Негізгі педагогикалық технологиялардың сипаттамалары
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..
І- тарау. Әлемдік білім жүйесіндегі технологиялық үрдіс.
1.1.Білім үрдісіндегі “технология” ұғымы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2. Білім беру саласындағы педагогикалық
технологиялар ... ... ... ... ... ..
ІІ – тарау. Тарих сабағындағы қолданылатын оқыту технологиялары.
2.1. Тарихты оқытуда жаңа педагогикалық, ақпараттық технологияларды
қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...
2.2. Оңтүстік Қазақстан облысы мектептерінде тарих сабағында
инновациялық әдістерді қолдану
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе
Диплом жұмысының көкейкестілігі:
Жұмыстың мақсаты:
Жұмыстың міндеті
Жұмыстың әдістері: Бұл жұмысты жазуда Қазақстандық педагогика
ғылымындағы, әсіресе оның дидактика саласындағы, сондай-ақ білім мазмұнын
іріктеу ұстанымдары; оқытудың ұйымдастыру формалары; оқытудың әдіс -
тәсілдері; дүниежүзілік халық ағарту саласында өзгерістер мен жаңа бағыттар
ескерілді; мектептерде жүргізген зерттеу жұмыстарының нәтижелері, алдыңғы
қатарлы озат мұғалімдердің тәжірибелері осы жұмысқа арқау болды. (6)
Тың тақырып бойынша жазылып отырғандықтан бұл дипломдық жұмыстың
тарихи әдістемелік сипаты бар, яғни мұнда оқыту теориясы мен әдістемесі
мәселелерімен қатар,
Мектептерде пәндерді оқыту тәжірибесінде, сондай-ақ мерзімді
педагогикалық баспасөзде ақпараттық технологияны пайдалану, интерактивті
әдістер сияқты оқытуды ұйымдастыру мен әдістерінде де жаңашылдық кездеседі.
Оқу-әдістемелік мекемелердің, жоғары оқу орындарының кафедраларының,
халыққа білім беру саласының облыстық, қалалық, аудандық мекемелері мен
облыстық педагог кадрлардың білімін жетілдіру институттарының, ондағы
мектептердің қатысуымен жүзеге асырылды.
Жұмыстың құрылымы: Дипломдық іздену жұмысы кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І-тарауда Әлемдік білім жүйесіндегі технологиялық үрдістегі
педагогикалық технологияның ұғымы.
ІІ- тарауда Оңтүстік Қазақстан мектептеріндегі жаңа технологияларды
пайдалану жолдары
І - тарау.
1. Әлемдік білім жүйесіндегі технологиялық үрдіс.
Әлемдік білім беру жүйесіндегі технологиялық үрдіс. Әлемдік мәдениеттегі
технологиялық көзқарастарға тоқталып кетейік. Технология ұғымы соңғы
кездері ең көп қолданылатын ұғымдардың біріне айналды. Технология ұғымының
дидактикалық ұғымдармен байланысы саналуан: оқытудың технологиясы,
педагогикалық технология, білім беру технологиясы, тәрбие технологиясы,
қарым-қатынас технологиясы, даму технологиясы, қалыптасу технологиясы,
модульдік технология, топтық оқыту технологиясы т.б. Бұл технологиялардың
қайсы түрі болмасын анықтаманы қажет етеді. Технология дегеніміз не? -
деген сұраққа немесе технологиямен байланысты жеке ұғымға өз анықтамамызды
беруге тырысамыз. Нәтижеде, дәл казіргі кезде білім беру жүйесінде жүріп
жатқан процестердің технологиясын түсіндіретін жалпы анықтама жоқ. (7)
Білім беру жүйесі - басқару органдарынан, түрлі типтегі және
деңгейдегі білім беру мекемелерінен, жүйенің жұмыс істеуі және дамуын
қамтамасыз ететін қаржы қорлары мен материалдық
объектілерден, ғылыми орталықтардан тұратын күрделі құрылым болып табылады.
Технологиялық тәсіл білім беру жүйесінің кез-келген саласында (басқару,
білім беру, қаржыландыру, мониторинг т.б.) қолданылуы мүмкін. Сондықтан,
білім беру технологиясы деген сөз тіркесін бірыңғай түсіндіру мүмкін
емес. Бұл ұғымды тек қана оқытушы мен оқушы арасындағы арнайы
ұйымдастырылған процестерге ғана қатысты қолданады. Егер бұл процесті оқыту
процесі деп атайтын болсақ, онда оған технологияның осы салаға арналған
жиынтығы жатады. Біздің қарастыратынымыз да технологияның осы түрі.
Технология ұғымы грек тілінен енген екі сөзден түрады: техне-
өнер, шеберлік және логос — білім, оқу, ғылым деген мағыналарды
білдіреді. Сондықтан, технология терминін қазақ тіліне өнер туралы
ғылым немесе шеберлік туралы ғылым деп аударуға болады. Бұған пәндік
саланы сипаттайтын терминді қосамыз да кез-келген нақты технологияның мәнін
айқындаймыз.
Білім беру үрдісіндегі технология ұғымы
АҚШ пен Батыс Европада XX- ғасырдын екінші жартысынан бастап оқу
процесінің технологиясын жасау бағытындағы ізденістер белсенді түрде
жүргізіле бастады. 1940-50 жылдары оқыту үрдісіне техникалық құралдардың
енуіне байланысты білім берудің технологиясы термині кеңінен қолданыла
бастады. Кейінірек, 50-60-шы жылдары түрлі техникалық құралдарды қолдану
әдістері жөніндегі еңбектердің ықпалымен педагогикалық технология деп
атала бастады. 60-шы жылдардың ортасында технологиялық әдіс шет
кеңінен талқылана бастады. Бұл істе негізгі екі бағыт көзге түсті. (8)
Біріншісі, бұрынғыша технологиялық әдісті техникалық құралдарды қолданумен
байланыстырса, екіншісінің көлемінде оқу процесінің өзін ұйымдастырудағы
технологиялық әдістер дами бастады да оқытудың технологиясы деген термин
пайда болды.
60-шы жылдардың аяғы, 70-ші жылдардың бас кезінде көптегсн еддерде
(АҚШ, Англия, ФРГ, Франция, Италия, Япония т.б.) оқытудың технологиясын
жасау, дамыту жұмыстарымсн айналысатын мекемелер жұмыс жасай бастады.
Дегенмен, оқыту үрдісі білім беру үрдісінің бір ғана бөлігі болып
табылатындықтан оқыту технологиясы терминінің мағыналық аясы өте тар.
Мұндай кемшілік тәрбиенің технологиясы, дамыту технологиясы,
қалыптастыру технологиясы ұғымдарына да тән. Қазіргі кезеңде батыста
білім беру саласындағы технологияны белгілеу үшін ұғымы қолданылады, оны
дәстүр бойынша білім беру технологиясы
деп аударып жүрміз. Осы ұғым ғана мейлінше аясы кең, білім берудің түрлі
салаларында (басқаруда, материалдық жабдықтауда, қаржыландыруда,
біліктілікті арттыруда, кадрлар даярлауда, түрлі оқыту мекемелеріндегі
оқыту процесіңде және т.б.) қолданылатын кез келген технологияны сараптай
алады. Сондықтан, білім беру технологиясы терминін бүкіл білім беру
жүйесін технологияландыру заңдылықтарын зерттейтін ғылыми пәнге
(дисциплина) қатысты қолданса дұрыс болар еді. Бірақ, әзірше бұл термин көп
жағдайда тек мектеп оқу үрдісі төңірегін сипаттауда ғана қолданылып жүр.
Сондықтан, бұдан әрі қарай білім беру технологиясы ұғымын мұғалімдер
мен оқушылардың білім берудің жоспарланған мақсаттарына бағытталып арнайы
ұйымдастырылған өзара қарым-қатынас процесі технологиясы ретінде
қолданамыз. Білім берудін технологиясына — оқытудың техникалық құралдары,
білім беруде қолданылатын ақпараттық технологиялар, қашықтан оқыту да
жатады. Сондықтан, оларды жеке қарастырған кезде түрлік ерекшелігін атап
көрсетуге тиіспіз.
Бұл оқу үрдісінің педагогикалык үрдіс деп аталуына байланысты.
Әлемдік терминологияның бірегейленуіне байланысты білім беру технологиясы
үғымына тоқталуға тиіспіз. (9)
Технологияның әдістемесі сырт көзге оқу үрдісіңдегі әдістемелік және
технологиялық әдіс-тәсілдерде карама-кайшылық жоқ. Себебі, оқытудың
әдістемесі үғымы білім беру технологиясы үғымынан әлдеқайда кең. Дәлірек
айтсақ, әдістеме негізгі үш сұраққа жауап беруге тырысады: не үшін, неге
және қалай окыту керек? Ал, технолог болса, мақсат белгілі болып, оған
жетудің нақты іс-әрекетін, жолдарын анықтауға келген кезде ғана іске
кіріседі. Соңдықтан, технология, негізінен, триаданың үшінші сұрағына ғана
жауап береді.
Схема түрінде бұл жағдай төмендегіше сипаттауға болады:
Бір қарағанда, технологиялық әдіс жеке әдістемелер ішінде де дами алар
еді деген ой туады. Бірақ, әдістемелік және технологиялық амалдардың
мақсаттық ұстанымдары қалыптасқан.
В.Ф.Шаталов, В.К.Дьяченко көптеген қиындықтарға жолықты. Себебі, жаңа
жағдайда жүйені жұмыс жасатуда алынған сипаттамалар жеткіліксіз болып
отырды. В.Ф. Шаталовтың әдістемелік жүйесі.
Қазіргі кезде оқу-тәрбие процесін үйлестіруге бағытталған және сонымен
қатар психологиялық-педагогикалық ғылымды тұтасымен қарқынды дамуға
жетелейтін алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибенің көптеген жетістіктері
белгілі. (10)
Осындай кең арналы, жемісті де қызу ізденіс үстіндегі жаңашыл
мұғалімдерінің арасында азаматтық және кәсіптік қайрат-жігерін осы заманғы
білім беру ісінің ең өзекті, әрі күрделі мәселелерін шешудің кілтін табуға
жұмсайтын донецкілік мұғалім Виктор Федорович Шаталовтың есімі айрықша
дараланып тұрады. Бұл өзекті мәселелерге: оқушыларға түсетін ауыртпалықты
жою, олардын бойында оқуға деген қызығушылықты, белсенділік пен өз бетінше
жұмыс істеу қабілетін тәрбиелеу т.б. жатады. (11)
Ерекше әсер қалдыратын нәрсе, бұл мұғалімнің жекелеген әдіс-
тәсілдермен эксперимент жасауы емес, қайта олардың толық және жеткілікті
түрде, сындарлы бірізділіпен, белгілі бір әдістемелік жүйемен құрылуындағы
жетістіктерді көрсете білуге деген ұмтылысы мен мүмкіндігі. Мұны іс-
тәжірибесіңде жүзеге асыру жұмыс принциптерінің арақатынасын талқылауға
келтіріліп отыр.
Біздіңше В.Ф.Шаталовтын басты еңбегі - оқу ісін оқушылардың өз күшімен
басқарудың тиімді жолдарының бірін байқап көруінде. Жасыратыны жоқ, Оқыту
әдісі дегеніміз оқытушының іс-әрекеті мен оқушының іс-әрекетінің бірлігі
деген формулада келтірілген оқушылардың танымдық іс- әрекетіне назар
аударылуына қарамастан, мектептегі сабақ кезіндегі нақты оқуға деген
белсенділікті В.Ф.Шаталов оқушылардың танымдық іс-әрекетін айтарлықтай
қатаң
және сатылы түрде басқарудың мүмкіндігін таба білген. Бұл тұрғыдан алғанда
совет психологиясында тұжырымдалған жалпы идеяларды (А.Н. Леонтьев,
П.Я.Гальперин, Н.Ф.Талызина және басқалар) шынайы түрде жүзеге асырып және
оларды әдістемелік жағынан нақыштай білді.
В.Ф.Шаталовтың оқушыларының оқу-әрекетінде қандай нақты формалар бар?
Олардың негізгілерін атап өтелік. Жаңа материалды игеру алдымен мүғалімнің
көмегімен түсіндіруін тыңдау түрінде өтіледі. Сонан соң мұғалім үлестірген
тірек сигналды парақтарды оқып үйреніп және жазып жаттығады. Бұдан кейін
оқу материалы бойынша жасалған тірек сигналдарымен қызу жұмыс істеу,
осындай конспекті құрастыруға байланысты (шамамен 15-20 сабақта бір рет)
творчестволық жұмыс орындау және т.б. (12)
В.Ф.Шаталовтың тірек сигналды парақтары өзінің мәні жөнінен П.Я.
Гальпериннің оперативті әрекет схемаларына, оқытылатын ұғымдар мен
белгілері және олар белгілі бір жүйе бойынша акыл-ой әрекетін сатылы түрде
қалыптастыру теориясына сай карточкаларға жазылған жұмысқа жақын.
Глобальді, іріленген тақырыптар идеясының өзі меңгерудің негізгі
бірліктері түрінде жүзеге асырылады (П.Я. Гальперин, Д.Б. Эльконин және
басқалар).
Мұғалімнің сұрауы да сол сияқты В.Ф.Шаталов оқушыларынан белсенді
әрекеттін жаңа формаларын талап етеді. Сөйлеу практикасын, ең бастысы, оқу
материалын — оның жоспары мен негізгі бірліктерінің бірізділігін белсенді
түрде қайта жаңғырту практикасын дамытып отыратын меңгерілген материалды
жәймен магнитофонға ауызша айту (бір сабақта 20 оқушыға дейін); бұл
жазылғандарды кезектесіп тындау және бағалау — міне осының бәрі белсенді
жауап беруге күнделікті дайындықтың кажеттігін тудырды.
Оқушылардың оқу материалындағы білімдердің глобальді, іріленген
бірліктерін орындауы (басында мұғалімнін ізінше) және олардың жүйелері
мен байланыстарын бөліп алу әрі оларды белсенді түрде жазбаша жаңғырту
жөнінен оқуға деген белсеңді іс-әрекеті қолма-қол көрініп отырады. Сондай-
ақ мұғалімнін күнделікті сабақ сұрау жүйесімен т.б. үнемі ұйымдастырылып
жүйесі асырылатын оқушылардың үлгерімін кең түрде бағалау да айқын
көрінеді. (13)
Оларды дауыстап оқығанда қиындықтар туа берсін, практикалық жұмыс
кезінде кейбіреулері ойдағыдай болмай-ақ койсын - мейлі. Білімді жинақтау
процесі, істің ішкі мәнін терең толғау процесі және жүйелі еңбекке белсене
араласу жүріп жатады. Бұған қоса бұл арада қаншама бала ауызша жауап
береді. Сынып алдында қате жауап беруден оқушы қысылатындай өзінің
білімсіздігін жұрт алдында жайып көрсету кімге жағымды? Ал мұнда мүғаліммен
бетпе-бет отырып жәймен сабақ айтсын немесе одан да оңайы - магнитофонға
жазсын. Нашар оқушы өзінің магнитофонға жазғанын мүғалімнің ешкімге
тыңдатпайтынын және жауабымда қандай қателіктер жібергенін ешкімнің
естімейтінін жақсы біледі. Бұл өте қарапайым әдістемелік тәсіл өзіне деген
сенімділігін қалыптастыруды қажет ететіндерге қаншама рухани күш береді.
