Қазақстанда олимпиада ізбасарларын дайындау жүйесінің дамуы
Қазақстанда олимпиада ізбасарларын дайындау жүйесінің дамуы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В010800- мамандығы – Дене шынықтыру және спорт
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1 ОЛИМПИАДА ОЙЫНДАРЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ..
11
1.1 Хельсинкиден Барселоноға
дейін ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
11
1.2 Ақ Олимпиада асуларында Қазақстан
спортшылары ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2 ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАН СПОРТШЫЛАРЫ ОЛИМПИАДА
ОЙЫНДАРЫНДА ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... .. 24
2.1 Атлантадағы алғашқы
сын ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... 24
2.2 Сидней
сайыпқырандары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... .. 37
2.3 Алмас қылыш қап түбінде
жатпайды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
46
2.4 Бейжіңдегі байрақты
бәсеке ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... . 51
2.5 Олимпиада ойындарындағы қазақстандық спортшылардың
кемшіліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 65
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 72
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... . 73
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Адамзат дамуының алғашқы белестерінде, аң аулау
мен соғыстар сәттерінде кімнің күштірек, жылдамырақ екендігі кімнің алтын
медаль, кімнің күміс медаль алатынын емес, кімнің өлетінін, кімнің тірі
қалатынын айқындайтын. Бара-бара адамдар өз бойына табиғат-ана дарытқан
қуаттың кәдулігі тіршілік етуден артылатынын, өзінен-өзі ойнап, секіріп
жататын басқа да жан-жануарлар сияқты сол энергияның уақытылы сыртқа шығып
тұруы қажет екенін пайымдай бастаған. Ағылшын филосфтары Г.Спенсер мен Ф.
Шиллер мұны ойын теориясы деп анықтаған болатын. Сол теория бойынша спор
тіршілік иелерінің зат алмасуындағы сақтыандырушы клапан міндетін атқарады.
Солай десек, адам артық қуатты өзінен-өзі ойнап, секіріп жүріп-ақ неге
сыртқа шығара бермейді? Адамдар неге жарыс алаңына барады, неге алысып-
жұлысады? Өйткені, бәсекелестік-биологияның басты белгілерінің бірі. Ең
жоғарғы деңгейдегі биологиялық түр ретінде адамның бойына бәсекелестік
қанымен бірге құйылған. Қай индивидумның күштірек, жылдамырақ, шыдамдырақ
екенін анықтау міндеті бүгінгі заманғы спорттың ережелері қалыптасуы былай
тұрсын, ежелгі Олимпия ойындары ұйымдастырылмай жатып-ақ алға қойылған.
Ежегі гректердің ақылдылығы адам бойындағы артық қуатты жұмсаудың жаңа
жолын жүйелеп бергендігімен танылады. Ал олардың даналығы адамдар бір-
бірімен қалайда бәсекелеспей тұра алмайтынын, жеке адамдардың бәсекесі әрі
барғанда төбелеске ұлласа, елдердің, халықтардың бәсекесі соғысқа
ұласатынын білгендігінен, халықаралық жарыстар ұйымдастыру арқылы
адамдардың, мемлекеттердің бойындағы бәсекелестік қуатын басқа бағытқа
бұруға болатындығын елден ерте түсінгендігінен білінеді. Міне, сондай
мақсатпен біздің заманымызға дейінгі 884 жылы ежелгі Эллада елінің
мемлекеттері-Элида мен Спартаның әміршілері Ифит пен Ликургтың арасында
Зевс құдайының құрметіне жалпыгректік спорт мерекесін өткізу жөнінде
келісім жасалған. Ол заманда грек мемлекеттері бір-бірін бітпейтін де
қоймайтын соғыстарда титықтатып тұрған. Элида патшасы Ифит билігі қолына
жаңа тиген елін қанқасап қырғыннан қалай сақтап қалудың жолын ойлап,
Дельфидегі қадірменді абыздан ақыл сұрай барады. “Құдайлардың көңілінен
шығатындай ойын ұйымдастыр!” дейді әлгі абыз. Әрі ойлап, бері ойлап
келгенде осы Олимпия ойындарының идеясы туындайды. Жарыстың өтетін орны
Элида жеріндегі Олимпия қаласы болып белгіленеді. Гректер Танталдың ұлы ер
Пелопстың денесі осы Олимп тауына жерленген деп сенеді. Ежелгі Элладаның
бас құдайы Зевстің осы тауда мекен еткені өз алдына. Оның үстіне Олимпия
елдің кіндік тұсына орналасқан, қай қаладан да жарысқа жиналатындарда жедел
жете алады. Сол тұстағы алғашқы ойындардың ең керемет қасиеті-Олимпия
қаласында жарыс жүріп жатқан кезде бүкіл Эллада жеріндегі соғыс атаулы
тоқтатылып, қасиетті бейбітшілік күндері жарияланатын. Бір-бірін атарға оғы
жоқ болып жүрген қалалардың спортшылары Олимп етегінде бейбіт сайысқа түсіп
жататын.
Зерттелу деңгейі. Алғашқы Олимпиялық ойындар жөнінде деректер онша көп
емес. Әуелде жарыстардың тек жүгіруден өткені мәлім. Біздің дәуірімізге
дейінгі 708 жылдан кейін ғана жүгіруге күрес пен бессайыс қосылған екен. Ал
б.д.д. 688 жылғы ХХІІІ-ші Олимпия ойындарында спорт түрлерін жұдырықтасып
төбелесу толықтырыпты. Олимпиада жеңімпаздары сол заманда-ақ ерекше
құрметке бөленгенін, айрықша мадақталғанын олардың мүсіндері қалаларға
орнатылғанынан, бейнелері шақа ақшаға соғылғанын аңғаруға болады. Олимпия
ойындары әу бастан-ақ төрт жылда бір ұйымдастырылып тұрған. Б.д.д. 540-516
жылдар аралығында Кротон қаласынан шыққан Милон атты атлеттің жеті бірдей
Олимпиадаға қатысып, алтауында жеңіске жеткені тарихтан мәлім. Олимпия
ойындары кезінде жиналған жұртшылықтың алдында тарихшы Геродот, ақын
Лукиан, шешен Демосфен, филосф Сократ, математик Пифагор секілді
тұлғалардың сөз сөйлегені де белгілі. Сонымен, Эллада жерінде Олимпиа алауы
қанша рет жанған дейсіз ғой? 292 рет! Иә, бұл ойындар үздіксіз 1168 жыл
бойы жалғасып келіпті. Не деген биік мәдениет! Эллада Рим меншігіне
өткеннен соң да Олимпия ойындары бірнеше ғасыр бойы өткізіле берген.
Өкінішке қарай, Ойындардың түбіне діни фанатизм жеткен: біздің
дәуіріміздегі 394 жылы Рим императоы Феодосий Ι бұл дәстүрден діни сипат
табады да, Олимпиадаға тыйым салады. Оның ізбасары Феодосий IΙ 426 жылы
тіпті қаланы өртеуге пәрмен етеді. Рим империясы құлағаннан кейін, VI
ғасырда Олимпия ойындарын еске салып тұратын ғимараттар мен мүсіндерді
күшті жер сілкінісі жермен жексен етеді. Жылдар өте береді. Бірінен соң
бірі жылжып жеткен ғасырлар адамзат жанында Олимпия ойындарын да бірте-
бірте жоя береді.
Олимпия ойындары қалай жаңғырған? Оны жаңғыртқан-археология. 1829 жылы
Олимпия қаласының орнында қазба жұмыстарын жүргізген археологтар, бүгінгі
тілмен айтқанда, тұтас спорт кешенін табады. Сөйтсе, қаладағы стадионның
үлкендігі сондай, оған 50мың адам сыйып кетеді екен. Стадия деген ұзындық
өлшемі (192,27метр) сол стадионның ұзындығынан шыққан екен. Атжарыс өтетін
алып гипподром, күрес өтетін гимнасий өз алдына бөлек...
Ал енді ежелгі эллиндер еліндегі аңызға айналған сол жарысты қазіргі
заманғы олимпиалық қозғалысқа айналдырған азаматқа келейік. Оның аты-жөні
бүгінде баршаға мәлім: Пьер де Куертен есімі әлем тарихына Олимпия
ойындарын адамзатқа қайта сыйлаған адам ретінде енген. Париж
университетінің салтанат залында 1892 жылдың 25-ші қарашасында жұртшылық
үшін оқыған сол дәрісін француз бароны “Олимпия ренесансы” деп атаған.
“Спортты интернационалды ету керек, Олимпия ойындарын жаңғырту керек! Біз-
өркениет мұрагерлеріміз!” деген сөздер сол күні айтылған. Бір жақсысы,
барон де Кубертен, өзі Сорбоннаның филасофия факультетін бітіргені, өзі
тарихпен, педагогикамен, соның ішінде дене тәрбиесі мәселелерімен
айналысқаны, өзі бокспен, сайыспен, ескек есумен, ат спортымен шұғылданғаны
аздай, ағып тұрған шешен кісі еді. Француздың әйгілі әулеттерінің өкілі
ауқатты да адам болатын, көп елді, көп жерді көрген, ежелгі Олимпия қазба
жұмыстарымен де танысқан. Осындай қасиеттерінің арқасында Кубертен
айналдырған екі жылдың ішінде өзінің ежелгі Олимпия ойындарын өмірге қайта
оралту жөніндегі идеясын жақтайтын көптеген саясаткерлерді, қоғам
қайраткерлерін әлемнің талай елінен тауып, маңайына топтастырып үлгерді.
Ақыры, 1894 жылы Парижде Пьер де Кубертеннің шақыруымен он екі ел өкілдері
қатысқан халықаралық конгресс өтіп, онда төрт жылда бір рет Олимпия
ойындарын ұйымдастырып тұру жөнінде шешім қабылданады. Кубертеннің өзі
Халықаралық Олимпия комитетінің бас хатшысы болып сайланады. Олимпия алауын
Олимп тауындағы Зевс храмының жанында, күн сәулесінен қыздырып барып тұтату
идеясын да, Олимпия символы етіп бес құрлықтың бірлігін білдіретін бес
шығыршықты бекітуді де ұсынған осы барон. Ал енді Ойындарды жаңғыртуды қай
жылы бастау керек? Оның да реті әдемі келе кеткен: 1896 жылы Ежелгі
Элладада Олимпия ойындары адамзатқа бейбіт бәсекенің жолын салып берген
Афина қаласында сол 1896 жылы өткізілген. Оған 13 елдің спортшылары
қатысқан. Жарыс спорттың 9 турі: грек-рим күресі, велисопед, гимнастика,
жеңіл атлетика, суға жүзу, нысана көздеу, теннис, ауыр аттлетика және сайыс
бойынша ұйымдастырылған. Алғашқы Олимпия чемпионы-Гарвард университетінің
студенті Джеймс Коннолли. Оның үш дүркін секіруден 13 метр 71 сантиметрлік
көрсеткіші-тұңғыш олимпиялық рекод. Бірінші Олимпиадада марафон жарысы
жеңіл атлеттиканың жаңа түрі ретінде бағдарламаға енгізілді. Грек-парсы
соғысы кезінде Мильтиадбасқарған грек қолының парсы патшасы Дарийдің
әскерін аз күшпен жеңгені, сол хабарды Афинаға жеткізу жас жауынгер
Фидипидке тапсырылғаны,оның аптап ыстықта өліп-өшіп қалаға жүгіре кірген
бетте: “Біз жеңдік!” деуге ғана шамасы келіп, жантәсілім еткені бізге
мектеп оқулықтарынан мәлім. Майдан даласы 42 шақырым 195 метр болып
шыққаны, сол кейін марафондық қашықтық ретінде бекітілгені де белгілі.
Халықаралық Олимпиада комитеті өткізетін қысқы спорт түрлерінің
кешенді жарыстар төрт жылда бір рет болатын Олимпиада ойындары болып
табылады. 1994 жылдан бастап, ХVΙΙ қысқы Олимпиада ойындары өткізіліп
келеді. Алғашқыда бірнеше спорт түрлері Олимпиада ойындарының
бағдарламасына енгізілді:конькиймен мәнерлеп сырғанау (1908 және 1920 жыл),
шайбалы хоккий (1920жыл).
Қысқы Олимпиада ойындары жүйелі түрде өткізіліп тұратындығы Прагада
өткен Халықаралық Олимпиада комитетінің 1925-ші сессиясында бекітілді.
Дүниежүзілік қысқы спорттың жемісті жетістіктерінің нәтижесінде Халықаралық
Олимпиада комитеті 1924 жылы Францияның Шамони қаласында өткен қысқы
Олимпиада ойындары алғаш өткізілді. Қысқы Олимпиада ойындарының тарихы осы
Олимпиада ойындарымен тікелей байланысты.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Келешек ұрпақтың салауатты өмір
салтын қалыптастыру барысында Олимпиадалық ойындардың ерекшелгктерімен,
дүбірлі додалардағы қазақстандық спортшылардың көрсеткен өнері мен
жетістіктерін насихаттау.
Жұмыстың тапсырмалары:
-Денсаулықты нығайту және слауатты өмір салтын қалыптастыру бойынша
білім беру;
-Түн қатып, түстері қашқан ұлан-асыр дүниежүзілік бәйгеде арғымақтай
аттай атой салған КСРО құрамындағы спортшыларымыз бен бәсеке барысында
елдердің бір-бірімен бейбіт қатынастарының дамығандығын өскелең ұрпаққа
дәріптеу;
-Ғасырдан-ғасырға жалғасын тауып келе жатқан Олимпиада ойындарының
ерекшеліктерімен таныстыру;
-Қысқы Олимпиада ойындарының тарихын, қазақстандық спортшылардың ақ
Олимпиада асуларындағы жетістіктерін жеткізу;
-Егемендік алғаннан кейінгі ерліктері елге мұра, ұрпаққа ұран болған
спортшылардың ерліктері жайында мағұлмат беру және де жасөспірімдердің
спорт пен дене тәрбиесіне деген қызығушылығын арттыру;
-Тәуелсіз Қазақстан спортшыларының жетістіктері мен кемшіліктерін
айқындау және де қай бағытта жұмыс жүргізудің бағдарын белгілеуге
мүмкіншілік тудыру;
Зерттелу объектісі. Бағдарлама жалпы адамзат дамуының алғашқы
белестерінен-ақ адам денсаулығының нығайуы мен дамуын, соғыстардан әбден
титықтаған елдердің бір-бірімен бейбіт қарым-қатынастарының арқасында
өткізілетін осынау байрақты бәсекелердегі қазақстандық спортшылардың
жеңістерімен жеңілістері, олардың биік тұғырға көтерілгендігіне дейінгі
жетістіктерін айқындауды қарастырады.
Әрбір елде төрт жылда бір рет өткізілетін Олимпиада ойындарының
мақсаты, бұл дәстүрлі ойындардың ерекшеліктері мен есімдері алтын
әріптермен жазылатын қазақстандық алыптардың ерлігі баяндалады.
Сонымен қатар Олимпиада ойындарының тарихы, оның спорт және дене
тәрбиесі жүйесіндегі алатын орны, егемендік алғаннан кейінгі әрбір
Олимпиадалық ойындардың бағыты мен еліміздің абройы асқақтаған кезеңдер
туралы негізгі мағлұматтар хабарланады.
Зерттеу жұмысының құрлымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс кіріспеден, 2
бөлімнен, қосымша, қортынды және де пайдаланылған әдебиттерден тұрады.
1 ОЛИМПИАДА ОЙЫНДАРЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1.1 Хельсинкиден Барселоноға дейін
Елдің де, ердің де атын шығаратын бұл әлемдік дрежедегі спорттық
жарыстар екені белгілі. Олимпиада ойындарына қатысып, топ жару, артыңда көк
туын желбіретіп тұрған дүйім жұрттың тілегін орындау, ердің ерінің ғана
қолынан келетін ерлік. Мұндай ерлік жасау үшін адамның бойында қайрат,
намыс, жігер, табандылық пен қайсар мінез болмаса, Олимпиадада үлкен
жеңіске жол жоқ. Қазақ елінің намысын қорғап, еліміздің атынан
алғашқылардың бірі болып, 1952 жылы Финляндияның Хельсинки қаласында өткен
Олимпиада ойындарында жеңіл атлет Владимир Сухарев өнер көрсетті. Жеңіл
атлетикадан КСРО - ның спорт шебері қазақ спортының тәрбиеленушсі болып
табылады.
В.Сухарев Хельсинки Олимпиадасында 4 х 100 метрлік эстафета ойынында
22 команда ішінен екінші орынға тұрақтап, Хельсинкидегі ХV-ші Олимпиадада
күміс медель алған болатын. Онда төрт спортшы Б. Токарев, Л. Каляев, Л.
Санадзе, В. Сухарев қатысты. [ 1]
Ал 1956 жылы Авсралияның Мельбурн қаласында өткен ХVΙ жазғы ойындарға
Қазақстан сапынан жалғыз Евгений Семенұлы Кадяйкин қатысты. Жеңіл атлет
3000 метрге кедергілер арқылы жүгіруде 9 минут, 9,6 секунд нәтижесімен 9
орынға тұрақтады. Е. Кадяйкиннен бөлек Мельбурнда Анатолий Самоцветовте
балға лақтыру спортында сынға түсті. Сонымен қатар Геннадий Николаев 4х200
метрлік эстафеталық жүзуде ХVΙ жазғы Олимпиада ойындарының қола жүлдегері
атанды. Еңбек сіңірген спорт шебері 4х200 метрлік эстафеталық жүзуде өнер
көрсетеді. Алматылық алыптың 200 метр қашықтыққа жүзуде Еуропаның алты
дүркін рекордын жаңартқаны белгілі. Ал 200 метр қашықтыққа жүзуде КСРО –
ның екі рет рекордын орнатып, өз есімін спорт тарихына алтын әріптермен
жазатындай етіп қалдырды. Сондай – ақ түбі қазақстандық спортшы Владимир
Сухаревте бәсекеде бақ сынады. 4х100 метрлік эстафеталық жүгіруде он сегіз
команда ішінен екінші орыннан көрінді. Команда құрамында Л. Бартынев, Б.
Токараев, Ю. Коновалов, В. Сухарев сынды спорт саңлақтары болды. ХVΙ жазғы
Олимпиада ойындарында Г. Николаев, А. Самоцветов қола жүлдегелер атанды.
ХVΙΙ жазғы ойындар 1960 жылы Италия астанасында өтіп, Қазақстан оған
жеңіл атлет Василий Егорұлы Савинковты қосты. Батыс Қазақстан өңірінің
тумасы В. Савинков алдын – ала іріктеу жарысында төртінші орыннан көрінді.
800 метрлік қашықтыққа жүгірген В. Савинковтың көрсеткіші – 1 минут, 51, 4
секунд. Алайда, қазаққа бәрібір Рим Олимпиадасының орны бөлек. Осынау
дүбірлі сында КСРО туы астында өнер көрсеткен жалғыз қазақ Ғұсман Қосанов
100 метрге эстафедалық жүгіруде Олимпиаданың күміс жүлдегері атанды. КСРО
және Молдава, Украина елдерінің бірнеше дүркін жеңімпазы. КСРО рекордын
төрт рет жаңартып үлгерген Ғұсман Сейттықұлы КСРО – ның Ерен еңбегі үшін
орденімен марапатталған. Сонау Италия төрінде Ғұсман Қосановпен бірге 4х100
метрлік эстафеталық жүгіруде Л. Бартынев, Ю. Коновалов, Э. Озомен сынды
спортшылар бақ сынап қанжығасына күміс медаль байлады.
1964 жылы Токиода өткен ХVΙΙΙ жазғы ойындарға Ғұсман желаяқ інісі Әмин
Тұяқовты да ілестіре кетті. Маңғыстау облысының Таушық ауылында туған жеңіл
атлет Әмин Тұяқов ХVΙΙΙ жазғы ойында 4 х 100метр қашықтыққа жүгіруде сынға
түсіп, командалық есепте КСРО жеңіл атлеттері бесінші орында місе тұтуға
мәжбүр болды. [ 2 ]
Дүниеге қазақ атын сан мәрте шығарып әйгілеген даңқты спортшы, ұлттың
маңдайына біткен сирек саңлақ Әмин Тұяқов сегіз дүркін КСРО чемпионы,
Еуропа Кубогының иегері Һәм күміс жүлдегері, ондаған халықаралық бәсекенің,
КСРО халықтары спартакиадасының жеңімпазы, он төрт мәрте КСРО Қарулы
күштерінің чемпионы, одақ рекордын алты мәрте жаңартқан халықаралық
дәрежедегі спорт шебері. [ 3 ]
Токио Олимпиадасы Қазақстанға алғашқы алтын сыйлаумен де есте қалған
Олимпиада. Күншығыс елінде грек – рим күресінен сынға түскен Анатолий
Косановта қарсылас шыдатпады. Қазіргі бессайыс спортында Виктор
Александрұлы Минеев өнер көрсетті. Әзірбайжан жеріне қоныс тепкен
Қазақстандық спортшы Алматы қаласында туған. Олимпиада ойындарының
жеңімпазы И. Новиков, А. Мокеев, В. Менеев командалық сынақта – 14961 ұпай
жинас, жекелеген сында Виктор бесінші орынға 4894 ұпаймен тұрақтады. Бұдан
бөлек КСРО – ның сегіз дүркін чемпионы болған әйгілі ЦСКА құрамасының
ойыншысы баскетболшы Алачачян Арменак Мисакұлы Египет елінде туғанымен,
1955 жылы Мәскеуден Қазақстанға қоныс тепкен. Қазақстандық баскетболшы бұл
ойында жемісті өнер көрсетіп, күміс медельді еншіленді. Сондай – ақ
спорттық гимнастикадан Шымкент қаласының түлегі Юрий Яковльұлы Цапенкода
күміс жүлдені қанжығасына байлап, ел абыройын асқақтатты.
1968 жылы Мехикода өткен ХΙХ жазғы ойындарға Қазақстан алты спортшы
аттандырып, олар туған елге үш алтын, бір күміс медальмен оралды. Атап
айтқанда, волейболшылар Валерий Кравченков, Олег Антропов, Нина Смолеева
Олимпиадада алтынан алқа тағынса, грек – рим күресінен аса жеңіл салмақта
сынға түскен Василий Бакумен қарсыласына финалда ғана есе жіберді. Ал
Кравченко Валерий Иванұлына келер болсақ, 1966 жылы әлем чемпионы болған.
Сондай – ақ 1967 жылы және де 1971 жылы Еуропа чемпионы атанды. В.
Кравченко бірнеше рет әлемдегі ең үздік тосқауыл қоюшы және шабуылдаушы
ретінде танылған. Сонымен қатар көптеген елдердің ең үздік жиырма төрт
волейболшылары қатарынан он бір рет орын алған сайыпқыран, Олимпиада
ойындарының еңүздік ойыншысы ретінде бүкіл әлемге танылған. Ал Антропов
Олег Петрұлы Оңтүстік Қазақстан облысында туған. Халықаралық дәрежедегі
спорт шебері әлемнің әйгілі жиырма төрт волейболшыларының қатарынан алты
рет көрінді. ХΙХ жазғы Олимпиада ойындарының жеңімпазы негізінен
шабуылдаушы ретінде аса танымал. Ер жігіттермен қатар қыздарымызда биіктен
көріне бастады. Солардың бірі Смолеева Нина Николайқызы 1967 жылы спорт
шебері атанды. Ал 1968 жылы еңбегі сіңген спорт шебері болды. Н. Смолеева
әлемдік волейболдың ең үздік шабуылдаушыларының бірі болды.
1972 жылы Мюнхендегі ХХ жазғы Олимпиада ойындарына Қазақстан тоғыз
атлет барып, бір алтын, үш күміс, үш қола медаль жеңіп алды. Қазақстандық
грек – рим күресінің шебері Резанцев Валерий Григорьұлы 1966 жылы спорт
шебері болса, 1969 жылы Халықаралық дәрежедегі спорт шебері болады. Ал 1970
жылы еңбек сіңірген спорт шебері атанып, Мюнхендегі Олимпиадада алтын алып,
қазақ елінің абройын асқақтатты. Резанцев ізбасары Назеренко Анатолий
Иванұлы КСРО чемпионатына тоғыз рет қатысып, ХХ-шы жазғы Олимпиадасының
күміс жүлдегері атанды. Қазақ елінің намысын ту етіп, қорғап, әлем
елдерінің алдында алдынғы қатардан көріне білген жеңіл атлет Солдатенко
Вениамин Василийұлы күміс медаль алып, алыптар арасынан көріне білді.
Спорттық жүгіруден еңбегі сіңген бұл сайыпқыран 1972 жылы 5 км қашықтыққа
спорттық жүгіруде әлем рекордшысы болып танылды. Суға жүзуші Авоимов Виктор
Андрейұлы да бұл ойында екінші орыннан табыла білді. К. Василенко мен Л.
Лазариди баптаған Виктор Еуропа рекордын бірнеше рет жаңартқан және де
бәсекелестеріне бой бермеген спортшы күміс медальді қоржынына салды. В.
Абоимов тағы бір қашықтықта қола жүлде иеленді. Семсерлесуші Валетов Игор
Анатолийұлы мен волейболшы Кровченко Валерий Иванұлы елімізге қола медаль
әкелді.
Канаданың Монреаль қаласында өткен ХХΙ-ші жазғы Олимпиада ойындары
Қазақстандықтар үшін аспаннан алтын жауған Олимпиада болды. Монреальға ат
басын тіреген 11 отандасымыз 7 алтын медаль, 2 күміс медальді қоржынға
салды. Монреаль Олимпиадасы Шымкенттік гимнаст Нелли Кимнің Олимпиадасы
болды десе де жарасады. Даңқты жерлесіміз командалық біріншілікте қол тіреп
секіруде және еркін жаттығуда алдына жан салған жоқ. Көпсайыс қортындысы
мен жекелей біріншілікте Нелли қыз екінші орыннан табылды. Сонымен, бір
лимпиадада Шымкенттік спортшы үш алтын, екі күміс медаль жеңіп алды.
Шымкент мектебінің түлегі Мәскеу Олимпиадасында да чемпион атанды. Нелли
Кимнен бөлек, КСРО чемпионатына тоғыз рет қатысып биік белестерден көрініп
жүрген грек – рим күресінің нағыз шебері Былов Анатолий Михайлұлы. Тағы бір
алтын медаль олжалаған Резанцев Валерий Григорьұлы. Бұл спортшы Гиннестің
рекордтар кітабына енді. Себебі 1970 жылы және 1976 жылдар аралығында грек
– рим күресіне сайысқа түскендердің ішінен еш бір сайыста жеңілмеген. Үміт
күткен спортшыларымыз қатарынан өз дәрежесінде өнерін көрсетіп, қоржынға
алтн салған ауыр атлет Зайцев Юрий Константинұлы Ю. Зайцев елдің құрама
командасында 1973 жылдан бері өнер көрсете бастады. 1976 жылы 395 келі
көтеріп КСРО чемпионы атанды. Ал 19 жазғы Олимпиадада 385 келіні көтеріп
алтыннан алқа тақты. Ю. Зайцев әлем рекордын 3 рет, КСРО рекордын 4 рет
орнатты. Сонымен қатар баскетболшы қыз Надежда Шуваева да алтын медаль
иеленді. Ал еркін күрестен күміс алған Иванов Александр Николайұлы күреспен
1966 жылдан бастап айналыса бастаған. КСРО чемпионатына он рет қатысқан. [
4 ]
Тарих беттерінде алтын әріптермен жазылатын, Олимпиада ойындарының
бірі 1980 жылы Мәскеуде өткен ХХΙΙ – жазғы Олимпиада болып табылады. Мәскеу
төрінде талантты спортшыларымыз өнер көрсетіп әлемді мойындатып қайтқан
болатын. Спорттық бәсекеге жиырма Қазақстандық спортшылар аттанып, олардың
алтауы алтын, үшеуі күміс, жетеуі қола медаль жеңіп алған еді. Грек - рим
күресінің шеберлері бұл жолы да Қазақстан мектебінің даңқын айдай әлемге
таныта білді. 48 және 57 келі салмақ дәрежелерінде сынға түскен Жақсылық
Үшкемпіров пен Шәміл Серіковке Мәскеуде тең келер палуан табылмады.
Қажымұқан ізбасарлары намысқа тырысып, абыройды асқақтатты. Грек – рим
күресінің майталманы Жақсылық Үшкемпіров Жамбыл облысы, Байзақ ауданы,
Тегістік ауылында туған. Табиғатынан талантты, бәсекелестеріне бой бермеген
Жақсылық Үшкемпіров 1973, 1974, 1976, 1977, 1978, 1979 жылдардағы КСРО –ның
алты дүркін жүлдегері, 1975 – 1980 жылдардағы КСРО – ның екі дүркін
чемпионы. Кілемге алғаш аяқ басқаннан бастап санағанда, Жақсылық Үшкемпіров
айналасы үш жылдың ішінде КСРО құрама командасының мүшесі болып үлгерген
еді. Грек – рим күресінің ең әдемі әдістерінің көбін әлем көз тіккен
жарыстарға алып шыққан біздің елдің балуандары еді. Күрес шеберлігін жоғары
дәрежеде меңгерген балуандарымызды сол кезде –ақ әлем мықтылары мойындаған
болатын. Сондай балуандардың бірі Серіков Шәміл Керімұлы еді. Шәмілдің
алғашқы екпіні Кеңес Одағының 57 келі салмақтағы небір ақырған арыстан
жүректі балуандарын ығыстырып тастады. Олимпиада чемпионы Виталий
Константинов, Еуропа чемпионы Владимр Погудин, КСРО чемпионы В. Пивоваров
дегендер Шәміл келгенде кілемде еріксіз тастап шықты емес пе. 1979 жылы
Мексикада өткен әлем чемпионатында Юзеф Липенді келістіріп жеңген болатын.
Атақты Италян балуаны әлем чемпионы Паскуала Пассарелиді финалда 29,9
есебімен ұтқанда, дүниежүзінің білікті мамандары жағаларын ұстап,
таңданған. Шәміл Олимпиаданың тұңғыш чемпионы болмаса да, грек – рим
күресінде қазақтан шыққан тұңғыш әлем чемпионы. 1978 жылы КСРО
чемпионатымен әлем чемпионатын қатар жеңіп шықты. 1979 жылы Халықаралық
турнирде әлем чемпионаты мен Еуропа чемпионатында жеке дара шықты.
Дүниежүзінің бапкерлері мен балуандарының Шәмілдің өнеріне таңдай қағып
сүйінгені сол кез 1980 жылы Мәскеу Олимпиадасының чемпионы болды. [ 5 ]
Барлық жетістіктері КСРО рекордты болып табылатын зіл темірші,
Қарағанды облысы Шахталы өлкесінің бір туар азаматы Мазин Виктор алтыннан
алқа тағынды. 1980 жылдардағы Әлем чемпионы, 1980 жылғы Мәскеу
Олимпиадасының чемпионы жартылай жеңіл салмақ санатында әлем рекордын алты
рет жаңартқан. Алтын олжалаған алыптарымыздың қатарын тағы бір аруымыз,
баскетболшы Ольхова Надежда Александр қызы толықтырды. Жастайынан баскетбол
өнерінің қыр – сырын меңгерген Н. Ольхова 1975 жылы Сеулде өткен әлем
чемпионаты жеңімпазы. Сондай – ақ 1973 жылы Москвада, 1977 жылы Софияда,
1979 жылы Мехикода өткен дүниежүзілік универсиада чемпионы. Н. Тунда, В.
Моршинин, Ш. Юмашев баптаған бойжеткен бүкіл КСРО мақтанышына айналған.
Ватерпашы Сергей Котенкода өз әріптестерімен бірге жеңіс тұғырынан көріне
білді. 1974 жылы Қарағанды қаласында ешкімге белгісіз, әлем жұртшылығына
танылмаған жас жігіт Муравьев Владимир Павелұлы спорттың жеңіл атлетика
түрімен шұғылдана бастады. Ол елдегі жастар құрама командасы құрамына 1977
жылы қабылданып, онда екі жыл аянбай тер төкті. Көп еңбектің нәтижесінде
1979 жылы ересектер командасында өнер көрсете бастады. КСРО – ның он дүркін
жеңімпазы, Еуропаның үш рет чемпионы болған. Әлем жұртшылығын өз өнерімен
тәнті еткен спортшының ең үздік көрсеткіші 100 метрге жүгіруде 10,44 есебін
көрсеткендігі. Канаданың Монреаль қаласында өткен ХХІ– жазғы Олимпиада да
күміс медальді қанағат тұтты. Былғары қолғап шеберлерімен 60 және 63,5 келі
салмақ дәрежелерінде сынға түскен Виктор Демьянко мен Серік Қонақбаев та
күміс жүлдеге қол жеткізді. Бұл орайда Виктор Демьяненкоға обал болғанын
айта кетейік. Себебі, гонг соғылуға небәрі, 13 секунд қалғанда
Демьяненконың қабағы жарылды деп төрешілер жекпе – жекті тоқтатты. Ал,
бұл жекпе - жекте В. Демьяненко жеңіп жатқан болатын. Ал Қонақбаев Серік
Керімбекұлы Павлодар қаласының түлегі. 1978 жылы спорт шебері атанған.
Серік Қонақбаев 1979-1981 жылдардағы Еуропа чемпионы. (1964 – 1969 жылдары
бокстан, 1965-1968 жылдары қазақша күрестен Республика чемпионы) 1979 –
1980 жылдардағы КСРО жеңімпазы. Я. Полуса атындағы Алтын белбеудің 2
дүркін жеңімпазы. АҚШ пен КСРО құрама командалары арасындағы кездесудің 6
рет жеңімпазы атанған. 1978 жылғы Болгариядағы, 1979 жылғы Югаславиядағы
Халықаралық турнир жеңімпазы.
Сонымен қатар, жеңіл етлет Татьяна Лесовая қола медальді еншіленді.
1979 жылы КСРО жеңімпазы, 1979 жылы әлем чемпионатының күміс жүлдегері
Татьяна жетістіктеріде жаман емес еді.
Көгалдағы хокей шеберлерінің де қанжығасы майланды. Олар: Минулла
Азизов, Зигангиров Фарид және Олег Загороднев. Бұлардың қатарынан Мясников
Александр Иванұлы да көрінді. Александр еліміздің жастар құрама
командасында өнер көрсетті. 1978 – 1979 жылдардағы КСРО жеңімпазы қола
жүлдені жеңіп алды. Қолаға қол жеткізгендердің бірі, көгалдағы хоккейдің
қас шебері Ничепуренко Михаил Иванұлы ел құрамасында 1979 жылдан бастап
ойнады. 1979 жылы КСРО жеңімпазы. Осы құрама команда да өнер көрсеткен тағы
бір хоккейші, көгалдағы хоккейде еңбегі сіңген спортшы қола жүлде иегері
Гончаров Александр Сергейұлы. [ 4 ]
Ал 1984 жылы Америка Құрама Штатының Лос – Анджелесть қаласында өткен
ХХΙΙΙ– жазғы Олимпиадаға КСРО бастаған Социалистік елдер лагері байкот
жариялап бармай қойды. Есесіне 1988 жылы Сеулде өткен ХХΙV– жазғы Олимпиада
ойындарына 27 Қазақстандық спортшылар қатысып, 10 алтын, 3 күміс, 5 қола
медаль жеңіп алды.
Баскетболшы Тихоненко Валерий Александрұлы бұл Олимпиадаға дейін КСРО
жеңімпазы болған. Сондай – ақ 1981 жылы Грециядағы Еуропа чемпионатының
жеңімпазы. 1987 жылы Еуропаның күміс медальін олжалаған. 1985 жылғы Әлем
чемпионатының жеңімпазы Валерий Сеул Олимпиадасында алтыннан алқа тағылды.
Еліміз үкілеп аттандырған спортшылар арасында волейбол ойынының қыр – сырын
меңгерген нағыз шеберлерде бар еді. Олардың бірі Кировошеева Ольга
Юрийқызы. Ольга волейболмен 1971 жылдан бастап шұғылданады. ДЮСШ
жаттықтырушысы Е.Лавнина қолында жаттығады. 1979 жылы КСРО чемпионатына оны
жаттықтырушылары Ж. Махмутов, Н. Щербакова дайындады. Келешегінен зор үміт
күттіретін Ольга КСРО құрама командасының құрамында 1985 жылдан бастап
ойнады. 1984 жылы КСРО чемпионы болды және де Еуропаның екі дүркін
жеңімпазы атанды. Екінші волейболшы қыз Е. Овчиннинкова. Алтын арқалаған
алыптар қатарында Люкин Валерий Викторұлы ХХΙV– жазғы Олимпиада ойындарында
екі алтын, екі күміс медальді қанжығасына байлады. Ақтөбе қаласында туып
өскен Валерий КСРО – ның және Қазақстанның бірнеше дүркін жеңімпазы. Еуропа
чемпионатының көп сайыс, еркін жаттығулар, атты, шығыршықта және бөренеде
жатығуларын орындауда бес рет жеңімпаз атанды. Аянбай тер төккен гимнастшы
1987 жылы Роттердамда өткен Әлем чемпионатының жеңімпазы. Сеул
Олимпиадасында команда құрамында екі алтын медальға қол жеткізсе, өзі
жекелей өнер көрсетуде екі күміс медальді қоржынына салды. Мұндай
майталманның жаттықтырушысы КСРО-ның еңбек сіңірген жаттықтырушысы Э. Яров
болды. Әйгілі В. Уфимцев баптаған Новиков Владимир Яковльұлы Қазақстанның
және КСРО-ның бірнеше дүркін жеңімпазы. 1985 жылы Германияның Карлсруэ
қаласында өткен Еуропа чемпионатында кермелі аспапта өнер көрсетіп,
жеңімпаз атанды. Әлем чемпионатының екі дүркін күміс жүлдегері. Әлем
чемпионаты алдымен 1987 жылы Роттердамда, 1989 жылы Штуттгартта өтті.
Владимир Сеул Олимпиадасында да аянып қалмады. Алтын олжалап, таланттылар
көтерілген тұғырдан көріне білді. ХХΙV– жазғы Олимпиада ойындарда өзге
спорт түрлерінен бақ сынауға барған саңлақтарымызда жүлдеден шет қалмады.
Бүкіл әлем жұртшылығының назарына іліккен, қабілеті мен таланты ұштасқан
жүйріктер арасынан оза шауып, алңғашқылардың бірі болып алтын алғандардың
қатарында Муравьев Владимир Павлұлы да бар. А. Иванов пен А. Корнелюк
баптаған Владимир бәйге атындай суырылыпалға шыққаны әлі күнге дейін ел
есінде. Владимирдің ізінше Савин Виталий Анатолийұлы да алтын жүлдеге қол
жеткізді. Қарағанды облысы, Сәтбаев қаласында туған Виталий 1988 жылы КСРО
жеңімпазы. 1992 жылы 100 метр қашықтықта жүгіріп ТМД – да жүлделі
орындардан көрінді. Сонымен қатар 1992 жылы Жапонияның Хиросимо қаласында
өткен ХΙΙ – жазғы Азия ойындарында 100 метр қашықтыққа жүгіріп күміс
медальға қол жеткізді. 1992 жылы Италия қаласы Генуяда өткен Еуропа
чемпионатының жеңімпазы. Ол мұндай жемісті нәтижелерін Сеул Олимпиадасында
да қайталады. Дүбірлі дода алтын медаль алған Қазақстандықтар санын
толықтырған ауыр атлетшіміз Храпатый Анатолий Михайлұлы болды. Анатолий
Ақмола облысы, Атбасар қаласында туған. Алғашқы бапкері А. Сидров баптаған
зілтемірші 1984 жылы КСРО жеңімпазы болған. Сеулдегі сында Храпатый болгар
атлеті Асен Златаевтан қауіптенген еді. Бірақ жарыс кезінде күш беретін
дәрілердің ішкені үшін бірнеше болгар ауыр атлеттерінің нәтижелері есепке
алынбай, оларға енді мұндай жағдай қайталанса, бүкіл команда екі жыл бойы
ешқандай жарысқа жіберілмейді деп ескрту жасалды. Осысыған байланысты жеңіл
салмақты атлеттердің бәсекесінен кейін болгар штангашылары жарысқа шыққан
жоқ. Сондықтан осы жолы Асен Златаев пен Храпатыйдың бәсекесі болмай қалды.
Қос сайыста 412,5 килограмм салмақ көтеріп, жаңа Олимпиадалық рекорд
жасаған Анатолий Храпатый чемпиондық тұғырға көтерілді. Жүлделі орындарға
ие болған біздің Наиль Мухамедьяров пен поляк Славомир Завадаоның ғажайып
көрсеткіштеріне маңайлай алмай қалды. Қазақ даласының перзенті тұла бойы
тұнған күш, сол далада жаны дарқан орыстың арда жігіті ауыр атлетика
тарихына осылай өзіндік үлес қосты. Жамбыл облысы Қаратау қаласының тумасы
Яровенко Евгений Василийұлы сол қанатағы қорғаушы . 1975 жылы Қаратауда
балалар командасында алғаш рет ойнай бастайды. КСРО чемпионатында 173
кездесу өткізіп, 14 допты қақпаға дәл соқты. КСРО – дағы ең үздік 33
футболшы тізімінен орын алған Евгений есімі Олимпиада да алтын алған
алыптар есімімен қатар жазылады.
Ал, грек – рим күресінің майталманы Дәулет Болатұлы Тұрлыхановтың
жеңіп тұрған алтынын төрешілер айырбастап жіберді. Оңтүстік Корея астанасы
Сеулде өткен төрт жылда бір келетін спорт мерекесіне қатысқан Дәулет
финалға дейін қарсылас шақ келтірмеді. Оңынан келгенін оңға, солынан
келгенін солға лақтырып келген Семейдің топырағынан қуат алып өскен қазақ
батырына ақтық сында татами иесі Ким Ен Нам жолығып қалған еді. Алайда бұл
жекпе – жекте Тұрлыханов өзінің қарсыласын айқын басымдылықпен жеңгенімен,
төрешілер ұпай санын корейлік боксшының еншісіне көбірек жазып,
нәтижесінде, маңдай терімен тапқан алтынна қағылған ол күміске қанағат
білдірді.
1992 жылы КСРО чемпионатында (Университет) командасының құрамында
ойнаған Герлиц Ирина Яковлқызы ХХΙV – жазғы Олимпиада ойындарында қола
жүлдені қоржынына салды. Ирина Сеул Олимпиадасына дейін 1987 жылы Әлем
чемпионатының күміс жүлдегері атанды. 1980жылы Мәскеуде өткен жазғы
Олимпиада ойындарында алтын алған ватерполшы Сергей Котенко бұл Олимпиадада
қола медаль алды.Былғары қолғап шеберлері арасынан шыққан Мирошниченко
Александр Викторұлы Сеулде өткен дүбірлі сайыста қола медаль олжалады.
Қостанай қаласының ыраны бокспен 1979 жылдан бастап айналыса бастады. В.
Никулин Александрды бәйге атындай баптады. Қабілеті мол Мирошниченко 1986
жылы, 1988 жылы, 1989 жылы КСРО жеңімпазы болды. Ал, ХХΙV– жазғы Олимпиада
ойындарында алтын тұғырдан көріне білді. Қоланы қанағат тұтқандар арасында
бағанадан суға секіруге мамандандырылған Егоров Григорий Александрұлы
Алматы қаласының түлегі. Григорий 1988 жылы және 1990 жылғы КСРО жеңімпазы.
1988 жылғы Сеул Олимпиадасының қола жүлдегері. Б. Вишняков, А. Рыщенко
баптаған Константин Петровта төрткүл дүниені тамсандырып Сеулде үшінші
орынға табан тіреді. Константин дүбірлі додаға дейін бүкілодақтық оқушылар
спартакиадасында 1981 жылы жеңімпаз болса, 1982 жылы бүкілодақтық жастар
ойынының жеңімпазы болды. 1983 жылы, 1987 жылы КСРО чемпионатының жүлдегері
атанды. 1984 – 1985 жылдардағы КСРО Кубогының жүлдегері. 1986 жылы КСРО
халықтар спартакиадасының қола жүлдесін алған. 1987 жылы КСРО мен Германия
кездесуінің жеңімпазы. 1987 жылы Еуропа чемпионы және рекордты жаңартушы.
1987 жылы Еуропа Кубогын жеңіп алған.
1992 жылы Барселонода өткен XXV – жазғы Олимпиада ойындарында
Қазақстандықтар жүлделі орындардан көріне білді. 1992 жылы Испания қаласы
Барселонада өткен дүбірлі додаға ТМД елдері бірігіп қатысқандықтан, бұл
ойындардың қорытындысы 15 елдің еншісіне жалпы түрде жазылып кеткендігі
рас. Әйтпесе, сол Олимпиада да қазақстанның спортшылар екі қола, екі күміс
және бір алын медальға қол жеткізген еді. Жалпы, Олимпиада ойындарында
спортшыларымыздың қалай өнер көрсетуі көп жағдайда делегацияның бастап
барған ту көтерушіге тікелей қатысты. Мәселен, оның ұрандары, жігерлі
сөздері өзге спортшыларды да қанаттандырып, жеңіске бастар жолды ашып
береді. Сондай – ақ, туды сеніммен қабылдап алған спортшының өзі де дода да
барын салуын тиіс.
Барселонадағы ХХV– жазғы Олимпиада ойындарында ту көтеруші яғни
Қазақстандық делегацияны Католония төріне бастап барған Дәулет Болатұлы
Тұрлыханов болды. Дәулет жартылай финалға дейін жетіп, ақтық сынға бір
қадам қалғанда сүрінген ол қола медальға қол жеткізді. В. Тарасов, К.
Миловидов, Е. Ильющенко секілді бапкерлер бәсекеге қосқан Герлиц Ирина
Яковльқызы Барселона Олимпиадасында алтын олжалады. Баскетболшы Ирина Сеул
Олимпиадасында қола жүлде алғандар қатарында болған еді. Қарағанды облысы
Теміртау қаласының түлегі Меньшова Татьяна Николайқызы күміс жүлдені
олжалады. Волейболшы қыз АДК командасының құүрамында ойнады. 1987 жылы және
1991 жылдардағы КСРО чемпионатының күміс жүлдегері. Ал күміс алғандардың
Чебукина Елена Василийқызы АДК шеберлер командасына 1982 жылы келген. КСРО
чемпинатына Еленаны жаттықтырушы Н. Щербакова дайындаған. 1984 жылы
еліміздің құрама командасының мүшесі. Шабуылдаушы Елена 1988 жылғы Сеул
Олимпиадасының чемпионы, 1992 жылғы Барселонадағы XXV – жазғы Олимпиада
ойындарының күміс жүлдегері атанды. [ 6 ]
1.2 Ақ Олимпиада асуларында Қазақстан спортшылары
Егер қысқы Олимпиада ойындарының тарихына көз жүгіртсек, бұл
сайыстарда Қазақстанның көптеген саңылақ спортшыларының сайраған іздері
жатқанын аңғару қиын емес. Осыдан 46 жыл бұрын республикамыздың алғашқы
түлегі Олимпиада додасында бақ сынады. 1956 жылы Италияның Кортина д '
Ампеццо қаласында өткен ойындарда алматылық Александра Артеменко тау
шаңғысы бойынша өнер көсеткен еді. Содан кейінгі Олимпиадаларда конькиші
Юрий Малышев, Александр Керченко, шаңғышы Иван Гаранин қатысты. Бірақ сол
саңылақтарымыздың бір де біреуі жүлделі орынға іліге алған жоқ. Қазақстан
халқы Олимпиаданың алғашқы медальін табаны күректей жиырма жыл күтті.
1976 жылы Австрияның Инсбурск қаласында жерлестеріміз тұңғыш рет
жүлегерлер қатарынан көріне білді. Атақты Иван Гаранин шаңғышылардың 30
шақырымдық сайысында қола медальді жеңіп алды. Қазақ елінің абройы алғаш
рет Инсбурск қаласында өткен қысқы Олимпиада ойындарында асқақтады. Бүкіл
әлем жұртшылығының назарын аударған дүбірлі додада Қазақ елінің спортшылары
КСРО құрамында өнер көрсетсе де, айбынды спортшыларымыздың ерліктері
ешқашан ұмытылмайды. Кейінгі ұрпаққа үлгі боларлықтай ерліктер мұнымен ғана
шектеліп қоймады. Бұдан кейін іле-шала ол КСРО құрамасының сапында 4х10
шақырымдық эстафетада тағы да қола жүлдені қанжығасына байлады. Сондай-ақ,
осы күндері хоккейден Қазақстанның ұлттық құрамасы мен Өскеменнің “Торпедо”
клубын баптап жүрген жаттықтырушы Борис Александров аталмыш ойындарда алтын
медальді омырауына тақты. Міне, осылайша Инсбурск Олимпиадасы керемет өнер
көрсетуімен ерекшеленеді.
1980 жылғы Олимпиадаға отандастарымыз қатысқан жоқ. Ал араға төрт жыл
салып Сараевода алауы тұтанған жарыста күш сынасқан төрт бірдей
спортшымыздың ешқайысысы да нәтижелі өнер көрсете алмады. Бүгіндері ел
мақтанышына айналып отырған Владимир Смирнов Сараевода төртінші орынмен
шектелген еді. Олкезде сүрлеу саясаттың салдарынан қаншама айды аспанға
шығарар спортшыларымыздың тамырына балта шабылып, балуандарымыз жарыс
жолдарынан шеттетілгені баршамызға белгілі. Алайда мұндай кедергілер қазақ
спортының дамуына кедергі бола алмады. Жас өрендеріміз талпынып, одан да
биік нәтижелерге қол жеткізуге ұмтылды.
1988 жылы Калгариде Владимир Смирнов қос күміс медальді олжаласа,
Владимир Сахнов бір рет күміс жүлдені қанжығасына байлады. Төрткүл дүниені
тамсандырған осы бәсекеде еліміздің мерейі үстем болғаны анық.
Кеңес Одағы тарап, ТМД құрамасының сапында жарыс жолына шыққан
Қазақстан спортшылары Альбервилдегі ойындардан құр алақан оралды. Есесіне
1994 жылы жеке мемлекет ретінде тұңғыш рет қысқы Олимпиада ойындарына
қатысқан жерлестеріміз ғаламат көрсеткіштерге қол жеткізіп, жеңіс
тұғырларынан көріне білді. Мұның алдынғы қысқы Олимпиада ойынында еңсеміз
түсіп, есеміз кетіп оралған болатынбыз. Өзінің таң қаларлық жеңістерімен
бүкіл әлем жұртшылығын мойындатқан Владимир бұл жолы да аянып қалмады.
Владимир Смирнов 50 шақырымдық қашықтықта алтын медальді қанжығасына
байлап, 10 және 15 шақырымда екі рет екінші орынды иеленді. Алыптар
қатарынан көрінген Владимир биікті бағындырып, өз есімін тарих беттеріне
алтын әріптермен жазып қалдырды.
Араға төрт жыл салып, Наганода әйгілі спортшыларымыздың бірі Смирнов
30 шақырымдық қашықтықта үшінші орын алды. Дәл осындай көрсеткішке конькиші
қыз Людмила Прокашева да қол жеткізді.
Ал, Солт-Лейк-Ситиге 51 спортшыны атандырған еліміз үкілеп қосқан
қырандарымыздан үлкен үміт күткен еді. Алыптар айқасқа түсетін осынау
бәсекеге еліміздің намысын қорғауға 20 хоккейші, 13 шаңғышы, 8 конькиші, 4
трамплиннен секіруші және де екі-екіден фристайл, биатлон, тау шаңғысы
секілді спорт түрлерінен сайыпқырандарымыз аттанған еді. Жалпы
спортшыларымыздың арасында жас жағынын ең ересегі шаңғышы Андрей Невзоров.
Ол 36 жаста. Сондай-ақ, ардагер спортшылар қатарына жастары отыздан асқан
Людмила Прокашева, Любовь Вафина, Юлия Соловьева, Дмитрий Пантов, Елена
Антонова, Павел Рябининді жатқызуға болады. [ 7]
Жерлестеріміздің арасындағы ең жас хоккейші Екатерина Мальцева. Ол 17-
ге де толған жоқ еді. Оның командалық әріптестері – Любовь Алексеева, Ольга
Конышева және де Антонина Асанова 16 жаста болатын.
Солт-Лейк-Ситидегі 55 мың көрермен сиятын “Rice Ecceles” стадионында
өткен Ақ Олимпиаданың ашылу салтанатында Қазақстанның көк байрағын конькиші
Радик Бикчентаев ұстап шықты.
Жалпы спорттық сайысқа қатысатын әрбір саңлақ мәреге шыққанда “қапы
қалам-ау” деген ойды серпіп тастап,қайтсе де намысты қолдан бермеу үшін
шығатыны анық. Қазақ мұндайда “Бақ шаба ма,әлдебап шаба ма?” деп тегін
айтпаса керек.
Тәжірибенің жеткіліксіздігі ме, әлде сәтсіздік байланысты ма, әйтеуір
қазақстандықтар біз болжағандай көрсеткіштер көрсете алмады.
“Медальалады-ау” деп үміт артқан Людмила Прокашева 3000 метрлік
қашықтықты он алтыншы болып аяқтады. Алайда Людмиланың қысқы Олимпиада
ойындарындағы жетістіктерін ескерсек, конькиші қызға артар өкпеміз жоқ. Ал,
1500 метрге жүгірген Сергей Цыбенконың көрсеткіші де сол деңгейлес. Әйелдер
арасындағы эстафеталық жарыста 11 орынды місе тұтсақ, шаңғымен тұғырдан
секірудің командалық жарысында 13-ші сатыдан көріндік. Осылардың барлығы
Әлем Кубогында және сондай дәрежедегі жарыстарда, чемпионаттарда кемінде 5-
6 орынға қол жеткізген спортшылар болатын, бірақ олар жеңіс үшін ақтық
күштерін сарқа жұмсамаған секілді.
Осы орайда, он шақырымға жүгірген павлодарлық шаңғышы Андрей Головко
туралы жылы лебіз білдіруге болады. Ол аталған қашықтықты он бірінші болып
аяқтаса, эстафеталық жарыста көптеген Олимпиада жеңімпаздары мен
жүлдегерлерін артқа тастап өз кезегінде үшінші келді. Бірақ оның командалас
әріптестері бұл табысты одан әрі өрбіте алмады. Ал, бұдан шығарар қортынды-
елімізде талантты спортшылар бар, тек соларды дер кезінде анықтап, жұмыс
істеу. Яғни, баптау жағы бізде кемшін түсіп отыр.
Үкілі үміт таққан хоккейші қыздарымыздың ойын өрнегінде тактикалық
және техникалық кемшіліктер көзге ұрынып тұрды. Канада, Швеция, Ресей
елдерінің құрбыларымен кездесулерін былай қойғанда, 1999 жылғы Азия
ойындарында Қытай командасынан 0:3есебімен ойсырай ұтылған қыздарымыз, сол
қарсыластарымен негізгі уақытты тең аяқтап, қосымша кезеңде бір шайба
жіберіп ұтылуы әрине, өкінішті. Бірақ құрылғанына небәрі үш жыл болған
хоккейші қыздарымыз үшін осының өзі де жаман нәтежие емес. Қазақстанның
командасы осы Олимпиададағы өзінің ең жақсы нәтежиесіне қол жеткізді. Бірақ
оның өзі де көңіл көншітерлік емес. Шаңғыдан әйелдердің 4х5 шақырымдық
эстафетасында жерлестеріміз мәре сызығын 51,52,2 секундта қиып өтіп, жарыс
қортындысы бойынша 11-ші орынды иеленді. Бас жүлденің иегері Германия
құрамасының уақыты 49.30,6 секунд. Екінші және үшінші орында Норвегия мен
Швейцария еншіледі.
Қазақстан шаңғышылары арасынан Андрей Невзоров 13-ші орын алса, Андрей
Головко мәреге 23-ші болып жетті.
Қазақстан командасының ең “қарт”мүшесі Андрей Невзоров үшін бұл үшінші
Олимпиада. Осындай дүбірлі жарыстарда ол жүлдегерлер санатынан көріне
алмағанымен, құрлықтық бәсекелерде талай мәрте алдына жан салмады.
Республика көлеміндегі біріншіліктерде Невзоров әйгілі Владимир Смирновтан
кейінгі екінші нөмірлі шаңғышы ретінде танылады. 1998 жылы Жапониядағы
ойындарда Борис Александров бастаған ерлер құрамасы айды аспанға шығарып,
бесінші орын алған еді. Биылғы Олимпиадада Александр Мальцев тізгінін
ұстаған қыздар командасы жанкештілік танытса, медальдің де сыңғыры естіліп
қалар деп күткеніміз де рас.
Шаңғышылар жарысында да несібесіз болмауға тиіс едік. 4х5
эстафетасында Қазақстанның әйелдер құрамасы биылғы жылы өткен әлем кубогы
үшін бәсекелерде екі мәрте бесінші орынды олжалаған еді. Алайда біздің
спортшыларымызға әлі де көп еңбектену керек екен.
Шынында да, бұл біздер үшін есеміз кеткен, еңсемізді түсірген
Олимпиада болды. Қазақстан тәуелсіз мемлекет болғалы бері бірде-бір рет
жерлестерін осылай жерге қаратқан жоқ еді. Жазғы Олимпиадаларда жұлдызымыз
қалай жарқырағанын төрткүл дүние көрді. Қысқы ойындарда тек Альбервильде
ғана жүлдесіз оралдық. Бірақ Қазақстан ол кезде ТМД-ның туы астында өнер
көрсетті және де жүлдеге қолымыз жетпегенімен жанкештілік танытып, жер
бетінде осындай рухы биік, намысқой ел бар екенін көпшіліктің көзіне
жеткізе алдық. Алайда бұл Олимпиадада спортшыларымыз көрнекті ойын көрсете
алмады.
Ал, Туринен қоржынымыз бос қайтқалы баршамызға белгілі. Өзге спорт
түрлері бойынша жүлде алмақ тұрмақ, алғашқы ондыққа енудің өзі қиынға
соқты. [ 8 ]
Ванкуверде жалауын көтерген ХХΙ қысқы Олимпия ойындарына әлемнің
түкпір-түкпірінен алыптар айқасқа түсті. Канаданың аталған дүбірлі доданың
өту мүмкіндігін қанжығасына байлаған осынау қаласында алауы тұтанған
бәсекеде спорттың 15 түрі бойынша 86 медаль жиынтығы сарапқа салынады. Бұл
додаға Австралия, Австрия, АҚШ, Багам аралдары, Беларусь, Бельгия,
Болгария, Венгрия, Гана, Германия, Голландия, Гонконг, Грузия, Дания, Жаңа
Зеландия, Жапония, Израиль, Иран, Испания, Италия, Қазақстан, Қытай,Қайман
аралдары, Канада, Латвия, Литва, Ливан, Лихтенштейн, Молдова,
Монако,Моңғолия, Норвегия, Оңтүстік Корея, Польша, Ресей, Румыния, Сенегал,
Словения,Словакия, Солтүстік Корея, Түркия, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В010800- мамандығы – Дене шынықтыру және спорт
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 7
1 ОЛИМПИАДА ОЙЫНДАРЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ ... ... ... ... ... .. ... ... ..
11
1.1 Хельсинкиден Барселоноға
дейін ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
11
1.2 Ақ Олимпиада асуларында Қазақстан
спортшылары ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
2 ТӘУЕЛСІЗ ҚАЗАҚСТАН СПОРТШЫЛАРЫ ОЛИМПИАДА
ОЙЫНДАРЫНДА ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... .. 24
2.1 Атлантадағы алғашқы
сын ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... 24
2.2 Сидней
сайыпқырандары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... .. 37
2.3 Алмас қылыш қап түбінде
жатпайды ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
46
2.4 Бейжіңдегі байрақты
бәсеке ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... . 51
2.5 Олимпиада ойындарындағы қазақстандық спортшылардың
кемшіліктері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 65
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... ... .. 72
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... . 73
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Адамзат дамуының алғашқы белестерінде, аң аулау
мен соғыстар сәттерінде кімнің күштірек, жылдамырақ екендігі кімнің алтын
медаль, кімнің күміс медаль алатынын емес, кімнің өлетінін, кімнің тірі
қалатынын айқындайтын. Бара-бара адамдар өз бойына табиғат-ана дарытқан
қуаттың кәдулігі тіршілік етуден артылатынын, өзінен-өзі ойнап, секіріп
жататын басқа да жан-жануарлар сияқты сол энергияның уақытылы сыртқа шығып
тұруы қажет екенін пайымдай бастаған. Ағылшын филосфтары Г.Спенсер мен Ф.
Шиллер мұны ойын теориясы деп анықтаған болатын. Сол теория бойынша спор
тіршілік иелерінің зат алмасуындағы сақтыандырушы клапан міндетін атқарады.
Солай десек, адам артық қуатты өзінен-өзі ойнап, секіріп жүріп-ақ неге
сыртқа шығара бермейді? Адамдар неге жарыс алаңына барады, неге алысып-
жұлысады? Өйткені, бәсекелестік-биологияның басты белгілерінің бірі. Ең
жоғарғы деңгейдегі биологиялық түр ретінде адамның бойына бәсекелестік
қанымен бірге құйылған. Қай индивидумның күштірек, жылдамырақ, шыдамдырақ
екенін анықтау міндеті бүгінгі заманғы спорттың ережелері қалыптасуы былай
тұрсын, ежелгі Олимпия ойындары ұйымдастырылмай жатып-ақ алға қойылған.
Ежегі гректердің ақылдылығы адам бойындағы артық қуатты жұмсаудың жаңа
жолын жүйелеп бергендігімен танылады. Ал олардың даналығы адамдар бір-
бірімен қалайда бәсекелеспей тұра алмайтынын, жеке адамдардың бәсекесі әрі
барғанда төбелеске ұлласа, елдердің, халықтардың бәсекесі соғысқа
ұласатынын білгендігінен, халықаралық жарыстар ұйымдастыру арқылы
адамдардың, мемлекеттердің бойындағы бәсекелестік қуатын басқа бағытқа
бұруға болатындығын елден ерте түсінгендігінен білінеді. Міне, сондай
мақсатпен біздің заманымызға дейінгі 884 жылы ежелгі Эллада елінің
мемлекеттері-Элида мен Спартаның әміршілері Ифит пен Ликургтың арасында
Зевс құдайының құрметіне жалпыгректік спорт мерекесін өткізу жөнінде
келісім жасалған. Ол заманда грек мемлекеттері бір-бірін бітпейтін де
қоймайтын соғыстарда титықтатып тұрған. Элида патшасы Ифит билігі қолына
жаңа тиген елін қанқасап қырғыннан қалай сақтап қалудың жолын ойлап,
Дельфидегі қадірменді абыздан ақыл сұрай барады. “Құдайлардың көңілінен
шығатындай ойын ұйымдастыр!” дейді әлгі абыз. Әрі ойлап, бері ойлап
келгенде осы Олимпия ойындарының идеясы туындайды. Жарыстың өтетін орны
Элида жеріндегі Олимпия қаласы болып белгіленеді. Гректер Танталдың ұлы ер
Пелопстың денесі осы Олимп тауына жерленген деп сенеді. Ежелгі Элладаның
бас құдайы Зевстің осы тауда мекен еткені өз алдына. Оның үстіне Олимпия
елдің кіндік тұсына орналасқан, қай қаладан да жарысқа жиналатындарда жедел
жете алады. Сол тұстағы алғашқы ойындардың ең керемет қасиеті-Олимпия
қаласында жарыс жүріп жатқан кезде бүкіл Эллада жеріндегі соғыс атаулы
тоқтатылып, қасиетті бейбітшілік күндері жарияланатын. Бір-бірін атарға оғы
жоқ болып жүрген қалалардың спортшылары Олимп етегінде бейбіт сайысқа түсіп
жататын.
Зерттелу деңгейі. Алғашқы Олимпиялық ойындар жөнінде деректер онша көп
емес. Әуелде жарыстардың тек жүгіруден өткені мәлім. Біздің дәуірімізге
дейінгі 708 жылдан кейін ғана жүгіруге күрес пен бессайыс қосылған екен. Ал
б.д.д. 688 жылғы ХХІІІ-ші Олимпия ойындарында спорт түрлерін жұдырықтасып
төбелесу толықтырыпты. Олимпиада жеңімпаздары сол заманда-ақ ерекше
құрметке бөленгенін, айрықша мадақталғанын олардың мүсіндері қалаларға
орнатылғанынан, бейнелері шақа ақшаға соғылғанын аңғаруға болады. Олимпия
ойындары әу бастан-ақ төрт жылда бір ұйымдастырылып тұрған. Б.д.д. 540-516
жылдар аралығында Кротон қаласынан шыққан Милон атты атлеттің жеті бірдей
Олимпиадаға қатысып, алтауында жеңіске жеткені тарихтан мәлім. Олимпия
ойындары кезінде жиналған жұртшылықтың алдында тарихшы Геродот, ақын
Лукиан, шешен Демосфен, филосф Сократ, математик Пифагор секілді
тұлғалардың сөз сөйлегені де белгілі. Сонымен, Эллада жерінде Олимпиа алауы
қанша рет жанған дейсіз ғой? 292 рет! Иә, бұл ойындар үздіксіз 1168 жыл
бойы жалғасып келіпті. Не деген биік мәдениет! Эллада Рим меншігіне
өткеннен соң да Олимпия ойындары бірнеше ғасыр бойы өткізіле берген.
Өкінішке қарай, Ойындардың түбіне діни фанатизм жеткен: біздің
дәуіріміздегі 394 жылы Рим императоы Феодосий Ι бұл дәстүрден діни сипат
табады да, Олимпиадаға тыйым салады. Оның ізбасары Феодосий IΙ 426 жылы
тіпті қаланы өртеуге пәрмен етеді. Рим империясы құлағаннан кейін, VI
ғасырда Олимпия ойындарын еске салып тұратын ғимараттар мен мүсіндерді
күшті жер сілкінісі жермен жексен етеді. Жылдар өте береді. Бірінен соң
бірі жылжып жеткен ғасырлар адамзат жанында Олимпия ойындарын да бірте-
бірте жоя береді.
Олимпия ойындары қалай жаңғырған? Оны жаңғыртқан-археология. 1829 жылы
Олимпия қаласының орнында қазба жұмыстарын жүргізген археологтар, бүгінгі
тілмен айтқанда, тұтас спорт кешенін табады. Сөйтсе, қаладағы стадионның
үлкендігі сондай, оған 50мың адам сыйып кетеді екен. Стадия деген ұзындық
өлшемі (192,27метр) сол стадионның ұзындығынан шыққан екен. Атжарыс өтетін
алып гипподром, күрес өтетін гимнасий өз алдына бөлек...
Ал енді ежелгі эллиндер еліндегі аңызға айналған сол жарысты қазіргі
заманғы олимпиалық қозғалысқа айналдырған азаматқа келейік. Оның аты-жөні
бүгінде баршаға мәлім: Пьер де Куертен есімі әлем тарихына Олимпия
ойындарын адамзатқа қайта сыйлаған адам ретінде енген. Париж
университетінің салтанат залында 1892 жылдың 25-ші қарашасында жұртшылық
үшін оқыған сол дәрісін француз бароны “Олимпия ренесансы” деп атаған.
“Спортты интернационалды ету керек, Олимпия ойындарын жаңғырту керек! Біз-
өркениет мұрагерлеріміз!” деген сөздер сол күні айтылған. Бір жақсысы,
барон де Кубертен, өзі Сорбоннаның филасофия факультетін бітіргені, өзі
тарихпен, педагогикамен, соның ішінде дене тәрбиесі мәселелерімен
айналысқаны, өзі бокспен, сайыспен, ескек есумен, ат спортымен шұғылданғаны
аздай, ағып тұрған шешен кісі еді. Француздың әйгілі әулеттерінің өкілі
ауқатты да адам болатын, көп елді, көп жерді көрген, ежелгі Олимпия қазба
жұмыстарымен де танысқан. Осындай қасиеттерінің арқасында Кубертен
айналдырған екі жылдың ішінде өзінің ежелгі Олимпия ойындарын өмірге қайта
оралту жөніндегі идеясын жақтайтын көптеген саясаткерлерді, қоғам
қайраткерлерін әлемнің талай елінен тауып, маңайына топтастырып үлгерді.
Ақыры, 1894 жылы Парижде Пьер де Кубертеннің шақыруымен он екі ел өкілдері
қатысқан халықаралық конгресс өтіп, онда төрт жылда бір рет Олимпия
ойындарын ұйымдастырып тұру жөнінде шешім қабылданады. Кубертеннің өзі
Халықаралық Олимпия комитетінің бас хатшысы болып сайланады. Олимпия алауын
Олимп тауындағы Зевс храмының жанында, күн сәулесінен қыздырып барып тұтату
идеясын да, Олимпия символы етіп бес құрлықтың бірлігін білдіретін бес
шығыршықты бекітуді де ұсынған осы барон. Ал енді Ойындарды жаңғыртуды қай
жылы бастау керек? Оның да реті әдемі келе кеткен: 1896 жылы Ежелгі
Элладада Олимпия ойындары адамзатқа бейбіт бәсекенің жолын салып берген
Афина қаласында сол 1896 жылы өткізілген. Оған 13 елдің спортшылары
қатысқан. Жарыс спорттың 9 турі: грек-рим күресі, велисопед, гимнастика,
жеңіл атлетика, суға жүзу, нысана көздеу, теннис, ауыр аттлетика және сайыс
бойынша ұйымдастырылған. Алғашқы Олимпия чемпионы-Гарвард университетінің
студенті Джеймс Коннолли. Оның үш дүркін секіруден 13 метр 71 сантиметрлік
көрсеткіші-тұңғыш олимпиялық рекод. Бірінші Олимпиадада марафон жарысы
жеңіл атлеттиканың жаңа түрі ретінде бағдарламаға енгізілді. Грек-парсы
соғысы кезінде Мильтиадбасқарған грек қолының парсы патшасы Дарийдің
әскерін аз күшпен жеңгені, сол хабарды Афинаға жеткізу жас жауынгер
Фидипидке тапсырылғаны,оның аптап ыстықта өліп-өшіп қалаға жүгіре кірген
бетте: “Біз жеңдік!” деуге ғана шамасы келіп, жантәсілім еткені бізге
мектеп оқулықтарынан мәлім. Майдан даласы 42 шақырым 195 метр болып
шыққаны, сол кейін марафондық қашықтық ретінде бекітілгені де белгілі.
Халықаралық Олимпиада комитеті өткізетін қысқы спорт түрлерінің
кешенді жарыстар төрт жылда бір рет болатын Олимпиада ойындары болып
табылады. 1994 жылдан бастап, ХVΙΙ қысқы Олимпиада ойындары өткізіліп
келеді. Алғашқыда бірнеше спорт түрлері Олимпиада ойындарының
бағдарламасына енгізілді:конькиймен мәнерлеп сырғанау (1908 және 1920 жыл),
шайбалы хоккий (1920жыл).
Қысқы Олимпиада ойындары жүйелі түрде өткізіліп тұратындығы Прагада
өткен Халықаралық Олимпиада комитетінің 1925-ші сессиясында бекітілді.
Дүниежүзілік қысқы спорттың жемісті жетістіктерінің нәтижесінде Халықаралық
Олимпиада комитеті 1924 жылы Францияның Шамони қаласында өткен қысқы
Олимпиада ойындары алғаш өткізілді. Қысқы Олимпиада ойындарының тарихы осы
Олимпиада ойындарымен тікелей байланысты.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Келешек ұрпақтың салауатты өмір
салтын қалыптастыру барысында Олимпиадалық ойындардың ерекшелгктерімен,
дүбірлі додалардағы қазақстандық спортшылардың көрсеткен өнері мен
жетістіктерін насихаттау.
Жұмыстың тапсырмалары:
-Денсаулықты нығайту және слауатты өмір салтын қалыптастыру бойынша
білім беру;
-Түн қатып, түстері қашқан ұлан-асыр дүниежүзілік бәйгеде арғымақтай
аттай атой салған КСРО құрамындағы спортшыларымыз бен бәсеке барысында
елдердің бір-бірімен бейбіт қатынастарының дамығандығын өскелең ұрпаққа
дәріптеу;
-Ғасырдан-ғасырға жалғасын тауып келе жатқан Олимпиада ойындарының
ерекшеліктерімен таныстыру;
-Қысқы Олимпиада ойындарының тарихын, қазақстандық спортшылардың ақ
Олимпиада асуларындағы жетістіктерін жеткізу;
-Егемендік алғаннан кейінгі ерліктері елге мұра, ұрпаққа ұран болған
спортшылардың ерліктері жайында мағұлмат беру және де жасөспірімдердің
спорт пен дене тәрбиесіне деген қызығушылығын арттыру;
-Тәуелсіз Қазақстан спортшыларының жетістіктері мен кемшіліктерін
айқындау және де қай бағытта жұмыс жүргізудің бағдарын белгілеуге
мүмкіншілік тудыру;
Зерттелу объектісі. Бағдарлама жалпы адамзат дамуының алғашқы
белестерінен-ақ адам денсаулығының нығайуы мен дамуын, соғыстардан әбден
титықтаған елдердің бір-бірімен бейбіт қарым-қатынастарының арқасында
өткізілетін осынау байрақты бәсекелердегі қазақстандық спортшылардың
жеңістерімен жеңілістері, олардың биік тұғырға көтерілгендігіне дейінгі
жетістіктерін айқындауды қарастырады.
Әрбір елде төрт жылда бір рет өткізілетін Олимпиада ойындарының
мақсаты, бұл дәстүрлі ойындардың ерекшеліктері мен есімдері алтын
әріптермен жазылатын қазақстандық алыптардың ерлігі баяндалады.
Сонымен қатар Олимпиада ойындарының тарихы, оның спорт және дене
тәрбиесі жүйесіндегі алатын орны, егемендік алғаннан кейінгі әрбір
Олимпиадалық ойындардың бағыты мен еліміздің абройы асқақтаған кезеңдер
туралы негізгі мағлұматтар хабарланады.
Зерттеу жұмысының құрлымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс кіріспеден, 2
бөлімнен, қосымша, қортынды және де пайдаланылған әдебиттерден тұрады.
1 ОЛИМПИАДА ОЙЫНДАРЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1.1 Хельсинкиден Барселоноға дейін
Елдің де, ердің де атын шығаратын бұл әлемдік дрежедегі спорттық
жарыстар екені белгілі. Олимпиада ойындарына қатысып, топ жару, артыңда көк
туын желбіретіп тұрған дүйім жұрттың тілегін орындау, ердің ерінің ғана
қолынан келетін ерлік. Мұндай ерлік жасау үшін адамның бойында қайрат,
намыс, жігер, табандылық пен қайсар мінез болмаса, Олимпиадада үлкен
жеңіске жол жоқ. Қазақ елінің намысын қорғап, еліміздің атынан
алғашқылардың бірі болып, 1952 жылы Финляндияның Хельсинки қаласында өткен
Олимпиада ойындарында жеңіл атлет Владимир Сухарев өнер көрсетті. Жеңіл
атлетикадан КСРО - ның спорт шебері қазақ спортының тәрбиеленушсі болып
табылады.
В.Сухарев Хельсинки Олимпиадасында 4 х 100 метрлік эстафета ойынында
22 команда ішінен екінші орынға тұрақтап, Хельсинкидегі ХV-ші Олимпиадада
күміс медель алған болатын. Онда төрт спортшы Б. Токарев, Л. Каляев, Л.
Санадзе, В. Сухарев қатысты. [ 1]
Ал 1956 жылы Авсралияның Мельбурн қаласында өткен ХVΙ жазғы ойындарға
Қазақстан сапынан жалғыз Евгений Семенұлы Кадяйкин қатысты. Жеңіл атлет
3000 метрге кедергілер арқылы жүгіруде 9 минут, 9,6 секунд нәтижесімен 9
орынға тұрақтады. Е. Кадяйкиннен бөлек Мельбурнда Анатолий Самоцветовте
балға лақтыру спортында сынға түсті. Сонымен қатар Геннадий Николаев 4х200
метрлік эстафеталық жүзуде ХVΙ жазғы Олимпиада ойындарының қола жүлдегері
атанды. Еңбек сіңірген спорт шебері 4х200 метрлік эстафеталық жүзуде өнер
көрсетеді. Алматылық алыптың 200 метр қашықтыққа жүзуде Еуропаның алты
дүркін рекордын жаңартқаны белгілі. Ал 200 метр қашықтыққа жүзуде КСРО –
ның екі рет рекордын орнатып, өз есімін спорт тарихына алтын әріптермен
жазатындай етіп қалдырды. Сондай – ақ түбі қазақстандық спортшы Владимир
Сухаревте бәсекеде бақ сынады. 4х100 метрлік эстафеталық жүгіруде он сегіз
команда ішінен екінші орыннан көрінді. Команда құрамында Л. Бартынев, Б.
Токараев, Ю. Коновалов, В. Сухарев сынды спорт саңлақтары болды. ХVΙ жазғы
Олимпиада ойындарында Г. Николаев, А. Самоцветов қола жүлдегелер атанды.
ХVΙΙ жазғы ойындар 1960 жылы Италия астанасында өтіп, Қазақстан оған
жеңіл атлет Василий Егорұлы Савинковты қосты. Батыс Қазақстан өңірінің
тумасы В. Савинков алдын – ала іріктеу жарысында төртінші орыннан көрінді.
800 метрлік қашықтыққа жүгірген В. Савинковтың көрсеткіші – 1 минут, 51, 4
секунд. Алайда, қазаққа бәрібір Рим Олимпиадасының орны бөлек. Осынау
дүбірлі сында КСРО туы астында өнер көрсеткен жалғыз қазақ Ғұсман Қосанов
100 метрге эстафедалық жүгіруде Олимпиаданың күміс жүлдегері атанды. КСРО
және Молдава, Украина елдерінің бірнеше дүркін жеңімпазы. КСРО рекордын
төрт рет жаңартып үлгерген Ғұсман Сейттықұлы КСРО – ның Ерен еңбегі үшін
орденімен марапатталған. Сонау Италия төрінде Ғұсман Қосановпен бірге 4х100
метрлік эстафеталық жүгіруде Л. Бартынев, Ю. Коновалов, Э. Озомен сынды
спортшылар бақ сынап қанжығасына күміс медаль байлады.
1964 жылы Токиода өткен ХVΙΙΙ жазғы ойындарға Ғұсман желаяқ інісі Әмин
Тұяқовты да ілестіре кетті. Маңғыстау облысының Таушық ауылында туған жеңіл
атлет Әмин Тұяқов ХVΙΙΙ жазғы ойында 4 х 100метр қашықтыққа жүгіруде сынға
түсіп, командалық есепте КСРО жеңіл атлеттері бесінші орында місе тұтуға
мәжбүр болды. [ 2 ]
Дүниеге қазақ атын сан мәрте шығарып әйгілеген даңқты спортшы, ұлттың
маңдайына біткен сирек саңлақ Әмин Тұяқов сегіз дүркін КСРО чемпионы,
Еуропа Кубогының иегері Һәм күміс жүлдегері, ондаған халықаралық бәсекенің,
КСРО халықтары спартакиадасының жеңімпазы, он төрт мәрте КСРО Қарулы
күштерінің чемпионы, одақ рекордын алты мәрте жаңартқан халықаралық
дәрежедегі спорт шебері. [ 3 ]
Токио Олимпиадасы Қазақстанға алғашқы алтын сыйлаумен де есте қалған
Олимпиада. Күншығыс елінде грек – рим күресінен сынға түскен Анатолий
Косановта қарсылас шыдатпады. Қазіргі бессайыс спортында Виктор
Александрұлы Минеев өнер көрсетті. Әзірбайжан жеріне қоныс тепкен
Қазақстандық спортшы Алматы қаласында туған. Олимпиада ойындарының
жеңімпазы И. Новиков, А. Мокеев, В. Менеев командалық сынақта – 14961 ұпай
жинас, жекелеген сында Виктор бесінші орынға 4894 ұпаймен тұрақтады. Бұдан
бөлек КСРО – ның сегіз дүркін чемпионы болған әйгілі ЦСКА құрамасының
ойыншысы баскетболшы Алачачян Арменак Мисакұлы Египет елінде туғанымен,
1955 жылы Мәскеуден Қазақстанға қоныс тепкен. Қазақстандық баскетболшы бұл
ойында жемісті өнер көрсетіп, күміс медельді еншіленді. Сондай – ақ
спорттық гимнастикадан Шымкент қаласының түлегі Юрий Яковльұлы Цапенкода
күміс жүлдені қанжығасына байлап, ел абыройын асқақтатты.
1968 жылы Мехикода өткен ХΙХ жазғы ойындарға Қазақстан алты спортшы
аттандырып, олар туған елге үш алтын, бір күміс медальмен оралды. Атап
айтқанда, волейболшылар Валерий Кравченков, Олег Антропов, Нина Смолеева
Олимпиадада алтынан алқа тағынса, грек – рим күресінен аса жеңіл салмақта
сынға түскен Василий Бакумен қарсыласына финалда ғана есе жіберді. Ал
Кравченко Валерий Иванұлына келер болсақ, 1966 жылы әлем чемпионы болған.
Сондай – ақ 1967 жылы және де 1971 жылы Еуропа чемпионы атанды. В.
Кравченко бірнеше рет әлемдегі ең үздік тосқауыл қоюшы және шабуылдаушы
ретінде танылған. Сонымен қатар көптеген елдердің ең үздік жиырма төрт
волейболшылары қатарынан он бір рет орын алған сайыпқыран, Олимпиада
ойындарының еңүздік ойыншысы ретінде бүкіл әлемге танылған. Ал Антропов
Олег Петрұлы Оңтүстік Қазақстан облысында туған. Халықаралық дәрежедегі
спорт шебері әлемнің әйгілі жиырма төрт волейболшыларының қатарынан алты
рет көрінді. ХΙХ жазғы Олимпиада ойындарының жеңімпазы негізінен
шабуылдаушы ретінде аса танымал. Ер жігіттермен қатар қыздарымызда биіктен
көріне бастады. Солардың бірі Смолеева Нина Николайқызы 1967 жылы спорт
шебері атанды. Ал 1968 жылы еңбегі сіңген спорт шебері болды. Н. Смолеева
әлемдік волейболдың ең үздік шабуылдаушыларының бірі болды.
1972 жылы Мюнхендегі ХХ жазғы Олимпиада ойындарына Қазақстан тоғыз
атлет барып, бір алтын, үш күміс, үш қола медаль жеңіп алды. Қазақстандық
грек – рим күресінің шебері Резанцев Валерий Григорьұлы 1966 жылы спорт
шебері болса, 1969 жылы Халықаралық дәрежедегі спорт шебері болады. Ал 1970
жылы еңбек сіңірген спорт шебері атанып, Мюнхендегі Олимпиадада алтын алып,
қазақ елінің абройын асқақтатты. Резанцев ізбасары Назеренко Анатолий
Иванұлы КСРО чемпионатына тоғыз рет қатысып, ХХ-шы жазғы Олимпиадасының
күміс жүлдегері атанды. Қазақ елінің намысын ту етіп, қорғап, әлем
елдерінің алдында алдынғы қатардан көріне білген жеңіл атлет Солдатенко
Вениамин Василийұлы күміс медаль алып, алыптар арасынан көріне білді.
Спорттық жүгіруден еңбегі сіңген бұл сайыпқыран 1972 жылы 5 км қашықтыққа
спорттық жүгіруде әлем рекордшысы болып танылды. Суға жүзуші Авоимов Виктор
Андрейұлы да бұл ойында екінші орыннан табыла білді. К. Василенко мен Л.
Лазариди баптаған Виктор Еуропа рекордын бірнеше рет жаңартқан және де
бәсекелестеріне бой бермеген спортшы күміс медальді қоржынына салды. В.
Абоимов тағы бір қашықтықта қола жүлде иеленді. Семсерлесуші Валетов Игор
Анатолийұлы мен волейболшы Кровченко Валерий Иванұлы елімізге қола медаль
әкелді.
Канаданың Монреаль қаласында өткен ХХΙ-ші жазғы Олимпиада ойындары
Қазақстандықтар үшін аспаннан алтын жауған Олимпиада болды. Монреальға ат
басын тіреген 11 отандасымыз 7 алтын медаль, 2 күміс медальді қоржынға
салды. Монреаль Олимпиадасы Шымкенттік гимнаст Нелли Кимнің Олимпиадасы
болды десе де жарасады. Даңқты жерлесіміз командалық біріншілікте қол тіреп
секіруде және еркін жаттығуда алдына жан салған жоқ. Көпсайыс қортындысы
мен жекелей біріншілікте Нелли қыз екінші орыннан табылды. Сонымен, бір
лимпиадада Шымкенттік спортшы үш алтын, екі күміс медаль жеңіп алды.
Шымкент мектебінің түлегі Мәскеу Олимпиадасында да чемпион атанды. Нелли
Кимнен бөлек, КСРО чемпионатына тоғыз рет қатысып биік белестерден көрініп
жүрген грек – рим күресінің нағыз шебері Былов Анатолий Михайлұлы. Тағы бір
алтын медаль олжалаған Резанцев Валерий Григорьұлы. Бұл спортшы Гиннестің
рекордтар кітабына енді. Себебі 1970 жылы және 1976 жылдар аралығында грек
– рим күресіне сайысқа түскендердің ішінен еш бір сайыста жеңілмеген. Үміт
күткен спортшыларымыз қатарынан өз дәрежесінде өнерін көрсетіп, қоржынға
алтн салған ауыр атлет Зайцев Юрий Константинұлы Ю. Зайцев елдің құрама
командасында 1973 жылдан бері өнер көрсете бастады. 1976 жылы 395 келі
көтеріп КСРО чемпионы атанды. Ал 19 жазғы Олимпиадада 385 келіні көтеріп
алтыннан алқа тақты. Ю. Зайцев әлем рекордын 3 рет, КСРО рекордын 4 рет
орнатты. Сонымен қатар баскетболшы қыз Надежда Шуваева да алтын медаль
иеленді. Ал еркін күрестен күміс алған Иванов Александр Николайұлы күреспен
1966 жылдан бастап айналыса бастаған. КСРО чемпионатына он рет қатысқан. [
4 ]
Тарих беттерінде алтын әріптермен жазылатын, Олимпиада ойындарының
бірі 1980 жылы Мәскеуде өткен ХХΙΙ – жазғы Олимпиада болып табылады. Мәскеу
төрінде талантты спортшыларымыз өнер көрсетіп әлемді мойындатып қайтқан
болатын. Спорттық бәсекеге жиырма Қазақстандық спортшылар аттанып, олардың
алтауы алтын, үшеуі күміс, жетеуі қола медаль жеңіп алған еді. Грек - рим
күресінің шеберлері бұл жолы да Қазақстан мектебінің даңқын айдай әлемге
таныта білді. 48 және 57 келі салмақ дәрежелерінде сынға түскен Жақсылық
Үшкемпіров пен Шәміл Серіковке Мәскеуде тең келер палуан табылмады.
Қажымұқан ізбасарлары намысқа тырысып, абыройды асқақтатты. Грек – рим
күресінің майталманы Жақсылық Үшкемпіров Жамбыл облысы, Байзақ ауданы,
Тегістік ауылында туған. Табиғатынан талантты, бәсекелестеріне бой бермеген
Жақсылық Үшкемпіров 1973, 1974, 1976, 1977, 1978, 1979 жылдардағы КСРО –ның
алты дүркін жүлдегері, 1975 – 1980 жылдардағы КСРО – ның екі дүркін
чемпионы. Кілемге алғаш аяқ басқаннан бастап санағанда, Жақсылық Үшкемпіров
айналасы үш жылдың ішінде КСРО құрама командасының мүшесі болып үлгерген
еді. Грек – рим күресінің ең әдемі әдістерінің көбін әлем көз тіккен
жарыстарға алып шыққан біздің елдің балуандары еді. Күрес шеберлігін жоғары
дәрежеде меңгерген балуандарымызды сол кезде –ақ әлем мықтылары мойындаған
болатын. Сондай балуандардың бірі Серіков Шәміл Керімұлы еді. Шәмілдің
алғашқы екпіні Кеңес Одағының 57 келі салмақтағы небір ақырған арыстан
жүректі балуандарын ығыстырып тастады. Олимпиада чемпионы Виталий
Константинов, Еуропа чемпионы Владимр Погудин, КСРО чемпионы В. Пивоваров
дегендер Шәміл келгенде кілемде еріксіз тастап шықты емес пе. 1979 жылы
Мексикада өткен әлем чемпионатында Юзеф Липенді келістіріп жеңген болатын.
Атақты Италян балуаны әлем чемпионы Паскуала Пассарелиді финалда 29,9
есебімен ұтқанда, дүниежүзінің білікті мамандары жағаларын ұстап,
таңданған. Шәміл Олимпиаданың тұңғыш чемпионы болмаса да, грек – рим
күресінде қазақтан шыққан тұңғыш әлем чемпионы. 1978 жылы КСРО
чемпионатымен әлем чемпионатын қатар жеңіп шықты. 1979 жылы Халықаралық
турнирде әлем чемпионаты мен Еуропа чемпионатында жеке дара шықты.
Дүниежүзінің бапкерлері мен балуандарының Шәмілдің өнеріне таңдай қағып
сүйінгені сол кез 1980 жылы Мәскеу Олимпиадасының чемпионы болды. [ 5 ]
Барлық жетістіктері КСРО рекордты болып табылатын зіл темірші,
Қарағанды облысы Шахталы өлкесінің бір туар азаматы Мазин Виктор алтыннан
алқа тағынды. 1980 жылдардағы Әлем чемпионы, 1980 жылғы Мәскеу
Олимпиадасының чемпионы жартылай жеңіл салмақ санатында әлем рекордын алты
рет жаңартқан. Алтын олжалаған алыптарымыздың қатарын тағы бір аруымыз,
баскетболшы Ольхова Надежда Александр қызы толықтырды. Жастайынан баскетбол
өнерінің қыр – сырын меңгерген Н. Ольхова 1975 жылы Сеулде өткен әлем
чемпионаты жеңімпазы. Сондай – ақ 1973 жылы Москвада, 1977 жылы Софияда,
1979 жылы Мехикода өткен дүниежүзілік универсиада чемпионы. Н. Тунда, В.
Моршинин, Ш. Юмашев баптаған бойжеткен бүкіл КСРО мақтанышына айналған.
Ватерпашы Сергей Котенкода өз әріптестерімен бірге жеңіс тұғырынан көріне
білді. 1974 жылы Қарағанды қаласында ешкімге белгісіз, әлем жұртшылығына
танылмаған жас жігіт Муравьев Владимир Павелұлы спорттың жеңіл атлетика
түрімен шұғылдана бастады. Ол елдегі жастар құрама командасы құрамына 1977
жылы қабылданып, онда екі жыл аянбай тер төкті. Көп еңбектің нәтижесінде
1979 жылы ересектер командасында өнер көрсете бастады. КСРО – ның он дүркін
жеңімпазы, Еуропаның үш рет чемпионы болған. Әлем жұртшылығын өз өнерімен
тәнті еткен спортшының ең үздік көрсеткіші 100 метрге жүгіруде 10,44 есебін
көрсеткендігі. Канаданың Монреаль қаласында өткен ХХІ– жазғы Олимпиада да
күміс медальді қанағат тұтты. Былғары қолғап шеберлерімен 60 және 63,5 келі
салмақ дәрежелерінде сынға түскен Виктор Демьянко мен Серік Қонақбаев та
күміс жүлдеге қол жеткізді. Бұл орайда Виктор Демьяненкоға обал болғанын
айта кетейік. Себебі, гонг соғылуға небәрі, 13 секунд қалғанда
Демьяненконың қабағы жарылды деп төрешілер жекпе – жекті тоқтатты. Ал,
бұл жекпе - жекте В. Демьяненко жеңіп жатқан болатын. Ал Қонақбаев Серік
Керімбекұлы Павлодар қаласының түлегі. 1978 жылы спорт шебері атанған.
Серік Қонақбаев 1979-1981 жылдардағы Еуропа чемпионы. (1964 – 1969 жылдары
бокстан, 1965-1968 жылдары қазақша күрестен Республика чемпионы) 1979 –
1980 жылдардағы КСРО жеңімпазы. Я. Полуса атындағы Алтын белбеудің 2
дүркін жеңімпазы. АҚШ пен КСРО құрама командалары арасындағы кездесудің 6
рет жеңімпазы атанған. 1978 жылғы Болгариядағы, 1979 жылғы Югаславиядағы
Халықаралық турнир жеңімпазы.
Сонымен қатар, жеңіл етлет Татьяна Лесовая қола медальді еншіленді.
1979 жылы КСРО жеңімпазы, 1979 жылы әлем чемпионатының күміс жүлдегері
Татьяна жетістіктеріде жаман емес еді.
Көгалдағы хокей шеберлерінің де қанжығасы майланды. Олар: Минулла
Азизов, Зигангиров Фарид және Олег Загороднев. Бұлардың қатарынан Мясников
Александр Иванұлы да көрінді. Александр еліміздің жастар құрама
командасында өнер көрсетті. 1978 – 1979 жылдардағы КСРО жеңімпазы қола
жүлдені жеңіп алды. Қолаға қол жеткізгендердің бірі, көгалдағы хоккейдің
қас шебері Ничепуренко Михаил Иванұлы ел құрамасында 1979 жылдан бастап
ойнады. 1979 жылы КСРО жеңімпазы. Осы құрама команда да өнер көрсеткен тағы
бір хоккейші, көгалдағы хоккейде еңбегі сіңген спортшы қола жүлде иегері
Гончаров Александр Сергейұлы. [ 4 ]
Ал 1984 жылы Америка Құрама Штатының Лос – Анджелесть қаласында өткен
ХХΙΙΙ– жазғы Олимпиадаға КСРО бастаған Социалистік елдер лагері байкот
жариялап бармай қойды. Есесіне 1988 жылы Сеулде өткен ХХΙV– жазғы Олимпиада
ойындарына 27 Қазақстандық спортшылар қатысып, 10 алтын, 3 күміс, 5 қола
медаль жеңіп алды.
Баскетболшы Тихоненко Валерий Александрұлы бұл Олимпиадаға дейін КСРО
жеңімпазы болған. Сондай – ақ 1981 жылы Грециядағы Еуропа чемпионатының
жеңімпазы. 1987 жылы Еуропаның күміс медальін олжалаған. 1985 жылғы Әлем
чемпионатының жеңімпазы Валерий Сеул Олимпиадасында алтыннан алқа тағылды.
Еліміз үкілеп аттандырған спортшылар арасында волейбол ойынының қыр – сырын
меңгерген нағыз шеберлерде бар еді. Олардың бірі Кировошеева Ольга
Юрийқызы. Ольга волейболмен 1971 жылдан бастап шұғылданады. ДЮСШ
жаттықтырушысы Е.Лавнина қолында жаттығады. 1979 жылы КСРО чемпионатына оны
жаттықтырушылары Ж. Махмутов, Н. Щербакова дайындады. Келешегінен зор үміт
күттіретін Ольга КСРО құрама командасының құрамында 1985 жылдан бастап
ойнады. 1984 жылы КСРО чемпионы болды және де Еуропаның екі дүркін
жеңімпазы атанды. Екінші волейболшы қыз Е. Овчиннинкова. Алтын арқалаған
алыптар қатарында Люкин Валерий Викторұлы ХХΙV– жазғы Олимпиада ойындарында
екі алтын, екі күміс медальді қанжығасына байлады. Ақтөбе қаласында туып
өскен Валерий КСРО – ның және Қазақстанның бірнеше дүркін жеңімпазы. Еуропа
чемпионатының көп сайыс, еркін жаттығулар, атты, шығыршықта және бөренеде
жатығуларын орындауда бес рет жеңімпаз атанды. Аянбай тер төккен гимнастшы
1987 жылы Роттердамда өткен Әлем чемпионатының жеңімпазы. Сеул
Олимпиадасында команда құрамында екі алтын медальға қол жеткізсе, өзі
жекелей өнер көрсетуде екі күміс медальді қоржынына салды. Мұндай
майталманның жаттықтырушысы КСРО-ның еңбек сіңірген жаттықтырушысы Э. Яров
болды. Әйгілі В. Уфимцев баптаған Новиков Владимир Яковльұлы Қазақстанның
және КСРО-ның бірнеше дүркін жеңімпазы. 1985 жылы Германияның Карлсруэ
қаласында өткен Еуропа чемпионатында кермелі аспапта өнер көрсетіп,
жеңімпаз атанды. Әлем чемпионатының екі дүркін күміс жүлдегері. Әлем
чемпионаты алдымен 1987 жылы Роттердамда, 1989 жылы Штуттгартта өтті.
Владимир Сеул Олимпиадасында да аянып қалмады. Алтын олжалап, таланттылар
көтерілген тұғырдан көріне білді. ХХΙV– жазғы Олимпиада ойындарда өзге
спорт түрлерінен бақ сынауға барған саңлақтарымызда жүлдеден шет қалмады.
Бүкіл әлем жұртшылығының назарына іліккен, қабілеті мен таланты ұштасқан
жүйріктер арасынан оза шауып, алңғашқылардың бірі болып алтын алғандардың
қатарында Муравьев Владимир Павлұлы да бар. А. Иванов пен А. Корнелюк
баптаған Владимир бәйге атындай суырылыпалға шыққаны әлі күнге дейін ел
есінде. Владимирдің ізінше Савин Виталий Анатолийұлы да алтын жүлдеге қол
жеткізді. Қарағанды облысы, Сәтбаев қаласында туған Виталий 1988 жылы КСРО
жеңімпазы. 1992 жылы 100 метр қашықтықта жүгіріп ТМД – да жүлделі
орындардан көрінді. Сонымен қатар 1992 жылы Жапонияның Хиросимо қаласында
өткен ХΙΙ – жазғы Азия ойындарында 100 метр қашықтыққа жүгіріп күміс
медальға қол жеткізді. 1992 жылы Италия қаласы Генуяда өткен Еуропа
чемпионатының жеңімпазы. Ол мұндай жемісті нәтижелерін Сеул Олимпиадасында
да қайталады. Дүбірлі дода алтын медаль алған Қазақстандықтар санын
толықтырған ауыр атлетшіміз Храпатый Анатолий Михайлұлы болды. Анатолий
Ақмола облысы, Атбасар қаласында туған. Алғашқы бапкері А. Сидров баптаған
зілтемірші 1984 жылы КСРО жеңімпазы болған. Сеулдегі сында Храпатый болгар
атлеті Асен Златаевтан қауіптенген еді. Бірақ жарыс кезінде күш беретін
дәрілердің ішкені үшін бірнеше болгар ауыр атлеттерінің нәтижелері есепке
алынбай, оларға енді мұндай жағдай қайталанса, бүкіл команда екі жыл бойы
ешқандай жарысқа жіберілмейді деп ескрту жасалды. Осысыған байланысты жеңіл
салмақты атлеттердің бәсекесінен кейін болгар штангашылары жарысқа шыққан
жоқ. Сондықтан осы жолы Асен Златаев пен Храпатыйдың бәсекесі болмай қалды.
Қос сайыста 412,5 килограмм салмақ көтеріп, жаңа Олимпиадалық рекорд
жасаған Анатолий Храпатый чемпиондық тұғырға көтерілді. Жүлделі орындарға
ие болған біздің Наиль Мухамедьяров пен поляк Славомир Завадаоның ғажайып
көрсеткіштеріне маңайлай алмай қалды. Қазақ даласының перзенті тұла бойы
тұнған күш, сол далада жаны дарқан орыстың арда жігіті ауыр атлетика
тарихына осылай өзіндік үлес қосты. Жамбыл облысы Қаратау қаласының тумасы
Яровенко Евгений Василийұлы сол қанатағы қорғаушы . 1975 жылы Қаратауда
балалар командасында алғаш рет ойнай бастайды. КСРО чемпионатында 173
кездесу өткізіп, 14 допты қақпаға дәл соқты. КСРО – дағы ең үздік 33
футболшы тізімінен орын алған Евгений есімі Олимпиада да алтын алған
алыптар есімімен қатар жазылады.
Ал, грек – рим күресінің майталманы Дәулет Болатұлы Тұрлыхановтың
жеңіп тұрған алтынын төрешілер айырбастап жіберді. Оңтүстік Корея астанасы
Сеулде өткен төрт жылда бір келетін спорт мерекесіне қатысқан Дәулет
финалға дейін қарсылас шақ келтірмеді. Оңынан келгенін оңға, солынан
келгенін солға лақтырып келген Семейдің топырағынан қуат алып өскен қазақ
батырына ақтық сында татами иесі Ким Ен Нам жолығып қалған еді. Алайда бұл
жекпе – жекте Тұрлыханов өзінің қарсыласын айқын басымдылықпен жеңгенімен,
төрешілер ұпай санын корейлік боксшының еншісіне көбірек жазып,
нәтижесінде, маңдай терімен тапқан алтынна қағылған ол күміске қанағат
білдірді.
1992 жылы КСРО чемпионатында (Университет) командасының құрамында
ойнаған Герлиц Ирина Яковлқызы ХХΙV – жазғы Олимпиада ойындарында қола
жүлдені қоржынына салды. Ирина Сеул Олимпиадасына дейін 1987 жылы Әлем
чемпионатының күміс жүлдегері атанды. 1980жылы Мәскеуде өткен жазғы
Олимпиада ойындарында алтын алған ватерполшы Сергей Котенко бұл Олимпиадада
қола медаль алды.Былғары қолғап шеберлері арасынан шыққан Мирошниченко
Александр Викторұлы Сеулде өткен дүбірлі сайыста қола медаль олжалады.
Қостанай қаласының ыраны бокспен 1979 жылдан бастап айналыса бастады. В.
Никулин Александрды бәйге атындай баптады. Қабілеті мол Мирошниченко 1986
жылы, 1988 жылы, 1989 жылы КСРО жеңімпазы болды. Ал, ХХΙV– жазғы Олимпиада
ойындарында алтын тұғырдан көріне білді. Қоланы қанағат тұтқандар арасында
бағанадан суға секіруге мамандандырылған Егоров Григорий Александрұлы
Алматы қаласының түлегі. Григорий 1988 жылы және 1990 жылғы КСРО жеңімпазы.
1988 жылғы Сеул Олимпиадасының қола жүлдегері. Б. Вишняков, А. Рыщенко
баптаған Константин Петровта төрткүл дүниені тамсандырып Сеулде үшінші
орынға табан тіреді. Константин дүбірлі додаға дейін бүкілодақтық оқушылар
спартакиадасында 1981 жылы жеңімпаз болса, 1982 жылы бүкілодақтық жастар
ойынының жеңімпазы болды. 1983 жылы, 1987 жылы КСРО чемпионатының жүлдегері
атанды. 1984 – 1985 жылдардағы КСРО Кубогының жүлдегері. 1986 жылы КСРО
халықтар спартакиадасының қола жүлдесін алған. 1987 жылы КСРО мен Германия
кездесуінің жеңімпазы. 1987 жылы Еуропа чемпионы және рекордты жаңартушы.
1987 жылы Еуропа Кубогын жеңіп алған.
1992 жылы Барселонода өткен XXV – жазғы Олимпиада ойындарында
Қазақстандықтар жүлделі орындардан көріне білді. 1992 жылы Испания қаласы
Барселонада өткен дүбірлі додаға ТМД елдері бірігіп қатысқандықтан, бұл
ойындардың қорытындысы 15 елдің еншісіне жалпы түрде жазылып кеткендігі
рас. Әйтпесе, сол Олимпиада да қазақстанның спортшылар екі қола, екі күміс
және бір алын медальға қол жеткізген еді. Жалпы, Олимпиада ойындарында
спортшыларымыздың қалай өнер көрсетуі көп жағдайда делегацияның бастап
барған ту көтерушіге тікелей қатысты. Мәселен, оның ұрандары, жігерлі
сөздері өзге спортшыларды да қанаттандырып, жеңіске бастар жолды ашып
береді. Сондай – ақ, туды сеніммен қабылдап алған спортшының өзі де дода да
барын салуын тиіс.
Барселонадағы ХХV– жазғы Олимпиада ойындарында ту көтеруші яғни
Қазақстандық делегацияны Католония төріне бастап барған Дәулет Болатұлы
Тұрлыханов болды. Дәулет жартылай финалға дейін жетіп, ақтық сынға бір
қадам қалғанда сүрінген ол қола медальға қол жеткізді. В. Тарасов, К.
Миловидов, Е. Ильющенко секілді бапкерлер бәсекеге қосқан Герлиц Ирина
Яковльқызы Барселона Олимпиадасында алтын олжалады. Баскетболшы Ирина Сеул
Олимпиадасында қола жүлде алғандар қатарында болған еді. Қарағанды облысы
Теміртау қаласының түлегі Меньшова Татьяна Николайқызы күміс жүлдені
олжалады. Волейболшы қыз АДК командасының құүрамында ойнады. 1987 жылы және
1991 жылдардағы КСРО чемпионатының күміс жүлдегері. Ал күміс алғандардың
Чебукина Елена Василийқызы АДК шеберлер командасына 1982 жылы келген. КСРО
чемпинатына Еленаны жаттықтырушы Н. Щербакова дайындаған. 1984 жылы
еліміздің құрама командасының мүшесі. Шабуылдаушы Елена 1988 жылғы Сеул
Олимпиадасының чемпионы, 1992 жылғы Барселонадағы XXV – жазғы Олимпиада
ойындарының күміс жүлдегері атанды. [ 6 ]
1.2 Ақ Олимпиада асуларында Қазақстан спортшылары
Егер қысқы Олимпиада ойындарының тарихына көз жүгіртсек, бұл
сайыстарда Қазақстанның көптеген саңылақ спортшыларының сайраған іздері
жатқанын аңғару қиын емес. Осыдан 46 жыл бұрын республикамыздың алғашқы
түлегі Олимпиада додасында бақ сынады. 1956 жылы Италияның Кортина д '
Ампеццо қаласында өткен ойындарда алматылық Александра Артеменко тау
шаңғысы бойынша өнер көсеткен еді. Содан кейінгі Олимпиадаларда конькиші
Юрий Малышев, Александр Керченко, шаңғышы Иван Гаранин қатысты. Бірақ сол
саңылақтарымыздың бір де біреуі жүлделі орынға іліге алған жоқ. Қазақстан
халқы Олимпиаданың алғашқы медальін табаны күректей жиырма жыл күтті.
1976 жылы Австрияның Инсбурск қаласында жерлестеріміз тұңғыш рет
жүлегерлер қатарынан көріне білді. Атақты Иван Гаранин шаңғышылардың 30
шақырымдық сайысында қола медальді жеңіп алды. Қазақ елінің абройы алғаш
рет Инсбурск қаласында өткен қысқы Олимпиада ойындарында асқақтады. Бүкіл
әлем жұртшылығының назарын аударған дүбірлі додада Қазақ елінің спортшылары
КСРО құрамында өнер көрсетсе де, айбынды спортшыларымыздың ерліктері
ешқашан ұмытылмайды. Кейінгі ұрпаққа үлгі боларлықтай ерліктер мұнымен ғана
шектеліп қоймады. Бұдан кейін іле-шала ол КСРО құрамасының сапында 4х10
шақырымдық эстафетада тағы да қола жүлдені қанжығасына байлады. Сондай-ақ,
осы күндері хоккейден Қазақстанның ұлттық құрамасы мен Өскеменнің “Торпедо”
клубын баптап жүрген жаттықтырушы Борис Александров аталмыш ойындарда алтын
медальді омырауына тақты. Міне, осылайша Инсбурск Олимпиадасы керемет өнер
көрсетуімен ерекшеленеді.
1980 жылғы Олимпиадаға отандастарымыз қатысқан жоқ. Ал араға төрт жыл
салып Сараевода алауы тұтанған жарыста күш сынасқан төрт бірдей
спортшымыздың ешқайысысы да нәтижелі өнер көрсете алмады. Бүгіндері ел
мақтанышына айналып отырған Владимир Смирнов Сараевода төртінші орынмен
шектелген еді. Олкезде сүрлеу саясаттың салдарынан қаншама айды аспанға
шығарар спортшыларымыздың тамырына балта шабылып, балуандарымыз жарыс
жолдарынан шеттетілгені баршамызға белгілі. Алайда мұндай кедергілер қазақ
спортының дамуына кедергі бола алмады. Жас өрендеріміз талпынып, одан да
биік нәтижелерге қол жеткізуге ұмтылды.
1988 жылы Калгариде Владимир Смирнов қос күміс медальді олжаласа,
Владимир Сахнов бір рет күміс жүлдені қанжығасына байлады. Төрткүл дүниені
тамсандырған осы бәсекеде еліміздің мерейі үстем болғаны анық.
Кеңес Одағы тарап, ТМД құрамасының сапында жарыс жолына шыққан
Қазақстан спортшылары Альбервилдегі ойындардан құр алақан оралды. Есесіне
1994 жылы жеке мемлекет ретінде тұңғыш рет қысқы Олимпиада ойындарына
қатысқан жерлестеріміз ғаламат көрсеткіштерге қол жеткізіп, жеңіс
тұғырларынан көріне білді. Мұның алдынғы қысқы Олимпиада ойынында еңсеміз
түсіп, есеміз кетіп оралған болатынбыз. Өзінің таң қаларлық жеңістерімен
бүкіл әлем жұртшылығын мойындатқан Владимир бұл жолы да аянып қалмады.
Владимир Смирнов 50 шақырымдық қашықтықта алтын медальді қанжығасына
байлап, 10 және 15 шақырымда екі рет екінші орынды иеленді. Алыптар
қатарынан көрінген Владимир биікті бағындырып, өз есімін тарих беттеріне
алтын әріптермен жазып қалдырды.
Араға төрт жыл салып, Наганода әйгілі спортшыларымыздың бірі Смирнов
30 шақырымдық қашықтықта үшінші орын алды. Дәл осындай көрсеткішке конькиші
қыз Людмила Прокашева да қол жеткізді.
Ал, Солт-Лейк-Ситиге 51 спортшыны атандырған еліміз үкілеп қосқан
қырандарымыздан үлкен үміт күткен еді. Алыптар айқасқа түсетін осынау
бәсекеге еліміздің намысын қорғауға 20 хоккейші, 13 шаңғышы, 8 конькиші, 4
трамплиннен секіруші және де екі-екіден фристайл, биатлон, тау шаңғысы
секілді спорт түрлерінен сайыпқырандарымыз аттанған еді. Жалпы
спортшыларымыздың арасында жас жағынын ең ересегі шаңғышы Андрей Невзоров.
Ол 36 жаста. Сондай-ақ, ардагер спортшылар қатарына жастары отыздан асқан
Людмила Прокашева, Любовь Вафина, Юлия Соловьева, Дмитрий Пантов, Елена
Антонова, Павел Рябининді жатқызуға болады. [ 7]
Жерлестеріміздің арасындағы ең жас хоккейші Екатерина Мальцева. Ол 17-
ге де толған жоқ еді. Оның командалық әріптестері – Любовь Алексеева, Ольга
Конышева және де Антонина Асанова 16 жаста болатын.
Солт-Лейк-Ситидегі 55 мың көрермен сиятын “Rice Ecceles” стадионында
өткен Ақ Олимпиаданың ашылу салтанатында Қазақстанның көк байрағын конькиші
Радик Бикчентаев ұстап шықты.
Жалпы спорттық сайысқа қатысатын әрбір саңлақ мәреге шыққанда “қапы
қалам-ау” деген ойды серпіп тастап,қайтсе де намысты қолдан бермеу үшін
шығатыны анық. Қазақ мұндайда “Бақ шаба ма,әлдебап шаба ма?” деп тегін
айтпаса керек.
Тәжірибенің жеткіліксіздігі ме, әлде сәтсіздік байланысты ма, әйтеуір
қазақстандықтар біз болжағандай көрсеткіштер көрсете алмады.
“Медальалады-ау” деп үміт артқан Людмила Прокашева 3000 метрлік
қашықтықты он алтыншы болып аяқтады. Алайда Людмиланың қысқы Олимпиада
ойындарындағы жетістіктерін ескерсек, конькиші қызға артар өкпеміз жоқ. Ал,
1500 метрге жүгірген Сергей Цыбенконың көрсеткіші де сол деңгейлес. Әйелдер
арасындағы эстафеталық жарыста 11 орынды місе тұтсақ, шаңғымен тұғырдан
секірудің командалық жарысында 13-ші сатыдан көріндік. Осылардың барлығы
Әлем Кубогында және сондай дәрежедегі жарыстарда, чемпионаттарда кемінде 5-
6 орынға қол жеткізген спортшылар болатын, бірақ олар жеңіс үшін ақтық
күштерін сарқа жұмсамаған секілді.
Осы орайда, он шақырымға жүгірген павлодарлық шаңғышы Андрей Головко
туралы жылы лебіз білдіруге болады. Ол аталған қашықтықты он бірінші болып
аяқтаса, эстафеталық жарыста көптеген Олимпиада жеңімпаздары мен
жүлдегерлерін артқа тастап өз кезегінде үшінші келді. Бірақ оның командалас
әріптестері бұл табысты одан әрі өрбіте алмады. Ал, бұдан шығарар қортынды-
елімізде талантты спортшылар бар, тек соларды дер кезінде анықтап, жұмыс
істеу. Яғни, баптау жағы бізде кемшін түсіп отыр.
Үкілі үміт таққан хоккейші қыздарымыздың ойын өрнегінде тактикалық
және техникалық кемшіліктер көзге ұрынып тұрды. Канада, Швеция, Ресей
елдерінің құрбыларымен кездесулерін былай қойғанда, 1999 жылғы Азия
ойындарында Қытай командасынан 0:3есебімен ойсырай ұтылған қыздарымыз, сол
қарсыластарымен негізгі уақытты тең аяқтап, қосымша кезеңде бір шайба
жіберіп ұтылуы әрине, өкінішті. Бірақ құрылғанына небәрі үш жыл болған
хоккейші қыздарымыз үшін осының өзі де жаман нәтежие емес. Қазақстанның
командасы осы Олимпиададағы өзінің ең жақсы нәтежиесіне қол жеткізді. Бірақ
оның өзі де көңіл көншітерлік емес. Шаңғыдан әйелдердің 4х5 шақырымдық
эстафетасында жерлестеріміз мәре сызығын 51,52,2 секундта қиып өтіп, жарыс
қортындысы бойынша 11-ші орынды иеленді. Бас жүлденің иегері Германия
құрамасының уақыты 49.30,6 секунд. Екінші және үшінші орында Норвегия мен
Швейцария еншіледі.
Қазақстан шаңғышылары арасынан Андрей Невзоров 13-ші орын алса, Андрей
Головко мәреге 23-ші болып жетті.
Қазақстан командасының ең “қарт”мүшесі Андрей Невзоров үшін бұл үшінші
Олимпиада. Осындай дүбірлі жарыстарда ол жүлдегерлер санатынан көріне
алмағанымен, құрлықтық бәсекелерде талай мәрте алдына жан салмады.
Республика көлеміндегі біріншіліктерде Невзоров әйгілі Владимир Смирновтан
кейінгі екінші нөмірлі шаңғышы ретінде танылады. 1998 жылы Жапониядағы
ойындарда Борис Александров бастаған ерлер құрамасы айды аспанға шығарып,
бесінші орын алған еді. Биылғы Олимпиадада Александр Мальцев тізгінін
ұстаған қыздар командасы жанкештілік танытса, медальдің де сыңғыры естіліп
қалар деп күткеніміз де рас.
Шаңғышылар жарысында да несібесіз болмауға тиіс едік. 4х5
эстафетасында Қазақстанның әйелдер құрамасы биылғы жылы өткен әлем кубогы
үшін бәсекелерде екі мәрте бесінші орынды олжалаған еді. Алайда біздің
спортшыларымызға әлі де көп еңбектену керек екен.
Шынында да, бұл біздер үшін есеміз кеткен, еңсемізді түсірген
Олимпиада болды. Қазақстан тәуелсіз мемлекет болғалы бері бірде-бір рет
жерлестерін осылай жерге қаратқан жоқ еді. Жазғы Олимпиадаларда жұлдызымыз
қалай жарқырағанын төрткүл дүние көрді. Қысқы ойындарда тек Альбервильде
ғана жүлдесіз оралдық. Бірақ Қазақстан ол кезде ТМД-ның туы астында өнер
көрсетті және де жүлдеге қолымыз жетпегенімен жанкештілік танытып, жер
бетінде осындай рухы биік, намысқой ел бар екенін көпшіліктің көзіне
жеткізе алдық. Алайда бұл Олимпиадада спортшыларымыз көрнекті ойын көрсете
алмады.
Ал, Туринен қоржынымыз бос қайтқалы баршамызға белгілі. Өзге спорт
түрлері бойынша жүлде алмақ тұрмақ, алғашқы ондыққа енудің өзі қиынға
соқты. [ 8 ]
Ванкуверде жалауын көтерген ХХΙ қысқы Олимпия ойындарына әлемнің
түкпір-түкпірінен алыптар айқасқа түсті. Канаданың аталған дүбірлі доданың
өту мүмкіндігін қанжығасына байлаған осынау қаласында алауы тұтанған
бәсекеде спорттың 15 түрі бойынша 86 медаль жиынтығы сарапқа салынады. Бұл
додаға Австралия, Австрия, АҚШ, Багам аралдары, Беларусь, Бельгия,
Болгария, Венгрия, Гана, Германия, Голландия, Гонконг, Грузия, Дания, Жаңа
Зеландия, Жапония, Израиль, Иран, Испания, Италия, Қазақстан, Қытай,Қайман
аралдары, Канада, Латвия, Литва, Ливан, Лихтенштейн, Молдова,
Монако,Моңғолия, Норвегия, Оңтүстік Корея, Польша, Ресей, Румыния, Сенегал,
Словения,Словакия, Солтүстік Корея, Түркия, ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz