Қазақ халқының киіз басу өнері

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 70 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ

МИНИСТРЛІГІ

ТАРАЗ МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ИНСТИТУТЫ

ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС

Тақырыбы: «Шебер»

5В010700- «Бейнелеу өнері және сызу» мамандығы бойынша -

«Бейнелеу өнері және сызу»

Тараз 2013

Түйіндеме

Менің дипломдық шығармашылық жұмысымның тақырыбы

«Шебер». Ол сәндік - қолданбалы өнер жанрында орындалған.

Менің жұмысымда сәндік - қолданбалы өнердің теориялық жағы қарастырылған және гобеленнің орындалу технологиясының эскиздік жобасы талқыланған. Дипломдық жұмысым кіріспеден, 2 негізгі бөлімдерден, қорытындыдан және қолданылған әдебиеттер тізімінен тұрады.

Дипломдық жұмысымның көлемі 100 х 70 см.

Жұмысымда қолданылған материалдар: жүн, жіптер, бояулар.

Диплом жұмысым 61 беттен тұрады.

Аннотация

Тема моей творческой дипломной работы называется «Мастерица».

Она выполнена в жанре декоративного искусства. В ней расмотрены теоретические стороны декоротивно - прикладного искусства, а также эскизный проект технологии выполнения гобелена.

Дипломная работа состоит из вступительной части, из 2 - х оснаовных частей, обобщения и списков использованных литератур.

Объем работы 100 х 70 см.

В работе использованы шерсть, нитки, раски.

Дипломная работа состоит из 61 листов.

Abstract

The title of my creative diploma work named «Master». It was done in genre of decorative - applied art. There is considered the theoretical sides of decorative - applied art and draft project carpet techboiogy.

My diploma works consist of opening address, of two parts, generalization

and of lists of used literature.

The volume of works is 100 х 70. The used materials are wool, threads, and paints. My

Мазмұны:

Кіріспе

І. Қазақ халқының сәндік қолданбалы өнер тарихы.

Сәндік қолданбалы өнер және халық кәсіпшілігі
1. 2. Ою-өрнек - қолөнер негіздері

1. 3. Қазақ халқының дәстүрлі тоқыма өнерінің түрлері

1. 4. Гобелен өнерінің пайда болу тарихы

1. 5. Қазақ гобелен өнерінің қалыптасуы

1. 6. Гобеленнің тоқу түрінің даму кезеңдері

ІІ. Шығармашылық жұмыс орындау барысы

2. 1. Тақырып бойынша нобайлар, эскиздер орындау

2. 2. Сәндік өнер композициясын стилизациялау

2. 3. Шығармашылық жұмыстың мазмұны және ізденістер

2. 4. Гобелен тоқу құрал - жабдықтары мен материалдары

2. 5. Шығармашылық жұмысты материалда орындау

технологиясы

2. 6. Қазіргі таңдағы мектептерде «Сәндік қолданбалы өнер»

үйірмесін ұйымдастыру

Қорытынды.

Әдебиетте.

Косымшалар

КІРІСПЕ

Қазақстан Президенті Н. Ә. Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауындағы «Мәдени мұраны» іске асырудың қажеттілігі және өткенге ой толғай отырып, сол арқылы қазіргі кезең өнерін дамыту идеясы біз үшін аса маңызды болып табылады. Мәдени мұра, ата-бабамыздан мирас ретінде жеткен дәстүрлі өнер- қазіргі заман мәдениеті үшін қайнар көз, кәусар бұлақ. Қазіргі текеметпен алашамен, гобеленмен т. б. материалдармен шұғылданушы шеберлер форманы дәстүрлі өнерден іздейді. Өйткені мәдени мұра болып табылатын қол өнері бұйымдары - суретші үшін өзіндік рух беретін дүние. Адамзат қоғамы дамыған сайын қолөнеріне жаңа әдістер тауып, жаңаша түр бере бастады. Сондықтан халық өнерінің бай мұрасын сұрыптай отырып, заманымызға лайықты түр беру әдісімен оларды ілгері дамыту парыз. Осыған байланысты көне тықыр кілем тоқу дәстүрлі шығармашылық гобелен өнері, әртүрлі тақырыптарды қамти отырып, өрнектеу тәсілінде орындалған сюжеттік сәнді тоқыма. Гобелен жаңа ағым бағыттарда дамып келе жатқан Қазақстанның көркем өнерінде өзіндік орны бар, өнер түрінің бірі, Сәндік қолданбалы өнер жас ұрпақты рухани көркемдікке баулуда, эстетикалық талғамын, материалдың дүниетанымын қалыптастыруда мүмкіндігі зор тәрбие құралы. Сәндік қолданбалы өнерінің қыры мен сыры, бар көркемдік байлығын игерудің маңыздылығы әрі оны шығармашылықпен көркейте, дамыта отырып, еліміздің көркемдік мәдениетіне үлес қосу мақсатымен біз өзіміздің дипломдық жұмысымыздың тақырыбы мен мазмұнын таңдап алдық. Дипломдық жұмыстардың тақырыбы «Шебер», жүн жіптен иіріліп тоқылған гобелен, көлемі 100 х 70.

Дипломдық жұмыстың көкейтестілігі:

Гобелен өнері қазіргі кезеңде актуальді өйткені ол көркемдік білім, эстетикалық тәрбие берумен қатар ұлттық тәрбие мәселелерін қамтиды. Көне кілем материалдарын жинақтап қазіргі кілем гобелен тоқу өнерімен салыстыра отырып зерттеу ісі қазақ халқының көне кілем тоқу төркінін барлауға, байырғы дүниетанымын жаңғыртуға, кілем тоқу табиғатын танып, көркемдік болмысын анықтауға септігін тигізеді. Гобелен өнерінде орындалған шығармалар адамның көркем өнер саласындағы талғамын арттыра отырып рухани байлығын кеңейтеді.

Жұмыстың мақсаты: Ғылыми әдістемелік бағыттығы әдебиеттерді зерттеу және шеберлердің жұмыстарына талдау жасау, сәндік тоқыма бұйымдарының шикізаттарының мүмкіндіктерін пайдалану, тоқу ерекшеліктерінің орындалу жолдарының негізінде гобелен тоқу өнерінде сюжеттік гобелен тоқу.

Диплом жұмысының зерттеу нысанасы: Гобелен туындыларындағы композициялық заңдылықтар, бейнелеу әдіс, тоқу тәсілдерінің ерекшеліктеріне талдау жасай отырып туындылық тәрбиелік мәнін ашып көрсету.

Дипломдық жұмыстың тақырыбын зерттеу пәні: Сәндік қолданбалы өнері. Тоқыма бұйымдарының әсемдігі мен формасын композициялық құрылымын, бояу түстерін анықтау.

Зерттеудің шығармашылық болжамы:

Қазақ және барлық шығыс халықтарына ортақ ұқсастықтар шығыс халықтарының ежелгі әлемдік өнерде тамырлас болған заманда қалыптасқан, олардың өмірі мен тіршілігінің мәдениетінің ұқсастығында. Өнерде көне сәндік қолданбалы өнер жанрлары, ежелгі дәуірдің қазынасы.

Диплом жұмысының зерттеу міндеті:

1. Дипломдық жұмысты орындау үшін қажетті әдебиеттерді зерттеу.

2. Гобелен композицияның эскиз жобасын орындау.

3. Қажетті құрал жабдықтар даярлау.

4. Шығармашылық жұмысты материалда орындау.

Зерттеу жұмысының әдіснамасы: Диплом жұмысын жазу барысында гобеленші өнер шеберлерінің іс-тәжірибелері басшылыққа алынды.

Зерттеу базасы: Дипломдық жұмыстың дереккөздеріне Тараз Мемлекеттік педагогикалық институты кітапханасы мен облыстық «Шоқан Уалиханов» атындағы орталық кітапхана сонымен бірге Қазақстанда жарық көрген кітаптар негіз болды. Халық шеберлерінің және жарияланған кәсіби өнер шеберлерінің шығармшылық жұмыстарының иллюстрацилық қазыналары да қамтылды.

Зерттеу әдіс - тәсілдері: Жұмысты орындағанда қажетіне қарай тарихи және құрылымдық талдау жасау тәсілдері қолданылды.

Зерттеудің ғылыми жаңалығы:

Халық қазынасындағы әлемдік өнерде бедерін салған бейнелі сәнді тоқыма бұйымдарын барлап сұрыптап, гобеленге бейнеленіп тоқылған жасампаз шығармашылық жұмыстың ерекшеліктерін анықтап, өз түсінігім бойынша түп нұсқалық негізде шығармашылық жұмыс жасадым.

Зерттеудің теориялық және практикалық мәні:

Жұмыстың ғылыми - практикалық мәні оның өзектілігімен, ғылыми жаңалығымен тікелей байланысты болып табылады. Гобелен тарихын жазып зерттеуде жалпы шығармашылық жұмыспен шұғылдануда қажетке жарайды.

Дипломдық жұмыстың құрылымы:

Дипломдық жұмыс «Шебер» тақырыбында орындалған негізгі сәндік өнер шығармашылық жұмыстан және жазба теориялық түсініктеме бөлімнен тұрады. Кіріспе және қосымша, қортынды пайдаланылған әдебиеттер тізімі графикалық эскиздік ізденіс материалдары берілген.

І бөлімде қазақ халқының сәндік қолданбалы өнеріне жалпы шолу. Тоқыма кілем, өрмек, алаша гобелен өнерінің тарихы мен дамуы, даму кезеңдері және гобелен өнерінің ерекшеліктеріне талдау жасалған.

ІІ бөлімде гобелен тоқу тәсілдері, құрал жабдықтары негізінде тақырыпқа сай зерттеу, шығармашылық жұмыстың орындалу барысы сипатталады және мектепте кілем тоқу әдістемесі мен жоспары жасалған

Қорытынды бөлімде орындалған жұмыстың нәтижесі әдебиеттер тізімі берілген.

Қазақ халқының сәндік қолданбалы өнер тарихы.

1. 1. Сәндік қолданбалы өнер және халық кәсіпшілігі.

Қазақ халқының ұлттық қолөнері халық тұрмыс - тіршілігінде, өмірде қолданылатын функционалдық, утилитарлық, көркемдік маңызы бар түрлі табиғи, табиғи емес, жасанды материалдардан көркем безендіріліп, әшекейленіп орындалған халық шеберлерінің, суретшілердің, өнер адамдарының көркем еңбек салаларындағы шығармашылық қызмет түрлері. Қазақ қолөнері түрлері сан - салалы халық өмірімен, тұрмыс - тіршілігімен, қоғамдық тарихымен, кәсібімен тығыз байланысты көркемде әсем, әсерлі бұйымдар мен заттар жиынтығы.

Қазақ халық қолөнері көшпелі халық өмір тіршілігіне, түрлі кәсіби еңбегіне, шарушылығына байланысты тұрмыстық заттар - үй жиһаздары, салт-дәстүр, әдет-ғұрып жабдықтары, жүн бұйымдар, кесте, ши тоқу, киіз басу, тері, былғары илеу, кыш бұйымдар жасау, зергерлік өнер, ыдыс-аяқтар, мүйізден, сүйектен нақышты мүліктер, музыкалық аспаптар, қайыс өру, қару-жарақ, аңшылық, жол-жорық заттары, тас қашау, ағаш ұқсату, металл өңдеу, мал шаруашылығына қажетті мүліктер, үй құрылыс кешендері мазарлар, кесенелер жалпы сәулеттік ескерткіштердегі қолөнер түрлері сияқты сандаған кәсіби көркем еңбек түрлері мен ер адамдарға және әйел адамдарға тән қызмет түрлеріне бөлінді. Сәндік қолданбалы өнері мен ұлттық қолөнері бұйымдарын көркемдеп жасау тәжірибе процестері, ұрпақтың рухани - эстетикалық, дүниетанымдық көзқарасының қалыптасуына, көркемдік талғамдарының, шығармашылық қабілеттерінің дамуына әсер ететін халықтық көркем білім мен тәрбие бастаулары болып қалыптасты.

Сәндік - қолданбалы өнері (латын сөзінде Decoro - безендіремін ) - түрлі материалдарды, заттарды көркемдеп өңдеу іс-әрекеттері арқылы пайда болған. Сәндік-қолданбалы өнері көркем өңделіп ою-өрнекпен, бейнелермен безендіріледі. Олар түрлі көркем нақышта, орындалған тұрмыс заттар. Орындалатын шикізаты - ағаш, металл, шыны, сүйек, тері, жүн, мата, қағаз т. б материалдары.

Қазіргі уақыт талабына байланысты сәндік қолданбалы қолөнерінің жаңа функциялық мазмұны айқындалып, мұнда утилитарлықпен, бұйымдардың заттық мазмұнынан алшақтау тенденциялары пайда болуда. Мұнда көркем шығармашылық мазмұны басым балып келеді.

Сәндік қолданбалы өнер шығармашылық жұмыс бұйым көркемдік мазмұнымен әсерлі.

Сәндік - қолданбалы қол өнері бұйымдары ою - өрнек элементтерімен немесе бейнелі мотивтер және түрлі асыл тастар, металмен сүйекпен безендіріледі. Бұйымды әртүрлі әсерлі-сәнді суреттер, ою - өрнектер бейнелеу, түрлі формадағы тастар мен сүйекті жапсырмалап безендіру әдіс - тәсілдерімен орындайды.

Ағаш, металл, тері, сүйек өңдеу, зергерлік, мата тоқу, кілем тоқу, ши тоқу, алаша, өрмек тоқу, киіз басу, текемет басу, түс киіз, сырмақ, тұс киіз жасау, т. б. сәндік - қолөнері бұйымдарын жасау сәндік-қолданбалы өнердің негізін қалайды.

Қолөнерінің түрлері мен қолданылатын шикізат көздері халқымыздың негізгі кәсібі мал шаруашылығы болғанын, ішіп-жем, киім-кешек, киіз үй жабдықтары т. б. тұрмысқа қажетті заттарын төрт түлік мал өтейтін, осыған орай қазақтың сәндік-қолданбалы өнер ісі ең алдымен осы мал шаруашылығынан алынатын шикізат қорын ұқсатып, танытуға байланысты өркендегені тарихи-этнографиялық еңбектерден белгілі. Қазақ халқы өз тұрмыс тіршілігіне, өмір салтына сай түрлі тұрмыс заттарын, әшекей көркем бұйымдар жасады. Сондықтан қазақ қолөнері олардың күнделікті тұрмыс салтына қажетті заттар мен сәндік бұйымдар жасау еңбегінің нәтижесінде өмірге келді. Өнер әрқашанда қажырлы көркем өнер еңбегінің жемісі болып табылады. Қолөнері бұйымдарын жасау барысында шебер саналуан еңбек іс-әрекетін, материалдарды өңдеу, таңдау, іріктеу, олардан тұрмысқа қажетті бйымдар жасау қызметін атқарады. Сондықтан қолөнері еңбегі адамнан ерекше икемділікпен көркемдік қабілетті қажет етеді. Осы себепті қазақ халқының сәндік қолданбалы қолөнеріне олардың өмір салтына, тұрмыс-тіршілігіне, мәдени әлеуметтік өміріне қажетті материалдар мен заттарды, көркемдік бұйымдарды даярлау, өңдеу, өру, тігу, тоқу, ұқсату, шеку, бедерлеу, өрнектеу, мүсіндеу, құрастыру, көркемдеп әсерлеу, безендіру, әшекейлеу бейнелеу процестерінен тұратын көркем еңбек шығармашылығы мен өнер туындыларының ебек жемісі жатады. Ұлттық мұрамызды көркейтудің басты құралы өнер туындыларының даму тарихын зерттей отырып жаңғырту, жаңарту.

Қазақ халқының қолөнері деп халық тұрмысында жиі қолданылатын есу, өру, орау, ұқсату, қосу, тігу, тоқу, мүсіндеу, құрастыру, өңдеу, бейнелеу сияқты түрлі заттар мен материалдардан орындалатын шығармашылық қызмет жиынтығын айтуға болады. Шын мәнінде қол өнер түрлерінің әр қайсысының талай ғасырлық тарихы бар.

Қазақ халқының қол өнерінде киіз үйдің сүйегін, ағаш төсек жасау, ағаш өрнектеу, кесте тігу, өрнек тігу, киіз басу кең өріс алды. Бұл кезде жастарға арнап ер тұрман мен белдік, қыз-кеіліншектерге арнап сәукеле, шашбау, білезік, сырға жасап оларды түрлі- түсті өрнектер мен әшекейлеу өнері де өрістей түсті. Әрине, жоғарыда аталған қол өнер түрлері өте көп еңбек етуді керек етті. Кейінгі дәуірлерде, адамзат қоғамы дамыған сәттен қолөнердің кейбірі жаңа түрге ие болды. Кейбіреулері тұрмыс қажетіне жарамсыз болғандықтан тіпті қолданылмады. Халықтың мәдени дәрежесі өскен сайын тұтыну бұйымдар мен жабдықтардың сапасына қатты талап қойылып, тұрмыс-тіршілікке, өмірге қажеттілік, әрі ұнамды, әрі сәнді қолданысқа жарамды болуы ескерілді. Еңбек үстіндегі шығармашылық ізденудің нәтижесінде тұрмысқа керекті заттардың жаңа түрлері жасалып отырды. Түрлі тұрмыстық заттардың ою-өрнектері де талғамға қарай жаңа мәнер, жақсы әшекейлер мен безендіру және жиһаз, жиһаз-мүліктердің жаңа түрлерін шығару талабыда арта түсті. Фарфордан, тоттанбайтын металдан, эмаль жалатқан темірден, пластмассадан жасалған жарасымды жаңа жиһаздар көбейді. Халық әлі де болса тұтынып келе жатқан ұлттық мүліктердің түрлері мен сапасы жаңарды. Халық қол өнерінің бай мұраларын жинап, сұрыптай отырып, заманымызға лайықты сапа, түр беру әдісімен оларды алға қарай дамыта беру жас буындарға көркем тәрбие берумен тікелей байланысты.

Қазақ халқында тұрмыс тіршілікке қажетті сәндік қолданбалы өнер бұйымдары мен қол өнерінің түрлері де, атаулары да, орындалу жолдары да өте көп тараған. Қазақ халқында ою-өрнек, түрлі сәндік бейнелі, әшекейлі сәндік қолөнері де кең тарап өмірде қолданыс тауып отырған. Ою, ойып кесіп алып жасау немесе екі затты оя кесіп қиюластырып жасау бір нәрсенің бетіне ойып бедер түсіру арқылы безендіру іс-әрекеттері мен әдіс-тәсілдері де мол. Қазақ көбінесе бір өрнекке салып қиып алған үлгіні, үлгіге салып кескен сырмақтың қиығын, сондай -ақ барлық өрнек түрлерін ою ретінде қолданады. . Ал өрнек дегеніміз, әр түрлі ою бедер бейненің күйдіріп, жалатып, бояп, батырып, қалыптап істеген көркемдік түрлердің, әшекейлердің ортақ атауы ретінде қалыптасқан. Сондықтан ою-өрнек деп қосарланып айтылады.

Сонымен ұлттық сәндік қолданбалы қолөнерінің түрлері сан алуан екендігін және оның материалдар түрлеріне байланысты да түрленіп, өзгеріп отырытындығын байқаймыз. Көркемдік қолөнері бұйымдарын жасауда материалды таңдау ісі де өте үлкен жауапкершілікті талап етеді, өйткені оның түрі, әсемдігі, төзімділігі, пайдаланылуы және құндылығы таңдалып алынған материалға тікелей байланысты.

Көне заманнан қазіргі кезге дейін халықтың тұрмыс - дәстүрімен тығыз қайнасып, өмір сүріп келе жатқан өнердің бір түрі - ол қолданбалы сән өнері.

Қолданбалы өнері ғасырлар бойы қазақ халқының бейнелеу өнерінің жеке түрі болып келеді. Үй - ішін, үй тұрмысына қажетті заттарын, ұлттық киімдерді, тері, ағаш, тоқыма, зергерлік, бұйымдарды әшекейлеудегі негізгі мәнерлі өнер әдісі ою - өрнек салу. Ою - өрнек салумен қатар ұлттық өнерде оларға бояу түсіретін қолданудың да өзіндік түрлі мағыналары бар. Мысалы: ақ түс - әділеттіліктің, шындықтың, тазалықтың қара түс - жердің, берекенің жасыл түс-көктемнің, жастықтың: қызыл түс - судың, ашық аспанның оттың, сары түс-даналықтың, білімділіктің көк түс - судың, ашық аспанның символмдарын білдіреді. Қазақтың арасында әр түрлі қиыстыруларда кездесетін айқын стильге келтірілген зооморфты (аң пішіндес), геометриялық, өсімдік пішіндес өрнек әуендері кеңінен тарағанын білеміз. Сонымен, ою - өрнек дегеніміз - бұл ойға алған айқын өрнек ырғағымен үйлесетін белгілі бір заңдылықтар жүйесінде жасалған, қисық сызықты және геометриялық фигуралар бейнесін бір тәсілге (стильге) келтіру арқылы алынған түрлі түсті өрнекпен қандайда бір заттың әшекейленуі. Өрнек атауы латынның «aramortum» «әшекей» деген сөзінен шыққан. Ою-өрнектің сыр сипаты ол салынатын материалға өрнектелген заттың қандай мақсаты қолтанатындығына, сонымен қатар өрнек салу тәсіліне де байланысты болады. Қазақ ою-өрнегінде қисық сызықты өрнектеу әдісі (орам, шиыршықталған т. б. ) басымырақ таныған. Түрлі киіз, түс киіз, қоржын, аяққап сияқты тұрмыс заттарының бетіндегі өрнектер осыған куә бола алады. Қазақ халқының негізгі мүлкітерінің бірі-киіз бұйымдарды зооморфты өрнекпен өрнектеу әдісі кеңінен қолданылады. Өсімдік пішіндес өрнек әуендері сәйкес, қаптама, тыс тәріздес тұрмыстық заттардағы өрнектерде кеңінен тараған, бірақ зооморфты өрнектерге қарағанда сирек кездеседі. Геометриялық өрнектер негізінен тоқыма бұйымдарда көбірек орын алды. Оған мысал ретінде түрлі тоқылған кілем, сырмақ, ши, маталарды, киіз үйдің баулары мен басқұрларын алуға болады. Киіз бұйымдарды сирек кездесетін тоқыма бұйымдарды мүлдем болмайтын өсімдік пішіндес өрнектер кесте тігу тәсілі мен әзірленетін тұрмыстық заттарда, әсіресе барқыт, мақта-мата, астар болатын жібек маталар түскиіз, қабырға кілемдерін дайындауда кеңінен тараған. Осы бұйымдардағы өрнектерді құрайтын әр түрлі өсімдіктер мен гүлдердің орындалуы суреті мен бояу реңі жағынан шығыс гобелендерінің озық үлгісімен таласа алады.

Халық арасында кең қанат жайған қолданбалы өнер саласының біреуі зергерлік. Қазақтың зергерлік өнерінің даму тарихы да тым әріде жатыр. Қазақстан өңірінде заманымызды мекендеген арғы ата-бабаларымыздың бағзы заманнан ақ алтынмен арғы аптап, күміспен күптеу өнеріне ерекше шебер болғандығын көрсетеді. Қазақтың ұста зергерлі де өз жұмыстарында көркем құйма, бедерлеу, соғу қаптау, күмістеу, термелеу, бұрқау, үзбелеу т. б. көптеген күрделі тәсілдерді шебер меңгере білгенділігімен көзге түседі. Оған мысал ретіндегі алтын-күміспен әшекейленген алуан түрлі өңір жиектерімен алқалар, мәнерлі шекеліктер, ақық тастардан көз салынған шолпылар мен шашбаулар, әдемі құсмырын жүзіктер мен білезіктер қазақ зергерлерінің бай дәстүрлі сындарлы шеберліктерін айқын паш етеді. Батима Зәуірбекова сияқты таланты өнерпаздарымыз қазақтың ұлттық тоқыма өнерін жаңа мазмұнмен байытып, гобелен жанры саласында тынбай еңбек етіп келеді.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.