Тарихи оқиғаларды, табиғаттағы түрлі өзара байланыстарды неғұрлым
терең ұсынып түсінуге және әдеби шығармалардың құрылымын логикалык түрде
талдауға, үйретеді.
Жаңа әдістеменің жетекші принциптерінің бірі жариялык принципі.
Оқушылардың магнитофонға жазғандарын ашық тындау - сонын кішігірім
элементі. (14)
Бір мезгілде бірнеше операцияны орындау: әңгіменің жоспарын есте
сақтау, әңгімені өзі айту және өзара байланысты тірек сигналдарының
арасындағы абзацтарды толтыруға тиісті материалды ойша қорыту қажеттігі
жойылады. Профессор В. В. Давыдовтьң зерттеулері көрсеткендей, бір мезгілде
бірнеше ой операцияларын орындау қатты шаршауға немесе бұл операциялардың
әрқайсысының ойдағыдай орындалмауына әкеліп соқтырады.
Жаңа терминдермен, есімдермен, даталармен жұмыс істеу жеңілдейді, бұл
өз кезегінде күтпеген эффектіге жеткізеді: оқушының сөз сөйлеуіндегі
орынсыз қыстырма сөздер іс жүзінде толығымен жойылады. Өзі-ақ айтып
тұрғандай бұрын бұл сөздер бір ғана қажеттілік үшін - жаңа сөздер мен
тілдік құрылымдар ойлап табуға қажет уақыт өту үшін пайдаланылатын еді.
Тірек плакаттарын пайдаланып ауызша сабақ айту кезіндегі оқушылардың
ынта-ықыласы әдеттегіден жоғары, яғни 88-деп 92%-ке дейін (бақылаудағы
кластарда 56—60%) болады. Мұндай жағдайда басқа бір конструкцияны қабылдау
өте қиын. Бұл арада түрлі салыстырулардың, бір жағынан оқушыны шаршата
түсетін, екінші жағынан ынта-ықыласты әлсірете түсетін ішкі қарама-
қайшылықтардың болатыны даусыз.(15)
Оқулықпен жұмыс істеу. Осының бәрі тұтас алғанда материалды түгелдей
есте сақтап қалуға қолайлы жағдай тудырады және әр түрлі зерттеулер
көрсеткеніндей оқушының сабаққа дайындалу уақыты, егер әңгіме тек теориялық
материал туралы болса, 20 минуттан аспайды, ал бұдан да қолайлы жағдайда 10-
15 минутпен шектеледі. Сонымен қатар, тірек сигналдары бар көлемді блокты
конструкцияларды есте сақтап қалуды мнемоника тәсілдерін қолдана отырып,
прозадан, поэзиялық шығармалар-' дан үзінділерді немесе спектакль қоярдағы
дайындык кезіңдегі диалогтарды
жаттағандағыдай іске асыру керек. Ал енді Технология ұғымына тоқталайық.
Технология үғымы тар мағынада - бір нақты объектінің технологиясы ретінде,
және кең мағынада - ғылым саласы ретінде қарастырылады. Егер, технологияны
педагогикалық ғылымдарға қатысты алсақ, онда тікелей дидактиканы
карастырамыз:
1. Дәстүрлі дидактика — әдістемелік тәсілдерді жинақтауға бағытталған
оқытудың теориясын және сондай-ақ, оқушылардың оқу қызметі барысында дағды,
білік, білімдерін игеру үрдісін оңтайландыра түсетін окытудың
ұйымдастырылған түрлері мен әдістерін жасауды өзінің басты мақсаты ретінде
қояды
2. Әдетте, дидактиканың пәні — білім берудің мазмұны және оқыту үрдісін
ұйымдастыру деп қысқаша көрсетіледі. Толығырақ дидактиканың пәнін былай
сипаттауға болады: бұл - оқытудың мақсаттары, мазмұны, зандылықтары,
әдістері және принциптері.
Міндеттері:
а) оқыту үрдісін суреттеп түсіндіре отырып оны іске асыру жолдарын
көрсету;
б) оқыту үрдісін ұйымдастырудың неғұрлым жетілдірілген модельдерін,
жаңа оқыту жүйелері мен технологияларын жасау, ұсыну.
Білім берудің технологиясы педагогикалық пән ретінде дидактикадан кейінгі
орынды алады. Оқытудын технологиясын - қолданбалы дидактика десе де болады.
Бір сөзбен айтқанда, оқытудың технологиясы - оқыту іс - әрекетінін әдіс-
тәсілдері мен құралдарын ұйымдастыру және қолдану теориясы. Сонымен,
технологиялық әдіс дидактикалық немесе жеке әдістерден туындамайды, оқу
үрдісінің дербес бағыты болып табылады. Қажетті адами, техникалық
ресурстарды есепке ала отырып, олардың арасындағы білім беруде неғұрлым
жоғары жетістіктерге жету үшін қарым – қатынасты, бүкіл оқыту үрдісін
жүйелі түрде жоспарлау, іске асыру, баға-лауға бағыттау әдістері және
білімді меңгеру жолдары; материалдарды жобалау және тәсілдерді қолдану
арқылы білім беру тиімділігін арттыратын білім беру үрдісінің принциптерін
айқындау және тиімді. (16)
Қазіргі заманғы педагогикалық технологиялардың негізгі сипаттары мен
қасиеттері. Технология оқу процесімен — оқытушы мен оқушының іс -
әрекеттерімен, яғни, құрылымы, құралдары, әдістері жөне түрлерімен тығыз
байланысты. Сондықтан, педагогикалық технологияның құрылымына:
концептуалдық негізі;
✔ оқытудың мазмұндық бөлігі
✔ оқытудың мақсаттары: жалпы және нақты;
✔ оқу материалының мазмұны;
✔ процессуалдық бөлігі немесе технологиялық үрдіс:
✔ оқу үрдісін ұйымдастыру;
✔ оқушылардың оқу іс-әрекетінің әдістері мен формалары;
✔ оқытушынын жұмысының әдістері мен формалары;
✔ оқушылардын оқу материалын игеруін басқарудағы оқытушының іс-
әрекеті;
✔ оқу үрдісін диагностикалау жатады.
Технологияныц анықтаушы критерийлері:
Концептуалдылық. Әрбір педагогикалық технология оқу мақсаттарына
жетудің философиялық, психологиялық, дидактикалық және әлеуметтік-
педагогикалық негіздері белгіленген нақты ғылыми концепцияға сүйенуі қажет.
(17)
Жүйелілік. Педагогикалық технология әрбір бөлігі өзара тығыз
байланыста болатын үрдістің тұтастык логикасымен қамтамасыз етілуі тиіс.
Технология басқарылуы тиіс, яғни, мақсат қою, жоспарлар құру, оқу үрдісін
жобалау, әрбір этапқа сай диагностика, нәтижелерді түзету мүмкіндігін
беретін әдіс-тәсілдердің көп варианттылығы.
Тиімділік. Қазіргі заманғы технологиялар нөтижелілігі жағынан да,
оған кететін шығындар жағынан да тиімді болып, белгілі бір оқыту
стандарттарына жетуге кепілдік бере алуы қажет. Технологияның қайта қалпына
келтірілуі. Бұл критерий белгілі бір технологияның басқа мекемеде, басқа
субъектілермен жүргізіле алуы мүмкіндігін меңзейді.
Ғылымға мықтап енген педагогикалық технология ұғымына әртүрлі
түсініктеме берілген: Оқыту мен тәрбиелеу құралдарының арнайы формаларының,
әдіс-тәсілдерінің, жолдарының жиынтығын
анықтайтын психологиялық-педагогикалық нұсқаулар жиынтығы (Б.Т.Лихачев);
Алдын ала жобаланған оқу-тәрбие процесінің практикада жүйелі әрі
бірізді жүзеге асуы (В.П.Беспалько);
Оқытушы мен оқушылар үшін барлық жақсы жағдайлар жасалынғанда оқу
процесін жобалау, ұйымдастыру әрі жүзеге асыруда біріккен педагогикалық іс-
әрекеттің жан-жақты (ұсақ-түйегіне дейін) ойластырылған моделі
(В.М.Монахов);
Педагогикалық мақсатқа жету үшін колданылатын барлық тұлғалык,
инструменталдық және әдіснамалық кұралдардың қызмет ету реті мен жүйелі
жиынтығы (М.В.Кларин).
Педагогикалық технология-оқу-тәрбие процесінің шығармашылықпен терең
ойластырылған көптеген факторлардың үйлесімділігін, оқыту мен тәрбиенің
тиімділігін қамтамасыз ететін жанды құрамдас бөлігі (Ш.Т.Таубаева,
Б.Т.Барсай);
-Педагогикалық технология- бұл жобалау және берілген технологияны
тәжірибеде педагогикалық заңдылықтарды, мақсаттарды, мазмұнын, формасын,
оқыту мен тәрбиелеудің әдістері мен құралдарын қолдану, сонымен қатар
кейінгі жаңғырту.(В.И.Андреев)
Дегенмен, барлық анықтамаларға ортақ басты негіз бар, бұл:
Педагогикалық технологиялар-бұл білімнің басымды мақсаттарымен
біріктірілген пәндер мен әдістемелердің; оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың
өзара ортақ тұжырымдама мен байланысқан міндеттерінің, мазмұнының,
формалары мен әдістерінің күрделі әрі ашық жүйелері. Мұнда әр позиция
басқаларына әсер етіп, ақыр аяғында оқушының дамуына жағымды жағдайлар
жасайды. (М.М.Жанпейісова)(18)
Педагогикалық технологияларға қызығушылық туғаннан 1979ж. АҚШ да
педагогикалық коммуникация мен технология Ассоциациясында ресми түрде
төмендегідей қабылданды:
Педагогикалық технология-комплексті, интегративті процесс. Соның ішінде
адамдарды, идеяларды, ұйым іс-әрекетінің құралы мен әдіс-тәсілін мәселенің
анализі мен шешімін басқару, білімді меңгерудегі барлық аспектілердің
орамды болуын іске асырады. Педагогикалық технология ұғымы оқыту мен
тәрбиелеу саласында кең қолданылады. Педагогикалық технологияның пайда
болуының екі жолы бар. Алғашқысы технологияның теорияда шығуы
(В.П.Беспалько, В.В.Давыдов, В.К.Дьяченко, Л.В.Занков, П.Я.Гальперин,
Н.В.Кузьмина және т.б.)
Кейінгісі технологияның тәжірибеде шығуы (Е.Н.Ильин, С.Н.Лысенкова,
Б.Ф.Шаталов және т.б.)
Педагогикалық технология теориялық педагогика мен практика аралығында
орын алып отыр. Педагогикалық технология деп мақсаттар қою, оқу жоспары мен
оқу бағдарламасын үнемі жақсартып отырудың, педагогикалық жүйелерді
бүтіндей бағалаудың және ол жүйелердің тиімділігі жөніндегі жаңа ақпарат
туындауына байланысты жаңа мақсаттар қоюдың тұтас үрдісін айтамыз.
(С.Сполдинг, 1969.) Сонымен педагогикалық технология- оқыту үрдісін
түгелдей қолдану және бағалау, сол сияқты, білімді адамдар мен техника
ресурстарын ескеру арқылы білімді игеру, білім берудің тиімді түріне жету
үшін оларды жоспарлаудың жүйелі әдісі ретінде түсіндіріледі. Педагогикалық
технология- педагогикалық қолданбалы сипаты бар, бүтіндей алғанда, жалпы
дидактика мен педагогиканың практикалық жалғасы. Ол классикалық дидактиканы
дамытады, төмендегідей технология ұстанымдарына сүйенеді:
а) технологиялық құрылымдық және азаматтық тұтастығы;
ә) оның диагностикалық мақсаттылығы, аяқталғандық, әлеуметтік және
табиғатқа сәйкестілік, барлық үрдістердің қарқынды жүруі (В.Беспалько,
1984.) Шетел зерттеушілері педагогикалық технологияны психология,
әлеуметтік философия, басқару және мақсат қою теориясы, техника, қарым-
қатынас, аудиовизуалды білім беру және кибернетика элементтерінен тұратын
пәнаралық конгломерат ретінде қарастырады. Педагогикалық технология
Я.Коменскийдің модулі және жобалаудың ереже-нормасын, білім берудің тиімді
жүйесі мен үрдістерін іске асыруды қамтиды. Мектептің әрбір басқышындағы
қазіргі оқу жоспарлары мен бағдарламалары үнемі жақсарталуы керек, оларды
қисындастыра және байланыстыра отырып алмастыруы керек. Тиімді
педагогикалық жүйелерді осы заманғы жағдайда тәжірибелік жұмыстарда жобалап
және тексеріп көрудің маңызы зор. Ал, педагогикалық жүйе дегеніміз- белгілі
бір қабілеті бар дара тұлғаны қалыптастыруға бағытталған педагогикалық
әсерді ұйымдастыруға қажет құралдар, әдістер мен тәсілдердің өзара
байланысқан бірлігі. Селевко Г.
Негізгі педагогикалық технологиялардың сипаттамалары
Педагогикалық технологияның құрылымы мазмұнды және процессуальды
компоненттерден тұрады. Мазмұнды компонентті тұжырымдамалық –мақсатқа жету
құралдары, оқыту-тәрбиелеу процесінің тиімділігі туралы білімдер жүйесі,
диагностикалық- педагогтің кәсіби педагогикалық бет пердесі, тұлғаның
дербес ерекшеліктері мен оқушылардың дайындық деңгейі, дидактикалық- оқыту
мазмұны, әдістер, әдістемелік тәсілдер; ұйымдастыру формалары; дидактикалық
құралдар құрайды. Процессуальды компонент алдын-ала жобаланған оқу-тәрбие
процесін практикаға ендіру болып табылып, оқушылардың іс-әрекетін
ұйымдастыруды, оқу-тәрбие процесін басқаруды көздейді. Педагогикалық
технологияның мазмұнын айқындауға В.Ю.Цитюков талпыныс жасайды. Оның
ойынша, педагогикалық технология тәрбиеленушіге педагогикалық ықпал етуді
ұйымдастыру бойынша мұғалімнің мәнді кәсіби біліктерінің жүйесін
айқындайды, педагогикалық іс-әрекетті технологияландыруды саналы ой
елегінен өткізу тәсілін ұсынады. Педагогикалық ықпалды педагогикалық
технология қамтамсыз ететін болғандықтан, оның мазмұны педагогикалық ықпал
ету құралдарынан тұрады: педагогикалық тіл табысу, педагогикалық баға беру,
педагогикалық талап, ақпараттық тілдік және демонстрациялық ықпал. Бұл
элементтер атқаратын нақты функциялары мен анықталған кілтті операцияларына
сай педагогикалық технологиялардың мәнін құрайды, педагогты тәрбие
процесінің субьектісі болатын-тәрбиеленушіге ықпал ету үшін қажетті және
жеткілікті кәсіби мәнді білікпен қамтамасыз етеді. Бірақ мұнымен
педагогикалық технология шектелмейді. Қосымша элементтер- психологиялық
климат, топтық іс-әрекет, жасаған қылығына педагогикалық реакция, ортаны
ұйымдастыру және т.б. жаопылама немесе жеке сипатқа ие болып, ықпал етудің
формаларын түрлендіруді және әрбір мұғалімнің дербестігін сақтауды
қамтамасыз ететін әрекеттер қатарына жатады.
Ғылыми зерттеулерге жасалынған талдау бүгінде педагогикалық
технологияларды жинақтап, жүйелеп, оның жіктемесін жасауға бірнеше ғалымдар
әрекет жасағанын көрсетті (Т.М.Давыденко, Г.К.Селевко). Солардың ішінде
педагогика ғылымы мен практикасында белгілі барлық технологияларды неғұрлым
жинақтап, жүйелеген Г.К.Селевконың жіктемесі көңіл аударарлық. Зерттеуші
ғалым педагогикалық технологияларды былайша жіктейді:
-қолдану деңгейі бойынша: жалпы педагогикалық, дербес әдістемелік (пәндік)
және модульдық;
-философиялық негіз бойынша: материалистік, идеалистік, диалектикалық,
метафизикалық, ғылыми және діни, гуманистік және антигумандық,
антропософиялық және теософиялық, прагматикалық және экзистенциалистік,
еркін тәрбие және бағындыру;
-психикалық дамудың жетекші факторы бойынша биогендік, психогендік,
социогендік және идеалистік;
-тәжірибені меңгерудің ғылыми тұжырымдамасы бойынша: ассоциативті-
рефлекторлы, бихевиористік, гештальт-технологиялар, интериозаторлық дамыту;
-тұлғалық құрылымға бағдарлау бойынша: ақпараттық технологиялар,
операциялық, эмоциональды көркем және эмоциональды-адамгершілік, өзін-өзі
дамыту технологиялары, эвристикалық және қолданбалы;
-мазмұны мен құрылымының сипатына қарай: оқытатын және тәрбиелейтін, жалпы
білім беретін және кәсіби бағдарланған, гуманитарлық және технократтық, әр
түрлі салалық, дербес пәндік, сонымен бірге монотехнологиялар, кешендік
және кірме технологиялар;
-ұйымдастыру формасы бойынша: сыныптық-сабақтық және альтернативтік,
академиялық және клубтық, жеке және топтық, оқытудың ұжымдық тәсілдері,
диференциялық оқыту;
-танымдық іс-әрекетті басқару типі бойынша: классикалық лекция, оқытудың
техникалық құралдарының көмегімен оқыту, кеңесші жүйесі, кітап бойынша
оқыту, аз топтардың жүйесі, компьютерлік оқыту, репетитор жүйесі, басқару
бағдарламасы;
-балаға қатынас жасау бойынша: авторитарлық, дидактикалық-
орталықтандырылған, тұлғалық бағдарланған, ізгілікті-тұлғалық,
ынтымақтастық технологиясы, еркін тәрбие, эзотериялық;
-басым (үстемдік етуші) әдіс бойынша: догматтық-репродуктивтік,
түсіндірмелі-иллюстративтік, дамыта оқыту, проблемалық, ізденгіштік,
шығармашылық, бағдарламалық оқыту, диалогтік, ойын, өзін-өзі дамытушы
оқыту, ақпараттық,
-оқушылардың категориялары бойынша: бұқаралық технологиялар, оза оқыту,
орнын толтыру, виктимиологиялық, қиын балалармен жұмыс істеу
технологиялары, дарынды балалармен жұмыс істеу технологиялары.
Бұл жіктеме педагогикалық технологиялардың мақсатын, мазмұнын және
түрлерін ажыратуға көмектеседі және оларды атқаратын қызметіне сай
пайдалануға негіз болады.
Педагогикалық технология мынадай белгілермен сипатталады:
(В.П.Беспалько)
-анықтылық, жүйелі педагогикалық оқыту мақсатын дидактикалық өңдемесі;
-құрылымдылық, реттік, ақпараттық тығыздануы;
-комплексті түрде дидактикалық, техникалық, сонымен қатар компьютерлік,
оқытудың құралы мен бақылауын қолдану.
-күшейту, мүмкіндігіне қарай оқыту мен тәрбиелеудің диагностикалық қызметі.
-оқытуды жоғары деңгейлік сапасына кепілдік. Қазіргі кезеңдегі
педагогикалық технологиялардың әр түрлілігіне орай дидактикада да жалпы
жоспары мен анализі болады. Әрбір технологияларды авторлар мына жағдайда
көрсету қажет:
-қолдану деңгейі;
-философиялық негізі;
-білімді меңгерудегі жүргізілетін концепция,
-білім мазмұнының ерекшелік сипаттамасы;
-оқытудың ұйымдастыру формалары;
оқыту әдісінің көптілігін (басым жағы)
-үйретушілердің категориялары;
Педагогикалық технологиялар қолданылу сипатына қарай дәстүрлі және
инновациялық болып бөлінеді. Инновация (латын сөзі in-в, novis-жаңа) жаңа,
жаңалық, жаңарту дегенді білдіреді. 1957-1964ж. он жылдық тарихқа
американдық білім беру жүйесіндегі инновациялар және өзгерістер кезеңі
ретінде енеді.
1. Ағылшын ғалымдарының пайымдауынша, жаңалық мәні арнайы қолданған
деректерде, дамушы идеяларда, кітаптарда, педагогтардың білімді
көтеруді ұйымдастырушыларда, т.с.с.
2. Өз зерттеулерінде ағылшын ғалымдары мынадай қорытындыға келеді: Әр
жоғарғы сатыдағы мұғалім әрдайым жаңалықты бастаушы ретінде іс-әрекет
жасауы тиіс-дейді.
3. Инновациялық технологияларды қолданып дамыту мәселелерін басқа
елдердің педагогтары да қарастырады.
Инновация ұғымын әр елде әр түрлі түсінген, кейбір мемлекеттерде (АҚШ,
Нидерланды) бұл термин кең тараған, ал Арабия, Жапония тәріздес
мемлекеттерде кезіктіру мүмкін емес. Сондықтан әр елде бұл құбылысқа
қандай көзқарас қалыптасқанын анықтау мақсатымен ғылыми-педагогикалық,
техникалық, саяси әдебиеттер мен баспа беттерін зерттей келе, Ресейде,
шет елдерде, ТМД елдерінде, Қазақстанда инновация ұғымына көптеген
анықтамалар берілгенін көреміз.
90-жылдардың бас кезінде орыс ғалымдары Днепрова В.И. Золвязинский,
Лазераваның еңбектерінде инновация ұғымы пайда болады. Олар инновация
ұғымы білім беру жүйесінде жаңалықтарды жасап шығару, игеру, қолдану және
тарату іс-әрекеті деп сипаттайды. М.М.Поташник, А.С.Лоренсов жаңалық
дегенді құрал ретінде (яғни, жаңа әдіс, жаңа технология) ал,
инновацияны осы тәсілдерді меңгеру үрдісі деп санайды.
Инновация-өндірістің және қоғамды басқарудың түрлі салаларына енгізілуі
экономикалық тұрғыдан және тиімді және әлеуметтік, экологиялық тұрғыдан
маңызды болып табылатын, зияткерлік меншік обьектісі болып табылатын
ғылыми және ғылыми техникалық қызметтің нәтижесі . (қ.р. парл жар 5-6)
Қазақстан мемлекетінде инновация ұғымын пайдалану соңғы бес жылдыққа
жатады. Ең алғаш инновация ұғымы қазақ тілінде анықтаған ғалым
профессор Немеребай Нұрахметов. Ол: Инновация, инновациялық үрдіс деп
отырғанымыз білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану
және таратуға байланысты бір бөлек қызметі -деген анықтаманы ұсынады.
Инновациялық негізін құраушы ұғымдардың- инновация, нововедение,
новшество, новое т.б қазақша аудармаларын жасаған, Ы.Алтынсарин
атындағы білім проблемаларын ғылыми-зерттеу институты әдіскері
К.Құдайбергенова болып табылады. Өз еңбектерінде инновацияны-нақты
қойылған мақсатқа сай салынған жаңа нәтиже деп есептеп, төмендегідей
аудармалар жасаған:
инновация-жаңарту
нововедение-енген жаңалық
новое-жаңа
новшество-жаңалық
инновационный процесс-жаңарту үрдісі.
Педагогикалық энциклопедияларда төмендегідей анықтамалар берілген:
инновация сөзі латын тілінен енген-новый, яғни аударғанда обновление-
жаңарту, новинка-жаңалық, изменение-өзгеріс деген мағына береді.
Оның мәні- білім беруге және өздігінен білім алуға негізделген
қабілеттерді дамытады.
Инновация дегеніміз білім беру, тәрбиелеу жұмысына жаңалықты енгізу,
яғни жаңа әдіс-тәсілдерді, амалдарды, құралдарды, жаңа концепцияларды
жасап, оларды қолдану деп анықталған.
Инновация сөзі-қазіргі уақытта барлық өндіріс, медицина, техника
салаларында өте жиі қолданылып жүрген термин. Қазір бұл сөз жаңа,
өзгеру, жаңаша деген мағынаны білдіреді және дәл қазіргі жаңа заманға да
жаңа, жаңаша өзгерудің мазмұны терең және анық екендігі белгілі. Бұл
әдістеменің негізінде үйренушінің дербес қабілет белсенділігін
қалыптастыру, оқыту материалдарын өзінше пайдалану арқылы танымдық
белсенділігін арттыру алға шығады. Мұның ерекшеліктері мыналар:
- үйренушінің белсенділік іс-әрекетін дамыту;
- оқыту мен үйретудің өзара үйлесімділігін қалыптастыру;
- үйренушінің танымдық үрдіске белсенді қатысуын анықтау мүмкіндігі;
- көрнекілік құралдарын көбірек пайдалану арқылы сезіміне, қабылдау
эмоциясына әсер ету.
Инновация ұғымын ғалымдар әр түрлі түсіндіреді:
1. жаңалық, жаңаны енгізу, жаңарту үрдісі.
2. өзгеріс
3. құрал, әдіс
Т.И.Шамова, П.И.Третьяковалардың еңбегінде Инновация дегеніміз-жаңа
мазмұнды ұйымдастыру, ал жаңалық енгізу дегеніміз-тек қана жаңалық
енгізу, ұйымдастыру, яғни инновация үрдісін мазмұнды дамытуды, жаңаны
ұйымдастыруды, қалыптастыруды анықтайды, ал жаңаша деп жаңаның мазмұны,
оны енгізудің әдіс-тәсілі мен технологиясын қамтитын құбылысты түсінеміз
делінген.
Энциклопедиялық сөздіктерде инновация әр түрлі анықталады. Үлкен
энциклопедиялық сөздікте бұл ұғым жаңаша білім беру деп түсіндіріледі.
( ... )
Ал А.И.Кочетов инновация ұғымына төмендегідей анықтама береді:
көрсетілген деңгейге апаруды қамтамсыз ететін теориялық, технологиялық
және педагогикалық іс-әрекеттің біртұтас бағдарламасы. Алайда Р.Масырова
мен Т.Линчевская мұндай анықтамамен келіспейтіндігін білдіреді. Олардың
тұжырымдамасында, Егер баратын деңгей алдын-ала көрсетілген болса, ло
қандай инновация делінген. В.Кваша мен В.Латиннің пікірлері бойынша
инновация бұл жаңа үлгілердің бағытындағы нақты әрекет, мөлшердің
шегінен шығатын кәсіптік іс-әрекеттің жаңа саналы деңгейге көтерілуі
болып табылады. Тәжірибелер көрсетіп жүргендей, кез-келген инновация-
мөлшерлі іс-әрекеттің шегіне ұмтылуы және одан шығуы. Педагогика
ғылымының тарихын саралап талдау көптеген педагогикалық инновациялардың
ерте уақыттарда да болғанын көрсетеді. Мысалы, Сократ мектебі-Қуаныш
үйі, К.Д.Ушинский мен Л.Н.Толстойдың ғылыми идеялары және т.б.
Н.Нұрмағамбетов Инновация білімінің мазмұнында, әдістемеде,
технологияда, оқу-тәрбие жұмыстарының түрлерінде, тәсілдерінде, оқу-
тәрбие жұмысын ұйымдастыруда, мектеп жүйесін басқаруда көрініс табады деп
қарастырып, өзінің жіктемесінде инновацияны, қайта жаңарту кеңістігін
бірнеше түрге бөледі: 1. Жеке түрлері (жеке-дара, бір-бірімен
байланыспаған); 2. Модульдік түрі (жеке дара кешені, бір-бірімен
байланысқан); 3. Жүйелі түрі (мектепті толық қамтитын).
Ал жалпы инновацияны модификациялық, комбинаторлық, радикалдық деп үш
түрге бөлінеді:
Модификациялық инновация- бұл қолда барды дамытумен, түрін өзгертумен
айналысу. Комбинатолық инновация- бұрын пайдаланылмаған, белгілі әдістеме
элементтерін жаңаша құрастыру. Бұған пәндерді оқытудың қазіргі кездегі
әдістемесі дәлел. Радикалдық инновацияға білімге мемлекеттік стандартты
енгізу жатады. Мемлекттік стандарт білім беруде, негізінен, мөлшерлерді,
параметрлерді, деңгейлік және сапалы оқытудың көрсеткіштерін
қалыптастырады. Қазіргі зерттеулер көрсетіп отырғандай, мектептердегі
бүгінгі үлгерім көрсеткіші, берілген білім сапасы формализм мен
субьективтіліктен әлі арыла алмауда, осыған орай ғалымдар жаңашыл-
мұғалімдер бұл мәселелерді шешу бағытында біршама істер атқаруда.
Инновация дегеніміз- педагогикалық жүйедегі жаңашылдық.
Инновациялық үрдістің негізі- жаңалықтарды қалыптастыру, қолдану,
жүзеге асырудың тұтастық қызметі. Кез келген жаңа әдіс жекелік, сондай-ақ
уақытша жоспарға жатады. Бұл яғни, бір мұғалім үшін табылған жаңа әдіс.
Жаңалық басқа мұғалім үшін өтілген материал тәрізді. XVII ғасырда
Я.А.Коменскийдің жасаған кластық сабақтық жүйесі А.С.Макаренко және
В.А.Сухомлинскийдің іс-тәжірибелері, сондай-ақ В.Ф.Шаталовтың қолданған
тірек конспектілері жаңалықтарды, ой-идеяларды өз уақытында да, қазір де
қолдануды тиімді деп тауып отыр.
Қазір Республика оқу орындары, педагогикалық ұжымдары ұсынылып отырған
көпнұсқалылыққа байланысты өздерінің қалауына сәйкес кез келген үлгі
бойынша қызмет етуіне мүмкіндік алды. Бұл бағытта білім берудің әр түрлі
нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа
идеялар, жаңа технологиялар бар. Сондықтан әр түрлі оқыту технологияларын
оқу мазмұны мен оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне орай
таңдап, тәжірибеде сынап қараудың маңызы зор.
Инновация мәселелерімен айналысып жүрген бірқатар ғалымдардың
еңбектерін, жазған анықтамаларын қарастырып, талдай келе бұл ұғым белгілі
уақыт арасында жаңашыл идеяны қайта қарау, жаңалау дегенді білдіреді. Сәл
ертерек кездің өзінде белгілі қолданылып жүрген идеялар жаңа бағытта
ұсынылса, мұның өзі инновациялы деп аталған. Осыларды негізге ала отырып,
инновацияны жаңалық, жаңа әдіс, өзгеріс, әдістеме, жаңашылдық,
ал инновациялық үрдісті жаңа әдістеме енгізу құралы деп ұғатын боламыз.
Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады. Кейінгі кезеңде
ғалымдар өз зерттеулерінде оқу тәрбие ісіне жаңалықтарды енгізіп, тарату
мәселесі қарастырды. К.Ангеловский, М.Поташник, В.Я.Ляудис т.б ғалымдар
мұғалімнің жаңалыққа қабілеттілігіне ерекше көңіл бөлді. Авторлардың көбі
педагогикалық инновацияның негізгі міндеті енгізіліп отырған жаңалықтарды
топтау, жіктеу деп санайды. Ол үшін ең бастысы- мектеп жұмысын дамытудың
аймағын қарастыру керек дейді. Енгізіліп отырған жаңа әдістеменің ерекше
жағын көре білу, түсіне білу және оның басқа әдістемелермен қандай
байланысты екенін білу керек.
Жаңаша (инновациялық) оқытудағы басты нәрсе- бұл білім алу және
өздігінен блім алу негізінде адам қабілеттерін, икемділіктерін дамыту.
Жаңа білім беру парадигмасында тұлғаның қызығушылықтарын қамтамасыз етуде
тұтастық, бағыттылықпен бірге мықты негізділік (фундаменталдылық) те
шешуші рөлге ие. Сонымен, инновациялық білім беру өз құрамына жеке
тұлғалық көзқарасты, білім алудың мықты негіздерін, кәсіби шеберлікті,
екі мәдениеттің (техникалық және гуманитарлық) синтезін, жаңа ақпараттық
технологияларды қолдануды біріктіреді.
Бүгінгі таңда П.М.Эрдниевтін дидактикалық бірліктерді шоғырландыру
(УДЕ) технологиясы, Д. Б. Эльконин мен В.В. Давыдовтың дамыта окыту
технологиясы Ш.А.Амонашвилидің ізгілікті-тұлғалық технологиясы,
В.Ф.Шаталовтың оқу материалдарының қаркынды оқыту технологиясы,
М.Чошановтың проблемалық модульді оқыту технологиясы, В.М.Монаховтын, В.П.
Беспальконың және басқа да көптеген ғалымдардың технологиялары танымал.
(19)
Жаңа технологияның жаңа мақсаты бойынша оқытуды ізгілендіру қажет
деп отырмыз ғой. Ол - оқыту құралдарына деген көзқарасты да өзгертуді талап
етеді. Бұл өзгерістер бойынша оқу құралдары оқушылардың өздігімен танымдық
іс-әрекетін жүргізе алатындай құралдар болуы керек. Бұрынғы дәстүрлі
оқулықтар талапты канағаттандыра алмайды, сондықтан оқушылардың өз бетімен
білім алуына аса бейімделген жаңа типтегі оқулықтар қажет.(20)
Оқытудың басты мақсаты өздігімен білім алып дами алатын жеке тұлғаны
калыптастыру. Технологияның тағы бір психологиялық негізі болып табылатын
теория — Л.С. Выготскийдің оқыту процесінде оқытушының ақыл-ойының дамуы
актуальды даму аймағынан жақын арадағы даму аймағына ауысу туралы
теориясы. Ресей ғылымы В.П. Беспалько бұл деңгейлерді: бірінші деңгей -
міндетті, оқушылық, екінші -алгоритмдік, үшінші - эвристикалық және
төртінші - шығармашылық деңгейлердегі қабылдау деп атайды.
1.2. Қазіргі заманғы педагогикалық технологиялардың негізгі сипаттамалары
Бүгінгі күнде педагогикалық технология мәселесі теориялық және ғылыми
қолданбалы бағыт тұрғысынан зерттеу арқауы болып отыр. Теориялық тұрғыдан
алып қарғанда, педагогикалық технология педагогиканың категориясы ретінде
қарастырылады, оның мәні, құрылымы айқындалады; педагогикалық іс-
әрекеттің әр түрлі саласындағы(дидактика, тәрбие, білім беруді басқару)
педагогикалық технологияның ғылыми негіздері оқып үйреніледі;
педагогикалық технологияны жобалаудың әдіснамасы мен теориясы зерттеледі,
педагогикалық технология теориясының негіздері ашып көрсетіледі
(Н.Е.Щуркова, В.С.Кукушкин т.б.)
Қазақстан Республикасында білім беруді 2005-2010 жылдар аралығында
дамыту туралы мемлекеттік бағдарламада жалпы орта білім берудің жаңа
мемелекеттік жалпыға бірдей стандарты түлектердің базалық біліктілігі
түрінде көрініс беретін, нәтижеге бағытталған ұлттық білім беру
мақсаттарының жүйесін айқындайды деп атап көрсетілген. Бағдарламаны іске
асырудың негізгі бағыттары мен тетіктсрі білім беру мазмұнын білім
үстемдігі деңгейінен нәтижеге бағытталған біліктілік деңгейіне көтерудің
маңыздылығына ерекше назар аударылады.(21)
Нәтижеге бағытталған оқыту — бұл аяқтаушы нәтижелср (біліктіліктер).
Аяктаушы немесе соңғы нәтижелер мектептен жәнс жоғарғы оқу орнын
бітіргеннен кейінгі әмір үшін маңызды білім, шеберліктер және бағдарларды
білдіреді. Олардың шартты түрде жүйелеп көрсек, төмендегідей біліктіліктер
тізімін аламыз:
• қарым-қатынасқа түсе алу қабілеттіліктері;
• әлеуметтік қарым-қатынастарға бейімділік;
• талдау жасай алу қабілеттері;
• проблемаларды шеше алу;
• құндылықтар туралы өзіндік пікір білдіріп шешім шығара білу дағдылары;
• шығармашылық шеберліктерді игеру және өзгелердің шығармашылығын
кабылдай білу дағдылары;
• азаматтық жауапкершілік;
• қоршаған әлем өміріне жауапкершілікпен араласу;
• рухани, заттық кұндылықтарды жасай алу және сақтай білу дағдылары;
• ілімнің кұралы ретіндегі технологияларды қолдана алу дағдылары;
• өмірі мен карьерасын жоспарлай алу дағдылары.
Нәтижеге бағытталған білім беру әлеуметтену процесіне қоғамды, түрлі
қауымдастықтарды тартуды карастырады. Осы мақсатта аталған проблемамен
айналысатын кәсіби қауымдастықтар арасында өзара күш біріктіру үшін қарым-
қатынастар орнатып, білім берудің мақсаттары мен нәтижелері турасындағы
талқыға бүкіл қоғамды қатыстыру жұмыстары жүргізілуде.
Өткен жылдардағы дүниежүзілік практикадағы білім беру дамуының
бағыттарын талдау — білім беру саласының ашық жүйе ретіндегі дамуының
қажеттілігін айқындайтын бірнеше әдістемелік бағдарларды бөліп қарастыруға
мүмкіндік береді:
• білім берудің құндылық мәнін, оның рухани-адамгершілік маңызын көтеру
(білім берудің бейбітшілік пен келісім үшін қызмет етуі);
• білім беру ісінің оқушының тұлғасын ұлттық құндылықтарды игеруші және
тасымалдаушы ретінде қалыптастыру тұрғысындағы ролін күшейту;
• білім беру мазмұнында әлемнің тұтастығы мен адамның оның бір бөлігі
екендігі туралы туралы үғымды қалпына келтіру;
• оқушыларды табиғи әлемді сақтауға және аймақтық жөне жаһандық
көлемдегі экологиялық проблемаларды болдырмауға күш салуға бағыттау;
• барлық адамдар үшін сапалы білім алуға және оған жету жолында тең
мүмкіндіктермен қамтамасыз етуге жағдайлар жасау;
• білім беру үрдісіне бүкіл коғамды тарту және білім берудің сапасын
жақсартуда әлеуметтік тең карым-қатынастар орнату.
Стратегиялық міндеттерін шешу ісіне бүкіл қоғамды жұмылдыру,
екіншісі — білім беру ісіне қатысушы жақтардың бір-бірі алдындағы өзара
міндеттерін айқындауы.
Білім берудің аталған жаңа моделін енгізу жағдайында ұлттық
деңгейдегі мақсаттар - болашақ нәтижелер, яғни, түлектердің өзінің азамат,
тұлға ретіндегі әлеуметтік ролдерін орындауға деген дайындығын сипаттайтын
базалық біліктіліктер түрінде калыптасуы тиіс. Бүкілхалықтық кеңінен
талқылау жұмысы қажст. Сонымсн бірге, күтілетін нәтижелердің көпдеңгейлік
жүйесін жасақтауда білім беру саласының барлық сатыларын (мектепке дейінгі,
бастауыш және орта кәсіби, жоғары білім беру) қамту өте маңызды. Мәселенің
бұл түрғыдан шешілуінің мәні — кәсіби қауымның өзара келісуі корытындысында
қабылданған болашақ нәтижелердін көп деңгейлі жүйесі бүкіл білім беру
процесіне қатысушыларға белгіленген мақсаттарға жетуде бағыт-бағдар ретінде
қызмет ететіндігіңде. Білім беру саласы, ашық жүйе ретінде қатысушы. (22)
Нәтижеге бағытталған білім беру моделін іске асыру жұмысын ертерек
бастап кеткен шет елдердің тәжірибесіне талдау жасау - бұл
жауапкершіліктерді төмендегіше бөліп көрсетуге мүмкіндік береді:
• оқушы өмірде және қоғамда конструктивті роль атқару үшін болашақ
нәтижелерге ұмтылуға міндетті;
• оқытушы оқу ісін ұйымдастыру шарты ретінде оқу процесін
шығармашылық тұрғыда ұйымдастыруға міндетті;
• ата-ана өз баласының қажетті дәрежеде білім алуына жағдай жасауға
міндетті;
• мектеп әрбір оқушының өз даму траекториясын құруына жағдай жасауға
міндетті;
• мемлекеттік органдар әлемдік білім беру кеңістігіндегі ағымдарды
ескере отырып білім беру жүйесінің сапасы мен оқушылардың
• жетістіктеріне үлттық мониторинг жасаудың негіздерін айқындауға
міндетті;
• қоғам күтілетін нәтижелердің жетілдірілуіне, білім беру жүйесі
жетістіктерінің ашық түрде жарияланып отыруына жауапты.
Қазіргі кезде біздің Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі
жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика
теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып
отыр: білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің жаңа мазмұны пайда
болуда:
• білім мазмұны жаңа біліктермен, ақпараттарды қабылдау
қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық
жағдайындағы білім беру бағдарламаларының нақтылануымен байланысты;
• ақпараттық дәстүрлі әдістері – ауызша және жазбаша, телефон және
радиобайланыс – қазіргі заманғы компьютерлік құралдарға ығысып орын
беруде;
• баланың жеке басын тәрбиелеуде, оның жан дүниесінің рухани тұлға
ретінде қалыптасуына көңіл бөлінуде;
• мектеп, отбасы мен қоршаған әлеуметтік ортаның бала тәрбиесіндегі
бірлігіне ұмтылыс жасалуда;
• қоғамдық біліммен бара-бар педагогикалық технологияның кеңінен
қолданылуына және ғылымның роліне мән берілуде.
• оқыту технологиясын жетілдірудің психологиялық-педагогикалық
бағыттағы негізгі ой-тұжырымдары төмендегіше сипатталады;
• есте сақтауға негізделген оқып білім алудан, бұрынғы меңгергендерді
пайдалана отырып, ақыл-ойды дамытатын оқуға көшу;
Қазір Республика оқу орындары, педагогикалық ұжымдары ұсынылып
отырған көпнұсқалыққа байланысты өздерінің қалауына сәйкес кез келген үлгі
бойынша қызмет етуіне мүмкіндік алды. Бұл бағытта білім берудің әртүрлі
нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа
идеялар, жаңа технологиялар бар. Білімді қалыптастыру үшін өткен оқиғаның,
фактінің бейнесін оқушының көз алдына келтіре отырып, оларда сол оқиға
туралы түсінік қалыптастыруымыз керек. (23) Ал тарих пәнінің көптеген
пәндерден ерекшелігі – негізінен өте ертедегі фактілерді оқиғаларды
баяндайтындығында. Сондықтан әртүрлі тарихты оқытудағы қолданылатын
технологиялар оқу мазмұны мен оқушылардың тәжірибесінен сынап қараудың
маңызы зор.
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын
меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу
мүмкін емес. Жаңа технологияны меңгеру оқушының интеллектуалдық, кәсіптік,
адамгершілік, рухани, азаматтық және де басқа көптеген адами келбетінің
қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін
тиімді ұйымдастыруына көмектеседі. Қазіргі кезде педагогикалық технология
ұғымы біздің педагогикалық лексиконымызға берік еніп келеді. Дегенмен ,
оның мән-мағынасы турал пікірлер алуан түрлі. Түсіндірме сөздікте:
Технология – бұл қандай да болсын істегі, шеберліктегі, өнердегі
амалдардың жиынтығы делінсе, Б.Т.Лихачев педагогикалық технологияны оқу
процесіне белгілі бір мақсат көздей әсер ететін педагогикалық ықпал деп
түсіндіреді. Ал, технологиялық үрдісті нақты педагогикалық нәтижеге
жетелейтін бірліктердің (өлшемдердің) белгілі бір жүйесі ретінде көрсетеді
және педагогикалық технология түпкілікті өзгермейтін механикалық құрылымы.
(24)
ЮНЕСКО-ның анықтамасы бойынша, педагогикалық технология – бүкіл оқыту
үрдісі мен білімді техникалық және адам ресурсын олардың бір-біріне өзара
әсерін, білім берудегі формасын оңайландыру міндеттерін ескере отырып
меңеруді жүзеге асырудың жүйелі әдісі. М.В.Кларин Педагогикалық технология
– педагогикалық мақсатқа қол жеткізу жолындағы қолданатын барлық қисынды
ілім амалдары мен әдіснамалық құралдарының жүйелі жиынтығы және жұмыс істеу
реті, - деп анықтайды.
Оқытудың жаңа технологияларын таңдаудың М.М.Поташник ұсынған
критерийлері:
• елдің, аймақтың, қаланың талап-тірегі – мектепке әлеуметтік сұраныс;
мектептің дамуы туралы мемлекттік құжаттар – мемлекеттік сұраныс;
• қазіргі ғылымның адам туралы жетістіктері мен табыстары;
• педагогикалық озат тәжірибе;
• мұғалімдердің, мектеп басшыларының іс-тәжірибесі, интуициясы,
шығармашылығы;
• мектептің жұмыс үрдісі мен нәтижелерінің талдамасы.
Бұдан педагогикалық технология таңдау барысында:
• алынып отырған технологияның мектептің мүмкіндігі мен нақты жағдайға
сай болуы;
• жүйелілігі;
• тиімділігі т.б. ескерілуі керек деген қорытынды шығады.
Педагогикалық технология оқу үрдісімен, мұғалім мен оқушының іс-
әрекетімен тығыз байланысты. Оның құрылымына мыналар кіреді:
а) тұжырымдық негізі.
ә) оқыту мазмұндық бөлімі:
• оқытудың нақты жәе жалпы мақсаты;
• оқу материалының мазмұны.
б) үрдістік бөлім-технологиялық процесс:
• оқу үрдісін ұйымдастыру;
• оқушылардың оқу қызметінің әдістері мен формалары;
• мұғалім жұмысының әдістері мен формалары;
• мұғалімнің материалды меңгеруді басқарудағы іс-әрекеті;
• оқу үрдісінің диагностикасы.
Оқу процесі барысындағы тұлға аралык іс-әрекет әлеуметтік
кызығушылыктарды (стимул) қозғау арқылы мотивацияны күшейтеді: жеке
жауапкершілік сезімі пайда болып, көпшілік алдында жеткен жетістіктер
оқушының өз-өзіне ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ..
І- тарау. Әлемдік білім жүйесіндегі технологиялық үрдіс.
1.1.Білім үрдісіндегі “технология” ұғымы
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
1.2. Білім беру саласындағы педагогикалық
технологиялар ... ... ... ... ... ..
ІІ – тарау. Тарих сабағындағы қолданылатын оқыту технологиялары.
2.1. Тарихты оқытуда жаңа педагогикалық, ақпараттық технологияларды
қолдану ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ...
2.2. Оңтүстік Қазақстан облысы мектептерінде тарих сабағында
инновациялық әдістерді қолдану
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Қорытынды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ...
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
Кіріспе
Диплом жұмысының көкейкестілігі:
Жұмыстың мақсаты:
Жұмыстың міндеті
Жұмыстың әдістері: Бұл жұмысты жазуда Қазақстандық педагогика
ғылымындағы, әсіресе оның дидактика саласындағы, сондай-ақ білім мазмұнын
іріктеу ұстанымдары; оқытудың ұйымдастыру формалары; оқытудың әдіс -
тәсілдері; дүниежүзілік халық ағарту саласында өзгерістер мен жаңа бағыттар
ескерілді; мектептерде жүргізген зерттеу жұмыстарының нәтижелері, алдыңғы
қатарлы озат мұғалімдердің тәжірибелері осы жұмысқа арқау болды. (6)
Тың тақырып бойынша жазылып отырғандықтан бұл дипломдық жұмыстың
тарихи әдістемелік сипаты бар, яғни мұнда оқыту теориясы мен әдістемесі
мәселелерімен қатар,
Мектептерде пәндерді оқыту тәжірибесінде, сондай-ақ мерзімді
педагогикалық баспасөзде ақпараттық технологияны пайдалану, интерактивті
әдістер сияқты оқытуды ұйымдастыру мен әдістерінде де жаңашылдық кездеседі.
Оқу-әдістемелік мекемелердің, жоғары оқу орындарының кафедраларының,
халыққа білім беру саласының облыстық, қалалық, аудандық мекемелері мен
облыстық педагог кадрлардың білімін жетілдіру институттарының, ондағы
мектептердің қатысуымен жүзеге асырылды.
Жұмыстың құрылымы: Дипломдық іздену жұмысы кіріспеден, екі тараудан,
қорытындыдан және пайдаланған әдебиеттер тізімінен тұрады.
І-тарауда Әлемдік білім жүйесіндегі технологиялық үрдістегі
педагогикалық технологияның ұғымы.
ІІ- тарауда Оңтүстік Қазақстан мектептеріндегі жаңа технологияларды
пайдалану жолдары
І - тарау.
1. Әлемдік білім жүйесіндегі технологиялық үрдіс.
Әлемдік білім беру жүйесіндегі технологиялық үрдіс. Әлемдік мәдениеттегі
технологиялық көзқарастарға тоқталып кетейік. Технология ұғымы соңғы
кездері ең көп қолданылатын ұғымдардың біріне айналды. Технология ұғымының
дидактикалық ұғымдармен байланысы саналуан: оқытудың технологиясы,
педагогикалық технология, білім беру технологиясы, тәрбие технологиясы,
қарым-қатынас технологиясы, даму технологиясы, қалыптасу технологиясы,
модульдік технология, топтық оқыту технологиясы т.б. Бұл технологиялардың
қайсы түрі болмасын анықтаманы қажет етеді. Технология дегеніміз не? -
деген сұраққа немесе технологиямен байланысты жеке ұғымға өз анықтамамызды
беруге тырысамыз. Нәтижеде, дәл казіргі кезде білім беру жүйесінде жүріп
жатқан процестердің технологиясын түсіндіретін жалпы анықтама жоқ. (7)
Білім беру жүйесі - басқару органдарынан, түрлі типтегі және
деңгейдегі білім беру мекемелерінен, жүйенің жұмыс істеуі және дамуын
қамтамасыз ететін қаржы қорлары мен материалдық
объектілерден, ғылыми орталықтардан тұратын күрделі құрылым болып табылады.
Технологиялық тәсіл білім беру жүйесінің кез-келген саласында (басқару,
білім беру, қаржыландыру, мониторинг т.б.) қолданылуы мүмкін. Сондықтан,
білім беру технологиясы деген сөз тіркесін бірыңғай түсіндіру мүмкін
емес. Бұл ұғымды тек қана оқытушы мен оқушы арасындағы арнайы
ұйымдастырылған процестерге ғана қатысты қолданады. Егер бұл процесті оқыту
процесі деп атайтын болсақ, онда оған технологияның осы салаға арналған
жиынтығы жатады. Біздің қарастыратынымыз да технологияның осы түрі.
Технология ұғымы грек тілінен енген екі сөзден түрады: техне-
өнер, шеберлік және логос — білім, оқу, ғылым деген мағыналарды
білдіреді. Сондықтан, технология терминін қазақ тіліне өнер туралы
ғылым немесе шеберлік туралы ғылым деп аударуға болады. Бұған пәндік
саланы сипаттайтын терминді қосамыз да кез-келген нақты технологияның мәнін
айқындаймыз.
Білім беру үрдісіндегі технология ұғымы
АҚШ пен Батыс Европада XX- ғасырдын екінші жартысынан бастап оқу
процесінің технологиясын жасау бағытындағы ізденістер белсенді түрде
жүргізіле бастады. 1940-50 жылдары оқыту үрдісіне техникалық құралдардың
енуіне байланысты білім берудің технологиясы термині кеңінен қолданыла
бастады. Кейінірек, 50-60-шы жылдары түрлі техникалық құралдарды қолдану
әдістері жөніндегі еңбектердің ықпалымен педагогикалық технология деп
атала бастады. 60-шы жылдардың ортасында технологиялық әдіс шет
кеңінен талқылана бастады. Бұл істе негізгі екі бағыт көзге түсті. (8)
Біріншісі, бұрынғыша технологиялық әдісті техникалық құралдарды қолданумен
байланыстырса, екіншісінің көлемінде оқу процесінің өзін ұйымдастырудағы
технологиялық әдістер дами бастады да оқытудың технологиясы деген термин
пайда болды.
60-шы жылдардың аяғы, 70-ші жылдардың бас кезінде көптегсн еддерде
(АҚШ, Англия, ФРГ, Франция, Италия, Япония т.б.) оқытудың технологиясын
жасау, дамыту жұмыстарымсн айналысатын мекемелер жұмыс жасай бастады.
Дегенмен, оқыту үрдісі білім беру үрдісінің бір ғана бөлігі болып
табылатындықтан оқыту технологиясы терминінің мағыналық аясы өте тар.
Мұндай кемшілік тәрбиенің технологиясы, дамыту технологиясы,
қалыптастыру технологиясы ұғымдарына да тән. Қазіргі кезеңде батыста
білім беру саласындағы технологияны белгілеу үшін ұғымы қолданылады, оны
дәстүр бойынша білім беру технологиясы
деп аударып жүрміз. Осы ұғым ғана мейлінше аясы кең, білім берудің түрлі
салаларында (басқаруда, материалдық жабдықтауда, қаржыландыруда,
біліктілікті арттыруда, кадрлар даярлауда, түрлі оқыту мекемелеріндегі
оқыту процесіңде және т.б.) қолданылатын кез келген технологияны сараптай
алады. Сондықтан, білім беру технологиясы терминін бүкіл білім беру
жүйесін технологияландыру заңдылықтарын зерттейтін ғылыми пәнге
(дисциплина) қатысты қолданса дұрыс болар еді. Бірақ, әзірше бұл термин көп
жағдайда тек мектеп оқу үрдісі төңірегін сипаттауда ғана қолданылып жүр.
Сондықтан, бұдан әрі қарай білім беру технологиясы ұғымын мұғалімдер
мен оқушылардың білім берудің жоспарланған мақсаттарына бағытталып арнайы
ұйымдастырылған өзара қарым-қатынас процесі технологиясы ретінде
қолданамыз. Білім берудін технологиясына — оқытудың техникалық құралдары,
білім беруде қолданылатын ақпараттық технологиялар, қашықтан оқыту да
жатады. Сондықтан, оларды жеке қарастырған кезде түрлік ерекшелігін атап
көрсетуге тиіспіз.
Бұл оқу үрдісінің педагогикалык үрдіс деп аталуына байланысты.
Әлемдік терминологияның бірегейленуіне байланысты білім беру технологиясы
үғымына тоқталуға тиіспіз. (9)
Технологияның әдістемесі сырт көзге оқу үрдісіңдегі әдістемелік және
технологиялық әдіс-тәсілдерде карама-кайшылық жоқ. Себебі, оқытудың
әдістемесі үғымы білім беру технологиясы үғымынан әлдеқайда кең. Дәлірек
айтсақ, әдістеме негізгі үш сұраққа жауап беруге тырысады: не үшін, неге
және қалай окыту керек? Ал, технолог болса, мақсат белгілі болып, оған
жетудің нақты іс-әрекетін, жолдарын анықтауға келген кезде ғана іске
кіріседі. Соңдықтан, технология, негізінен, триаданың үшінші сұрағына ғана
жауап береді.
Схема түрінде бұл жағдай төмендегіше сипаттауға болады:
Бір қарағанда, технологиялық әдіс жеке әдістемелер ішінде де дами алар
еді деген ой туады. Бірақ, әдістемелік және технологиялық амалдардың
мақсаттық ұстанымдары қалыптасқан.
В.Ф.Шаталов, В.К.Дьяченко көптеген қиындықтарға жолықты. Себебі, жаңа
жағдайда жүйені жұмыс жасатуда алынған сипаттамалар жеткіліксіз болып
отырды. В.Ф. Шаталовтың әдістемелік жүйесі.
Қазіргі кезде оқу-тәрбие процесін үйлестіруге бағытталған және сонымен
қатар психологиялық-педагогикалық ғылымды тұтасымен қарқынды дамуға
жетелейтін алдыңғы қатарлы педагогикалық тәжірибенің көптеген жетістіктері
белгілі. (10)
Осындай кең арналы, жемісті де қызу ізденіс үстіндегі жаңашыл
мұғалімдерінің арасында азаматтық және кәсіптік қайрат-жігерін осы заманғы
білім беру ісінің ең өзекті, әрі күрделі мәселелерін шешудің кілтін табуға
жұмсайтын донецкілік мұғалім Виктор Федорович Шаталовтың есімі айрықша
дараланып тұрады. Бұл өзекті мәселелерге: оқушыларға түсетін ауыртпалықты
жою, олардын бойында оқуға деген қызығушылықты, белсенділік пен өз бетінше
жұмыс істеу қабілетін тәрбиелеу т.б. жатады. (11)
Ерекше әсер қалдыратын нәрсе, бұл мұғалімнің жекелеген әдіс-
тәсілдермен эксперимент жасауы емес, қайта олардың толық және жеткілікті
түрде, сындарлы бірізділіпен, белгілі бір әдістемелік жүйемен құрылуындағы
жетістіктерді көрсете білуге деген ұмтылысы мен мүмкіндігі. Мұны іс-
тәжірибесіңде жүзеге асыру жұмыс принциптерінің арақатынасын талқылауға
келтіріліп отыр.
Біздіңше В.Ф.Шаталовтын басты еңбегі - оқу ісін оқушылардың өз күшімен
басқарудың тиімді жолдарының бірін байқап көруінде. Жасыратыны жоқ, Оқыту
әдісі дегеніміз оқытушының іс-әрекеті мен оқушының іс-әрекетінің бірлігі
деген формулада келтірілген оқушылардың танымдық іс- әрекетіне назар
аударылуына қарамастан, мектептегі сабақ кезіндегі нақты оқуға деген
белсенділікті В.Ф.Шаталов оқушылардың танымдық іс-әрекетін айтарлықтай
қатаң
және сатылы түрде басқарудың мүмкіндігін таба білген. Бұл тұрғыдан алғанда
совет психологиясында тұжырымдалған жалпы идеяларды (А.Н. Леонтьев,
П.Я.Гальперин, Н.Ф.Талызина және басқалар) шынайы түрде жүзеге асырып және
оларды әдістемелік жағынан нақыштай білді.
В.Ф.Шаталовтың оқушыларының оқу-әрекетінде қандай нақты формалар бар?
Олардың негізгілерін атап өтелік. Жаңа материалды игеру алдымен мүғалімнің
көмегімен түсіндіруін тыңдау түрінде өтіледі. Сонан соң мұғалім үлестірген
тірек сигналды парақтарды оқып үйреніп және жазып жаттығады. Бұдан кейін
оқу материалы бойынша жасалған тірек сигналдарымен қызу жұмыс істеу,
осындай конспекті құрастыруға байланысты (шамамен 15-20 сабақта бір рет)
творчестволық жұмыс орындау және т.б. (12)
В.Ф.Шаталовтың тірек сигналды парақтары өзінің мәні жөнінен П.Я.
Гальпериннің оперативті әрекет схемаларына, оқытылатын ұғымдар мен
белгілері және олар белгілі бір жүйе бойынша акыл-ой әрекетін сатылы түрде
қалыптастыру теориясына сай карточкаларға жазылған жұмысқа жақын.
Глобальді, іріленген тақырыптар идеясының өзі меңгерудің негізгі
бірліктері түрінде жүзеге асырылады (П.Я. Гальперин, Д.Б. Эльконин және
басқалар).
Мұғалімнің сұрауы да сол сияқты В.Ф.Шаталов оқушыларынан белсенді
әрекеттін жаңа формаларын талап етеді. Сөйлеу практикасын, ең бастысы, оқу
материалын — оның жоспары мен негізгі бірліктерінің бірізділігін белсенді
түрде қайта жаңғырту практикасын дамытып отыратын меңгерілген материалды
жәймен магнитофонға ауызша айту (бір сабақта 20 оқушыға дейін); бұл
жазылғандарды кезектесіп тындау және бағалау — міне осының бәрі белсенді
жауап беруге күнделікті дайындықтың кажеттігін тудырды.
Оқушылардың оқу материалындағы білімдердің глобальді, іріленген
бірліктерін орындауы (басында мұғалімнін ізінше) және олардың жүйелері
мен байланыстарын бөліп алу әрі оларды белсенді түрде жазбаша жаңғырту
жөнінен оқуға деген белсеңді іс-әрекеті қолма-қол көрініп отырады. Сондай-
ақ мұғалімнін күнделікті сабақ сұрау жүйесімен т.б. үнемі ұйымдастырылып
жүйесі асырылатын оқушылардың үлгерімін кең түрде бағалау да айқын
көрінеді. (13)
Оларды дауыстап оқығанда қиындықтар туа берсін, практикалық жұмыс
кезінде кейбіреулері ойдағыдай болмай-ақ койсын - мейлі. Білімді жинақтау
процесі, істің ішкі мәнін терең толғау процесі және жүйелі еңбекке белсене
араласу жүріп жатады. Бұған қоса бұл арада қаншама бала ауызша жауап
береді. Сынып алдында қате жауап беруден оқушы қысылатындай өзінің
білімсіздігін жұрт алдында жайып көрсету кімге жағымды? Ал мұнда мүғаліммен
бетпе-бет отырып жәймен сабақ айтсын немесе одан да оңайы - магнитофонға
жазсын. Нашар оқушы өзінің магнитофонға жазғанын мүғалімнің ешкімге
тыңдатпайтынын және жауабымда қандай қателіктер жібергенін ешкімнің
естімейтінін жақсы біледі. Бұл өте қарапайым әдістемелік тәсіл өзіне деген
сенімділігін қалыптастыруды қажет ететіндерге қаншама рухани күш береді.
Тарихи оқиғаларды, табиғаттағы түрлі өзара байланыстарды неғұрлым
терең ұсынып түсінуге және әдеби шығармалардың құрылымын логикалык түрде
талдауға, үйретеді.
Жаңа әдістеменің жетекші принциптерінің бірі жариялык принципі.
Оқушылардың магнитофонға жазғандарын ашық тындау - сонын кішігірім
элементі. (14)
Бір мезгілде бірнеше операцияны орындау: әңгіменің жоспарын есте
сақтау, әңгімені өзі айту және өзара байланысты тірек сигналдарының
арасындағы абзацтарды толтыруға тиісті материалды ойша қорыту қажеттігі
жойылады. Профессор В. В. Давыдовтьң зерттеулері көрсеткендей, бір мезгілде
бірнеше ой операцияларын орындау қатты шаршауға немесе бұл операциялардың
әрқайсысының ойдағыдай орындалмауына әкеліп соқтырады.
Жаңа терминдермен, есімдермен, даталармен жұмыс істеу жеңілдейді, бұл
өз кезегінде күтпеген эффектіге жеткізеді: оқушының сөз сөйлеуіндегі
орынсыз қыстырма сөздер іс жүзінде толығымен жойылады. Өзі-ақ айтып
тұрғандай бұрын бұл сөздер бір ғана қажеттілік үшін - жаңа сөздер мен
тілдік құрылымдар ойлап табуға қажет уақыт өту үшін пайдаланылатын еді.
Тірек плакаттарын пайдаланып ауызша сабақ айту кезіндегі оқушылардың
ынта-ықыласы әдеттегіден жоғары, яғни 88-деп 92%-ке дейін (бақылаудағы
кластарда 56—60%) болады. Мұндай жағдайда басқа бір конструкцияны қабылдау
өте қиын. Бұл арада түрлі салыстырулардың, бір жағынан оқушыны шаршата
түсетін, екінші жағынан ынта-ықыласты әлсірете түсетін ішкі қарама-
қайшылықтардың болатыны даусыз.(15)
Оқулықпен жұмыс істеу. Осының бәрі тұтас алғанда материалды түгелдей
есте сақтап қалуға қолайлы жағдай тудырады және әр түрлі зерттеулер
көрсеткеніндей оқушының сабаққа дайындалу уақыты, егер әңгіме тек теориялық
материал туралы болса, 20 минуттан аспайды, ал бұдан да қолайлы жағдайда 10-
15 минутпен шектеледі. Сонымен қатар, тірек сигналдары бар көлемді блокты
конструкцияларды есте сақтап қалуды мнемоника тәсілдерін қолдана отырып,
прозадан, поэзиялық шығармалар-' дан үзінділерді немесе спектакль қоярдағы
дайындык кезіңдегі диалогтарды
жаттағандағыдай іске асыру керек. Ал енді Технология ұғымына тоқталайық.
Технология үғымы тар мағынада - бір нақты объектінің технологиясы ретінде,
және кең мағынада - ғылым саласы ретінде қарастырылады. Егер, технологияны
педагогикалық ғылымдарға қатысты алсақ, онда тікелей дидактиканы
карастырамыз:
1. Дәстүрлі дидактика — әдістемелік тәсілдерді жинақтауға бағытталған
оқытудың теориясын және сондай-ақ, оқушылардың оқу қызметі барысында дағды,
білік, білімдерін игеру үрдісін оңтайландыра түсетін окытудың
ұйымдастырылған түрлері мен әдістерін жасауды өзінің басты мақсаты ретінде
қояды
2. Әдетте, дидактиканың пәні — білім берудің мазмұны және оқыту үрдісін
ұйымдастыру деп қысқаша көрсетіледі. Толығырақ дидактиканың пәнін былай
сипаттауға болады: бұл - оқытудың мақсаттары, мазмұны, зандылықтары,
әдістері және принциптері.
Міндеттері:
а) оқыту үрдісін суреттеп түсіндіре отырып оны іске асыру жолдарын
көрсету;
б) оқыту үрдісін ұйымдастырудың неғұрлым жетілдірілген модельдерін,
жаңа оқыту жүйелері мен технологияларын жасау, ұсыну.
Білім берудің технологиясы педагогикалық пән ретінде дидактикадан кейінгі
орынды алады. Оқытудын технологиясын - қолданбалы дидактика десе де болады.
Бір сөзбен айтқанда, оқытудың технологиясы - оқыту іс - әрекетінін әдіс-
тәсілдері мен құралдарын ұйымдастыру және қолдану теориясы. Сонымен,
технологиялық әдіс дидактикалық немесе жеке әдістерден туындамайды, оқу
үрдісінің дербес бағыты болып табылады. Қажетті адами, техникалық
ресурстарды есепке ала отырып, олардың арасындағы білім беруде неғұрлым
жоғары жетістіктерге жету үшін қарым – қатынасты, бүкіл оқыту үрдісін
жүйелі түрде жоспарлау, іске асыру, баға-лауға бағыттау әдістері және
білімді меңгеру жолдары; материалдарды жобалау және тәсілдерді қолдану
арқылы білім беру тиімділігін арттыратын білім беру үрдісінің принциптерін
айқындау және тиімді. (16)
Қазіргі заманғы педагогикалық технологиялардың негізгі сипаттары мен
қасиеттері. Технология оқу процесімен — оқытушы мен оқушының іс -
әрекеттерімен, яғни, құрылымы, құралдары, әдістері жөне түрлерімен тығыз
байланысты. Сондықтан, педагогикалық технологияның құрылымына:
концептуалдық негізі;
✔ оқытудың мазмұндық бөлігі
✔ оқытудың мақсаттары: жалпы және нақты;
✔ оқу материалының мазмұны;
✔ процессуалдық бөлігі немесе технологиялық үрдіс:
✔ оқу үрдісін ұйымдастыру;
✔ оқушылардың оқу іс-әрекетінің әдістері мен формалары;
✔ оқытушынын жұмысының әдістері мен формалары;
✔ оқушылардын оқу материалын игеруін басқарудағы оқытушының іс-
әрекеті;
✔ оқу үрдісін диагностикалау жатады.
Технологияныц анықтаушы критерийлері:
Концептуалдылық. Әрбір педагогикалық технология оқу мақсаттарына
жетудің философиялық, психологиялық, дидактикалық және әлеуметтік-
педагогикалық негіздері белгіленген нақты ғылыми концепцияға сүйенуі қажет.
(17)
Жүйелілік. Педагогикалық технология әрбір бөлігі өзара тығыз
байланыста болатын үрдістің тұтастык логикасымен қамтамасыз етілуі тиіс.
Технология басқарылуы тиіс, яғни, мақсат қою, жоспарлар құру, оқу үрдісін
жобалау, әрбір этапқа сай диагностика, нәтижелерді түзету мүмкіндігін
беретін әдіс-тәсілдердің көп варианттылығы.
Тиімділік. Қазіргі заманғы технологиялар нөтижелілігі жағынан да,
оған кететін шығындар жағынан да тиімді болып, белгілі бір оқыту
стандарттарына жетуге кепілдік бере алуы қажет. Технологияның қайта қалпына
келтірілуі. Бұл критерий белгілі бір технологияның басқа мекемеде, басқа
субъектілермен жүргізіле алуы мүмкіндігін меңзейді.
Ғылымға мықтап енген педагогикалық технология ұғымына әртүрлі
түсініктеме берілген: Оқыту мен тәрбиелеу құралдарының арнайы формаларының,
әдіс-тәсілдерінің, жолдарының жиынтығын
анықтайтын психологиялық-педагогикалық нұсқаулар жиынтығы (Б.Т.Лихачев);
Алдын ала жобаланған оқу-тәрбие процесінің практикада жүйелі әрі
бірізді жүзеге асуы (В.П.Беспалько);
Оқытушы мен оқушылар үшін барлық жақсы жағдайлар жасалынғанда оқу
процесін жобалау, ұйымдастыру әрі жүзеге асыруда біріккен педагогикалық іс-
әрекеттің жан-жақты (ұсақ-түйегіне дейін) ойластырылған моделі
(В.М.Монахов);
Педагогикалық мақсатқа жету үшін колданылатын барлық тұлғалык,
инструменталдық және әдіснамалық кұралдардың қызмет ету реті мен жүйелі
жиынтығы (М.В.Кларин).
Педагогикалық технология-оқу-тәрбие процесінің шығармашылықпен терең
ойластырылған көптеген факторлардың үйлесімділігін, оқыту мен тәрбиенің
тиімділігін қамтамасыз ететін жанды құрамдас бөлігі (Ш.Т.Таубаева,
Б.Т.Барсай);
-Педагогикалық технология- бұл жобалау және берілген технологияны
тәжірибеде педагогикалық заңдылықтарды, мақсаттарды, мазмұнын, формасын,
оқыту мен тәрбиелеудің әдістері мен құралдарын қолдану, сонымен қатар
кейінгі жаңғырту.(В.И.Андреев)
Дегенмен, барлық анықтамаларға ортақ басты негіз бар, бұл:
Педагогикалық технологиялар-бұл білімнің басымды мақсаттарымен
біріктірілген пәндер мен әдістемелердің; оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың
өзара ортақ тұжырымдама мен байланысқан міндеттерінің, мазмұнының,
формалары мен әдістерінің күрделі әрі ашық жүйелері. Мұнда әр позиция
басқаларына әсер етіп, ақыр аяғында оқушының дамуына жағымды жағдайлар
жасайды. (М.М.Жанпейісова)(18)
Педагогикалық технологияларға қызығушылық туғаннан 1979ж. АҚШ да
педагогикалық коммуникация мен технология Ассоциациясында ресми түрде
төмендегідей қабылданды:
Педагогикалық технология-комплексті, интегративті процесс. Соның ішінде
адамдарды, идеяларды, ұйым іс-әрекетінің құралы мен әдіс-тәсілін мәселенің
анализі мен шешімін басқару, білімді меңгерудегі барлық аспектілердің
орамды болуын іске асырады. Педагогикалық технология ұғымы оқыту мен
тәрбиелеу саласында кең қолданылады. Педагогикалық технологияның пайда
болуының екі жолы бар. Алғашқысы технологияның теорияда шығуы
(В.П.Беспалько, В.В.Давыдов, В.К.Дьяченко, Л.В.Занков, П.Я.Гальперин,
Н.В.Кузьмина және т.б.)
Кейінгісі технологияның тәжірибеде шығуы (Е.Н.Ильин, С.Н.Лысенкова,
Б.Ф.Шаталов және т.б.)
Педагогикалық технология теориялық педагогика мен практика аралығында
орын алып отыр. Педагогикалық технология деп мақсаттар қою, оқу жоспары мен
оқу бағдарламасын үнемі жақсартып отырудың, педагогикалық жүйелерді
бүтіндей бағалаудың және ол жүйелердің тиімділігі жөніндегі жаңа ақпарат
туындауына байланысты жаңа мақсаттар қоюдың тұтас үрдісін айтамыз.
(С.Сполдинг, 1969.) Сонымен педагогикалық технология- оқыту үрдісін
түгелдей қолдану және бағалау, сол сияқты, білімді адамдар мен техника
ресурстарын ескеру арқылы білімді игеру, білім берудің тиімді түріне жету
үшін оларды жоспарлаудың жүйелі әдісі ретінде түсіндіріледі. Педагогикалық
технология- педагогикалық қолданбалы сипаты бар, бүтіндей алғанда, жалпы
дидактика мен педагогиканың практикалық жалғасы. Ол классикалық дидактиканы
дамытады, төмендегідей технология ұстанымдарына сүйенеді:
а) технологиялық құрылымдық және азаматтық тұтастығы;
ә) оның диагностикалық мақсаттылығы, аяқталғандық, әлеуметтік және
табиғатқа сәйкестілік, барлық үрдістердің қарқынды жүруі (В.Беспалько,
1984.) Шетел зерттеушілері педагогикалық технологияны психология,
әлеуметтік философия, басқару және мақсат қою теориясы, техника, қарым-
қатынас, аудиовизуалды білім беру және кибернетика элементтерінен тұратын
пәнаралық конгломерат ретінде қарастырады. Педагогикалық технология
Я.Коменскийдің модулі және жобалаудың ереже-нормасын, білім берудің тиімді
жүйесі мен үрдістерін іске асыруды қамтиды. Мектептің әрбір басқышындағы
қазіргі оқу жоспарлары мен бағдарламалары үнемі жақсарталуы керек, оларды
қисындастыра және байланыстыра отырып алмастыруы керек. Тиімді
педагогикалық жүйелерді осы заманғы жағдайда тәжірибелік жұмыстарда жобалап
және тексеріп көрудің маңызы зор. Ал, педагогикалық жүйе дегеніміз- белгілі
бір қабілеті бар дара тұлғаны қалыптастыруға бағытталған педагогикалық
әсерді ұйымдастыруға қажет құралдар, әдістер мен тәсілдердің өзара
байланысқан бірлігі. Селевко Г.
Негізгі педагогикалық технологиялардың сипаттамалары
Педагогикалық технологияның құрылымы мазмұнды және процессуальды
компоненттерден тұрады. Мазмұнды компонентті тұжырымдамалық –мақсатқа жету
құралдары, оқыту-тәрбиелеу процесінің тиімділігі туралы білімдер жүйесі,
диагностикалық- педагогтің кәсіби педагогикалық бет пердесі, тұлғаның
дербес ерекшеліктері мен оқушылардың дайындық деңгейі, дидактикалық- оқыту
мазмұны, әдістер, әдістемелік тәсілдер; ұйымдастыру формалары; дидактикалық
құралдар құрайды. Процессуальды компонент алдын-ала жобаланған оқу-тәрбие
процесін практикаға ендіру болып табылып, оқушылардың іс-әрекетін
ұйымдастыруды, оқу-тәрбие процесін басқаруды көздейді. Педагогикалық
технологияның мазмұнын айқындауға В.Ю.Цитюков талпыныс жасайды. Оның
ойынша, педагогикалық технология тәрбиеленушіге педагогикалық ықпал етуді
ұйымдастыру бойынша мұғалімнің мәнді кәсіби біліктерінің жүйесін
айқындайды, педагогикалық іс-әрекетті технологияландыруды саналы ой
елегінен өткізу тәсілін ұсынады. Педагогикалық ықпалды педагогикалық
технология қамтамсыз ететін болғандықтан, оның мазмұны педагогикалық ықпал
ету құралдарынан тұрады: педагогикалық тіл табысу, педагогикалық баға беру,
педагогикалық талап, ақпараттық тілдік және демонстрациялық ықпал. Бұл
элементтер атқаратын нақты функциялары мен анықталған кілтті операцияларына
сай педагогикалық технологиялардың мәнін құрайды, педагогты тәрбие
процесінің субьектісі болатын-тәрбиеленушіге ықпал ету үшін қажетті және
жеткілікті кәсіби мәнді білікпен қамтамасыз етеді. Бірақ мұнымен
педагогикалық технология шектелмейді. Қосымша элементтер- психологиялық
климат, топтық іс-әрекет, жасаған қылығына педагогикалық реакция, ортаны
ұйымдастыру және т.б. жаопылама немесе жеке сипатқа ие болып, ықпал етудің
формаларын түрлендіруді және әрбір мұғалімнің дербестігін сақтауды
қамтамасыз ететін әрекеттер қатарына жатады.
Ғылыми зерттеулерге жасалынған талдау бүгінде педагогикалық
технологияларды жинақтап, жүйелеп, оның жіктемесін жасауға бірнеше ғалымдар
әрекет жасағанын көрсетті (Т.М.Давыденко, Г.К.Селевко). Солардың ішінде
педагогика ғылымы мен практикасында белгілі барлық технологияларды неғұрлым
жинақтап, жүйелеген Г.К.Селевконың жіктемесі көңіл аударарлық. Зерттеуші
ғалым педагогикалық технологияларды былайша жіктейді:
-қолдану деңгейі бойынша: жалпы педагогикалық, дербес әдістемелік (пәндік)
және модульдық;
-философиялық негіз бойынша: материалистік, идеалистік, диалектикалық,
метафизикалық, ғылыми және діни, гуманистік және антигумандық,
антропософиялық және теософиялық, прагматикалық және экзистенциалистік,
еркін тәрбие және бағындыру;
-психикалық дамудың жетекші факторы бойынша биогендік, психогендік,
социогендік және идеалистік;
-тәжірибені меңгерудің ғылыми тұжырымдамасы бойынша: ассоциативті-
рефлекторлы, бихевиористік, гештальт-технологиялар, интериозаторлық дамыту;
-тұлғалық құрылымға бағдарлау бойынша: ақпараттық технологиялар,
операциялық, эмоциональды көркем және эмоциональды-адамгершілік, өзін-өзі
дамыту технологиялары, эвристикалық және қолданбалы;
-мазмұны мен құрылымының сипатына қарай: оқытатын және тәрбиелейтін, жалпы
білім беретін және кәсіби бағдарланған, гуманитарлық және технократтық, әр
түрлі салалық, дербес пәндік, сонымен бірге монотехнологиялар, кешендік
және кірме технологиялар;
-ұйымдастыру формасы бойынша: сыныптық-сабақтық және альтернативтік,
академиялық және клубтық, жеке және топтық, оқытудың ұжымдық тәсілдері,
диференциялық оқыту;
-танымдық іс-әрекетті басқару типі бойынша: классикалық лекция, оқытудың
техникалық құралдарының көмегімен оқыту, кеңесші жүйесі, кітап бойынша
оқыту, аз топтардың жүйесі, компьютерлік оқыту, репетитор жүйесі, басқару
бағдарламасы;
-балаға қатынас жасау бойынша: авторитарлық, дидактикалық-
орталықтандырылған, тұлғалық бағдарланған, ізгілікті-тұлғалық,
ынтымақтастық технологиясы, еркін тәрбие, эзотериялық;
-басым (үстемдік етуші) әдіс бойынша: догматтық-репродуктивтік,
түсіндірмелі-иллюстративтік, дамыта оқыту, проблемалық, ізденгіштік,
шығармашылық, бағдарламалық оқыту, диалогтік, ойын, өзін-өзі дамытушы
оқыту, ақпараттық,
-оқушылардың категориялары бойынша: бұқаралық технологиялар, оза оқыту,
орнын толтыру, виктимиологиялық, қиын балалармен жұмыс істеу
технологиялары, дарынды балалармен жұмыс істеу технологиялары.
Бұл жіктеме педагогикалық технологиялардың мақсатын, мазмұнын және
түрлерін ажыратуға көмектеседі және оларды атқаратын қызметіне сай
пайдалануға негіз болады.
Педагогикалық технология мынадай белгілермен сипатталады:
(В.П.Беспалько)
-анықтылық, жүйелі педагогикалық оқыту мақсатын дидактикалық өңдемесі;
-құрылымдылық, реттік, ақпараттық тығыздануы;
-комплексті түрде дидактикалық, техникалық, сонымен қатар компьютерлік,
оқытудың құралы мен бақылауын қолдану.
-күшейту, мүмкіндігіне қарай оқыту мен тәрбиелеудің диагностикалық қызметі.
-оқытуды жоғары деңгейлік сапасына кепілдік. Қазіргі кезеңдегі
педагогикалық технологиялардың әр түрлілігіне орай дидактикада да жалпы
жоспары мен анализі болады. Әрбір технологияларды авторлар мына жағдайда
көрсету қажет:
-қолдану деңгейі;
-философиялық негізі;
-білімді меңгерудегі жүргізілетін концепция,
-білім мазмұнының ерекшелік сипаттамасы;
-оқытудың ұйымдастыру формалары;
оқыту әдісінің көптілігін (басым жағы)
-үйретушілердің категориялары;
Педагогикалық технологиялар қолданылу сипатына қарай дәстүрлі және
инновациялық болып бөлінеді. Инновация (латын сөзі in-в, novis-жаңа) жаңа,
жаңалық, жаңарту дегенді білдіреді. 1957-1964ж. он жылдық тарихқа
американдық білім беру жүйесіндегі инновациялар және өзгерістер кезеңі
ретінде енеді.
1. Ағылшын ғалымдарының пайымдауынша, жаңалық мәні арнайы қолданған
деректерде, дамушы идеяларда, кітаптарда, педагогтардың білімді
көтеруді ұйымдастырушыларда, т.с.с.
2. Өз зерттеулерінде ағылшын ғалымдары мынадай қорытындыға келеді: Әр
жоғарғы сатыдағы мұғалім әрдайым жаңалықты бастаушы ретінде іс-әрекет
жасауы тиіс-дейді.
3. Инновациялық технологияларды қолданып дамыту мәселелерін басқа
елдердің педагогтары да қарастырады.
Инновация ұғымын әр елде әр түрлі түсінген, кейбір мемлекеттерде (АҚШ,
Нидерланды) бұл термин кең тараған, ал Арабия, Жапония тәріздес
мемлекеттерде кезіктіру мүмкін емес. Сондықтан әр елде бұл құбылысқа
қандай көзқарас қалыптасқанын анықтау мақсатымен ғылыми-педагогикалық,
техникалық, саяси әдебиеттер мен баспа беттерін зерттей келе, Ресейде,
шет елдерде, ТМД елдерінде, Қазақстанда инновация ұғымына көптеген
анықтамалар берілгенін көреміз.
90-жылдардың бас кезінде орыс ғалымдары Днепрова В.И. Золвязинский,
Лазераваның еңбектерінде инновация ұғымы пайда болады. Олар инновация
ұғымы білім беру жүйесінде жаңалықтарды жасап шығару, игеру, қолдану және
тарату іс-әрекеті деп сипаттайды. М.М.Поташник, А.С.Лоренсов жаңалық
дегенді құрал ретінде (яғни, жаңа әдіс, жаңа технология) ал,
инновацияны осы тәсілдерді меңгеру үрдісі деп санайды.
Инновация-өндірістің және қоғамды басқарудың түрлі салаларына енгізілуі
экономикалық тұрғыдан және тиімді және әлеуметтік, экологиялық тұрғыдан
маңызды болып табылатын, зияткерлік меншік обьектісі болып табылатын
ғылыми және ғылыми техникалық қызметтің нәтижесі . (қ.р. парл жар 5-6)
Қазақстан мемлекетінде инновация ұғымын пайдалану соңғы бес жылдыққа
жатады. Ең алғаш инновация ұғымы қазақ тілінде анықтаған ғалым
профессор Немеребай Нұрахметов. Ол: Инновация, инновациялық үрдіс деп
отырғанымыз білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану
және таратуға байланысты бір бөлек қызметі -деген анықтаманы ұсынады.
Инновациялық негізін құраушы ұғымдардың- инновация, нововедение,
новшество, новое т.б қазақша аудармаларын жасаған, Ы.Алтынсарин
атындағы білім проблемаларын ғылыми-зерттеу институты әдіскері
К.Құдайбергенова болып табылады. Өз еңбектерінде инновацияны-нақты
қойылған мақсатқа сай салынған жаңа нәтиже деп есептеп, төмендегідей
аудармалар жасаған:
инновация-жаңарту
нововедение-енген жаңалық
новое-жаңа
новшество-жаңалық
инновационный процесс-жаңарту үрдісі.
Педагогикалық энциклопедияларда төмендегідей анықтамалар берілген:
инновация сөзі латын тілінен енген-новый, яғни аударғанда обновление-
жаңарту, новинка-жаңалық, изменение-өзгеріс деген мағына береді.
Оның мәні- білім беруге және өздігінен білім алуға негізделген
қабілеттерді дамытады.
Инновация дегеніміз білім беру, тәрбиелеу жұмысына жаңалықты енгізу,
яғни жаңа әдіс-тәсілдерді, амалдарды, құралдарды, жаңа концепцияларды
жасап, оларды қолдану деп анықталған.
Инновация сөзі-қазіргі уақытта барлық өндіріс, медицина, техника
салаларында өте жиі қолданылып жүрген термин. Қазір бұл сөз жаңа,
өзгеру, жаңаша деген мағынаны білдіреді және дәл қазіргі жаңа заманға да
жаңа, жаңаша өзгерудің мазмұны терең және анық екендігі белгілі. Бұл
әдістеменің негізінде үйренушінің дербес қабілет белсенділігін
қалыптастыру, оқыту материалдарын өзінше пайдалану арқылы танымдық
белсенділігін арттыру алға шығады. Мұның ерекшеліктері мыналар:
- үйренушінің белсенділік іс-әрекетін дамыту;
- оқыту мен үйретудің өзара үйлесімділігін қалыптастыру;
- үйренушінің танымдық үрдіске белсенді қатысуын анықтау мүмкіндігі;
- көрнекілік құралдарын көбірек пайдалану арқылы сезіміне, қабылдау
эмоциясына әсер ету.
Инновация ұғымын ғалымдар әр түрлі түсіндіреді:
1. жаңалық, жаңаны енгізу, жаңарту үрдісі.
2. өзгеріс
3. құрал, әдіс
Т.И.Шамова, П.И.Третьяковалардың еңбегінде Инновация дегеніміз-жаңа
мазмұнды ұйымдастыру, ал жаңалық енгізу дегеніміз-тек қана жаңалық
енгізу, ұйымдастыру, яғни инновация үрдісін мазмұнды дамытуды, жаңаны
ұйымдастыруды, қалыптастыруды анықтайды, ал жаңаша деп жаңаның мазмұны,
оны енгізудің әдіс-тәсілі мен технологиясын қамтитын құбылысты түсінеміз
делінген.
Энциклопедиялық сөздіктерде инновация әр түрлі анықталады. Үлкен
энциклопедиялық сөздікте бұл ұғым жаңаша білім беру деп түсіндіріледі.
( ... )
Ал А.И.Кочетов инновация ұғымына төмендегідей анықтама береді:
көрсетілген деңгейге апаруды қамтамсыз ететін теориялық, технологиялық
және педагогикалық іс-әрекеттің біртұтас бағдарламасы. Алайда Р.Масырова
мен Т.Линчевская мұндай анықтамамен келіспейтіндігін білдіреді. Олардың
тұжырымдамасында, Егер баратын деңгей алдын-ала көрсетілген болса, ло
қандай инновация делінген. В.Кваша мен В.Латиннің пікірлері бойынша
инновация бұл жаңа үлгілердің бағытындағы нақты әрекет, мөлшердің
шегінен шығатын кәсіптік іс-әрекеттің жаңа саналы деңгейге көтерілуі
болып табылады. Тәжірибелер көрсетіп жүргендей, кез-келген инновация-
мөлшерлі іс-әрекеттің шегіне ұмтылуы және одан шығуы. Педагогика
ғылымының тарихын саралап талдау көптеген педагогикалық инновациялардың
ерте уақыттарда да болғанын көрсетеді. Мысалы, Сократ мектебі-Қуаныш
үйі, К.Д.Ушинский мен Л.Н.Толстойдың ғылыми идеялары және т.б.
Н.Нұрмағамбетов Инновация білімінің мазмұнында, әдістемеде,
технологияда, оқу-тәрбие жұмыстарының түрлерінде, тәсілдерінде, оқу-
тәрбие жұмысын ұйымдастыруда, мектеп жүйесін басқаруда көрініс табады деп
қарастырып, өзінің жіктемесінде инновацияны, қайта жаңарту кеңістігін
бірнеше түрге бөледі: 1. Жеке түрлері (жеке-дара, бір-бірімен
байланыспаған); 2. Модульдік түрі (жеке дара кешені, бір-бірімен
байланысқан); 3. Жүйелі түрі (мектепті толық қамтитын).
Ал жалпы инновацияны модификациялық, комбинаторлық, радикалдық деп үш
түрге бөлінеді:
Модификациялық инновация- бұл қолда барды дамытумен, түрін өзгертумен
айналысу. Комбинатолық инновация- бұрын пайдаланылмаған, белгілі әдістеме
элементтерін жаңаша құрастыру. Бұған пәндерді оқытудың қазіргі кездегі
әдістемесі дәлел. Радикалдық инновацияға білімге мемлекеттік стандартты
енгізу жатады. Мемлекттік стандарт білім беруде, негізінен, мөлшерлерді,
параметрлерді, деңгейлік және сапалы оқытудың көрсеткіштерін
қалыптастырады. Қазіргі зерттеулер көрсетіп отырғандай, мектептердегі
бүгінгі үлгерім көрсеткіші, берілген білім сапасы формализм мен
субьективтіліктен әлі арыла алмауда, осыған орай ғалымдар жаңашыл-
мұғалімдер бұл мәселелерді шешу бағытында біршама істер атқаруда.
Инновация дегеніміз- педагогикалық жүйедегі жаңашылдық.
Инновациялық үрдістің негізі- жаңалықтарды қалыптастыру, қолдану,
жүзеге асырудың тұтастық қызметі. Кез келген жаңа әдіс жекелік, сондай-ақ
уақытша жоспарға жатады. Бұл яғни, бір мұғалім үшін табылған жаңа әдіс.
Жаңалық басқа мұғалім үшін өтілген материал тәрізді. XVII ғасырда
Я.А.Коменскийдің жасаған кластық сабақтық жүйесі А.С.Макаренко және
В.А.Сухомлинскийдің іс-тәжірибелері, сондай-ақ В.Ф.Шаталовтың қолданған
тірек конспектілері жаңалықтарды, ой-идеяларды өз уақытында да, қазір де
қолдануды тиімді деп тауып отыр.
Қазір Республика оқу орындары, педагогикалық ұжымдары ұсынылып отырған
көпнұсқалылыққа байланысты өздерінің қалауына сәйкес кез келген үлгі
бойынша қызмет етуіне мүмкіндік алды. Бұл бағытта білім берудің әр түрлі
нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа
идеялар, жаңа технологиялар бар. Сондықтан әр түрлі оқыту технологияларын
оқу мазмұны мен оқушылардың жас және психологиялық ерекшеліктеріне орай
таңдап, тәжірибеде сынап қараудың маңызы зор.
Инновация мәселелерімен айналысып жүрген бірқатар ғалымдардың
еңбектерін, жазған анықтамаларын қарастырып, талдай келе бұл ұғым белгілі
уақыт арасында жаңашыл идеяны қайта қарау, жаңалау дегенді білдіреді. Сәл
ертерек кездің өзінде белгілі қолданылып жүрген идеялар жаңа бағытта
ұсынылса, мұның өзі инновациялы деп аталған. Осыларды негізге ала отырып,
инновацияны жаңалық, жаңа әдіс, өзгеріс, әдістеме, жаңашылдық,
ал инновациялық үрдісті жаңа әдістеме енгізу құралы деп ұғатын боламыз.
Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады. Кейінгі кезеңде
ғалымдар өз зерттеулерінде оқу тәрбие ісіне жаңалықтарды енгізіп, тарату
мәселесі қарастырды. К.Ангеловский, М.Поташник, В.Я.Ляудис т.б ғалымдар
мұғалімнің жаңалыққа қабілеттілігіне ерекше көңіл бөлді. Авторлардың көбі
педагогикалық инновацияның негізгі міндеті енгізіліп отырған жаңалықтарды
топтау, жіктеу деп санайды. Ол үшін ең бастысы- мектеп жұмысын дамытудың
аймағын қарастыру керек дейді. Енгізіліп отырған жаңа әдістеменің ерекше
жағын көре білу, түсіне білу және оның басқа әдістемелермен қандай
байланысты екенін білу керек.
Жаңаша (инновациялық) оқытудағы басты нәрсе- бұл білім алу және
өздігінен блім алу негізінде адам қабілеттерін, икемділіктерін дамыту.
Жаңа білім беру парадигмасында тұлғаның қызығушылықтарын қамтамасыз етуде
тұтастық, бағыттылықпен бірге мықты негізділік (фундаменталдылық) те
шешуші рөлге ие. Сонымен, инновациялық білім беру өз құрамына жеке
тұлғалық көзқарасты, білім алудың мықты негіздерін, кәсіби шеберлікті,
екі мәдениеттің (техникалық және гуманитарлық) синтезін, жаңа ақпараттық
технологияларды қолдануды біріктіреді.
Бүгінгі таңда П.М.Эрдниевтін дидактикалық бірліктерді шоғырландыру
(УДЕ) технологиясы, Д. Б. Эльконин мен В.В. Давыдовтың дамыта окыту
технологиясы Ш.А.Амонашвилидің ізгілікті-тұлғалық технологиясы,
В.Ф.Шаталовтың оқу материалдарының қаркынды оқыту технологиясы,
М.Чошановтың проблемалық модульді оқыту технологиясы, В.М.Монаховтын, В.П.
Беспальконың және басқа да көптеген ғалымдардың технологиялары танымал.
(19)
Жаңа технологияның жаңа мақсаты бойынша оқытуды ізгілендіру қажет
деп отырмыз ғой. Ол - оқыту құралдарына деген көзқарасты да өзгертуді талап
етеді. Бұл өзгерістер бойынша оқу құралдары оқушылардың өздігімен танымдық
іс-әрекетін жүргізе алатындай құралдар болуы керек. Бұрынғы дәстүрлі
оқулықтар талапты канағаттандыра алмайды, сондықтан оқушылардың өз бетімен
білім алуына аса бейімделген жаңа типтегі оқулықтар қажет.(20)
Оқытудың басты мақсаты өздігімен білім алып дами алатын жеке тұлғаны
калыптастыру. Технологияның тағы бір психологиялық негізі болып табылатын
теория — Л.С. Выготскийдің оқыту процесінде оқытушының ақыл-ойының дамуы
актуальды даму аймағынан жақын арадағы даму аймағына ауысу туралы
теориясы. Ресей ғылымы В.П. Беспалько бұл деңгейлерді: бірінші деңгей -
міндетті, оқушылық, екінші -алгоритмдік, үшінші - эвристикалық және
төртінші - шығармашылық деңгейлердегі қабылдау деп атайды.
1.2. Қазіргі заманғы педагогикалық технологиялардың негізгі сипаттамалары
Бүгінгі күнде педагогикалық технология мәселесі теориялық және ғылыми
қолданбалы бағыт тұрғысынан зерттеу арқауы болып отыр. Теориялық тұрғыдан
алып қарғанда, педагогикалық технология педагогиканың категориясы ретінде
қарастырылады, оның мәні, құрылымы айқындалады; педагогикалық іс-
әрекеттің әр түрлі саласындағы(дидактика, тәрбие, білім беруді басқару)
педагогикалық технологияның ғылыми негіздері оқып үйреніледі;
педагогикалық технологияны жобалаудың әдіснамасы мен теориясы зерттеледі,
педагогикалық технология теориясының негіздері ашып көрсетіледі
(Н.Е.Щуркова, В.С.Кукушкин т.б.)
Қазақстан Республикасында білім беруді 2005-2010 жылдар аралығында
дамыту туралы мемлекеттік бағдарламада жалпы орта білім берудің жаңа
мемелекеттік жалпыға бірдей стандарты түлектердің базалық біліктілігі
түрінде көрініс беретін, нәтижеге бағытталған ұлттық білім беру
мақсаттарының жүйесін айқындайды деп атап көрсетілген. Бағдарламаны іске
асырудың негізгі бағыттары мен тетіктсрі білім беру мазмұнын білім
үстемдігі деңгейінен нәтижеге бағытталған біліктілік деңгейіне көтерудің
маңыздылығына ерекше назар аударылады.(21)
Нәтижеге бағытталған оқыту — бұл аяқтаушы нәтижелср (біліктіліктер).
Аяктаушы немесе соңғы нәтижелер мектептен жәнс жоғарғы оқу орнын
бітіргеннен кейінгі әмір үшін маңызды білім, шеберліктер және бағдарларды
білдіреді. Олардың шартты түрде жүйелеп көрсек, төмендегідей біліктіліктер
тізімін аламыз:
• қарым-қатынасқа түсе алу қабілеттіліктері;
• әлеуметтік қарым-қатынастарға бейімділік;
• талдау жасай алу қабілеттері;
• проблемаларды шеше алу;
• құндылықтар туралы өзіндік пікір білдіріп шешім шығара білу дағдылары;
• шығармашылық шеберліктерді игеру және өзгелердің шығармашылығын
кабылдай білу дағдылары;
• азаматтық жауапкершілік;
• қоршаған әлем өміріне жауапкершілікпен араласу;
• рухани, заттық кұндылықтарды жасай алу және сақтай білу дағдылары;
• ілімнің кұралы ретіндегі технологияларды қолдана алу дағдылары;
• өмірі мен карьерасын жоспарлай алу дағдылары.
Нәтижеге бағытталған білім беру әлеуметтену процесіне қоғамды, түрлі
қауымдастықтарды тартуды карастырады. Осы мақсатта аталған проблемамен
айналысатын кәсіби қауымдастықтар арасында өзара күш біріктіру үшін қарым-
қатынастар орнатып, білім берудің мақсаттары мен нәтижелері турасындағы
талқыға бүкіл қоғамды қатыстыру жұмыстары жүргізілуде.
Өткен жылдардағы дүниежүзілік практикадағы білім беру дамуының
бағыттарын талдау — білім беру саласының ашық жүйе ретіндегі дамуының
қажеттілігін айқындайтын бірнеше әдістемелік бағдарларды бөліп қарастыруға
мүмкіндік береді:
• білім берудің құндылық мәнін, оның рухани-адамгершілік маңызын көтеру
(білім берудің бейбітшілік пен келісім үшін қызмет етуі);
• білім беру ісінің оқушының тұлғасын ұлттық құндылықтарды игеруші және
тасымалдаушы ретінде қалыптастыру тұрғысындағы ролін күшейту;
• білім беру мазмұнында әлемнің тұтастығы мен адамның оның бір бөлігі
екендігі туралы туралы үғымды қалпына келтіру;
• оқушыларды табиғи әлемді сақтауға және аймақтық жөне жаһандық
көлемдегі экологиялық проблемаларды болдырмауға күш салуға бағыттау;
• барлық адамдар үшін сапалы білім алуға және оған жету жолында тең
мүмкіндіктермен қамтамасыз етуге жағдайлар жасау;
• білім беру үрдісіне бүкіл коғамды тарту және білім берудің сапасын
жақсартуда әлеуметтік тең карым-қатынастар орнату.
Стратегиялық міндеттерін шешу ісіне бүкіл қоғамды жұмылдыру,
екіншісі — білім беру ісіне қатысушы жақтардың бір-бірі алдындағы өзара
міндеттерін айқындауы.
Білім берудің аталған жаңа моделін енгізу жағдайында ұлттық
деңгейдегі мақсаттар - болашақ нәтижелер, яғни, түлектердің өзінің азамат,
тұлға ретіндегі әлеуметтік ролдерін орындауға деген дайындығын сипаттайтын
базалық біліктіліктер түрінде калыптасуы тиіс. Бүкілхалықтық кеңінен
талқылау жұмысы қажст. Сонымсн бірге, күтілетін нәтижелердің көпдеңгейлік
жүйесін жасақтауда білім беру саласының барлық сатыларын (мектепке дейінгі,
бастауыш және орта кәсіби, жоғары білім беру) қамту өте маңызды. Мәселенің
бұл түрғыдан шешілуінің мәні — кәсіби қауымның өзара келісуі корытындысында
қабылданған болашақ нәтижелердін көп деңгейлі жүйесі бүкіл білім беру
процесіне қатысушыларға белгіленген мақсаттарға жетуде бағыт-бағдар ретінде
қызмет ететіндігіңде. Білім беру саласы, ашық жүйе ретінде қатысушы. (22)
Нәтижеге бағытталған білім беру моделін іске асыру жұмысын ертерек
бастап кеткен шет елдердің тәжірибесіне талдау жасау - бұл
жауапкершіліктерді төмендегіше бөліп көрсетуге мүмкіндік береді:
• оқушы өмірде және қоғамда конструктивті роль атқару үшін болашақ
нәтижелерге ұмтылуға міндетті;
• оқытушы оқу ісін ұйымдастыру шарты ретінде оқу процесін
шығармашылық тұрғыда ұйымдастыруға міндетті;
• ата-ана өз баласының қажетті дәрежеде білім алуына жағдай жасауға
міндетті;
• мектеп әрбір оқушының өз даму траекториясын құруына жағдай жасауға
міндетті;
• мемлекеттік органдар әлемдік білім беру кеңістігіндегі ағымдарды
ескере отырып білім беру жүйесінің сапасы мен оқушылардың
• жетістіктеріне үлттық мониторинг жасаудың негіздерін айқындауға
міндетті;
• қоғам күтілетін нәтижелердің жетілдірілуіне, білім беру жүйесі
жетістіктерінің ашық түрде жарияланып отыруына жауапты.
Қазіргі кезде біздің Республикамызда білім берудің жаңа жүйесі
жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл педагогика
теориясы мен оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып
отыр: білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің жаңа мазмұны пайда
болуда:
• білім мазмұны жаңа біліктермен, ақпараттарды қабылдау
қабілеттерінің дамуымен, ғылымдағы шығармашылық және нарық
жағдайындағы білім беру бағдарламаларының нақтылануымен байланысты;
• ақпараттық дәстүрлі әдістері – ауызша және жазбаша, телефон және
радиобайланыс – қазіргі заманғы компьютерлік құралдарға ығысып орын
беруде;
• баланың жеке басын тәрбиелеуде, оның жан дүниесінің рухани тұлға
ретінде қалыптасуына көңіл бөлінуде;
• мектеп, отбасы мен қоршаған әлеуметтік ортаның бала тәрбиесіндегі
бірлігіне ұмтылыс жасалуда;
• қоғамдық біліммен бара-бар педагогикалық технологияның кеңінен
қолданылуына және ғылымның роліне мән берілуде.
• оқыту технологиясын жетілдірудің психологиялық-педагогикалық
бағыттағы негізгі ой-тұжырымдары төмендегіше сипатталады;
• есте сақтауға негізделген оқып білім алудан, бұрынғы меңгергендерді
пайдалана отырып, ақыл-ойды дамытатын оқуға көшу;
Қазір Республика оқу орындары, педагогикалық ұжымдары ұсынылып
отырған көпнұсқалыққа байланысты өздерінің қалауына сәйкес кез келген үлгі
бойынша қызмет етуіне мүмкіндік алды. Бұл бағытта білім берудің әртүрлі
нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа
идеялар, жаңа технологиялар бар. Білімді қалыптастыру үшін өткен оқиғаның,
фактінің бейнесін оқушының көз алдына келтіре отырып, оларда сол оқиға
туралы түсінік қалыптастыруымыз керек. (23) Ал тарих пәнінің көптеген
пәндерден ерекшелігі – негізінен өте ертедегі фактілерді оқиғаларды
баяндайтындығында. Сондықтан әртүрлі тарихты оқытудағы қолданылатын
технологиялар оқу мазмұны мен оқушылардың тәжірибесінен сынап қараудың
маңызы зор.
Қазіргі білім беру саласындағы оқытудың озық технологияларын
меңгермейінше сауатты, жан-жақты маман болу
мүмкін емес. Жаңа технологияны меңгеру оқушының интеллектуалдық, кәсіптік,
адамгершілік, рухани, азаматтық және де басқа көптеген адами келбетінің
қалыптасуына игі әсерін тигізеді, өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие үрдісін
тиімді ұйымдастыруына көмектеседі. Қазіргі кезде педагогикалық технология
ұғымы біздің педагогикалық лексиконымызға берік еніп келеді. Дегенмен ,
оның мән-мағынасы турал пікірлер алуан түрлі. Түсіндірме сөздікте:
Технология – бұл қандай да болсын істегі, шеберліктегі, өнердегі
амалдардың жиынтығы делінсе, Б.Т.Лихачев педагогикалық технологияны оқу
процесіне белгілі бір мақсат көздей әсер ететін педагогикалық ықпал деп
түсіндіреді. Ал, технологиялық үрдісті нақты педагогикалық нәтижеге
жетелейтін бірліктердің (өлшемдердің) белгілі бір жүйесі ретінде көрсетеді
және педагогикалық технология түпкілікті өзгермейтін механикалық құрылымы.
(24)
ЮНЕСКО-ның анықтамасы бойынша, педагогикалық технология – бүкіл оқыту
үрдісі мен білімді техникалық және адам ресурсын олардың бір-біріне өзара
әсерін, білім берудегі формасын оңайландыру міндеттерін ескере отырып
меңеруді жүзеге асырудың жүйелі әдісі. М.В.Кларин Педагогикалық технология
– педагогикалық мақсатқа қол жеткізу жолындағы қолданатын барлық қисынды
ілім амалдары мен әдіснамалық құралдарының жүйелі жиынтығы және жұмыс істеу
реті, - деп анықтайды.
Оқытудың жаңа технологияларын таңдаудың М.М.Поташник ұсынған
критерийлері:
• елдің, аймақтың, қаланың талап-тірегі – мектепке әлеуметтік сұраныс;
мектептің дамуы туралы мемлекттік құжаттар – мемлекеттік сұраныс;
• қазіргі ғылымның адам туралы жетістіктері мен табыстары;
• педагогикалық озат тәжірибе;
• мұғалімдердің, мектеп басшыларының іс-тәжірибесі, интуициясы,
шығармашылығы;
• мектептің жұмыс үрдісі мен нәтижелерінің талдамасы.
Бұдан педагогикалық технология таңдау барысында:
• алынып отырған технологияның мектептің мүмкіндігі мен нақты жағдайға
сай болуы;
• жүйелілігі;
• тиімділігі т.б. ескерілуі керек деген қорытынды шығады.
Педагогикалық технология оқу үрдісімен, мұғалім мен оқушының іс-
әрекетімен тығыз байланысты. Оның құрылымына мыналар кіреді:
а) тұжырымдық негізі.
ә) оқыту мазмұндық бөлімі:
• оқытудың нақты жәе жалпы мақсаты;
• оқу материалының мазмұны.
б) үрдістік бөлім-технологиялық процесс:
• оқу үрдісін ұйымдастыру;
• оқушылардың оқу қызметінің әдістері мен формалары;
• мұғалім жұмысының әдістері мен формалары;
• мұғалімнің материалды меңгеруді басқарудағы іс-әрекеті;
• оқу үрдісінің диагностикасы.
Оқу процесі барысындағы тұлға аралык іс-әрекет әлеуметтік
кызығушылыктарды (стимул) қозғау арқылы мотивацияны күшейтеді: жеке
жауапкершілік сезімі пайда болып, көпшілік алдында жеткен жетістіктер
оқушының өз-өзіне ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz