонымен
қатар, IgG –дің өзі нәрестені алғашқы айларда инфекциялардан қорғайды.

IgG-дің барлық класасты антиденелері плацента арқылы ұрықтың
организіміне өтіп, жетілу кезеңінде пассивті иммунитетпен қамтамасыз етеді.
сүтқоректілердің кейбір түрлерінде анасының иммуноглобулиндері ұрпағына
туылғаннан кейін беріледі, мысалы, шошқаларда, Ig G сүтпен келген
иммуноглобулин асқорыту жүйесіне таңдамалы түрде еніп, қанға өтіп отырады.
Ig М – Сарысу иммуноглобулиндерінің шамамен 10% -тік үлесін осы класс
құрайды. Ig М молекуласы төрт тізбекті бірліктің негізінде пентамер түрінде
болады. Жеке ауыр тізбегінің өзі молекулалық массасы – 65 кДа, ал барлық
молекуланың салмағы -97 КДа. Бұл класстың антиденелері қан тамырларындағы
иммуноглобиндерде орналасып, антигендік құрамы күрделі патогенді
микроорганизмдерге қарсы иммундық жауапқа қатысады.
IgА – бұл кластың белоктары адамның қан сарысуындағы иммуноглобиндердің
15-20% құрайды. IgА серозды-шырышты секреттердегі (ауыз сөлі, уыз және сүт,
сонымен қатар тыныс алу және зәр жыныс жолдарының шырышты қабаты)
иммуноглобулиндердің басты класы болып табылады. Секретті Ig А-ның екі
класты түрлері бар: Ig А1 және Ig А2, олардың молекулалық массасы 385 кДа.
Серозды шырышты секреттерде бұлар, секретті компоненттер деп аталатын басқа
белоктармен байланысқан.
IgD – Бұл класс плазмадағы иммуноглобулиндердің 1% құрайды. Бірақ
көптеген в клеткалардың мембранасында орналасқан, аталған кластың
биологиялық рөлі әлі толық анықталмаған. Бірақ олар лимфоциттердің антиген
тәуелді дифференциясына қатысады деген болжам бар.
IgЕ – Иммуноглобулиндердің бұл класының қан сарысуындағы мөлшері өте
аз, бірақ ол кез келген адамның базофильді және толық клеткаларының
мембранасының беткі қабатында пайда болады.Сонымен қатар, шырышты қабатта,
әсіресе мұрын қуысында, бронхыда және конюктивті болады. Мүмкін IgЕ
антигенментозды иммунитетте маңызы бар, бірақ көптеген дамыған елдерде
онымен аллергиялық аурулардың патогенезі байланысты мысалы, бронхы астмасы
[4].

8. Иммуноглобулиндерді зерттеуде қолданылатын әдістер
Иммуноглобулиндерді лабароториялық жағдайда: фракциялау,
хроматография, электрофорез, және ультрацентрифугалау әдістері арқылы бөліп
аламыз. Төменде хроматография әдісі жайлф аз тоқталамыз.
IgG сефадекіс G200 (Amersham Biosciences, orsay, France) және Q-
Sepharose дағы жылдам ағатын ион алмастырғыш хроматографиялардың көмегімен,
түйе уызынан алынады.
Лактоферринді тазарту үшін гель толтырылған хроматография Sephadex G
200де қалқыма 0,02 M Tris HCl дағы буферде (рH = 8.6) 5 ml Hitrap Heparin
column (Amersham Biosciences) өткізеді ұқсас буферді алады.
IgG дің концентрациясы қыста жоғарырақ болады. Негізгі боталау кезеңі
қаңтар мен наурыз немесе сәуір айлары. Біздің зерттеуіміз сүт берудің
алғашқы мезгілінде сүттің құрамындағы IgG дің мөлшері ең жоғары.
IgG-дің концентрациясының заңды азаюы. Kөктемгі сүттің күздегіге
қарағанда сұйылуына қатыссыз. IgG-дің мөлшері мезгіл бойынша өзгеретіндігі
көрсетілген. Біріншіден, әсіресе Вactrianus түйе тұқымында. Екіншіден, ең
тиімді көктем мен күз, ал жаздағы концентрациясы төмен екені байқалып отыр.
Көптеген ғалымдар лактоферрин сияқты иммуноглобулин G-дің түйе
сүтіндегі маңызын түйе сүтінің денсаулыққа әсері арқылы түсіндіреді [6].
IgG-дің концентрациясы боталағаннан кейін ең жоғары болады. Алдыңғы
Тунис түйесін зерттеу бойынша (El-Hatmi т.б., 2006). IgG-дің
концентрациясын бастапқы кезеңде 11,8 мгмл мен 211,1мгмл аралығында, мәні
100,7±60,4мгмл. Бұл біздің алғашқы кездегі межелеуімізбен шамалас, яғни
132,3мгмл бұл концентрация (El-Hatmi). Алғашқы жеті күндіктен 4,82-ден
артып отырады. Бұл шамалар (El-Hatmi) көрсеткенмен бірдей [27]. Әрине,
біздің нәтижемізде әр түрлі малдан жинақталғандықтан оны бұрынғылармен
салыстыруға келеді дегенмен, біздің есебіміз уыз жайлы сандық мәліметтермен
сәйкес келеді.
IgG-дің түйе уызындағы концентрациясы әртүрлі тұқымда әр түрлі болады
(El-Hаtmi т.б., 2006). Еlagamy зерттеуі бойынша IgG-дің сүттіліктің соңғы
мезгіліндегі концентрациясы біздің зерттеуімізден жоғарырақ (0,718мгмл ~
2,217мгмл). Қалай айтқан күнде де, бұл шамалар сиыр сүтінің қүрамындағы
IgG-дің концентрациясынан жоғары екені көрініп тұр (0,52 мгмл ~ 0,06 мгмл
Еlagamy). Бактриан түйесіндегі IgG-дің концентрациясы жалпы белоктың
0,65%±1,60% ұстайды [27].

1.8.1 Лактоферрин мен иммуноглобулин G-дің арабайланысы
Қазіргі ешқандай әдебиеттерде лактоферрин мен иммуноглобулин G
арабайланысы көрсетілмеген. Біздің зерттеулерімізде кейбір сирек ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.