Дипломдық жұмыстың живопистен пейзаж жанрында орындалуы
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ТАРАЗ МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ИНСТИТУТЫ
Қыс
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
050107- Бейнелеу өнері және сызу
Тараз 2013
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ТАРАЗ МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ИНСТИТУТЫ
Қызметте қолдану үшін (қажет кезінде)
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Қыс
050107- Бейнелеу өнері және сызу мамандығы бойынша-Бейнелеу өнері және
сызу
Тараз 2013
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... . 4-7
1- бөлім. Пейзаж живописінің
тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .8
1.1 Пейзаж
живописі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .8-16
1.2 Пейзаж живописі Қазақстан суретшілерінің шығармашы-
лығында ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...17-25
2-бөлім. Мектеп оқушыларына пейзаж туралы көркемдік
тәрбие беру
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
6
2.1 Шығармашылық үлгідегі пейзаж
живописі ... ... ... ... ... ... ... .26-32
2.2 Пейзаж живописінің оқушыларды көркем тәрбиеге
баулудағы
ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 33-43
3-бөлім. Шығармашылық тұрғыда пейзаж живописін
орындау жолдары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
1. Пейзаж композиицясының эскиздік ізденістері ... ... ... ... ... 44-4 9
2. Пейзаж композициясының живопистік шешімі ... ... ... ... ... 50-56
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .57-58
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..59-60
КІРІСПЕ
Бейнелеу өнерінде пейзаж өз алдына өзіндік жеке жанр ретінде
ерекшеленіп адам баласына эстетикалық көркем тәрбие беруде аса үлкен
маңызға ие болып отыр. Табиғат көрінісі яғни, пейзаж суретшілер үшін
ғасырдан ғасырға көркемдік қоры мол шабыт беретін қойнау болып
есептелінеді.
Табиғатты бейнелеу, оның сырына кірігіп түсіну суретшіні мың
ойландырып, толғанысына қозғау салатын бастау. Пейзаж жанрының әлем
бейнелеу өнері тарихында әсіресе, живописте, өзіндік белгілі бір
деңгейлерді қамтитын даму жолдары мен кезеңдері бар. Табиғат бейнесі
айшықталатын пейзаж өзге өркенниет мәдениеті бар басқа да елдермен қатар
Қазақстан суретшілерінің де шығармашылық жұмыстарында да кең орын алған.
Бұл жанрда суретшілердің бейнелеу өнері түрлерінен- графикадан ,
живописьтен, қолданбалы қол өнерінде әр түрлі техникада орындаған көптеген
туындылары бар.
Табиғат көркін әспеттейтін пейзаж жанры және оның тақырыбтарының
маңыздылығы табиғат аясында адамдар өмір сүріп тұрған жағдайда жойылмақ
емес. Қайта ол әр қырынан көркемдік әрімен құлпырып адамзат баласына ой-
сезім теретін өрісі бола бермек. Сол үшін де біз пейзаж жанрын дипломдық
жұмысқа тиек ете отырып, оны бейнелеу өнерінің түрлерінің ішінде ең ұтымды
етіп бейнелеуге болатын, живопись техникасында орындауды жөн санадық.
Пейзаж тақырыбын тереңдеп игеру үшін Қазақстан суретшілері – живописьшілер
Қастеев А., С.Романов ,а. Тельжанов, Н.Шарденов, С.Мамбеев, А.Ғалымбаева,
А.Кенбаев, С.Алиев, С.Айтбаев, Тоғысбаев және т.б., шығармашылық
туындыларындағы қырлары мен сырларын түсіну арқылы білім жинақтауды ізденіс
жұмыстарымыздың мазмұнын арттыратын алғы шарттардың бірі ретінде қарадық.
Өйткені бұл аталмыш суретшілердің шығармаларының көркемдік ерекшеліктерін
сезіп білу қазақ табиғатының өзіндік сипаты мен бейнесін терең ұғынуға
көмектеседі. Сол себепті пейзаж жанрында жұмыс істеп әдіс-тәсілдерін игеру,
оны жүйелі түрде түсініп ұғыну үшін ұлттық мәдениеттің белгісі болып
отырған белгілі суретшілер мен суретші-педагогтардың шығармашылық еңбегіне
сүйену қажет екені анық. Ал бұндай дәстүр жалғастығы заңды құбылыс. Бұл
үлкен өнердегі жалғастық Қазақстан суретшілерінің ара-қатынастарында да
өзіндік жолын табуда. Сондықтан да бұндай мәселедегі тиянақты ізденіс
жұмыстары болашақ ұрпаққа эстетикалық көркем тәрбие беруде өзінің маңызын
күшейте бермек. Әсіресе, пейзаж тақырыбын живопись түрінде бейнелеп
салу ,оған маман ретінде машықтану өз алдында кәсіби деңгейде дайындықты
қажет етеді. Міне,осы пейзажды живописьте салып игеру әдісіне
машықтану және болашақ ұрпаққа үйретудің теориясын және практикалық негізін
дұрыстап үйреніп кәсіби деңгейде білім беру үшін, ғылыми-педагогикалық
ізденіс мәселелеріне арналған еңбектерді оқып осы жанрда еңбек етіп жүрген
суретшілердің тәжрибиесін жинақтау аса қажет. Бұл реттегі кезеңдік
кезеңінде
бейнелеу өнеріне оқытып үйретудің жоғары оқу орындары негізінде ғылыми
әдістемелік жүйесінің іргетасын қалаған атақты суретші-педагогтар-
Н.Н.Ростовцев ,А.Г.Беда, Н.Кузин , Е.В. Шорохов В.А.Пучков ,А.Л. Смирнов,
Л.Д. Алехин ,Д.В. Анисимов Г.Ф.Ящухин еңбектерінің орны аса маңызды. Олар
болашақ суретші ұстаздар дайындау жолында көптегн оқулықтар мен әдістемелік
құралдар жасады.
Міне олардың бейнелеу өнері тарихында арнайы оқытып суретші ұстаз
мамандарын дайындайтын мектептің қалыптастыруына байланысты, солардың
ықпалымен кеңестік кезеңде Қазақстанда да сол оқу орындары бүгінде
өздерінің қалыпын түзеп үлгерді. Онда қазақ, Қазақстан суретші-ұстаздары
өздерінің мамандықтары бойынша кәсіби саладағы негіздерін нықтады.
Содықтан да біз өзімізді оқытқан ұстаз-педагогтар үйреткен тәлім-тәрбие
жұмыстары мен олардың шығармашылық еңбектері нәтижесінде әдістемелік
үлгілерін игеріп пейзаж жанрында тереңдеп білім алып, шығармашылық жұмыстың
сырын тереңдей игеруге тырыстық. Нәтижесінде біз дипломдық жұмысымызды
пейзаж жанрында Қыс атты тақырыбта живописьпен шығармашылық еңбек
түрінде орындауды жөн санадық.
Мақсат: Пейзаж жанрында живописьтен Қыс тақырыбында шығармашылық
жұмыс пен оның түсіндірмелік үлгісін дайындау.
Зерттеу нысанасы: Дипломдық жұмысты пейзаж жанрында живопистен
орындау үрдісі,
Зерттеу пәні: Дипломдық жұмыстың живопистен пейзаж жанрында
орындалуы.
Біздің жоғарыда айқындап отырған мақсатымыз төмендегідей
міндеттердің орындалуын қажет етті.
1. Пейзаж живописінің дамуына қысқаша түсіндірме беруді.
2. Пейзаж жанрының оқушыларды баулудағы көркем тәрбиедегі орнын айтуды.
3. Пейзаж туындысының шығармашылық мазмұнын айқындауды.
4. Диплом тақырыбына сай живопись композициясына эскиздік ізденістер
жасауды.
5. Пейзаж жанрында орындалған шығармашылық жұмысты дайындауды..
Зерттеу әдісі; Философиядан, эстетикадан, психологиядан,
педагогикадан, бейнелеу өнерінің әдістемесі мен теориядан, суретшілердің,
өнертанушылардың еңбектерін талдау; оқу шығармашылық жұмыстарының сапасын
талдау; білімгерлер мен оқытушылармен әңгіме, кеңес.
Шығармашылық жаңалығы- кенепте орындалған шығармашылық жұмыстың
композициялық ерекшеліктері және оның түсіндірмелік бөлімі.
Практикалық маңызы- шығармашылық жұмыс материалдары көркем туынды
және көрнекі материалдар ретінде практикалық оқу процестеріндегі сабақтарда
пайдалануға болады.
Зерттеудің әдіснамалық негізі-заманауй ғылым мен өнердегі қоғам мен
табиғат даму жағдайы, адам қызметінің шынайы мәні мен жеке тұлғаны
дамытудағы практикалық шығармашылық қызметтің ролі.
Зерттеудің нақтылығы-педагогика, психология, өнертанудағы
фундамертальды жұмыстарға арқа сүйеу, автордың оқу үрдістерінде алған оқу-
шығармашылық жұмыстардың негізі;
Апробация - шығармашылық еңбектің сапасы дипломдық жұмыстың
жетекшісі мен консультаттардың кеңесі кезінде және кафедра оқытушыларының
талқылау уақтарында сараптан өтті.
Нәтижиелерін ендіру – шығармашылық дипломдық жұмыс Бейнелеу
өнері және сызу кафедрасындағы оқу үрдістері мен тәрбие жұмыстарында
пайдалынады.
Қорғауға шығарылатыны:
- Пейзаж тақырыбында живописьтен кенепте шығармашылық үлгіде
орындалған дипломдық жұмыс.
- Дипломдық жұмыстың түсіндірмесі.
Бұл айқындалған мақсат міндеттерге сәйкес дипломдық жұмыстың мазмұны
белгіленді. Қыс атты тақырыпта пейзаж жанрында живописьтен шығармашылық
жұмыс майлы бояу техникасында орындалды . Оның көлемі 100 х 120 см.
Қосымша, дипломға арналған живописте орындалған тәжрибелік
шығармашылық жұмысымыздың теориялық түсіндірмесі де жазылды. Түсіндірме,
кіріспе, 3 бөлім, әрқайсысы ,2- тараудан және қортынды ,әдебиеттерден
тұрады. Түсіндірме эскиздер мен иллюстрация материалдарымен қамтамасты
етілді.
Дипломдық жұмысымыздың кіріспе бөлімінде теориялық түсіндірме мазмұны
қысқаша қамтылды.
1.-бөлім. Пейзаж живописінің тарихынан мәлімет беріледі. Бөлімнің 1-
тарауы пейзаж живописі – деп аталады. Онда пейзаж алғаш өзіндік жанр
ретінде айқындалып ,оның даму кезеңдері әр елдерде қалай дамып ,Қазақстан
суретшілерінің живопись еңбектерінде көрініс тапқанға дейін қатысады. Ал ,
2- тарауы Пейзаж живописі Қазақстан суретшілері шығармашылығында. Онда
Қазақстанның белгілі суретшілерінің пейзаж жанрындағы живописьтік еңбектері
туралы жазылған.
2 –бөлім. Мектеп оқушыларына пейзаж туралы көркемдік тәрбие беру
мәселелері- деп аталады. Бұл бөлімнің 1- ші тарауында живописьтен пейзаж
жанрында шығармашылық жұмыстарды орындау жолдары туралы. Онда пейзаж жазу
белгілі живописьші –суретшілердің еңбектері мен ой- кеңестері негізінде
айтылып ,олардың тәжірибелеріне арқа сүйеу арқылы баян етіледі. Екінші
тарауында пейзаж живописінің мектеп оқушыларына эстетикалық тәрбие берудегі
маңызы туралы сөз етіледі. Бұл тарау мектеп оқушыларына пейзаж тақырыбының
тәрбиелік орны мен оны живописьте орындалған суретші еңбектері арқылы
эстетикалық сырын тереңдей түсіндіріп, көркем тәрбиедегі
орнына тоқталып өтеді.
3- бөлім Пейзаж жанрында шығармашылық жұмысты орындау- деп аталады.
Ондағы дипломдық жұмыстың орындалу барысы туралы түсінік беріледі. Осы 3-
ші бөлімнің бірінші тарауы пейзаж живописіне эскиздік ізденістер
көрсетіледі. Онда пейзаж композициясына дайындық жұмыстары, ізденіс
жолдары нобай ,этюд, суреттемелерін көрнекі етіп көрсетіп салу үлгілері
парақ беттерінде көрсету арқылы түсіндірілген. Ал оның екінші тарауы
,пейзаждың композициялық шешімі деп аталады. Бұл тарауда дипломдық
шығармашылық жұмыстың живописьте орындалған соңғы шешімі жөнінде айтылады.
Шығармашылық үлгідегі жасалынған пейзаж көрінісі живописі арқылы
көрсетілген ,осы дипломдық жұмыстың теориялық түсіндірме бөлімінің ең соңғы
жағы қорытынды бөліммен және пайдаланылған әдебиеттер тізімін көрсетумен
аяқталады.
Бұл дипломдық жұмыс алдында қойылған мақсат пен міндеттерді орындау
барысындағы педагогикалық процесстердің қажетті сәттерін қамту арқылы,
болашақ суретші-ұстаздарға талап ететін шарттарға сәйкес жазылып шықты деп
сенеміз. Дипломдық жұмысымыз шығармашылық үлгіде орындалған Іңір атты
картина түрінде майлы бояуда, кенепте, 100 х 120 см. көлемде орындалды.
1 – ші бөлім . Пейзаж живописінің тарихы.
1.1 Пейзаж живописі.
Пейзаж жанрының шығу тарихының өзі үлкен зерттеулерден тұратын сала.
Пейзаж бейнелеу өнеріндегі ерекше жанрлардың бірі болып саналады. Оның
бейнелеу өнеріндегі композициядағы орны аса маңызды. Пейзаж француз сөзі.
Оның мағынасы ландшафты, табиғат көріністерін бейнелеу дегенді ұқтырады.
Пейзаж дербес жанр ретінде, Қытайда, Жапонияда және басқа шығыс елдерінде
( У11 – Х ғ.) Европадағыдан ерте қалыптасты. Европалық живопись ол ХУ11-
ғасырда, алдымен Италияда пайда болған, ол содан кейін Голландияда ерекше
жоғары дамыды. ХҮІІ ғасырдағы голланд суретшілерінің картиналарында теңіз
үнемі дерлік романтикалық сарынсыз болып келеді, олар табиғат сұлулығын
іңкәрлікпен қызықтауға бейім емес. Олар үшін теңіз-сауда мен жұмыс орны,
тіршілік қарекетін іздестіретін кеңістік. Бірақ атақты маринисіміз
Айвазовскиде теңіз - әрдайым дерлік үрейлі дүлей күш, мөлдірлеу құпия сырлы
тұңғиық. Орасан зор толқындар қия жартастарға лап қояды. Адамдар тіпті
кемелердің өзі де – осынау қаһарлы, өлшеусіз қуатты стихияда өте кішкентай,
дәрменсіз де қорғансыз. Оның картиналары әсем стихияға деген тәнтілікке,
романтикалық сүйіспеншілікке бөленген. Бір табиғи мотивтің өзі суретшінің
қылқаламынан мүлде басқа толысуға, басқаша түске ие бола отырып, шебердің
талғамын, көзқарастарын, көңіл күйін береді.
Тағы айқын жағдай, оның үстіне, мәңгілік табиғат тіршілігіне уақыт
өтуімен бірге жаңа әуендер енеді, табиғат адамның әсерімен өзгеріп отырады.
Теміржолдар, автомобиль жолдары, жоғары вольтті электр желілерінің сорайған
діңгектері мен сымдары, аспанда ұшқан реактивті самолеттің будақтаған ізі –
осының бәрі бүгінгі күннің көрінісі. Мұны кәзіргі заманғы суретші аңғармай
тұра алмайтыны белгілі..
Әлбетте пейзаж бен натюрморт, және де тақырыптық картинаның
құрамдас бөліктері де болуы мүмкін. Бұл жерде олар көркем образды жасауда
белсенді қосалқы роль атқарады. Ал орыс өнерінде пейзаждың гүлденуі Х1Х –
Ғасырдың соңына тұспа-тұс келеді, С.Герасимов, К. айтуға болады. Коровин,
И.Левитан, Н.Рерих, В.Шишкин және тағы басқалар сияқты көптеген
суретшілерді айтуға болады.
Сонымен әр дам көңіліне, өміріне қуат беретін табиғат аясындағы
ерекшеліктер екені даусыз. Табиғат көріністерін бейнеленетін пейзаждық
туындылардың эмоциялық құрылымы нәзік те көркем табылған әр –түрлі мотивті
көріністерді қамтиды. Ол түс массаларының сәйкестігіндегі нұсқалық әріне
байланысты байқампаз суретшінің арқасында көркемдік үлгісіндегі бипаздап
талғаммен жасалған мәнерлеушілікті аңғарта отырып, жалпы бұл шығармашылық
туындыдағы негізгі, көңіл-күйдің дәл берілуін күйттейді. Табиғат тіршілік
үшін ұл
Сурет өнерінің Бейнелеу өнерінде суретшінің шебер болуы маңызды.
Пейзажда жай ғана табиғат көрінісін айнытпай бейнелей салу емес, ол
суретшінің сезімдері мен ойларын айқындайтын үлкен мүмкіндіктерінің
ашылуына жол ашып тұрған сырлы дүние. Адам өмірімен салыстырып қарағанда
табиғат өмірі мәңгілік сияқты болып көрінеді. Табиғат көрінісін көңілі
зерделі, бай сезімдермен сусындаған суретшілер әр қырынан көркемдеп
көрсетуге қабілетті келеді. Пейзаж жанры бейнелеу өнерінде өмірдегі бар
нақты көріністердің көшірмесін бейнелесе,енді біреулері суретшінің қиялынан
да туады. Суретшінің қиялынан туындаған пейзаж композициялары өнер
тарихында көптеп кездеседі. Оған мысал ретінде бір ғана классик суретші,
атақты моринист – Айвазовскийдің өзін айтсақ та жетерлік. Оның
туындыларында теңіз әрдайым жойқын қуат, сезімді селт еткізетін қозғалыс,
әсері күшті дерлік үн, дүлей күй, мөлдір құпиясы бар сырлы тұңғиық тіпті
үрейлі құбылыс. Орасан зор толқындар қия жартастарға лап қояды. Адамдар
тіпті кемелердің өзінде – осынау қаралы, өлшеусіз қуатты стихияда өте
кішкентай дәрменсіз де қорғансыз. Айвазовскийдің картиналарында әсем стихия
тән. Адам қиялына әсерін беріп оны романтикалық сүйіспеншілікке бөлейді.
Табиғат көркемдігі мен ерекшелігі ғажайып жай. Бір табиғи мотивтің
өзі әр суретшінің қылқаламынан мүлде басқа бірін біріне ұқсамайтын үлгіде
де шығады. Олардың айырмашылығы көркемдік және живопистік жазылу
стилдерінен байқалып тұрады. Бұндай үлгі суретші сезім –ойы мен жазу
мәнеріне байланысты туындайды.
Оның көркемдікті қабылдауы өмір сүру тәжрибесі мен кәсіби қызметінің
шығармашылық бағыттағы шыңдалуына байланысты айқындала береді.
Ол суретшінің көркемдік таңдауы мен ой-сезім, қиял ерекшеліктеріне
байланысты. Олардың өзіндік сыры болады. Әр суретшінің қолынан туға туынды
өзіндік мәнін көрсетіп көркем ойдың, сезімнің толысуына әсер етеді. Олардың
әр қайсысы өзіндік бірін-біріне ұқсамайтын басқаша түске ие бола отырса да,
шебердің талғамын көз-қарасын, көңіл-күйін береді.
Табиғат құбылысы өте қызықөты да көркем. Оның үстіне мәңгілік
табиғат тіршілігіне уақыт өтумен бірге жаңа әуендер енеді, табиғат адамның
әсерінен өзгеріп отырады. Темір жолдар, автомобиль жолдары, жоғары вольтты
электр жүйелерінің сорайған діңгектері мен сымдары,аспанда ұшқан реактивтік
самолеттің будақтаған іздері – осынау бәрі бүгінгі күннің көрінісі. Мұны
қазіргі заманның суретшісі аңғармай тұра алмайды.
Бейнелеу өнерінде әр жанрдың өзіндік өзгешеліктері бар. Пейзаж және
натюрморт әлбетте, тақырыптың картинаның құрамдас бөліктері де болуы
мүмкін. Бұл жерде олар көркем образды жасауда белсенді қосалқы роль
атқарады. Әсіресе бейнелеу өнерінің боямен салынатын живопись өнерінің адам
жан дүниесіне берер әсем де әмбебап әсері зор. Сол себептен де
пейзажды живописте орындау оның табғатындағы бар әсем мүмкіндіктерді
өз реңінде көрсетуге мүмкіндігі мол.
Бейнелеу өнерінің ішіндегі живопись - өнер әлеміндегі орасан зор
өзіне еліктіріп әкететін, сиқырлы күші бар бейнелеу өнерінің түрі. Ол
адамзат дамуының таң шапағында, біздің тарихтай бұрынғы ата-бабаларымыздың
үлгілерінде дүниеге келді.Сан ғасырлар бойына суретшілердің басшылыққа
алған идеялары, олардың ұмтылыстары өзгеріп отырады. Бір стильдің орнын
екінші стиль басты, бәрібір живопись өзіндік шынайы қуатын әр ғасырларда да
үзбей дәстүрін жоймай, әрлендіріп жасап дами береді.
Осы ретте живописьті айтып бір шама тоқтала кетуге болады. Басқа
өнерлердің арасында живопись суретшінің қырағы көзі шалған аймақтың бәрін
мейлінше толық қамтып көрсете алатын мүмкіндіктерге ие. Сан жүздеген жылдар
бойы ол табиғаттан үйреніп, дүниені қызғылықты ететіндердің бәрін –
бейнелеудің таңдай қақтыратын жаңа әдістерін ойлап тапты. Живопись туралы
көптеген ұлы адамдар, суретшілер өз ойларын тарихта айтып кеткен.
Кеңес өкіметі кезіндегі аса көрнекті совет живописьшілерінің бірі –
А.Пластов живопись туралы шабыттана айтады. Бейнелеу өнерімен айналыса
отырып, адам тек суретшінің практикалық дағдыларын ғана меңгеріп,
творчестволық ойларын жүзеге асырып қана қоймайды.Сонымен бірге өзін
талғампаздыққа тәрбиелейді, үйреншікті нәрселерден сұлулықты жаза білу
қабілетіне ие болады, көргенін есте ұстау және қиялдау қабілеті дамып,
творчестволықпен ойлап талдауға, бірге жинақтауға үйренеді.
Живопись жеке тұлғаның көркем қиялын әрлендіріп көркемдейді. Бұл
адамдардың көркемдікті қабылдау қабілеттерінің ерекшеліктерін ашады.
Живопись бұл майлы бояулармен жасалған және багет
рамаға салынған, біз музейлерде қызықтайтын картиналар ғана емес
живопись ұғымы кең әрі мейлінше сан алуан техниканы қамтиды, мысалы, түрлі
сұлу бояулармен, темперамен, гуащьпен акварельмен салынған живопись
болады.Тіпті аздап боялған суретке (пастель) ауысатын живопись бар
(монотопия) бар. Мұның бәрі станоктың, яғни (мольбертте) жасалынатын
живопись.
Монументтік живипись түрлері де болады. Оның үлгілерін біз
ғимараттардан көреміз. Мұндай живопись арнайы техникада әк сүтіне
араласқан бояулармен жаңа сылақ бетінде жиі жасалады. (фреска)
Одан өзгешелеу мүлдем бояусыз – ақ істелінетін өзінше ерекшелігі бар
монументтік живопись те бар.Бейне түрлі материалдардың алуан түсті
кесектерінен жасалады ( мозайка ) . Сондай-ақ жарықтанатын живопись –
шыныдай жасалған картинадан өтіп түрлі-түсті жарық түсіретін живописьте
болады. (витраж) .
Живопись бояумен салынатын өнер. Түс – живописьтің жаны. Шынында да
реалистік живописьтің көркемдік құралдарының негізін суретпен және жарықпен
көлеңкемен бірлікте түс құрайды.
Біз живописьтегі түс деп нені түсінеміз, бәлкім бізге
тәжірибеден белгілі заттардың боялғандығы болар. Живопись біздің қайсы бір
заттар туралы білімдеріміз жөніндегі протоколдық есеп емес, осы білімдерге
сәйкес суретті боямалау емес, түстің жағдайды оны нақты жағдайларда біз
қабылдағанымыздай етіп.
Сондықтан түсті пайдаланатын суретшінің аса маңызды міндеті –
неғұрлым тиімді гармониялық түстік үйлесімдерді табу. Алынған түстер әдемі
( гармониялық ) немесе нашар ( дисгармониялық ) үйлесуі мүмкін.
Өзге барлық өнерлердің арасынан, тіпті адамдардың бүкіл істерінің
арасынан Леонардо бірінші орынға живописьті қояды. Өйткені – деп
мақтанышпен атап көрсетеді, ол живописьті әр түрлі адамдардың және барлық
заттардың өкім жүргізушісі болып табылады. Көз сезімнің әміршісі екен,
онда живопись - өнер падишасы . Леонардо бұл қағиданы көптеген мысалдармен
дәлелдейді.
Мынандай әңгіме соның бірі. Корольдің туған күніне ақын келіп, оның
ерлігіне мадақтап жазған поэмасын сыйға тартады. Сондай-ақ мұнда қолында
король сүйіктісінің портреті бар живописьті де әкеледі. Король сол мезетте
– ақ кітаптан көзін тайдырып әлгі картинаға қадала қарап қалады. Бұған
таңданған ақын, О, король Оқы!, Оқы!... сен менің кітабымнан мынау
мылқау картина әсерінен әлдеқайда маңызды нәрсені біле аласыз! - дейді.
Сонда король оған былай деген екен, Үніңді өшір, ақын! Сен өзіңнің не
айтып тұрғаныңды білмейсің!
Соқырларға арналған сенің өнеріңнен гөрі маған көретін дүниелерді
көрсет. Живопись неғұрлым биік сезімге қызмет етеді. Маған тек естіп қана
емес, көзіммен көре алатын зат бер .
Живопись пен ақынның арасында деп – жазады тағы Леонардо –
бөлшектерге бөлінген дене және тұтас дененің арасындағыдай айырмашылық
бар. Өйткені ақын саған денені бөлшек бөлшегімен әр уақытта жеткізсе, ал
живопись саған оның бәрін – тұтасымен бір мезгілде көрсетеді. Ал, музыка
ше? Бұған Леонардоның тағы да үзілді-кесілді жауабы бар. Музыканы
живописьтің қарындасы деген жөн, өйткені ол көздің көруінен кейінгі екінші
сезім естуге жаралған дүние. Бірақ живопись музыкадан асып түседі және оған
өктемдік жүргізеді, өйткені ол бақытсыз музыка сияқты пайда болған соң
бірден өле салмайды.
Живописьпен ,-деп мәлімдейді Леонардо,- көзбен көріп , жүрекпен
сезілген нәрселерінің барлық өзгешелігін, өз түсін өз көмескілігін, оның
алуан түрлі қасиетін тұтас жиынтықтан қамтып бейнелейді. – Міне, жарық пен
көлеңкені табиғаттан алатын мүсіннен оларды өзі жасайтын живописьтің
артықшылығы да дәл осында.
Міне осындай тарихынан жоғары бағаланған живопись өнерінің маңызы
бүгіндері де маңызын жойған жоқ. Ол бүгіндердегі жаңа технология;
компьютер, кино, фотопарат сияқты техникамен тай таласып өз дәстүрінен
айнымай дамып келеді. Оның басты себебі адамның рухани қажеттілігіне
байланысты живопись адам даму ғылымына ерекше еңбек етіп келе жатқан
табиғатымен тығыз байланысты. Жаңа технология фотопарат, кино, компьютер өз
кереметтіктерінің сырын бөлшектеп те тұтас та үлгіде жылдамдап көрсете
алатын қабілетке ие. Олар көріністерді сол қалпында көрсетіп оны монтаждап
та басқа нұсқаларға айналдыра отырып әр нәрсенің сыртқы формасының
кейіптерін жіті көрсете береді. Ал живопись болса адамның жан-дүниесімен
байланысты көркем бейне сырларын ұқтыра алатын жеке тұлғаның сезім
түйсіктеріне кірігетін құбылыстарымен ерекше, адами рухани талаптар мен
танымдық қабілет үдерістерімен табиғи түрде қамтылып жатыр. Сол себептен де
живописьпен пейзаж жанрында, яғни, табиғат көріністерін сала білу,және
пейзажға арналған көркем туындыны шығара алу суретші үшін де, таным сезімін
арттырғысы келген жеке тұлға үшін де әр кезде де көкейкесті өзіндік маңызын
арттыра түспек. Пейзаж живописші суретші үшін негізгі шабыт көзі деп айтуға
болады ... ..
Орасан зор толқындар қия жартастарға лап қояды. Адамдар тіпті
кемелердің өзі де – осынау қаһарлы, өлшеусіз қуатты стихияда өте кішкентай,
дәрменсіз де қорғансыз. Оның картиналары әсем стихияға деген тәнтілікке,
романтикалық сүйіспеншілікке бөленген.
Қандайда бір табиғи мотивтің өзі суретшінің қылқаламынан мүлде
басқа толысуға, басқаша түске ие бола отырып, шебердің талғамын,
көзқарастарын, көңіл күйін береді.Оның үстіне, мәңгілік табиғат
тіршілігіне уақыт өтуімен бірге жаңа әуендер енеді, табиғат адамның
әсерімен өзгеріп отырады. Теміржолдар, автомобиль жолдары, жоғары
вольтті электр желілерінің сорайған діңгектері мен сымдары, аспанда ұшқан
реактивті самолеттің будақтаған ізі – осының бәрі бүгінгі күннің көрінісі.
Мұны кәзіргі заманғы суретші аңғармай тұра алмайды.
Пейзаж және натюрморт, әлбетте тақырыптық картинаның құрамдас
бөліктері де болуы мүмкін. Бұл жерде олар көркем образды жасауда белсенді
қосалқы роль атқарады.
Ал орыс өнерінде пейзаждың гүлденуі Х1Х – Ғасырдың соңына тұспа-тұс
келеді, С.Герасимов, К. айтуға болады. Коровин, И.Левитан, Н.Рерих,
В.Шишкин және тағы басқалар сияқты көптеген суретшілерді Адам
көңіліне, өміріне қуат беретін табиғат аясы. Табиғат көріністерін
бейнеленетін пейзаждық туындылардың эмоциялық құрылымы нәзік те көркем
табылған әр –түрлі мотивті көріністерді қамтиды.
Ол түс массаларының сәйкестігіндегі нұсқалық әріне байланысты
байқампаз суретшінің арқасында көркемдік үлгісіндегі бипаздап талғаммен
жасалған мәнерлеушілікті аңғарта отырып, жалпы бұл шығармашылық туындыдағы
негізгі, көңіл-күйдің дәл берілуін күйттейді. Бейнелу өнерінде
суретшінің шебер болуы маңызды. Пейзажда жай ғана
табиғат көрінісін айнытпай бейнелей салу емес, ол суретшінің сезімдері мен
ойларын айқындайтын үлкен мүмкіндіктерінің ашылуына жол ашып тұрған сырлы
дүние. Адам өмірімен салыстырып қарағанда табиғат өмірі мәңгілік сияқты
болып көрінеді.
Табиғат көрінісін көңілі зерделі, бай сезімдермен сусындаған
суретшілер әр қырынан көркемдеп көрсетуге қабілетті келеді. Пейзаж жанры
бейнелеу өнерінде өмірдегі бар нақты көріністердің көшірмесін
бейнелесе,енді біреулері суретшінің қиялынан да туады.
Суретшінің қиялынан туындаған пейзаж композициялары өнер тарихында
көптеп кездеседі. Оған мысал ретінде бір ғана классик суретші, атақты
моринист – Айвазовскийдің өзін айтсақ та жетерлік. Оның туындыларында теңіз
әрдайым жойқын қуат, сезімді селт еткізетін қозғалыс, әсері күшті дерлік
үн, дүлей күй, мөлдір құпиясы бар сырлы тұңғиық тіпті үрейлі құбылыс.
Орасан зор толқындар қия жартастарға лап қояды.
Адамдар тіпті кемелердің өзінде – осынау қаралы, өлшеусіз қуатты
стихияда өте кішкентай дәрменсіз де қорғансыз. Айвазовскийдің
картиналарында әсем стихия тән. Адам қиялына әсерін беріп оны романтикалық
сүйіспеншілікке бөлейді. Табиғат көркемдігі мен ерекшелігі ғажайып жай.
Бір табиғи мотивтің өзі әр суретшінің қылқаламынан мүлде басқа бірін біріне
ұқсамайтын үлгіде де шығады.
Олардың айырмашылығы көркемдік және живопистік жазылу
стилдерінен байқалып тұрады. Бұндай үлгі суретші сезім –ойы мен жазу
мәнеріне байланысты туындайды.
Оның көркемдікті қабылдауы өмір сүру тәжрибесі мен кәсіби қызметінің
шығармашылық бағыттағы шыңдалуына байланысты айқындала береді.
Ол суретшінің көркемдік таңдауы мен ой-сезім, қиял ерекшеліктеріне
байланысты. Олардың өзіндік сыры болады. Әр суретшінің қолынан туға туынды
өзіндік мәнін көрсетіп көркем ойдың, сезімнің толысуына әсер етеді.
Олардың әр қайсысы өзіндік бірін-біріне ұқсамайтын басқаша түске ие бола
отырса да, шебердің талғамын көз-қарасын, көңіл-күйін береді.
Табиғат құбылысы өте қызықөты да көркем. Оның үстіне мәңгілік
табиғат тіршілігіне уақыт өтумен бірге жаңа әуендер енеді, табиғат адамның
әсерінен өзгеріп отырады. Темір жолдар, автомобиль жолдары, жоғары
вольтты электр жүйелерінің сорайған діңгектері мен сымдары,аспанда ұшқан
реактивтік самолеттің будақтаған іздері – осынау бәрі бүгінгі күннің
көрінісі.
Мұны қазіргі заманның суретшісі аңғармай тұра алмайды. Бейнелеу
өнерінде әр жанрдың өзіндік өзгешеліктері бар. Пейзаж және натюрморт
әлбетте, тақырыптың картинаның құрамдас бөліктері де болуы мүмкін. Бұл
жерде олар көркем образды жасауда белсенді қосалқы роль атқарады. Әсіресе
бейнелеу өнерінің боямен салынатын живопись өнерінің адам жан дүниесіне
берер әсем де әмбебап әсері зор. Сол себептен де
Олардың әр қайсысы өзіндік бірін-біріне ұқсамайтын басқаша түске ие бола
отырса да, шебердің талғамын көз-қарасын, көңіл-күйін береді.
пейзажды живописте орындау оның табғатындағы бар
әсем мүмкіндіктерді өз реңінде көрсетуге мүмкіндігі мол.
Бейнелеу өнерінің ішіндегі живопись - өнер әлеміндегі орасан зор
өзіне еліктіріп әкететін, сиқырлы күші бар бейнелеу өнерінің түрі. Ол
адамзат дамуының таң шапағында, біздің тарихтай бұрынғы ата-бабаларымыздың
үлгілерінде дүниеге келді.Сан ғасырлар бойына суретшілердің басшылыққа
алған идеялары, олардың ұмтылыстары өзгеріп отырады. Бір стильдің орнын
екінші стиль басты, бәрібір живопись өзіндік шынайы қуатын әр ғасырларда да
үзбей дәстүрін жоймай, әрлендіріп жасап дами береді. Осы ретте живописьті
айтып бір шама тоқтала кетуге болады.
Басқа өнерлердің арасында живопись суретшінің қырағы көзі шалған
аймақтың бәрін мейлінше толық қамтып көрсете алатын мүмкіндіктерге ие. Сан
жүздеген жылдар бойы ол табиғаттан үйреніп, дүниені қызғылықты ететіндердің
бәрін – бейнелеудің таңдай қақтыратын жаңа әдістерін ойлап тапты.
Живопись туралы көптеген ұлы адамдар, суретшілер өз ойларын тарихта
айтып кеткен. Кеңес өкіметі кезіндегі аса көрнекті совет
живописьшілерінің бірі – А.Пластов живопись туралы шабыттана айтады.
Бейнелеу өнерімен айналыса отырып, адам тек суретшінің практикалық
дағдыларын ғана меңгеріп, творчестволық ойларын жүзеге асырып қана
қоймайды.Сонымен бірге өзін талғампаздыққа тәрбиелейді, үйреншікті
нәрселерден сұлулықты жаза білу
қабілетіне ие болады, көргенін есте ұстау және қиялдау қабілеті дамып,
творчестволықпен ойлап талдауға, бірге жинақтауға үйренеді. Живопись жеке
тұлғаның көркем қиялын әрлендіріп көркемдейді.
Бұл адамдардың көркемдікті қабылдау қабілеттерінің ерекшеліктерін
ашады. Живопись бұл майлы бояулармен жасалған және багет
рамаға салынған, біз музейлерде қызықтайтын картиналар ғана емес
живопись ұғымы кең әрі мейлінше сан алуан техниканы қамтиды, мысалы, түрлі
сұлу бояулармен, темперамен, гуащьпен акварельмен салынған
живопись болады.Тіпті аздап боялған суретке (пастель) ауысатын живописьбар
(монотопия) бар. Мұның бәрі станоктың, яғни (мольбертте) жасалынатын
живопись.
Монументтік живипись түрлері де болады. Оның үлгілерін біз
ғимараттардан көреміз. Мұндай живопись арнайы техникада әк сүтіне
араласқан бояулармен жаңа сылақ бетінде жиі жасалады. (фреска) Одан
өзгешелеу мүлдем бояусыз – ақ істелінетін өзінше ерекшелігі бар монументтік
живопись те бар.
Бейне түрлі материалдардың алуан түсті кесектерінен жасалады (
мозайка ) . Сондай-ақ жарықтанатын живопись – шыныдай жасалған
картинадан өтіп түрлі-түсті жарық түсіретін живописьте болады. (витраж) .
Живопись бояумен салынатын өнер. Түс – живописьтің жаны. Шынында да
реалистік живописьтің көркемдік құралдарының негізін суретпен және жарықпен
көлеңкемен бірлікте түс құрайды.
Біз живописьтегі түс деп нені түсінеміз, бәлкім бізге
тәжірибеден белгілі заттардың боялғандығы болар. Живопись біздің қайсы бір
заттар туралы білімдеріміз жөніндегі протоколдық есеп емес, осы білімдерге
сәйкес суретті боямалау емес, түстің жағдайды оны нақты жағдайларда біз
қабылдағанымыздай етіп.
Сондықтан түсті пайдаланатын суретшінің аса маңызды міндеті –
неғұрлым тиімді гармониялық түстік үйлесімдерді табу. Алынған түстер әдемі
( гармониялық ) немесе нашар ( дисгармониялық ) үйлесуі мүмкін.
Өзге барлық өнерлердің арасынан, тіпті адамдардың бүкіл істерінің
арасынан Леонардо бірінші орынға живописьті қояды. Өйткені – деп
мақтанышпен атап көрсетеді, ол живописьті әр түрлі адамдардың және барлық
заттардың өкім жүргізушісі болып табылады. Көз сезімнің әміршісі екен,
онда живопись - өнер падишасы . Леонардо бұл қағиданы көптеген мысалдармен
дәлелдейді.
Мынандай әңгіме соның бірі. Корольдің туған күніне ақын келіп, оның
ерлігіне мадақтап жазған поэмасын сыйға тартады. Сондай-ақ мұнда қолында
король сүйіктісінің портреті бар живописьті де әкеледі. Король сол мезетте
– ақ кітаптан көзін тайдырып әлгі картинаға қадала қарап қалады. Бұған
таңданған ақын, О, король Оқы!, Оқы!... сен менің кітабымнан мынау
мылқау картина әсерінен әлдеқайда маңызды нәрсені біле аласыз! - дейді.
Сонда король оған былай деген екен, Үніңді өшір, ақын! Сен өзіңнің не
айтып тұрғаныңды білмейсің!
Соқырларға арналған сенің өнеріңнен гөрі маған көретін дүниелерді
көрсет. Живопись неғұрлым биік сезімге қызмет етеді. Маған тек естіп қана
емес, көзіммен көре алатын зат бер .
Живопись пен ақынның арасында деп – жазады тағы Леонардо –
бөлшектерге бөлінген дене және тұтас дененің арасындағыдай айырмашылық
бар. Өйткені ақын саған денені бөлшек бөлшегімен әр уақытта жеткізсе, ал
живопись саған оның бәрін – тұтасымен бір мезгілде көрсетеді. Ал, музыка
ше? Бұған Леонардоның тағы да үзілді-кесілді жауабы бар. Музыканы
живописьтің қарындасы деген жөн, өйткені ол көздің көруінен кейінгі екінші
сезім естуге жаралған дүние.
Бірақ живопись музыкадан асып түседі және оған өктемдік жүргізеді,
өйткені ол бақытсыз музыка сияқты пайда болған соң бірден өле
салмайды.Живописьпен ,-деп мәлімдейді Леонардо,- көзбен көріп , жүрекпен
сезілген нәрселерінің барлық өзгешелігін, өз түсін өз көмескілігін, оның
алуан түрлі қасиетін тұтас жиынтықтан қамтып бейнелейді. – Міне, жарық пен
көлеңкені табиғаттан алатын мүсіннен оларды өзі жасайтын живописьтің
артықшылығы да дәл осында. Міне осындай тарихынан жоғары
бағаланған живопись өнерінің маңызы бүгіндері де маңызын жойған жоқ. Ол
бүгіндердегі жаңа технология; компьютер, кино, фотопарат сияқты техникамен
тай таласып өз дәстүрінен айнымай дамып келеді.
Оның басты себебі адамның рухани қажеттілігіне байланысты живопись
адам даму ғылымына ерекше еңбек етіп келе жатқан табиғатымен тығыз
байланысты. Жаңа технология фотопарат, кино, компьютер өз кереметтіктерінің
сырын бөлшектеп те тұтас та үлгіде жылдамдап көрсете алатын қабілетке ие.
Олар көріністерді сол қалпында көрсетіп оны монтаждап та басқа нұсқаларға
айналдыра отырып әр нәрсенің сыртқы формасының кейіптерін жіті көрсете
береді. Ал живопись болса адамның жан-дүниесімен байланысты көркем бейне
сырларын ұқтыра алатын жеке тұлғаның сезім түйсіктеріне кірігетін
құбылыстарымен ерекше, адами рухани талаптар мен танымдық қабілет
үдерістерімен табиғи түрде қамтылып жатыр. Сол себептен де живописьпен
пейзаж жанрында, яғни, табиғат көріністерін сала білу,және пейзажға
арналған көркем туындыны шығара алу суретші үшін де, таным сезімін
арттырғысы келген жеке тұлға үшін де әр кезде де көкейкесті өзіндік маңызын
арттыра түспек. Пейзаж живописші суретші үшін негізгі шабыт көзі деп айтуға
болады.
2. Пейзаж живописі Қазақстан суретшілерінің шығармашылығында.
Пейзаж жанрында кез келген мәдениеті дамыған елдің суретшілері
еңбек етеді деп білеміз. Кеңес дәуіріндегі Қазақстан живописінің дамуы
біршама жаңа заман алып келген технология, мәдени өмір ерекшеліктерімен де
тығыз байланысты. Ал шындығында бейнелеу өнерінің шынайы өмір көріністерін
сомдай бағытарының қалыптасуы мен дамуы Қазақстанда Х1Х – ғасырдың
ортасынан - қазақтың ұлы ғалымы Ш. Уалихановтың еңбектерінен бастау
алады. ХХ ғасырдағы 20-30 жылдар коллекциясы негізінен шынайы көңілмен
орындалған аз ғана акварель мен суреттер. Ә.Қастеевтің, А.Исмаиловтың,
К.Ходжиков пен Х.Ходжиковтердің жұмыстары сол уақытты кейіптейтін терең
ішкі сезімге толы шынайы туындылар.
Қазақ тақырыбына алғаш дендеп енген, ерен еңбек еткен Николай Хлудов.
1850 жылы туылған 1935 жылы қайтыс болған 1875 жылы Одессада оқыған 1879
жылдан бастап Верный (қазіргі Алматы) орта мектебінде сабақ берді. Жетісуда
сызушы және жер өлшеуші болып жұмыс істеді қызмет бабымен қазақ ауылдарында
болды.
1886 жылы Хлудов ғылыми экспедициясына қатысты орыс география
қоғамының белсенді бір мүшесі онымен қатар осы кездерде сыршырай саласында
жетісті еңбектер жазды. Алғашқы жұмыстарынан композициялық тиянақтылық бояу
үйлесімін көрушіні баурап алар шеберлігі айқын сезіледі.
Мемлекеттік музей қорында Хлудовтың 100 ден аса туындысы сақтаулы.
Хлудовтың үздік шығармалары Тайынша мінген бала, Түнгі барымта,
Дауылда қалғанда т.б.
1920 жылы Верныйда жастар үшін 1 – ші жастар студиясын ашады.
Қазақ мәдениетіне үлкен үлес қосқан алғашқы кәсіби суретші Әбілхан
Қастеев 1904 жылы қаңтарда қазіргі Алматы облысы Шежін ауылында туған
(Панфилов) ауданы.
Әке шешесі дихандықты кәсіп етіп еңбегін емген жарлы-жақыбайлар
әкеден тым ерте айырылады 8 жасында сиыр бақты Ә.Қастеев қазақ
мәдениетіндегі үлкен құбылыс. Ол республикамызда тұңғыш рет Қаз ССР інің
халық суретшісі деген атаққа тұңғыш ие болды.
ХХ- ғасырдың алғашқы 20-30 жылдары бұл өнер түрін тереңдей шеберлікпен
игерген ұлттымыздың бұл өнерінің бастауында тұрған кәсіби суретшілеріміз -
Ә. Қастеев, Ә. Исмаилов, Қ. Тельжанов О. Таңсықбаев сияқты т.б.
шеберлерімізхді айтуға болады. Олардың шығармащылық туындыларынан бастау
алған қазақстандағы бейнелеу өнеріндегі пейзаж өнерінің жандануы бүгінгі
дейін өсіп-өрбіп отырған жаңа ұрпақтан шыққан суретшілеріміздің көркем
туындыларымен жалғасын табуда.. Бүкіл әлемге әйгілі суретшілеріміздің
көркем туындылары сол суретшілеріміздің көркем туындылары сол кезеңдер
ішінде живопись, графика, мүсін өнері соңғы 50
жыл ішінде ғана өркендеуі, өйткені өткен ежелгі дәуірлер мен орта
ғарырларда сонау қазақтың бейнелеу өнері негізінен бастау алып тасқа
салынған суреттер, жас мүсіндер, сәндік өнер негізінде қалыптасып, сол
кезде өмір кешкен адамдардың эстетикалық дүние танымдық белгісіне айналған
дүниелермен тамырласып жатыр.
Ғасырлар белеңдерінен сондай тарихи мәліметтер ұрпақтан ұрпаққа
жетіп отырады. Кейінгі орта ғасырлар дәуірде жанды нәрсенің бейнесін
түсіруге тиым салатын ислам діні ғасырлар бойы қазақтың бейнелеу өнерінің
дамуына өзінің кедергісін тигізді. Ол адам, жануарлар бейнесін салуға
мүлдем тиым салды. Әйтсе де қазақ дүниетанымында қалыптасқан дүниетаным
тіршілігі өз танымынан айнымай ұлттық үлгісін жоймады. Қазақстанда, өзінің
төл-тума өнерін кәсіби игерген суретшісінің бойынан, жаңа негіздегі жүйелі
өнердің іргесін қалауға қол үшін берерліктей жақсы даярлығы бар қазақ
суретшілері мол болды.
Мысалы; сол пейзаж жанрындағы живопись мәдениетінің дамуы үшін
Республикамыздағы қазіргі жағдайда, ол жөнінде байсалды , әрі жан-жақты
пікір айтуға лайықты. Сол кездерде діни ұғымдардың ықпалы өте жоғары
деңгейде болғандықтан өз кедергісінің тигізгені шындық. Ол дін жөнінде
Ш.Уалихановтың да пікірлері әлі маңызын жойған жоқ . Бірақ, ұлттық
танымының іргесі сөгіліп үлгермеген қазақ мәдениеті өзінің сергектігін
көрсетті. Ол өркенниет көшіне уақтысына қалмай ілігіп отырды.
Оған тарихымыздағы мәдени өркениеттің даму жағдайы куә. Қазақстанның
көркем бейнелеу өнері барған сайын біртіндеп қайта қалыптасып сақ, ғұн
дәуіріндегі ұғымдарымен табысып түлеп дами бастады. Қазақстанның бейнелеу
өнері живопись түрінен кәсіби (профессоналдық) шеберлігін меңгеру жолында
қадамдарын қарышты басып үлкен-үлкен адымдар жасады. Қастеев табиғат
көріністеріне арналған суреттерінде нағыз шеберлікпен образды бейнелеудің
шыңына көтеріледі. Ол салған табиғат көріністері дәлме-дәл бір мекеннің
портреті, болып шығады.
Нәзік лиризмге толы мұндай суреттер өзіндік бейнелеу тәсілімен
еріксіз таңырқатады.
Бояудың бір-біріне қарама-қарсы түстерін пайдаланудан қашып, суретші
өзі салатын жердің ауасы мен бедерін мұқият зерттеп және живописьтің
полотнодағы мүмкіндіктерін алдын ала есептеп алады. Суреткерліктің үнемі
жаңа бір қырлары мен қыбын аша отырып қастеев Советтік Қазақстан,
Қазақстан жерінде, Тың жер сияқты бірқатар пейзаждық-тақырыптық
сериялар тудырды.
Жусанды даланың көз жеткісіз кеңдігін ол қарапайымда, айнытпай
бейнелейді; күн күйдірген шөптер мен ыстық сағым көмкерген аспанды әдемі
суреттеп, алтын астықты дала мен жаңа техника туралы әңгімелейді. Бұл
серияға оның Ғұмыр колхозы, Қызыл отау, Таулы жердің тыңын
көтеру, Шалкөде жайлауы, Егін орағы, Алтын дән, тағы басқа
шығармалары енген. Олардың бәрі ой тереңдігімен, табиғат жағдайын нәзік
көрсете білуі мен көңіл аударады.
Табиғат көріністерінде көбіне-көп адамдар бейнеленбейді, бірақ
суретші сол арада адамдар барлығына еріксіз илантады. Кез келген тақырыптық
көрмеге сол тақырыпты өзіміз қажет еткен деңгейде көрсете алатын және
экспозицияға негіз бола кететін шығармаларды Қастеев мұрасынан әрқашан
қиналмай табуға болады. Қастеев дарын табиғатына өнерпаздық қабілетіне,
бейімділігіне қарағанда ең алдымен шебер пейзажшы болып табылады.
Яғни, жас суретшілер: С. Романов ,Г.Исмаилова, Д. Кенбаев, А.Ғалымбаева
сияқты шеберлер өздерінің аяқ алысын байқатты, көзге көріне бастады, олар
өздерінің әзірге бұғанасы бекіп, қабырғасы қатпаған балаң шығармаларын да
бүкіл елді қамтыған алып істерді, жаңа құбылыстарды көркем бейнелеуге
тырысты. Молдахметтің дипломдық еңбегі Сүйінші (1948) картинасы
оқытушыларға да суретшілерге де көрермендерге де ұнады.
Қызғалдақтары көз жауын алатын көктемгі далада аттарын соқтыра
желдіріп, қыз бен жігіт келеді. Сүйінші - Жеңіс хабаршысы. Салт
аттыларда, құлпырған қызғалдақтар да көңіл қуанышы мен салтанатты паш
етеді. Дала бейнесі сәтті шыққан.
Кескіндеме арқылы табиғаттың ғажайып көркін, ең алдымен, даланың
шалқар кеңістігін ең бастысы, оның әсемдігін бере алатынымды сезінген
кезде, - деп еске түсіреді суретші.
Тың жерде болу Кенбаевтің творчествосында маңызды роль атқарды. Нақ
осында, сұлу көкше жерінде, шопан еңбегі жайлы кескіндемелік полотно жасау
ойы туады.
Шопан әні (1956) эпикалық әрі өзіндік бір сырластығы бар дүние
болып шығады. Суретші талай рет көріп, түйсінген қарапайым, үйреншікті
көрініс ерекше бір пластикалық шешім тауып, монументалды образ болып
шыққан. Пейзажды көрсетуде, кемел суретшінің қолтаңбасы сезіліп тұр, жарық
ауа перспективасы бойынша аптапты ауа қалай дәл көрсетілген аспан мен
жердің нәзік колориттік үйлесімі қандай. Осының бәрі табиғатың ерекше
поэтикасын көрсетеді.
Айша Ғарифқызы Ғалымбаева 1917 жылы 29 декабрьде Алматыға таяу
жердегі Есік селосында туған. 1943 жылы Алматы көркемөнер училищесін
бітірген соң ол 1949 жылы бүкілодақтық мемлекеттік кинематография
институтында суретші – көркемдеуші деген мамандық алып шығады.
А.Ғалымбаеваның көптеген сюжетті шығармаларында пейжаз, көңіл күйге
орай табиғат образдары атасып келіп отырады. Көбіне-көп оларда тіркес
тіркес тау жоталары, адырлы алыс қиырлар, боз жусан мен бүрген
өскен жазық далалар суреттеледі. Суретші Болашақ совхоз (1964) деген
шығармасында тамаша лирикалық пейзаж жасады. Онда таң алдында тыныстап
маужыраған дала бейнеленген. Кейде суретші пейзаждары, мысалға, ай сәулесі
түскен кең дала төсінде бір топ әйел бейнеленген Әйелдер арманы (1965)
немесе Қала (1975), Мазарлар (1975) сияқты шығармалары Ыстықкөл
төңірегіндегі көне ескерткіштерді көре отырып, яғни өмір шындығының
әсерінен тусада ертегі сияқты сипат алып, құпия тылсымға, романтикалық
сарынға толы болып келеді.
Соның ішінде Қазақстанда бейнелеу өнерінің ең құнарлы өрісі -живописке ең
алғаш жол салған Ә.Қастеев, Ә.Ысмайлов, Тельжанов Қ. т.б. сынды суретшілер
болды.. Қазақстанның бейнелеу өнерінің живопись түрі көп ұлтты еліміздің
барлық халықтарының өнерімен тығыз байланыста болып ойдағыдай дамыды,
солармен бірге жалпы кеңестік өнерді гүлдендіруге үлес қосты. Көптеген орыс
суретшілері: Г.Крылов, С.Герасимов, А.Пластов, А.Леонтьев, т.б.туындылары
болды.
Олар кеңестік дәуірдегі пейзаж жанрын дамытқан беделді шебер
тұлғаларға айналды. ХХ- ғасырдың басында Қазақстан бейнелеу өнеріндегі
живопись өнері Совет дәуірінде профессионалдың шеберлігін меңгеру жолында
алғашқы қадам жасады. Өнердің тұңғыш өкілдері Жанкин ағайынды Ходжиковтар,
Октощенко, Оленов т.б. Хлудов бастаған А.Черкасский, Я.Сидоркин, бірнеше
суретшілерді айтуымызға болады.
Кеңес дәіріндегі бейнелеу өнеріндегі живопись түрінің алатын орны
ерекше, өйткені азамат аңызға айналған, қазіргі кеңестік дәуірге қуанышты
да жасампаз күшінің жемісті болуымен баянды табыстарын паш еткен сонау Ұлы
отан соғысы жылдарындағы бүкіл елге сын болған қатерлі бейбіт еңбегі
Қазақстанның бүгінгі таңында Республика суретшілерінің шығармасынан
көрініс тапты. Х1Х- ғасырда патшалық Россия тұсында шет қақпай қалып, тек
халық өнерімен бірге келген живопись өнері сонау кеңестік заманмен бірге,
қазіргі тұрғыда негізінен өзіндік дәстүрімен қалыптасып өркендей түсуде.
Енді бүгінгі ғажайып күндерде живопись түрі Қазақстанда мүмкіндігінше
түрлі орындалу пластикалық формасы арқылы шынайы көрсетуге болады.
Қазақстан суретшілері 1960 жылдардан бастап нақты ұлттық сипатқа ие бола
бастады. Ұлттық сипатта бейнелеу өнеріндегі живопись жанрында өзіндік
ерекше таңбасын қалдырған жас суретшілер шықты. Олар: С. Айтпаев, М.
Әлиев, т.б қоса олардың ізін басушы топтағы суретшілер М. Нұрлыбаев,Ә.
Нақысбеков, К. Ақанаев, Е. Төлепбаевтар болды. Алайда бұл суретшілердің
туындыларында қазақ даласы , табиғат көріністері үлкен орын алып отырды.
Бұл буыннан кейінге суретшілер арасынан да бүгінде өзіндік қолтаңбалары
айшықты таланттар баршылық. Олар өз көрмелерін шет елдерде жиілеп өткізуде.
Қазақтың пейзаж жанрында живописьтен шығармашылық жұмыста
жасаушы буындар көптеп пайда болды. Бүгінде пейзаж жанры Қазақстан өнерінде
өзіндік ұлттық нақышын қалыптастырып үлгерді. Пейзаж өзінің көркем
эстетикалық әрін бейнелеу өнері тілінде сөйлетіп келеді.
Мысалы, Жанатай Шарденов – қазақ суретшілерінің орта буын өкілі. Ол
1927 жылы 4 сәуірде Ақмола облысының Ковыль селосында дүниеге келген.
Алматы көркемсурет училищесін, содан кейін Ленинградта ұлттық студияны
бітірген. Ол өзіндік қолтаңбасы қалыптасқан республикамыздың дарынды
живописьшілерінің бірі. Оның бояуларды үйлестіруінде, түр-түсін қапысыз
таңдауында мін жоқ деуге де боады.
Қазақ ССР өнерге еңбегі сіңген қайраткер Жәкеңнің қала пейзаждарын,
тау көріністерін, жалпы табиғаттың төрт мезгілін бейнелеуінен басқаларға
ұқсамайтын бояулар құлпырысын, түс пен түстің жарысын теңдесе түсуін анық
аңғаруға болады.
Ыстық көл, Медеу, Қысқы бақ, Түнгі тау сияқты пейзаждарына
қарап отырып, суретші жаратылыс құбылыстарын, оның стихиялық бастауларын
қалай бере білген деп бас шайқайсыз.
Түрлі түстер арқылы адам жүрегін шым еткізуі қандай! Жарық пен жылу
үндестігі жөнінен онымен парапар келетін суреткер қазір бізде кемде-кем
депте батыл байлам жасауға болады. Сондықтан американ пейзажының хас
шебері, Алясканың жыршысы Рокуэлл Кенттің көзі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ТАРАЗ МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ИНСТИТУТЫ
Қыс
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
050107- Бейнелеу өнері және сызу
Тараз 2013
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ТАРАЗ МЕМЛЕКЕТТІК ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ИНСТИТУТЫ
Қызметте қолдану үшін (қажет кезінде)
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Қыс
050107- Бейнелеу өнері және сызу мамандығы бойынша-Бейнелеу өнері және
сызу
Тараз 2013
МАЗМҰНЫ
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... . 4-7
1- бөлім. Пейзаж живописінің
тарихы ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... .8
1.1 Пейзаж
живописі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .8-16
1.2 Пейзаж живописі Қазақстан суретшілерінің шығармашы-
лығында ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...17-25
2-бөлім. Мектеп оқушыларына пейзаж туралы көркемдік
тәрбие беру
мәселелері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .2
6
2.1 Шығармашылық үлгідегі пейзаж
живописі ... ... ... ... ... ... ... .26-32
2.2 Пейзаж живописінің оқушыларды көркем тәрбиеге
баулудағы
ролі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 33-43
3-бөлім. Шығармашылық тұрғыда пейзаж живописін
орындау жолдары
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .44
1. Пейзаж композиицясының эскиздік ізденістері ... ... ... ... ... 44-4 9
2. Пейзаж композициясының живопистік шешімі ... ... ... ... ... 50-56
Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .57-58
Әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ..59-60
КІРІСПЕ
Бейнелеу өнерінде пейзаж өз алдына өзіндік жеке жанр ретінде
ерекшеленіп адам баласына эстетикалық көркем тәрбие беруде аса үлкен
маңызға ие болып отыр. Табиғат көрінісі яғни, пейзаж суретшілер үшін
ғасырдан ғасырға көркемдік қоры мол шабыт беретін қойнау болып
есептелінеді.
Табиғатты бейнелеу, оның сырына кірігіп түсіну суретшіні мың
ойландырып, толғанысына қозғау салатын бастау. Пейзаж жанрының әлем
бейнелеу өнері тарихында әсіресе, живописте, өзіндік белгілі бір
деңгейлерді қамтитын даму жолдары мен кезеңдері бар. Табиғат бейнесі
айшықталатын пейзаж өзге өркенниет мәдениеті бар басқа да елдермен қатар
Қазақстан суретшілерінің де шығармашылық жұмыстарында да кең орын алған.
Бұл жанрда суретшілердің бейнелеу өнері түрлерінен- графикадан ,
живописьтен, қолданбалы қол өнерінде әр түрлі техникада орындаған көптеген
туындылары бар.
Табиғат көркін әспеттейтін пейзаж жанры және оның тақырыбтарының
маңыздылығы табиғат аясында адамдар өмір сүріп тұрған жағдайда жойылмақ
емес. Қайта ол әр қырынан көркемдік әрімен құлпырып адамзат баласына ой-
сезім теретін өрісі бола бермек. Сол үшін де біз пейзаж жанрын дипломдық
жұмысқа тиек ете отырып, оны бейнелеу өнерінің түрлерінің ішінде ең ұтымды
етіп бейнелеуге болатын, живопись техникасында орындауды жөн санадық.
Пейзаж тақырыбын тереңдеп игеру үшін Қазақстан суретшілері – живописьшілер
Қастеев А., С.Романов ,а. Тельжанов, Н.Шарденов, С.Мамбеев, А.Ғалымбаева,
А.Кенбаев, С.Алиев, С.Айтбаев, Тоғысбаев және т.б., шығармашылық
туындыларындағы қырлары мен сырларын түсіну арқылы білім жинақтауды ізденіс
жұмыстарымыздың мазмұнын арттыратын алғы шарттардың бірі ретінде қарадық.
Өйткені бұл аталмыш суретшілердің шығармаларының көркемдік ерекшеліктерін
сезіп білу қазақ табиғатының өзіндік сипаты мен бейнесін терең ұғынуға
көмектеседі. Сол себепті пейзаж жанрында жұмыс істеп әдіс-тәсілдерін игеру,
оны жүйелі түрде түсініп ұғыну үшін ұлттық мәдениеттің белгісі болып
отырған белгілі суретшілер мен суретші-педагогтардың шығармашылық еңбегіне
сүйену қажет екені анық. Ал бұндай дәстүр жалғастығы заңды құбылыс. Бұл
үлкен өнердегі жалғастық Қазақстан суретшілерінің ара-қатынастарында да
өзіндік жолын табуда. Сондықтан да бұндай мәселедегі тиянақты ізденіс
жұмыстары болашақ ұрпаққа эстетикалық көркем тәрбие беруде өзінің маңызын
күшейте бермек. Әсіресе, пейзаж тақырыбын живопись түрінде бейнелеп
салу ,оған маман ретінде машықтану өз алдында кәсіби деңгейде дайындықты
қажет етеді. Міне,осы пейзажды живописьте салып игеру әдісіне
машықтану және болашақ ұрпаққа үйретудің теориясын және практикалық негізін
дұрыстап үйреніп кәсіби деңгейде білім беру үшін, ғылыми-педагогикалық
ізденіс мәселелеріне арналған еңбектерді оқып осы жанрда еңбек етіп жүрген
суретшілердің тәжрибиесін жинақтау аса қажет. Бұл реттегі кезеңдік
кезеңінде
бейнелеу өнеріне оқытып үйретудің жоғары оқу орындары негізінде ғылыми
әдістемелік жүйесінің іргетасын қалаған атақты суретші-педагогтар-
Н.Н.Ростовцев ,А.Г.Беда, Н.Кузин , Е.В. Шорохов В.А.Пучков ,А.Л. Смирнов,
Л.Д. Алехин ,Д.В. Анисимов Г.Ф.Ящухин еңбектерінің орны аса маңызды. Олар
болашақ суретші ұстаздар дайындау жолында көптегн оқулықтар мен әдістемелік
құралдар жасады.
Міне олардың бейнелеу өнері тарихында арнайы оқытып суретші ұстаз
мамандарын дайындайтын мектептің қалыптастыруына байланысты, солардың
ықпалымен кеңестік кезеңде Қазақстанда да сол оқу орындары бүгінде
өздерінің қалыпын түзеп үлгерді. Онда қазақ, Қазақстан суретші-ұстаздары
өздерінің мамандықтары бойынша кәсіби саладағы негіздерін нықтады.
Содықтан да біз өзімізді оқытқан ұстаз-педагогтар үйреткен тәлім-тәрбие
жұмыстары мен олардың шығармашылық еңбектері нәтижесінде әдістемелік
үлгілерін игеріп пейзаж жанрында тереңдеп білім алып, шығармашылық жұмыстың
сырын тереңдей игеруге тырыстық. Нәтижесінде біз дипломдық жұмысымызды
пейзаж жанрында Қыс атты тақырыбта живописьпен шығармашылық еңбек
түрінде орындауды жөн санадық.
Мақсат: Пейзаж жанрында живописьтен Қыс тақырыбында шығармашылық
жұмыс пен оның түсіндірмелік үлгісін дайындау.
Зерттеу нысанасы: Дипломдық жұмысты пейзаж жанрында живопистен
орындау үрдісі,
Зерттеу пәні: Дипломдық жұмыстың живопистен пейзаж жанрында
орындалуы.
Біздің жоғарыда айқындап отырған мақсатымыз төмендегідей
міндеттердің орындалуын қажет етті.
1. Пейзаж живописінің дамуына қысқаша түсіндірме беруді.
2. Пейзаж жанрының оқушыларды баулудағы көркем тәрбиедегі орнын айтуды.
3. Пейзаж туындысының шығармашылық мазмұнын айқындауды.
4. Диплом тақырыбына сай живопись композициясына эскиздік ізденістер
жасауды.
5. Пейзаж жанрында орындалған шығармашылық жұмысты дайындауды..
Зерттеу әдісі; Философиядан, эстетикадан, психологиядан,
педагогикадан, бейнелеу өнерінің әдістемесі мен теориядан, суретшілердің,
өнертанушылардың еңбектерін талдау; оқу шығармашылық жұмыстарының сапасын
талдау; білімгерлер мен оқытушылармен әңгіме, кеңес.
Шығармашылық жаңалығы- кенепте орындалған шығармашылық жұмыстың
композициялық ерекшеліктері және оның түсіндірмелік бөлімі.
Практикалық маңызы- шығармашылық жұмыс материалдары көркем туынды
және көрнекі материалдар ретінде практикалық оқу процестеріндегі сабақтарда
пайдалануға болады.
Зерттеудің әдіснамалық негізі-заманауй ғылым мен өнердегі қоғам мен
табиғат даму жағдайы, адам қызметінің шынайы мәні мен жеке тұлғаны
дамытудағы практикалық шығармашылық қызметтің ролі.
Зерттеудің нақтылығы-педагогика, психология, өнертанудағы
фундамертальды жұмыстарға арқа сүйеу, автордың оқу үрдістерінде алған оқу-
шығармашылық жұмыстардың негізі;
Апробация - шығармашылық еңбектің сапасы дипломдық жұмыстың
жетекшісі мен консультаттардың кеңесі кезінде және кафедра оқытушыларының
талқылау уақтарында сараптан өтті.
Нәтижиелерін ендіру – шығармашылық дипломдық жұмыс Бейнелеу
өнері және сызу кафедрасындағы оқу үрдістері мен тәрбие жұмыстарында
пайдалынады.
Қорғауға шығарылатыны:
- Пейзаж тақырыбында живописьтен кенепте шығармашылық үлгіде
орындалған дипломдық жұмыс.
- Дипломдық жұмыстың түсіндірмесі.
Бұл айқындалған мақсат міндеттерге сәйкес дипломдық жұмыстың мазмұны
белгіленді. Қыс атты тақырыпта пейзаж жанрында живописьтен шығармашылық
жұмыс майлы бояу техникасында орындалды . Оның көлемі 100 х 120 см.
Қосымша, дипломға арналған живописте орындалған тәжрибелік
шығармашылық жұмысымыздың теориялық түсіндірмесі де жазылды. Түсіндірме,
кіріспе, 3 бөлім, әрқайсысы ,2- тараудан және қортынды ,әдебиеттерден
тұрады. Түсіндірме эскиздер мен иллюстрация материалдарымен қамтамасты
етілді.
Дипломдық жұмысымыздың кіріспе бөлімінде теориялық түсіндірме мазмұны
қысқаша қамтылды.
1.-бөлім. Пейзаж живописінің тарихынан мәлімет беріледі. Бөлімнің 1-
тарауы пейзаж живописі – деп аталады. Онда пейзаж алғаш өзіндік жанр
ретінде айқындалып ,оның даму кезеңдері әр елдерде қалай дамып ,Қазақстан
суретшілерінің живопись еңбектерінде көрініс тапқанға дейін қатысады. Ал ,
2- тарауы Пейзаж живописі Қазақстан суретшілері шығармашылығында. Онда
Қазақстанның белгілі суретшілерінің пейзаж жанрындағы живописьтік еңбектері
туралы жазылған.
2 –бөлім. Мектеп оқушыларына пейзаж туралы көркемдік тәрбие беру
мәселелері- деп аталады. Бұл бөлімнің 1- ші тарауында живописьтен пейзаж
жанрында шығармашылық жұмыстарды орындау жолдары туралы. Онда пейзаж жазу
белгілі живописьші –суретшілердің еңбектері мен ой- кеңестері негізінде
айтылып ,олардың тәжірибелеріне арқа сүйеу арқылы баян етіледі. Екінші
тарауында пейзаж живописінің мектеп оқушыларына эстетикалық тәрбие берудегі
маңызы туралы сөз етіледі. Бұл тарау мектеп оқушыларына пейзаж тақырыбының
тәрбиелік орны мен оны живописьте орындалған суретші еңбектері арқылы
эстетикалық сырын тереңдей түсіндіріп, көркем тәрбиедегі
орнына тоқталып өтеді.
3- бөлім Пейзаж жанрында шығармашылық жұмысты орындау- деп аталады.
Ондағы дипломдық жұмыстың орындалу барысы туралы түсінік беріледі. Осы 3-
ші бөлімнің бірінші тарауы пейзаж живописіне эскиздік ізденістер
көрсетіледі. Онда пейзаж композициясына дайындық жұмыстары, ізденіс
жолдары нобай ,этюд, суреттемелерін көрнекі етіп көрсетіп салу үлгілері
парақ беттерінде көрсету арқылы түсіндірілген. Ал оның екінші тарауы
,пейзаждың композициялық шешімі деп аталады. Бұл тарауда дипломдық
шығармашылық жұмыстың живописьте орындалған соңғы шешімі жөнінде айтылады.
Шығармашылық үлгідегі жасалынған пейзаж көрінісі живописі арқылы
көрсетілген ,осы дипломдық жұмыстың теориялық түсіндірме бөлімінің ең соңғы
жағы қорытынды бөліммен және пайдаланылған әдебиеттер тізімін көрсетумен
аяқталады.
Бұл дипломдық жұмыс алдында қойылған мақсат пен міндеттерді орындау
барысындағы педагогикалық процесстердің қажетті сәттерін қамту арқылы,
болашақ суретші-ұстаздарға талап ететін шарттарға сәйкес жазылып шықты деп
сенеміз. Дипломдық жұмысымыз шығармашылық үлгіде орындалған Іңір атты
картина түрінде майлы бояуда, кенепте, 100 х 120 см. көлемде орындалды.
1 – ші бөлім . Пейзаж живописінің тарихы.
1.1 Пейзаж живописі.
Пейзаж жанрының шығу тарихының өзі үлкен зерттеулерден тұратын сала.
Пейзаж бейнелеу өнеріндегі ерекше жанрлардың бірі болып саналады. Оның
бейнелеу өнеріндегі композициядағы орны аса маңызды. Пейзаж француз сөзі.
Оның мағынасы ландшафты, табиғат көріністерін бейнелеу дегенді ұқтырады.
Пейзаж дербес жанр ретінде, Қытайда, Жапонияда және басқа шығыс елдерінде
( У11 – Х ғ.) Европадағыдан ерте қалыптасты. Европалық живопись ол ХУ11-
ғасырда, алдымен Италияда пайда болған, ол содан кейін Голландияда ерекше
жоғары дамыды. ХҮІІ ғасырдағы голланд суретшілерінің картиналарында теңіз
үнемі дерлік романтикалық сарынсыз болып келеді, олар табиғат сұлулығын
іңкәрлікпен қызықтауға бейім емес. Олар үшін теңіз-сауда мен жұмыс орны,
тіршілік қарекетін іздестіретін кеңістік. Бірақ атақты маринисіміз
Айвазовскиде теңіз - әрдайым дерлік үрейлі дүлей күш, мөлдірлеу құпия сырлы
тұңғиық. Орасан зор толқындар қия жартастарға лап қояды. Адамдар тіпті
кемелердің өзі де – осынау қаһарлы, өлшеусіз қуатты стихияда өте кішкентай,
дәрменсіз де қорғансыз. Оның картиналары әсем стихияға деген тәнтілікке,
романтикалық сүйіспеншілікке бөленген. Бір табиғи мотивтің өзі суретшінің
қылқаламынан мүлде басқа толысуға, басқаша түске ие бола отырып, шебердің
талғамын, көзқарастарын, көңіл күйін береді.
Тағы айқын жағдай, оның үстіне, мәңгілік табиғат тіршілігіне уақыт
өтуімен бірге жаңа әуендер енеді, табиғат адамның әсерімен өзгеріп отырады.
Теміржолдар, автомобиль жолдары, жоғары вольтті электр желілерінің сорайған
діңгектері мен сымдары, аспанда ұшқан реактивті самолеттің будақтаған ізі –
осының бәрі бүгінгі күннің көрінісі. Мұны кәзіргі заманғы суретші аңғармай
тұра алмайтыны белгілі..
Әлбетте пейзаж бен натюрморт, және де тақырыптық картинаның
құрамдас бөліктері де болуы мүмкін. Бұл жерде олар көркем образды жасауда
белсенді қосалқы роль атқарады. Ал орыс өнерінде пейзаждың гүлденуі Х1Х –
Ғасырдың соңына тұспа-тұс келеді, С.Герасимов, К. айтуға болады. Коровин,
И.Левитан, Н.Рерих, В.Шишкин және тағы басқалар сияқты көптеген
суретшілерді айтуға болады.
Сонымен әр дам көңіліне, өміріне қуат беретін табиғат аясындағы
ерекшеліктер екені даусыз. Табиғат көріністерін бейнеленетін пейзаждық
туындылардың эмоциялық құрылымы нәзік те көркем табылған әр –түрлі мотивті
көріністерді қамтиды. Ол түс массаларының сәйкестігіндегі нұсқалық әріне
байланысты байқампаз суретшінің арқасында көркемдік үлгісіндегі бипаздап
талғаммен жасалған мәнерлеушілікті аңғарта отырып, жалпы бұл шығармашылық
туындыдағы негізгі, көңіл-күйдің дәл берілуін күйттейді. Табиғат тіршілік
үшін ұл
Сурет өнерінің Бейнелеу өнерінде суретшінің шебер болуы маңызды.
Пейзажда жай ғана табиғат көрінісін айнытпай бейнелей салу емес, ол
суретшінің сезімдері мен ойларын айқындайтын үлкен мүмкіндіктерінің
ашылуына жол ашып тұрған сырлы дүние. Адам өмірімен салыстырып қарағанда
табиғат өмірі мәңгілік сияқты болып көрінеді. Табиғат көрінісін көңілі
зерделі, бай сезімдермен сусындаған суретшілер әр қырынан көркемдеп
көрсетуге қабілетті келеді. Пейзаж жанры бейнелеу өнерінде өмірдегі бар
нақты көріністердің көшірмесін бейнелесе,енді біреулері суретшінің қиялынан
да туады. Суретшінің қиялынан туындаған пейзаж композициялары өнер
тарихында көптеп кездеседі. Оған мысал ретінде бір ғана классик суретші,
атақты моринист – Айвазовскийдің өзін айтсақ та жетерлік. Оның
туындыларында теңіз әрдайым жойқын қуат, сезімді селт еткізетін қозғалыс,
әсері күшті дерлік үн, дүлей күй, мөлдір құпиясы бар сырлы тұңғиық тіпті
үрейлі құбылыс. Орасан зор толқындар қия жартастарға лап қояды. Адамдар
тіпті кемелердің өзінде – осынау қаралы, өлшеусіз қуатты стихияда өте
кішкентай дәрменсіз де қорғансыз. Айвазовскийдің картиналарында әсем стихия
тән. Адам қиялына әсерін беріп оны романтикалық сүйіспеншілікке бөлейді.
Табиғат көркемдігі мен ерекшелігі ғажайып жай. Бір табиғи мотивтің
өзі әр суретшінің қылқаламынан мүлде басқа бірін біріне ұқсамайтын үлгіде
де шығады. Олардың айырмашылығы көркемдік және живопистік жазылу
стилдерінен байқалып тұрады. Бұндай үлгі суретші сезім –ойы мен жазу
мәнеріне байланысты туындайды.
Оның көркемдікті қабылдауы өмір сүру тәжрибесі мен кәсіби қызметінің
шығармашылық бағыттағы шыңдалуына байланысты айқындала береді.
Ол суретшінің көркемдік таңдауы мен ой-сезім, қиял ерекшеліктеріне
байланысты. Олардың өзіндік сыры болады. Әр суретшінің қолынан туға туынды
өзіндік мәнін көрсетіп көркем ойдың, сезімнің толысуына әсер етеді. Олардың
әр қайсысы өзіндік бірін-біріне ұқсамайтын басқаша түске ие бола отырса да,
шебердің талғамын көз-қарасын, көңіл-күйін береді.
Табиғат құбылысы өте қызықөты да көркем. Оның үстіне мәңгілік
табиғат тіршілігіне уақыт өтумен бірге жаңа әуендер енеді, табиғат адамның
әсерінен өзгеріп отырады. Темір жолдар, автомобиль жолдары, жоғары вольтты
электр жүйелерінің сорайған діңгектері мен сымдары,аспанда ұшқан реактивтік
самолеттің будақтаған іздері – осынау бәрі бүгінгі күннің көрінісі. Мұны
қазіргі заманның суретшісі аңғармай тұра алмайды.
Бейнелеу өнерінде әр жанрдың өзіндік өзгешеліктері бар. Пейзаж және
натюрморт әлбетте, тақырыптың картинаның құрамдас бөліктері де болуы
мүмкін. Бұл жерде олар көркем образды жасауда белсенді қосалқы роль
атқарады. Әсіресе бейнелеу өнерінің боямен салынатын живопись өнерінің адам
жан дүниесіне берер әсем де әмбебап әсері зор. Сол себептен де
пейзажды живописте орындау оның табғатындағы бар әсем мүмкіндіктерді
өз реңінде көрсетуге мүмкіндігі мол.
Бейнелеу өнерінің ішіндегі живопись - өнер әлеміндегі орасан зор
өзіне еліктіріп әкететін, сиқырлы күші бар бейнелеу өнерінің түрі. Ол
адамзат дамуының таң шапағында, біздің тарихтай бұрынғы ата-бабаларымыздың
үлгілерінде дүниеге келді.Сан ғасырлар бойына суретшілердің басшылыққа
алған идеялары, олардың ұмтылыстары өзгеріп отырады. Бір стильдің орнын
екінші стиль басты, бәрібір живопись өзіндік шынайы қуатын әр ғасырларда да
үзбей дәстүрін жоймай, әрлендіріп жасап дами береді.
Осы ретте живописьті айтып бір шама тоқтала кетуге болады. Басқа
өнерлердің арасында живопись суретшінің қырағы көзі шалған аймақтың бәрін
мейлінше толық қамтып көрсете алатын мүмкіндіктерге ие. Сан жүздеген жылдар
бойы ол табиғаттан үйреніп, дүниені қызғылықты ететіндердің бәрін –
бейнелеудің таңдай қақтыратын жаңа әдістерін ойлап тапты. Живопись туралы
көптеген ұлы адамдар, суретшілер өз ойларын тарихта айтып кеткен.
Кеңес өкіметі кезіндегі аса көрнекті совет живописьшілерінің бірі –
А.Пластов живопись туралы шабыттана айтады. Бейнелеу өнерімен айналыса
отырып, адам тек суретшінің практикалық дағдыларын ғана меңгеріп,
творчестволық ойларын жүзеге асырып қана қоймайды.Сонымен бірге өзін
талғампаздыққа тәрбиелейді, үйреншікті нәрселерден сұлулықты жаза білу
қабілетіне ие болады, көргенін есте ұстау және қиялдау қабілеті дамып,
творчестволықпен ойлап талдауға, бірге жинақтауға үйренеді.
Живопись жеке тұлғаның көркем қиялын әрлендіріп көркемдейді. Бұл
адамдардың көркемдікті қабылдау қабілеттерінің ерекшеліктерін ашады.
Живопись бұл майлы бояулармен жасалған және багет
рамаға салынған, біз музейлерде қызықтайтын картиналар ғана емес
живопись ұғымы кең әрі мейлінше сан алуан техниканы қамтиды, мысалы, түрлі
сұлу бояулармен, темперамен, гуащьпен акварельмен салынған живопись
болады.Тіпті аздап боялған суретке (пастель) ауысатын живопись бар
(монотопия) бар. Мұның бәрі станоктың, яғни (мольбертте) жасалынатын
живопись.
Монументтік живипись түрлері де болады. Оның үлгілерін біз
ғимараттардан көреміз. Мұндай живопись арнайы техникада әк сүтіне
араласқан бояулармен жаңа сылақ бетінде жиі жасалады. (фреска)
Одан өзгешелеу мүлдем бояусыз – ақ істелінетін өзінше ерекшелігі бар
монументтік живопись те бар.Бейне түрлі материалдардың алуан түсті
кесектерінен жасалады ( мозайка ) . Сондай-ақ жарықтанатын живопись –
шыныдай жасалған картинадан өтіп түрлі-түсті жарық түсіретін живописьте
болады. (витраж) .
Живопись бояумен салынатын өнер. Түс – живописьтің жаны. Шынында да
реалистік живописьтің көркемдік құралдарының негізін суретпен және жарықпен
көлеңкемен бірлікте түс құрайды.
Біз живописьтегі түс деп нені түсінеміз, бәлкім бізге
тәжірибеден белгілі заттардың боялғандығы болар. Живопись біздің қайсы бір
заттар туралы білімдеріміз жөніндегі протоколдық есеп емес, осы білімдерге
сәйкес суретті боямалау емес, түстің жағдайды оны нақты жағдайларда біз
қабылдағанымыздай етіп.
Сондықтан түсті пайдаланатын суретшінің аса маңызды міндеті –
неғұрлым тиімді гармониялық түстік үйлесімдерді табу. Алынған түстер әдемі
( гармониялық ) немесе нашар ( дисгармониялық ) үйлесуі мүмкін.
Өзге барлық өнерлердің арасынан, тіпті адамдардың бүкіл істерінің
арасынан Леонардо бірінші орынға живописьті қояды. Өйткені – деп
мақтанышпен атап көрсетеді, ол живописьті әр түрлі адамдардың және барлық
заттардың өкім жүргізушісі болып табылады. Көз сезімнің әміршісі екен,
онда живопись - өнер падишасы . Леонардо бұл қағиданы көптеген мысалдармен
дәлелдейді.
Мынандай әңгіме соның бірі. Корольдің туған күніне ақын келіп, оның
ерлігіне мадақтап жазған поэмасын сыйға тартады. Сондай-ақ мұнда қолында
король сүйіктісінің портреті бар живописьті де әкеледі. Король сол мезетте
– ақ кітаптан көзін тайдырып әлгі картинаға қадала қарап қалады. Бұған
таңданған ақын, О, король Оқы!, Оқы!... сен менің кітабымнан мынау
мылқау картина әсерінен әлдеқайда маңызды нәрсені біле аласыз! - дейді.
Сонда король оған былай деген екен, Үніңді өшір, ақын! Сен өзіңнің не
айтып тұрғаныңды білмейсің!
Соқырларға арналған сенің өнеріңнен гөрі маған көретін дүниелерді
көрсет. Живопись неғұрлым биік сезімге қызмет етеді. Маған тек естіп қана
емес, көзіммен көре алатын зат бер .
Живопись пен ақынның арасында деп – жазады тағы Леонардо –
бөлшектерге бөлінген дене және тұтас дененің арасындағыдай айырмашылық
бар. Өйткені ақын саған денені бөлшек бөлшегімен әр уақытта жеткізсе, ал
живопись саған оның бәрін – тұтасымен бір мезгілде көрсетеді. Ал, музыка
ше? Бұған Леонардоның тағы да үзілді-кесілді жауабы бар. Музыканы
живописьтің қарындасы деген жөн, өйткені ол көздің көруінен кейінгі екінші
сезім естуге жаралған дүние. Бірақ живопись музыкадан асып түседі және оған
өктемдік жүргізеді, өйткені ол бақытсыз музыка сияқты пайда болған соң
бірден өле салмайды.
Живописьпен ,-деп мәлімдейді Леонардо,- көзбен көріп , жүрекпен
сезілген нәрселерінің барлық өзгешелігін, өз түсін өз көмескілігін, оның
алуан түрлі қасиетін тұтас жиынтықтан қамтып бейнелейді. – Міне, жарық пен
көлеңкені табиғаттан алатын мүсіннен оларды өзі жасайтын живописьтің
артықшылығы да дәл осында.
Міне осындай тарихынан жоғары бағаланған живопись өнерінің маңызы
бүгіндері де маңызын жойған жоқ. Ол бүгіндердегі жаңа технология;
компьютер, кино, фотопарат сияқты техникамен тай таласып өз дәстүрінен
айнымай дамып келеді. Оның басты себебі адамның рухани қажеттілігіне
байланысты живопись адам даму ғылымына ерекше еңбек етіп келе жатқан
табиғатымен тығыз байланысты. Жаңа технология фотопарат, кино, компьютер өз
кереметтіктерінің сырын бөлшектеп те тұтас та үлгіде жылдамдап көрсете
алатын қабілетке ие. Олар көріністерді сол қалпында көрсетіп оны монтаждап
та басқа нұсқаларға айналдыра отырып әр нәрсенің сыртқы формасының
кейіптерін жіті көрсете береді. Ал живопись болса адамның жан-дүниесімен
байланысты көркем бейне сырларын ұқтыра алатын жеке тұлғаның сезім
түйсіктеріне кірігетін құбылыстарымен ерекше, адами рухани талаптар мен
танымдық қабілет үдерістерімен табиғи түрде қамтылып жатыр. Сол себептен де
живописьпен пейзаж жанрында, яғни, табиғат көріністерін сала білу,және
пейзажға арналған көркем туындыны шығара алу суретші үшін де, таным сезімін
арттырғысы келген жеке тұлға үшін де әр кезде де көкейкесті өзіндік маңызын
арттыра түспек. Пейзаж живописші суретші үшін негізгі шабыт көзі деп айтуға
болады ... ..
Орасан зор толқындар қия жартастарға лап қояды. Адамдар тіпті
кемелердің өзі де – осынау қаһарлы, өлшеусіз қуатты стихияда өте кішкентай,
дәрменсіз де қорғансыз. Оның картиналары әсем стихияға деген тәнтілікке,
романтикалық сүйіспеншілікке бөленген.
Қандайда бір табиғи мотивтің өзі суретшінің қылқаламынан мүлде
басқа толысуға, басқаша түске ие бола отырып, шебердің талғамын,
көзқарастарын, көңіл күйін береді.Оның үстіне, мәңгілік табиғат
тіршілігіне уақыт өтуімен бірге жаңа әуендер енеді, табиғат адамның
әсерімен өзгеріп отырады. Теміржолдар, автомобиль жолдары, жоғары
вольтті электр желілерінің сорайған діңгектері мен сымдары, аспанда ұшқан
реактивті самолеттің будақтаған ізі – осының бәрі бүгінгі күннің көрінісі.
Мұны кәзіргі заманғы суретші аңғармай тұра алмайды.
Пейзаж және натюрморт, әлбетте тақырыптық картинаның құрамдас
бөліктері де болуы мүмкін. Бұл жерде олар көркем образды жасауда белсенді
қосалқы роль атқарады.
Ал орыс өнерінде пейзаждың гүлденуі Х1Х – Ғасырдың соңына тұспа-тұс
келеді, С.Герасимов, К. айтуға болады. Коровин, И.Левитан, Н.Рерих,
В.Шишкин және тағы басқалар сияқты көптеген суретшілерді Адам
көңіліне, өміріне қуат беретін табиғат аясы. Табиғат көріністерін
бейнеленетін пейзаждық туындылардың эмоциялық құрылымы нәзік те көркем
табылған әр –түрлі мотивті көріністерді қамтиды.
Ол түс массаларының сәйкестігіндегі нұсқалық әріне байланысты
байқампаз суретшінің арқасында көркемдік үлгісіндегі бипаздап талғаммен
жасалған мәнерлеушілікті аңғарта отырып, жалпы бұл шығармашылық туындыдағы
негізгі, көңіл-күйдің дәл берілуін күйттейді. Бейнелу өнерінде
суретшінің шебер болуы маңызды. Пейзажда жай ғана
табиғат көрінісін айнытпай бейнелей салу емес, ол суретшінің сезімдері мен
ойларын айқындайтын үлкен мүмкіндіктерінің ашылуына жол ашып тұрған сырлы
дүние. Адам өмірімен салыстырып қарағанда табиғат өмірі мәңгілік сияқты
болып көрінеді.
Табиғат көрінісін көңілі зерделі, бай сезімдермен сусындаған
суретшілер әр қырынан көркемдеп көрсетуге қабілетті келеді. Пейзаж жанры
бейнелеу өнерінде өмірдегі бар нақты көріністердің көшірмесін
бейнелесе,енді біреулері суретшінің қиялынан да туады.
Суретшінің қиялынан туындаған пейзаж композициялары өнер тарихында
көптеп кездеседі. Оған мысал ретінде бір ғана классик суретші, атақты
моринист – Айвазовскийдің өзін айтсақ та жетерлік. Оның туындыларында теңіз
әрдайым жойқын қуат, сезімді селт еткізетін қозғалыс, әсері күшті дерлік
үн, дүлей күй, мөлдір құпиясы бар сырлы тұңғиық тіпті үрейлі құбылыс.
Орасан зор толқындар қия жартастарға лап қояды.
Адамдар тіпті кемелердің өзінде – осынау қаралы, өлшеусіз қуатты
стихияда өте кішкентай дәрменсіз де қорғансыз. Айвазовскийдің
картиналарында әсем стихия тән. Адам қиялына әсерін беріп оны романтикалық
сүйіспеншілікке бөлейді. Табиғат көркемдігі мен ерекшелігі ғажайып жай.
Бір табиғи мотивтің өзі әр суретшінің қылқаламынан мүлде басқа бірін біріне
ұқсамайтын үлгіде де шығады.
Олардың айырмашылығы көркемдік және живопистік жазылу
стилдерінен байқалып тұрады. Бұндай үлгі суретші сезім –ойы мен жазу
мәнеріне байланысты туындайды.
Оның көркемдікті қабылдауы өмір сүру тәжрибесі мен кәсіби қызметінің
шығармашылық бағыттағы шыңдалуына байланысты айқындала береді.
Ол суретшінің көркемдік таңдауы мен ой-сезім, қиял ерекшеліктеріне
байланысты. Олардың өзіндік сыры болады. Әр суретшінің қолынан туға туынды
өзіндік мәнін көрсетіп көркем ойдың, сезімнің толысуына әсер етеді.
Олардың әр қайсысы өзіндік бірін-біріне ұқсамайтын басқаша түске ие бола
отырса да, шебердің талғамын көз-қарасын, көңіл-күйін береді.
Табиғат құбылысы өте қызықөты да көркем. Оның үстіне мәңгілік
табиғат тіршілігіне уақыт өтумен бірге жаңа әуендер енеді, табиғат адамның
әсерінен өзгеріп отырады. Темір жолдар, автомобиль жолдары, жоғары
вольтты электр жүйелерінің сорайған діңгектері мен сымдары,аспанда ұшқан
реактивтік самолеттің будақтаған іздері – осынау бәрі бүгінгі күннің
көрінісі.
Мұны қазіргі заманның суретшісі аңғармай тұра алмайды. Бейнелеу
өнерінде әр жанрдың өзіндік өзгешеліктері бар. Пейзаж және натюрморт
әлбетте, тақырыптың картинаның құрамдас бөліктері де болуы мүмкін. Бұл
жерде олар көркем образды жасауда белсенді қосалқы роль атқарады. Әсіресе
бейнелеу өнерінің боямен салынатын живопись өнерінің адам жан дүниесіне
берер әсем де әмбебап әсері зор. Сол себептен де
Олардың әр қайсысы өзіндік бірін-біріне ұқсамайтын басқаша түске ие бола
отырса да, шебердің талғамын көз-қарасын, көңіл-күйін береді.
пейзажды живописте орындау оның табғатындағы бар
әсем мүмкіндіктерді өз реңінде көрсетуге мүмкіндігі мол.
Бейнелеу өнерінің ішіндегі живопись - өнер әлеміндегі орасан зор
өзіне еліктіріп әкететін, сиқырлы күші бар бейнелеу өнерінің түрі. Ол
адамзат дамуының таң шапағында, біздің тарихтай бұрынғы ата-бабаларымыздың
үлгілерінде дүниеге келді.Сан ғасырлар бойына суретшілердің басшылыққа
алған идеялары, олардың ұмтылыстары өзгеріп отырады. Бір стильдің орнын
екінші стиль басты, бәрібір живопись өзіндік шынайы қуатын әр ғасырларда да
үзбей дәстүрін жоймай, әрлендіріп жасап дами береді. Осы ретте живописьті
айтып бір шама тоқтала кетуге болады.
Басқа өнерлердің арасында живопись суретшінің қырағы көзі шалған
аймақтың бәрін мейлінше толық қамтып көрсете алатын мүмкіндіктерге ие. Сан
жүздеген жылдар бойы ол табиғаттан үйреніп, дүниені қызғылықты ететіндердің
бәрін – бейнелеудің таңдай қақтыратын жаңа әдістерін ойлап тапты.
Живопись туралы көптеген ұлы адамдар, суретшілер өз ойларын тарихта
айтып кеткен. Кеңес өкіметі кезіндегі аса көрнекті совет
живописьшілерінің бірі – А.Пластов живопись туралы шабыттана айтады.
Бейнелеу өнерімен айналыса отырып, адам тек суретшінің практикалық
дағдыларын ғана меңгеріп, творчестволық ойларын жүзеге асырып қана
қоймайды.Сонымен бірге өзін талғампаздыққа тәрбиелейді, үйреншікті
нәрселерден сұлулықты жаза білу
қабілетіне ие болады, көргенін есте ұстау және қиялдау қабілеті дамып,
творчестволықпен ойлап талдауға, бірге жинақтауға үйренеді. Живопись жеке
тұлғаның көркем қиялын әрлендіріп көркемдейді.
Бұл адамдардың көркемдікті қабылдау қабілеттерінің ерекшеліктерін
ашады. Живопись бұл майлы бояулармен жасалған және багет
рамаға салынған, біз музейлерде қызықтайтын картиналар ғана емес
живопись ұғымы кең әрі мейлінше сан алуан техниканы қамтиды, мысалы, түрлі
сұлу бояулармен, темперамен, гуащьпен акварельмен салынған
живопись болады.Тіпті аздап боялған суретке (пастель) ауысатын живописьбар
(монотопия) бар. Мұның бәрі станоктың, яғни (мольбертте) жасалынатын
живопись.
Монументтік живипись түрлері де болады. Оның үлгілерін біз
ғимараттардан көреміз. Мұндай живопись арнайы техникада әк сүтіне
араласқан бояулармен жаңа сылақ бетінде жиі жасалады. (фреска) Одан
өзгешелеу мүлдем бояусыз – ақ істелінетін өзінше ерекшелігі бар монументтік
живопись те бар.
Бейне түрлі материалдардың алуан түсті кесектерінен жасалады (
мозайка ) . Сондай-ақ жарықтанатын живопись – шыныдай жасалған
картинадан өтіп түрлі-түсті жарық түсіретін живописьте болады. (витраж) .
Живопись бояумен салынатын өнер. Түс – живописьтің жаны. Шынында да
реалистік живописьтің көркемдік құралдарының негізін суретпен және жарықпен
көлеңкемен бірлікте түс құрайды.
Біз живописьтегі түс деп нені түсінеміз, бәлкім бізге
тәжірибеден белгілі заттардың боялғандығы болар. Живопись біздің қайсы бір
заттар туралы білімдеріміз жөніндегі протоколдық есеп емес, осы білімдерге
сәйкес суретті боямалау емес, түстің жағдайды оны нақты жағдайларда біз
қабылдағанымыздай етіп.
Сондықтан түсті пайдаланатын суретшінің аса маңызды міндеті –
неғұрлым тиімді гармониялық түстік үйлесімдерді табу. Алынған түстер әдемі
( гармониялық ) немесе нашар ( дисгармониялық ) үйлесуі мүмкін.
Өзге барлық өнерлердің арасынан, тіпті адамдардың бүкіл істерінің
арасынан Леонардо бірінші орынға живописьті қояды. Өйткені – деп
мақтанышпен атап көрсетеді, ол живописьті әр түрлі адамдардың және барлық
заттардың өкім жүргізушісі болып табылады. Көз сезімнің әміршісі екен,
онда живопись - өнер падишасы . Леонардо бұл қағиданы көптеген мысалдармен
дәлелдейді.
Мынандай әңгіме соның бірі. Корольдің туған күніне ақын келіп, оның
ерлігіне мадақтап жазған поэмасын сыйға тартады. Сондай-ақ мұнда қолында
король сүйіктісінің портреті бар живописьті де әкеледі. Король сол мезетте
– ақ кітаптан көзін тайдырып әлгі картинаға қадала қарап қалады. Бұған
таңданған ақын, О, король Оқы!, Оқы!... сен менің кітабымнан мынау
мылқау картина әсерінен әлдеқайда маңызды нәрсені біле аласыз! - дейді.
Сонда король оған былай деген екен, Үніңді өшір, ақын! Сен өзіңнің не
айтып тұрғаныңды білмейсің!
Соқырларға арналған сенің өнеріңнен гөрі маған көретін дүниелерді
көрсет. Живопись неғұрлым биік сезімге қызмет етеді. Маған тек естіп қана
емес, көзіммен көре алатын зат бер .
Живопись пен ақынның арасында деп – жазады тағы Леонардо –
бөлшектерге бөлінген дене және тұтас дененің арасындағыдай айырмашылық
бар. Өйткені ақын саған денені бөлшек бөлшегімен әр уақытта жеткізсе, ал
живопись саған оның бәрін – тұтасымен бір мезгілде көрсетеді. Ал, музыка
ше? Бұған Леонардоның тағы да үзілді-кесілді жауабы бар. Музыканы
живописьтің қарындасы деген жөн, өйткені ол көздің көруінен кейінгі екінші
сезім естуге жаралған дүние.
Бірақ живопись музыкадан асып түседі және оған өктемдік жүргізеді,
өйткені ол бақытсыз музыка сияқты пайда болған соң бірден өле
салмайды.Живописьпен ,-деп мәлімдейді Леонардо,- көзбен көріп , жүрекпен
сезілген нәрселерінің барлық өзгешелігін, өз түсін өз көмескілігін, оның
алуан түрлі қасиетін тұтас жиынтықтан қамтып бейнелейді. – Міне, жарық пен
көлеңкені табиғаттан алатын мүсіннен оларды өзі жасайтын живописьтің
артықшылығы да дәл осында. Міне осындай тарихынан жоғары
бағаланған живопись өнерінің маңызы бүгіндері де маңызын жойған жоқ. Ол
бүгіндердегі жаңа технология; компьютер, кино, фотопарат сияқты техникамен
тай таласып өз дәстүрінен айнымай дамып келеді.
Оның басты себебі адамның рухани қажеттілігіне байланысты живопись
адам даму ғылымына ерекше еңбек етіп келе жатқан табиғатымен тығыз
байланысты. Жаңа технология фотопарат, кино, компьютер өз кереметтіктерінің
сырын бөлшектеп те тұтас та үлгіде жылдамдап көрсете алатын қабілетке ие.
Олар көріністерді сол қалпында көрсетіп оны монтаждап та басқа нұсқаларға
айналдыра отырып әр нәрсенің сыртқы формасының кейіптерін жіті көрсете
береді. Ал живопись болса адамның жан-дүниесімен байланысты көркем бейне
сырларын ұқтыра алатын жеке тұлғаның сезім түйсіктеріне кірігетін
құбылыстарымен ерекше, адами рухани талаптар мен танымдық қабілет
үдерістерімен табиғи түрде қамтылып жатыр. Сол себептен де живописьпен
пейзаж жанрында, яғни, табиғат көріністерін сала білу,және пейзажға
арналған көркем туындыны шығара алу суретші үшін де, таным сезімін
арттырғысы келген жеке тұлға үшін де әр кезде де көкейкесті өзіндік маңызын
арттыра түспек. Пейзаж живописші суретші үшін негізгі шабыт көзі деп айтуға
болады.
2. Пейзаж живописі Қазақстан суретшілерінің шығармашылығында.
Пейзаж жанрында кез келген мәдениеті дамыған елдің суретшілері
еңбек етеді деп білеміз. Кеңес дәуіріндегі Қазақстан живописінің дамуы
біршама жаңа заман алып келген технология, мәдени өмір ерекшеліктерімен де
тығыз байланысты. Ал шындығында бейнелеу өнерінің шынайы өмір көріністерін
сомдай бағытарының қалыптасуы мен дамуы Қазақстанда Х1Х – ғасырдың
ортасынан - қазақтың ұлы ғалымы Ш. Уалихановтың еңбектерінен бастау
алады. ХХ ғасырдағы 20-30 жылдар коллекциясы негізінен шынайы көңілмен
орындалған аз ғана акварель мен суреттер. Ә.Қастеевтің, А.Исмаиловтың,
К.Ходжиков пен Х.Ходжиковтердің жұмыстары сол уақытты кейіптейтін терең
ішкі сезімге толы шынайы туындылар.
Қазақ тақырыбына алғаш дендеп енген, ерен еңбек еткен Николай Хлудов.
1850 жылы туылған 1935 жылы қайтыс болған 1875 жылы Одессада оқыған 1879
жылдан бастап Верный (қазіргі Алматы) орта мектебінде сабақ берді. Жетісуда
сызушы және жер өлшеуші болып жұмыс істеді қызмет бабымен қазақ ауылдарында
болды.
1886 жылы Хлудов ғылыми экспедициясына қатысты орыс география
қоғамының белсенді бір мүшесі онымен қатар осы кездерде сыршырай саласында
жетісті еңбектер жазды. Алғашқы жұмыстарынан композициялық тиянақтылық бояу
үйлесімін көрушіні баурап алар шеберлігі айқын сезіледі.
Мемлекеттік музей қорында Хлудовтың 100 ден аса туындысы сақтаулы.
Хлудовтың үздік шығармалары Тайынша мінген бала, Түнгі барымта,
Дауылда қалғанда т.б.
1920 жылы Верныйда жастар үшін 1 – ші жастар студиясын ашады.
Қазақ мәдениетіне үлкен үлес қосқан алғашқы кәсіби суретші Әбілхан
Қастеев 1904 жылы қаңтарда қазіргі Алматы облысы Шежін ауылында туған
(Панфилов) ауданы.
Әке шешесі дихандықты кәсіп етіп еңбегін емген жарлы-жақыбайлар
әкеден тым ерте айырылады 8 жасында сиыр бақты Ә.Қастеев қазақ
мәдениетіндегі үлкен құбылыс. Ол республикамызда тұңғыш рет Қаз ССР інің
халық суретшісі деген атаққа тұңғыш ие болды.
ХХ- ғасырдың алғашқы 20-30 жылдары бұл өнер түрін тереңдей шеберлікпен
игерген ұлттымыздың бұл өнерінің бастауында тұрған кәсіби суретшілеріміз -
Ә. Қастеев, Ә. Исмаилов, Қ. Тельжанов О. Таңсықбаев сияқты т.б.
шеберлерімізхді айтуға болады. Олардың шығармащылық туындыларынан бастау
алған қазақстандағы бейнелеу өнеріндегі пейзаж өнерінің жандануы бүгінгі
дейін өсіп-өрбіп отырған жаңа ұрпақтан шыққан суретшілеріміздің көркем
туындыларымен жалғасын табуда.. Бүкіл әлемге әйгілі суретшілеріміздің
көркем туындылары сол суретшілеріміздің көркем туындылары сол кезеңдер
ішінде живопись, графика, мүсін өнері соңғы 50
жыл ішінде ғана өркендеуі, өйткені өткен ежелгі дәуірлер мен орта
ғарырларда сонау қазақтың бейнелеу өнері негізінен бастау алып тасқа
салынған суреттер, жас мүсіндер, сәндік өнер негізінде қалыптасып, сол
кезде өмір кешкен адамдардың эстетикалық дүние танымдық белгісіне айналған
дүниелермен тамырласып жатыр.
Ғасырлар белеңдерінен сондай тарихи мәліметтер ұрпақтан ұрпаққа
жетіп отырады. Кейінгі орта ғасырлар дәуірде жанды нәрсенің бейнесін
түсіруге тиым салатын ислам діні ғасырлар бойы қазақтың бейнелеу өнерінің
дамуына өзінің кедергісін тигізді. Ол адам, жануарлар бейнесін салуға
мүлдем тиым салды. Әйтсе де қазақ дүниетанымында қалыптасқан дүниетаным
тіршілігі өз танымынан айнымай ұлттық үлгісін жоймады. Қазақстанда, өзінің
төл-тума өнерін кәсіби игерген суретшісінің бойынан, жаңа негіздегі жүйелі
өнердің іргесін қалауға қол үшін берерліктей жақсы даярлығы бар қазақ
суретшілері мол болды.
Мысалы; сол пейзаж жанрындағы живопись мәдениетінің дамуы үшін
Республикамыздағы қазіргі жағдайда, ол жөнінде байсалды , әрі жан-жақты
пікір айтуға лайықты. Сол кездерде діни ұғымдардың ықпалы өте жоғары
деңгейде болғандықтан өз кедергісінің тигізгені шындық. Ол дін жөнінде
Ш.Уалихановтың да пікірлері әлі маңызын жойған жоқ . Бірақ, ұлттық
танымының іргесі сөгіліп үлгермеген қазақ мәдениеті өзінің сергектігін
көрсетті. Ол өркенниет көшіне уақтысына қалмай ілігіп отырды.
Оған тарихымыздағы мәдени өркениеттің даму жағдайы куә. Қазақстанның
көркем бейнелеу өнері барған сайын біртіндеп қайта қалыптасып сақ, ғұн
дәуіріндегі ұғымдарымен табысып түлеп дами бастады. Қазақстанның бейнелеу
өнері живопись түрінен кәсіби (профессоналдық) шеберлігін меңгеру жолында
қадамдарын қарышты басып үлкен-үлкен адымдар жасады. Қастеев табиғат
көріністеріне арналған суреттерінде нағыз шеберлікпен образды бейнелеудің
шыңына көтеріледі. Ол салған табиғат көріністері дәлме-дәл бір мекеннің
портреті, болып шығады.
Нәзік лиризмге толы мұндай суреттер өзіндік бейнелеу тәсілімен
еріксіз таңырқатады.
Бояудың бір-біріне қарама-қарсы түстерін пайдаланудан қашып, суретші
өзі салатын жердің ауасы мен бедерін мұқият зерттеп және живописьтің
полотнодағы мүмкіндіктерін алдын ала есептеп алады. Суреткерліктің үнемі
жаңа бір қырлары мен қыбын аша отырып қастеев Советтік Қазақстан,
Қазақстан жерінде, Тың жер сияқты бірқатар пейзаждық-тақырыптық
сериялар тудырды.
Жусанды даланың көз жеткісіз кеңдігін ол қарапайымда, айнытпай
бейнелейді; күн күйдірген шөптер мен ыстық сағым көмкерген аспанды әдемі
суреттеп, алтын астықты дала мен жаңа техника туралы әңгімелейді. Бұл
серияға оның Ғұмыр колхозы, Қызыл отау, Таулы жердің тыңын
көтеру, Шалкөде жайлауы, Егін орағы, Алтын дән, тағы басқа
шығармалары енген. Олардың бәрі ой тереңдігімен, табиғат жағдайын нәзік
көрсете білуі мен көңіл аударады.
Табиғат көріністерінде көбіне-көп адамдар бейнеленбейді, бірақ
суретші сол арада адамдар барлығына еріксіз илантады. Кез келген тақырыптық
көрмеге сол тақырыпты өзіміз қажет еткен деңгейде көрсете алатын және
экспозицияға негіз бола кететін шығармаларды Қастеев мұрасынан әрқашан
қиналмай табуға болады. Қастеев дарын табиғатына өнерпаздық қабілетіне,
бейімділігіне қарағанда ең алдымен шебер пейзажшы болып табылады.
Яғни, жас суретшілер: С. Романов ,Г.Исмаилова, Д. Кенбаев, А.Ғалымбаева
сияқты шеберлер өздерінің аяқ алысын байқатты, көзге көріне бастады, олар
өздерінің әзірге бұғанасы бекіп, қабырғасы қатпаған балаң шығармаларын да
бүкіл елді қамтыған алып істерді, жаңа құбылыстарды көркем бейнелеуге
тырысты. Молдахметтің дипломдық еңбегі Сүйінші (1948) картинасы
оқытушыларға да суретшілерге де көрермендерге де ұнады.
Қызғалдақтары көз жауын алатын көктемгі далада аттарын соқтыра
желдіріп, қыз бен жігіт келеді. Сүйінші - Жеңіс хабаршысы. Салт
аттыларда, құлпырған қызғалдақтар да көңіл қуанышы мен салтанатты паш
етеді. Дала бейнесі сәтті шыққан.
Кескіндеме арқылы табиғаттың ғажайып көркін, ең алдымен, даланың
шалқар кеңістігін ең бастысы, оның әсемдігін бере алатынымды сезінген
кезде, - деп еске түсіреді суретші.
Тың жерде болу Кенбаевтің творчествосында маңызды роль атқарды. Нақ
осында, сұлу көкше жерінде, шопан еңбегі жайлы кескіндемелік полотно жасау
ойы туады.
Шопан әні (1956) эпикалық әрі өзіндік бір сырластығы бар дүние
болып шығады. Суретші талай рет көріп, түйсінген қарапайым, үйреншікті
көрініс ерекше бір пластикалық шешім тауып, монументалды образ болып
шыққан. Пейзажды көрсетуде, кемел суретшінің қолтаңбасы сезіліп тұр, жарық
ауа перспективасы бойынша аптапты ауа қалай дәл көрсетілген аспан мен
жердің нәзік колориттік үйлесімі қандай. Осының бәрі табиғатың ерекше
поэтикасын көрсетеді.
Айша Ғарифқызы Ғалымбаева 1917 жылы 29 декабрьде Алматыға таяу
жердегі Есік селосында туған. 1943 жылы Алматы көркемөнер училищесін
бітірген соң ол 1949 жылы бүкілодақтық мемлекеттік кинематография
институтында суретші – көркемдеуші деген мамандық алып шығады.
А.Ғалымбаеваның көптеген сюжетті шығармаларында пейжаз, көңіл күйге
орай табиғат образдары атасып келіп отырады. Көбіне-көп оларда тіркес
тіркес тау жоталары, адырлы алыс қиырлар, боз жусан мен бүрген
өскен жазық далалар суреттеледі. Суретші Болашақ совхоз (1964) деген
шығармасында тамаша лирикалық пейзаж жасады. Онда таң алдында тыныстап
маужыраған дала бейнеленген. Кейде суретші пейзаждары, мысалға, ай сәулесі
түскен кең дала төсінде бір топ әйел бейнеленген Әйелдер арманы (1965)
немесе Қала (1975), Мазарлар (1975) сияқты шығармалары Ыстықкөл
төңірегіндегі көне ескерткіштерді көре отырып, яғни өмір шындығының
әсерінен тусада ертегі сияқты сипат алып, құпия тылсымға, романтикалық
сарынға толы болып келеді.
Соның ішінде Қазақстанда бейнелеу өнерінің ең құнарлы өрісі -живописке ең
алғаш жол салған Ә.Қастеев, Ә.Ысмайлов, Тельжанов Қ. т.б. сынды суретшілер
болды.. Қазақстанның бейнелеу өнерінің живопись түрі көп ұлтты еліміздің
барлық халықтарының өнерімен тығыз байланыста болып ойдағыдай дамыды,
солармен бірге жалпы кеңестік өнерді гүлдендіруге үлес қосты. Көптеген орыс
суретшілері: Г.Крылов, С.Герасимов, А.Пластов, А.Леонтьев, т.б.туындылары
болды.
Олар кеңестік дәуірдегі пейзаж жанрын дамытқан беделді шебер
тұлғаларға айналды. ХХ- ғасырдың басында Қазақстан бейнелеу өнеріндегі
живопись өнері Совет дәуірінде профессионалдың шеберлігін меңгеру жолында
алғашқы қадам жасады. Өнердің тұңғыш өкілдері Жанкин ағайынды Ходжиковтар,
Октощенко, Оленов т.б. Хлудов бастаған А.Черкасский, Я.Сидоркин, бірнеше
суретшілерді айтуымызға болады.
Кеңес дәіріндегі бейнелеу өнеріндегі живопись түрінің алатын орны
ерекше, өйткені азамат аңызға айналған, қазіргі кеңестік дәуірге қуанышты
да жасампаз күшінің жемісті болуымен баянды табыстарын паш еткен сонау Ұлы
отан соғысы жылдарындағы бүкіл елге сын болған қатерлі бейбіт еңбегі
Қазақстанның бүгінгі таңында Республика суретшілерінің шығармасынан
көрініс тапты. Х1Х- ғасырда патшалық Россия тұсында шет қақпай қалып, тек
халық өнерімен бірге келген живопись өнері сонау кеңестік заманмен бірге,
қазіргі тұрғыда негізінен өзіндік дәстүрімен қалыптасып өркендей түсуде.
Енді бүгінгі ғажайып күндерде живопись түрі Қазақстанда мүмкіндігінше
түрлі орындалу пластикалық формасы арқылы шынайы көрсетуге болады.
Қазақстан суретшілері 1960 жылдардан бастап нақты ұлттық сипатқа ие бола
бастады. Ұлттық сипатта бейнелеу өнеріндегі живопись жанрында өзіндік
ерекше таңбасын қалдырған жас суретшілер шықты. Олар: С. Айтпаев, М.
Әлиев, т.б қоса олардың ізін басушы топтағы суретшілер М. Нұрлыбаев,Ә.
Нақысбеков, К. Ақанаев, Е. Төлепбаевтар болды. Алайда бұл суретшілердің
туындыларында қазақ даласы , табиғат көріністері үлкен орын алып отырды.
Бұл буыннан кейінге суретшілер арасынан да бүгінде өзіндік қолтаңбалары
айшықты таланттар баршылық. Олар өз көрмелерін шет елдерде жиілеп өткізуде.
Қазақтың пейзаж жанрында живописьтен шығармашылық жұмыста
жасаушы буындар көптеп пайда болды. Бүгінде пейзаж жанры Қазақстан өнерінде
өзіндік ұлттық нақышын қалыптастырып үлгерді. Пейзаж өзінің көркем
эстетикалық әрін бейнелеу өнері тілінде сөйлетіп келеді.
Мысалы, Жанатай Шарденов – қазақ суретшілерінің орта буын өкілі. Ол
1927 жылы 4 сәуірде Ақмола облысының Ковыль селосында дүниеге келген.
Алматы көркемсурет училищесін, содан кейін Ленинградта ұлттық студияны
бітірген. Ол өзіндік қолтаңбасы қалыптасқан республикамыздың дарынды
живописьшілерінің бірі. Оның бояуларды үйлестіруінде, түр-түсін қапысыз
таңдауында мін жоқ деуге де боады.
Қазақ ССР өнерге еңбегі сіңген қайраткер Жәкеңнің қала пейзаждарын,
тау көріністерін, жалпы табиғаттың төрт мезгілін бейнелеуінен басқаларға
ұқсамайтын бояулар құлпырысын, түс пен түстің жарысын теңдесе түсуін анық
аңғаруға болады.
Ыстық көл, Медеу, Қысқы бақ, Түнгі тау сияқты пейзаждарына
қарап отырып, суретші жаратылыс құбылыстарын, оның стихиялық бастауларын
қалай бере білген деп бас шайқайсыз.
Түрлі түстер арқылы адам жүрегін шым еткізуі қандай! Жарық пен жылу
үндестігі жөнінен онымен парапар келетін суреткер қазір бізде кемде-кем
депте батыл байлам жасауға болады. Сондықтан американ пейзажының хас
шебері, Алясканың жыршысы Рокуэлл Кенттің көзі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz