Қырғыз елінде мақтаға нитрификация ингибиторы

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 29 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ М.О.ӘУЕЗОВ АТЫНДАҒЫ
ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ

АГРОӨНЕРКӘСІПТІК ИНСТИТУТЫ

Агротехнология кафедрасы

050801агрономия___

Мазмұны

1. Кіріспе
2. Әдебиеттік шолу
3. Топырақ-климатты жағдайы
4. Тәжірибені жүргізу әдістері мен шарттары
5. Зерттеу нәтижелері
6. Экономикалық тиімділігі
7. Қорытынды
8. Азаматтық қорғаныс
9. Еңбекті қорғау
10. Табиғатты қорғау
11. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

АННОТАЦИЯ

Кейінгі кездерде азот және фосфордың тиімділігін жоғарылату
мәселесіне үлкен мән берілген бұндай шаралардың бірі минералды
тыңайтқыштарды ингибиторлармен беру. Жұмыста тыңайтқыштар мен нитрофикатор
ингибиторын беру мақтаның өсіп өркендеуіне, биомассасы артуына үлкен әсерін
тигізді. Ингибитор азот алмасуына сондай-ақ фосфоралмасуына үлкен әсерін
тигізді, нәтижеде мақта өнімін гектарына 2,6 центнерге асырды.

АНЫҚТАМА

Азотобактер – азот өңдеуші бактериялар
Ингибитор - өсуге әсер етуші
Протеин - өсімдік құрамындағы меңгерілетін ақуыз.
Органикалық заттар - өсімдік құрамындағы азотты және макро-микроэлементтер.
Экстракция – элементтерді сұйықтыққа ажырату.
Технология - өнімді және сапасын арттыру шаралары.
Рн – қышқылдық көрсеткіш.

БЕЛГІЛЕР МЕН ҚЫСҚАРТУЛАР

Өсу дәуірін бақылау – союзники (1973ж).
NPK – азот фосфор және калий фон жылдық тыңайтқыш нормасы.
Фотосинтез – СО2 есебіне топталған өнім.
Қосымша өнім – жалпы өнімнен аралығы.
Алқапты тәжірибе – далалық тәжірибе.
цга – гектарынан алынған өнім.
N-NH4 – аммиакты азот.
N- NO3 – нитратты азон.
P2O5 – менгерілетін фосфор қышқылы.
К2О – менгерілетін калий түрі.
Фосфор – Лоренц әдісі.
Азот – Кельдаль әдісі.
Гумус – Тюрин әдісі.
Жылжымалы Р.К – Б.Магигин әдісі.
Нитрат – Гранувальд-Ляги әдісі.
Еритін тұз – Ласукова әдісі.

Кіріспе

Қазақстан Республикасының президентінің 2030 стратегиясының негізгі
шешімдерінде белгіленгендей, егін шаруашлығында ең маңызды мәселелерінің
бірі – мақта шикізаты өнеркәсібін үлғайтып, мақта шаруашылығын
тұрақтандырып, минералды-органикалық тыңайтқыштарды тиімді қолдану арқылы
егістік жерлерді барынша кеңейту болып табылады.
Соңғы кездері үкімет ауыл шаруашылық өнімдерінің барлық түрлерінің
өнімділігін артыруды алға қойып отыр.
Тыңайтқыштың ауыл шаруашылық өнімдерін ұлғайтуда және оның өзіндік
құнын төмендетуде, жыл сайын топырақ құнарлығын арттыруда, тиімді
химиялауда маңызы зор.
Жасалған көптеген тәжірибиелердің нәтижесі көрсеткендей,
ауылшаруашылық өнімдерінің 50% минералды тыңайтқыштарды пайдалану арқылы
алынып отыр.
Минералды тыңайтқыштарды қолдана отырып, органикалық тыңайтқыштарды
да қолдану тиімділігі көрсетілді. Өсімдіктердің заттарды сіңіру
қасиеттеріне байланысты іс жүзінде бұл мәселелерді ауылшаруашылығында
қолдану әртүрлі әдістермен іске асады.
Мәселенің барлығы жергілікті ауа-райына, топырақ жағдайларына
байланысты, минералды және органикалық тыңайтқыштарды нақтылы және тиімді
пайдалануға тіреледі.
Аммофос- тыңайтқыштың күрделі түрі болып табылады және негізінен
фосфорлы тыңайтқыш ретінде қолданылады. Фосфорлы тыңайтқыштарды аммофоспен
бірге белгілі мөлшерде қолданғанда гектарға шамамен 35-40 кг азот
енгізіледі. Олар жуылып кетуі немесе газ тәрізді шығындар болуы мүмкін.
Мақтаға азоттың пайдалы әсер коэффициентінің жоғарлауы мен
төмендеуінің маңызы зор, төмендеген кезде сыртқы орта нитраттардың және
нитриттердің зиянды қосылыстарымен ластанады.
Аммофостың азотының тиімділігін арттыруда оны нитрификация
ингибиторымен бірге қолдану жақсы көмек береді. Соның ішінде отандық
өндірістегі АТГ мен КМП.
Қазіргі уақытта агрохимиялық ғылым көптеген фундаментальді өңдеулерге
ие, оларды азотты тыңайтқыштарды жоғары эффективтілікте қолдану үшін
қолданылады. Соңғы жылдары бұл өңдеулер азоттың тұрақты изотобын қолдануға
байланысты даму үстінде. Оны қолдана отырып жасалынған көптеген зерттеулер,
азотты тыңайтқыштардың формасы мен мөлшеріне байланысты вегетациялық
тәжірибелерде 50-60% аралығында және егістік тәжірибелерде 30-50%
аралығында өзгеруі мүмкін.
Біздің зерттеуіміздің мақсаты аммофосты нитраттау ингибиторы АТГ –мен
бірге және жеке енгізгенде мақта шикізатының өнімін, өсу процесін зерттеу
болып табылады.

Әдебиеттерге шолу

Аммофосты күрделі тыңайтқыш ретінде зерттеу жақында басталды және әр
түрлері типтегі топырақтарда әр түрлі жағдайда сұр орманды топырақтарда
(Щерва С, Гуренович С.М.), кәдімгі, оңтүстік және Кавказдық қара жерлерде
(Кондратьев И.Г., Мельник Л.В.), сары топырақтарда (Чуманов Я.И., Зеленин
Н., Иргашев Э және т.б.) жүргізілді.
Аммофос – NH4H2РО4 жоғары концентрациялы. Бұл күрделі, болашақты,
азотты-фосфорлы тыңайтқыш, құрамында 11 % азот және 46-49% Р2О5 бар. Жақсы
физико-химиялық қасиеттерге ие, барлық топырақты аймақтарда қолданылады.
Кез келген тыңайтқыштың агрохимиялық құндылығы оның топырақпен
әрекеттесуімен анықталады, сондықтан тыңайтқыштардың топырақта айналу
заңдарын білу оларды дұрыс қолдануға мүмкіндік береді.
Күрделі тыңайтқыштарды құраушы бөлшектерінің топырақтағы, әсіресе
аммофостың айналымы әлі толығымен зерттелмеген.
Аммофос физиологиялық қышқыл тыңайтқыштарға жатады. Фосфордың қалыпты
мөлшерін енгізген кезде топыраққа аммонийлі азоттың аздаған мөлшері түседі,
ол топырақты қышқылдандырмайды. Азоттың фосфорға тепе-теңдіксіз қатынасына
байланысты аммофос негізінен фосфорлы тыңайтқыш ретінде қолданылады.
Аммофос қарапайым тыңайтқыштарға қарағанда үлкен концентрацияға ие,
құрамында екі қоректік элемент бар. Сондықтан басқа жай тыңайтқыштарға
қарағанда, оның топырақтағы қоректік элементтерінің айналымын өсімдіктерге
басқаша қолданады.
Карбонатты топырақтармен әрекеттесу процесінде аммоний фосфаттары
дикальций фосфатқа айналады. Сондықтан аммофостың тиімділігі приципитаттың
әсеріне жақындау және жай супер фосфаттың тиімділігінен жоғары.
Аммофос мақта себетін аудандар үшін қолайлы тыңайтқыш болып табылды,
Орталық Азияның Республикаларында мақтамен жүргізілген 67 егістік
тәжірибелер жай тыңайтқыштарға қарағанда аммофостың артықшылығы көп
екендігін көрсетті. Аммофостың есебінен мақта шикізатының өнімі орташа 2,5
цга артты (Петербургский А.В. 1967).
Н.Н.Зеленин (1976) аммофостың артықшылығын көрсетті, ол жай және қос
суперфосфатқа қарағанда мақта үшін тиімді қоректік тәртіп орнатады.
Я.И.Чуланов (1983) Орталық Азияның сары топырақтарында аммофостфң
фосфорлы қышқылы үлкен жылжымалықта болады; топырақтың тамырлы қоректенетін
қабатын оңай қабылдайды дейді
Самарханд облыстарында мақтамен жасалған тәжірибелерде аммофос мақта
үшін фосфор сияқты суперфосфатқа қарағанда құндырақ екені анықталды. Бірде
азотты фонда фосфордың әр түрлі мөлшеріндегі аммофостан алынған қосымшалар
суперфосфатқа қарағанда 2,1-3,4 цга-ға артық болды.
Азот фонындағы басқа фосфор тыңайтқыштарымен салыстырғанда аммофостың
ариықшылығын Орта Азия республикалары бойынша тәжірибелі мәліметтер
көрсетеді. Суперфосфаттармен салыстырғанда 4,2-ден (НИХИ одағы) 6,8
(Түркмен НИИЗ)12,7 цга (ТАДД НИИЗ) мақта шикі заты фосфордан аммофосқа
қосылады.
Қарапайым фосфор тыңайтқыштарымен салыстырғанда аммофостың фосфор
қышқылынан әлсіз бекітілуін Ф.Г.Ахунов (1970), Чуманов (1975), Л.А.Панфилов
және тағы басқалары өз зерттеулерінде көрсетті.
И.Н.Чумаченконың қолдануымен суперфосфатты енгізгенде құюдың әсерінен
фосфор топырақтың саласымен қозғалмады, енгізген жерінде сақталды
(аммофостың фосфоры ағудың әсерінен топырақтың саласымен енгізілген жерінен
жан жаққа 12 см тереңдікке жылжыды)
Сонымен аммофостың Р2О5 кем дегенде топырақпен бекітіледі. Бұл
тыңайтқыштың құрамында фосфаттардың еруіне әсер ететін және оларды
өсімдіктерге дейін жететін формаға айналдыратын аммонийдің барлығымен
түсіндіріледі.
Қарапайым азотты техникалық құрамымен салыстырғанда аммофостың
тиімділігі және аммофостың фосфор қышқылының аса қозғалғыштығы жайында
мықты қара жер жағдайында бидаймен жүргізілген вегетациялық тәжірибелердің
нәтижелерімен куәландырылады (Сидорен А.В. 1976).
Жоғарыда айтылғандардың барлығы аммофостың Н2РО4 анионды бөлігінің
топырақтағы әрекетімен көп немесе аз болса да зерттелгенін, ал NH4
тыңайтқышының катионды бөлігінің әзірге зерттелмей қалып отырғанын
көрсетеді. Сондықтан аммофостың азотының тиімділігін анықтау қызықты болып
отыр.
Аммофосты енгізгенде нитраттардың топырақта алмасу реакциясына
түспейтінін және аммонийге қарағанда суда жақсы еритінін ескеру қажет.
Сондықтан аммофосты енгізгенде тек газ тәрізді жоғалтура ғана болмауы
мүмкін. Сонымен қатар, азотты тамыр тіршілік қабатынан тысқары нитраттар
түрінде жуу. Бұл өз кезегінде ағынды судың басталуына әкелуі мүмкін.
Сондықтан аммофостың азоттың жоғалтуын төмендететін және қолдауң
коэффициентін жоғарлататын шығару үлкен ғылыми өндірістік маңыздылыққа ие.
Қазіргі таңда белгілі болғандай агрохимиялық ғылым мақта және басқада
ауылшаруашылық дақылдарындла қолданылатын жоғары нәтижелі минералды
тыңайтқыштардың ғылыми негіздерін шығару үшін маңызды көптеген
фундаментальді еңбектерге ие. Кейінгі жылдары бұл өңдеулер азоттың тұрақты
изотобын қолданумен байланысты аса жоғары дамуға жетті. 15N және 14N
изотопты бөлігінің көмегімен топырақтағы азоттың тыңайтқышқа айналу
табиғатымен әр түрлі жағдайларда оны өсімдіктерді қолдануын танып білу
мүмкін болды.
Азоттың 15N изотобын қолданған көптеген зерттеулер азотты
өсімдіктерге тыңайтқыш ретінде қолдану коэффициенті енгізген мөлшерден 40-
50% -нан аспайтынын анықтады. Азотты тыңайтқыштар эффективтілігі азоттың
газ тәрізді формулада жоғалу есебінен және денитрификаттау процесінің
әсерінен айтарлықтай төмендейд. 20-40% және одан жоғарыға жетеді.
Газ тәрізді жоғалтаудың көзі негізінде топырақтың және тыңайтқыштың
аммонийлік нитрификаттау процесінде түзілетін нитраттар мен нитриттер болып
табылады (Тучин 1973, Андреев 1984, Сапожников 1987, Смирнов 1989, Коренков
1986,). С.Н.Рыжовтың мәліметі бойынша (1989) мақталы аудандардың
топырағында мақтаға қолданған тыңайтқыш енгізген мөлшердің орташа 35-45 %
құрайды. Тыңайтқыштың азотының топырақтағы имобилизациясы 18-24%-н аспайды.
Тыңайтқыштың азотының маңызды мөлшері 40-43% -ке жететін газ тәрізділері
жоғалуға ұшырайды (ал нитраттарды жуу нәтижесінде жоғалған азот 3-5%-н
аспайды). Топыраққа енгізілген аммофос топырақпен алмасып жұтылады. Бір
бөлігін өсімдіктер пайдаланады, оның өсімдікпен пайдаланылмаған бөлігі
нитраттарға дейін нитрифицирленеді. Денитрификацияланудың нитрификациялану
нәтижесінде газ тәрізді жоғалту негізінде (N2O) азот тотығы, элементарлы
азот (N2), азот (ІІ) оксиді (NO2) оксиді (NO) түрінде жүреді, сонымен қатар
құйылатын сумен жууылу жолымен нитраттардың жоғалуы болады. Осыған
байланысты суармалы сары топырақта нитрификация ингибиторын қолдану
жағдайында аммофостағы азотты 15N немесе 14N зерттеу мен өңдеу жолдары және
шығынын азайту әдістері, олардың тиімділігін жоғарлату теориялық та,
практикалық та мәнге ие. Аммофостағы азоттың қолданылу коэффициенті
жоғарлатудың және топырақтан өндірістік емес шығынын азайту жолдарының бірі
нитрификация ингибиторларын (N-serve, АТГ, КМП және т.б.) және көңді
пайдалану болып табылады.
Соңғы жылдары азот өндірісінің мемлекеттік университетінің Дзержинский
филиалы нитрификация ингибиторлары алудың технологиялық процестері мен
оларды карбомид пен басқа азотты тыңайтқыштарға енгізу өңдеді. Аталған
ингибиторларға дициандиамид (циангунидин), АТГ (4-амино – 1,2,4 –триазол)
және КМП (1-карбомил-2(5) металпиразол ) жатады.
А.П.Шеповаланың (1986ж.) Қырғыз елінде мақтаға нитрификация ингибиторы
АТГ, КМП себудің тиімділігін анықтау бойынша жүргізген зерттеулері, бұл
ингибиторлар аммонийлі азоттың нитраттану процесін ұстап тұра алатындығын
және мақтаның өсу процесі мен өнімділігін жақсартатындығын, көрсетті.
Осыған ұқсас мәліметтер Ф.Х.Халимовтың, К.М.Муминовтың (1986ж) Самарканд
облысында жүргізілген тәжірибелерінен де алынды.
КМП және АТГ нитраттау ингибиторлары жоғары сілтілі қара топырақтарда
және Украина мен Кубаннің карбонатты топырақтарында өсірілген жүгері мен
бидайға сепкенде тиімді болып табылды.
1984-1985 жылдары АТГ, КМП ингибиторын мочевинаның құрамына енгізе
отырып, бірнеше тәжірибелер жасалынды. Н.К.Закревская, З.Р.Анфимова (1980)
нитраттау ингибиторларының арпамен жүргізілген егістік тәжірибесінде азотты
тыңайтқыштардың тиімділіген әсерін зерттеді. Ингибитор ретінде 3 препаратты
қолданды:
ЦГ – циангуамидин, ЦП – цианпиримидин, АТГ – аминотриазол-гидрохлорид.
Зерттелетін препараттар егістік тәжірибелерде арпаның өнімділігін 2,5-8
цга арттырды.
Нитраттау ингибиторларын қолданған кезде 1982 жылға егін өніміндегі
негізгі қоректік элементтердің құрамын (N, Р, К) өзгертпейді.
Басқа зерттеулерде (Кир Н.И., Педголинская) нитраттау ингибиторлары N-
serve, АТГ, КМП-ның талшықтың технологиялық қасиеттеріне тиімділігі
көрсетілді.
Г.М.Смирновтың, Э.А.Муравиннің, С.Д.Базилевичтің (1986) мәліметтері
бойынша, егістік тәжірбиелерде аммоний сульфаты немесе мочевина
формасындағы азоттың аздаған мөлшерінің фонына нитраттау ингибиторын (ЦГ,
АМП, ЦП) қолданғанда ылғалдылығы жеткілікті аудандардағы дәнді дақылдардың
өнімін жоғарлатқан. Азоттың мөлшерін арттырған сайын нитраттау
ингибиторлары күріш және мақта өсіруде жақсы әсер беретіндігі анықталды.
П.М.Смирновтың, В.В.Кидиктің, Р.К.Педищюстың, В.Н:Назаровтың (1989)
зерттеулері , аммоний сульфаты мен циангуамидиннің мочевинасын пиридин
қоспасын, хлоаминопиридинді және N-serve-і бірге қосқанда өсімдіктің азотты
тыңайтқышты қолдану коэффициентінің жоғарлағандығы және оны топырақта
тұрақтануын көрсетті. Э.А.Муравиннің, Э.Ф.Нейгебаэрдің, Т.В.Мочковтың,
В.И.Насоротовтың (1986) айтуы бойынша отандық өндірістің ингибиторлары
өзінің нитраттауды тежеу қабілеттілігі және азотты тыңайтқыштардың
тиімділігіне әсері бойынша американдық препараттарға жол бермейді. Әр түрлі
дақылдармен жүргізілген үш жылдық тәжірибелер нитраттау ингибиторларының
өнімнің сапасын төмендетпестен оң әсер беретіндігін көрсетті.
Сонымен, жаңа әдістерді қолдана отырып, Америка құрама штаттарында
шығарылатын N-serve, Бүкіл кеңестік өндірістік институтының Джержинді
зауытында шығарылатын нитраттау ингибиторлары нитраттау процестерін
ингибиторлеуге қабілетті екендігі анықталды. Бұл топырақтағы азоттың газ
тәрізді жойылуын және топырақты жуу нәтижесінде нитраттың жойылуын
қысқартады.
Топырақтан азоттың газ тәрізді шығыны үшін субстрат ретінде оның
нитратты формасы қолданылатынын айта кету керек.
Біздің зерттеуіміздің мақсатына аммофосты нитраттау ингибиторы АТГ-мен
бірге енгізгенде мақта шикі затының өнімінің дамуына және қалыптасуына, өсу
заңдылықтарын орнату кіреді.

1. Топырақты-климаттық жағдайы
Тәжірибе 2004-2005жылы Сарыағаш ауданы Келес тұқымшылық тәжірибе
кәсіпорынында жүргізілді. Тәжірибе алқабы топырағы мәденилестірілген
сұрғылт топырақ 30-35 см айдалатын топырақ қабатында 1,3-2,0% т.б. және
0,10-0,16% азотты құрайды. Жер асты ыза суы 40-50 м-де жайласқан соның
топырақтың пайда болуына ыза сулары әсері төмен.
Абай метеостанция мәліметіне қарағанда орташа жылдамдығы температура
+13,50, орташа жазғы температура 25,40 , ал қысқы -0,10 құрайды, жазғы ең
ыстықта 42,00 , қыста -210-қа жетеді. Суық күндер -180-200 күнді құрайды.
Жалпы жауын-шашын көпжылдық орташаға жақын. Март айында жауын-шашын нормаға
жуық бірақ 3-ші декадада оның мөлшері 42 мм ге жетті.Май айында жауын 14,0
мм болды қалған июнь, июль, август айлары мақта өсіп өркендеуіне қолайлы
болды.
Мақтаның пісіп жетілуі және күз айлары қолайлы болып, мақтаның пісіп
жетілуі және оны теріп жинап алуға ықпалын тигізді.
С.П.Сучков (1980ж.), ерте суарылған топырақтардың механикалық құрамы
тың жерлерге қарағанда күрделілерк. Айдалған горизонттағы саздардың
физикалық құрамы 46%, ал айдау астындағы горизонтта 47% аралығында өзгеріп
отырады. Сары топырақтың құрамындағы гумустың құрамы 0,0-ден 1,5%-ға дейін
тербеледі. Азоттың құрамы гумустың құрамына сәйкес болады, 0,08-ден 0,12%-
ға дейін өзгеріп отырады. Сары топырақтың жоғары ылғалдылығына байланысты
жалпы азоттың көп бөлігі микроағзалардың плазмасында болады.
С.Ф.Лазеревтің (1974ж.) мәліметтері бойынша сары топырақтағы плазмалық
азот ондағы валдық азоттың 21%-ын құрайды. Типтік сары топырақтардың
құрамындағы фосфор 0,15-тен 0,20%-ға дейін өзгеріп отырады. Бұл
тербелістердің барлығы аналық жыныстармен байланысты. Бұл кезде сары
топырақтың құрамындағы фосфор өсімдікке аз сіңетін күйде (карбонат және
гидроксалапатит) болады.
Сарыағаш ауданы климаты кіші контененталды. Жазы құрғақ, ыстық және
созылыңқы болып келеді. Қысқы дәуірі қысқа болып температура күшті
ауытқылап тұрады. Оңтүстік Қазақстан облысы Сары-ағаш ауданы құм және шөлді
зонаға кіреді. Сонымен шығыс жағы тау алды қырға ұласып кетеді. Қыс
айларында абсолют төмен температура 200 С дейін төмендейді. Жаз айларында
шілде және тамызда ауаның көп жылдық максималды температурасы сол айларда
440 С дейін көтеріледі.
Атмосфера және топырағының айлар және көп жылдық орташа температурасы
жауын-шашын көрсеткіштері 1 кестеде көрсетілген. Кестеде көрсетілгендей
орташа айлық температура қаңтарда +3,90 С, ал шілде айында +27,50 С
құрайды. Салыстырма ауа ылғалдылығы шілде айында 48% дейін төмендейді. Қыс
айларының ұзақтығы 102 күн, ал жаз айлары 120 күнге созылады. Көбірек
бұлтты күндер қараша- наурыз, жаз айларында жауын әдетте болмайды, жаусада
өте кем мөлшерде жауады. Жаз, күзде жауын шашын қыста көктемге қарағанда
кем.
Негізгі жауын мөлшері қыста және көктем айларында жауып өтеді. Келес
тәжірибе шаруашылығы топырағы типтік (кәдімгі) сұр топырақ және суармалы
болып есептеледі.
Кәдімгі сұр топырақ теңіз бетінен 400 ден 600 метрге дейінгі
биіктікте тау алды тегістіктерді иеленеді (Панков 1935, Разанов 1951).
С.А Кудрин (1979), М.А Панкова (1985) және А.Н Разанов (1981)
тәжірибелеріне сәйкес сұр топырақтың жалпы қасиеттері төмендегідей.
Қарашірік қабатының күшсіз болуы, топырақ массасында минералды
бөліктердің күшсіз ыдырауы, минералды каллоидтардың өте кем мөлшерде болуы,
кальциймен өте тығызды болуы. Ыза сулары 5-6 метрде жатады. Кәдімгі сұр
топырақ құрамында қарашірік мөлшері 1,3 -1,8% дейін, жалпы азот мөлшері
0,08-0,15%, кәдімгі сұр топырақ құрамында жалпы фосфор мөлшері 0,15-0,20%
дейін жетеді. Жалпы калий мөлшері 1,5-3,0% аралығында болады. Топырақ
тереңдеген сайын қоректік заттар мөлшері кемейіп барады. Кәдімгі сұр
топырақта жоғары қабатында сортаңқыл кем болады. Кейбір кәдімгі суармалы
аудандарда сортаң келеді және қарашірікке тапшы келеді. Кәдімгі сұр
топырақтың қарашірікке тапшы болуы оның биологиялық ағзаларға байлығы және
түрлілігі. Олар өсімдік қалодықтарын шірітіп одан әрі қарай жай окис түріне
дейін алып барады.
Кәдімгі сұр топырақта жалпы азот мөлшері 5-7% дейін органикалық азот
болып, олар өлі ағзалар және тірі ағзалар плазмалары белоктарынан пайда
болып, жалпы азоттың 93-97% минералды есептеледі.
Минералды азот түрі негізінде нитратты және аммиакты тұздар. Сұр
топырақ ерекшеліктері берілген азот тыңайтқышы нитратты түрге дейін өзгеріп
барады. Механикалық құрамы біріңғай және жылжымайтын орташа суглинки, оның
физикалық құрамы айдалатын қабатында топырақ ылайлы түйіршігі 46%
айдалмайтын қабатты 48% құрайды.
Кесте 1 Метеорологиялық жағдай

Айлар Жауын шашын Ауа температурасы Ауа ылғалдығы,%
мөлшері,мм
Декада Айда Декада Айда Декада Айда
1 2
Қара Азот Фосфор Калий N-NO3 P2O5 K2O
шірік
0-30 0,810 0,101 0,212 1,9 20,9 35,1 200
31-50 0,420 0,071 0,125 1,7 17,4 25,0 180
51-70 0,050 0,052 0,112 1,2 20,9 14,1 160
71-100 0,020 0,033 0,100 0,9 13,8 12,2 120

Топырақтың агрохимиялық сипаттамаларына қарағанда топырақтың
айдалатын қабатында нитратты азот төмен ауыспалы калий және жылжымалы
фосфор бойынша орташа екені анықталды.
Тәжірибеде минералды тыңайтқыштардың төмендегідей түрлері
пайдаланылады. Аммиакты силитра (N-34%), қарпайым суперфосфат (Р2О5 -20%),
калий тұзы (К-40%). Тәжірибе кестесі – 3, 9 варианттан құралған. Азоттың
жылдық нормасы- 200 кг, фосфор -140кг, калий -100кг, азот түрлі дәуірлерде
мақтаға берілді. Калий мен фосфор негізінде жер жыртудан алдын беріледі,
бірақ екінші вариантта бөлшектеніп мақта өсу дәуірлерінде бердік.
Тәжірибеде 3 – кестеде көрсетілгендей варианттарда жүргізілді 1 вариант
бақылау, тыңайтқыштар жылдық нормасын гектарына фосфор 140, азот 200 калий
100 килограмды құрады, тыңайтқыштар түркі мақта өсу дәуірлерінде бөлшектеп
берілді. Тәжірибеге дейінгі алынған топырақ нұсқаларында қарашірік Н.В
Тюрин әдістемесімен анықталды. Жалпы азот және фосфор И.М Малцева, Л.П
Гриценко моделімен жасалды. Камил Смит әдісімен жалынды фотометрде,
нитратты азот ионоселективті әдіспен, жылжымалы фосфор Б.П Мачигин әдісі
айналмалы калий П.В Протасов әдісімен анықталды.
Көктем және күз айларында топырақтан минералды, жеңіл гидролизденуші
және гидролизденбейтін азот түрлері реттескен екі сатылы гидролиз қышқылы
әдісімен топырақта (Шконде, Королева 1975) анықталды. Өсімдіктің өсіп
өркендеу дәуірлерінде қоректік заттар мөлшерін анықтау мақсатында
топырақтан егістен кейін, бутондау, гүлдеу және пісу дәуірлерінде нұсқау
алынды.
Өсімдік нұсқалары мақтаның өсіп өркендеу фазаларында алынды.
Өсімдіктердің құрғақ салмағын анықтау үшін оларды мүшелерге бөлінді.
Көлеңке жерде құрғатылып салмақтары өлшенеді. Өсімдіктің нұсқаларында
жалпы азот, фосфор, калий мөлшері анықталды. Алынған нәтежелерге қарап
топырақтан алып шығылған қоректік заттар мөлшері анықталды.
Мақтаның биологиялық өсіп өркендеуін есепке алу және топырақтан
нұсқау алу СоюзНИХИ (1982) тәжірибе жүргізу әдістемесі бойынша жүргізілді.
Қоректік элементтердің мөлшері топырақ және өсімдік нұсқаларында мақта
өсірілетін аудандар агрохимиялық, агрофизикалық және микробиологиялық
зертеу жұмыстары әдістемесі (1973) және Орта Азияда өсімдік және
топырақта агрохимиялық анализдері әдістемесі (1987) пайдаланылды.
Мақтаны жинап теру есебі жұмыстары қолда атқарылды. Олар барлық
варианттарда, қайталауларда толық есепке алып барылды. Алынған нәтежелер
Е.И Перегудов (1981) әдістемесі мен математикалық өңдеу жұмыстары жасалды.
Мақтаның технологиялық сапалық сипаттамасы терім бойынша селекция ғылыми
әдістемесімен анықталды.

Егістік тәжірибенің сызбасы
Нұсқалар Жылдық норма кгга Нитраттау Енгізілген тыңайтқыштар
ингибиторы
АТГ %
СүдігерЕгіс алдында 1-3 ТүйіндеГүлдену
астына жапырақтыу
P кезде N кезінде
N
N P K
17.VI Түйіндеу 0,81 0,79 - - 1,60
17.VI Түйіндеу 0,98 0,75 - - 1,73
17.VIІ Гүлдену 4,8 5,4 3,6 - 13,7
17.VI Гүлдену 5,5 5,1 3,6 - 14,2
15.ІХ Пісу 7,5 8,0 8,7 38,0 62,2
15.ІХ пісу 8,1 8,5 8,7 41,0 66,3

Мақтаның өсіп -өнуіне және өніміне нитраттау ингибиторы әсері

Нұсқа № Басты сағақтың биіктігі Бір өсімдікке шаққандағы қаушақ Мақта шикі Қосымша өнім
саны затының өнімі цга
цга
І.VIII 15.ІХ І.VIII 15.ІХ
1 53,0 76,1 4,1 9,2 36,1 -
2 54,5 77,3 4,3 9,8 38,7 2,6

Мақтаның өсіп -өнуіне және өніміне нитраттау ингибиторы әсері (аммофос
құрамында)

Өсімдікке шаққандағы негізгі сағақтың биіктігі Бір өсімдікке шаққандағы Мақта-шикі Қосымша өнім
қауашақтар саны, дана затының өнімі
15.VI 15.VII 10.ІХ 10.VIII 15.Х
28,5 64,9 34,9 5,3 10,7 36,4 -
30,1 63,2 93,2 5,6 11,3 37,5 1,1
4 Экономикалық тиімділігі
Экономикалық тиімділік алынған таза пайдамен анықталды. Бұл кезде
тыңайтқышты қолданумен және қосымша өнімді алумен байланысты барлық қосымша
шығындарды ескере отырып қосымша өнімнің құны ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.