Волейболшылардың жаттығуларын ұйымдастыру
Волейболшылардың дене қабілеті қасиеттерінің
дамуының әдістемелік негіздері
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В010800- мамандығы – Дене шынықтыру және спорт
Мазмұны
Кіріспе____________________________ _______________________________6
I .Волейболшылардың оқу жаттығулар процесін жоспарлау мен ұйымдастыру
әдістемесі
Волейболшылардың жаттығуларын ұйымдастыру.________________7
Ойын қимылдарының тиімділігін анықтау_______________________16
1.3.Жаттығу күрделілігінің көлемін бақылау________________________17
II-тарау .Ойынның психологиялық сипаттамасы.
2.1.Объективтік сипаттағы қиындықтар тобы, оларды жеңу жолдары.___40
2.2.Жаттықтырушының жарыс кезінде
команданы басқарудағы ролі._______42
2.3 Волейбол ойыны жарыстарын өткізу ережелері
ойын туралы жалпы мағлұматтар________________________ ___________43
2.4 Техника-тактикалық дағдыны қалыптастыруда қолданылатын
қимыл-қозғалыс ойындары және оны өткізу методикасы________________48
Қорытынды__________________________ _____________________________64
Әдебиеттер тізімі_____________________________ __________________65
Кіріспе
Зерттеудің көкейтестілігі. Бүгінгі күн жағдайында қоғамның әлеуметтік
-экономикалық дамуы табысты болуы үшін денсаулығы мықты және дене күштері
жетілген тұлғаны тәрбиелеу қажеттігі туындап отыр.
Зерттеу нысаны: арнайы балалар-жасөспірімдер спорт мектептеріндегі тұтас
педагогикалық процесс.
Зерттеу пәні: спорт мектептеріндегі жаттықтыру сабақтарының мазмұны.
Зерттеу мақсаты: жас спортшылардың дене қасиеттерін
тәрбиелеудің әдістемесін жасау және теориялық жағынан негіздеу.
Зерттеу міндеті:
Нарықтық экономика кезеңінде тұлға мен қоғам дамуына өсіп келе жатқан
жас ұрпақтың денсаулығын нығайту өте қажетті және жоғарғы дәрежеде
дене тәрбиесі жағынан даярлау аса маңызды педагогикалық міндеттердің бірі
болып табылады.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы мен теориялық мәні:
• Жас ерекшеліктерін ескеріп оқушылардың дене қасиеттерін тәрбиелеу
әдістемесі жасалынды;
• Оқушылардың дене қасиеттерін тәрбиелеуге ықпал жасайтын спорттық
және ұлттық ойындарды тиімді қолданудың педагогикалық шарттары
анықталды.
Зерттеу жұмыстарының практикалық мәні:
• оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып дене қасиеттерін
тәрбиелеудің әдістемесі жасалынды;
• балалар-жасөспірімдер спорт мектептерінің тұтас педагогикалық
процесс жағдайында оқушылардың дене қасиеттерін тәрбиелеуде ұлттық
және спорттық ойындарын тиімді қолдануға байланысты ғылыми-
әдістемелік нұсқаулар ұсынылды;
• зерттеу материалдарын жоғары оқу орындарында дене мәдениеті
профиліндегі колледждерде лекция оқу барысында, спорт мектептері мен
волейбол клубтарының іс-әрекетінде қолдануға болады.
Қорғауға мына қағидалар ұсынылады:
• Дене қасиеті-тұлғаның дене мәдениеттілігіне бағытталуын анықтайтын
және жас ерекшеліктерін есепке алуға негізделген белсенді спорттық
іс-әрекетте тәрбиеленетін интерагтивткік қасиет;
• Жаттықтырушы мен оқушының өзара байланысы іс әрекеттері ретіндегі
дайындықтың барлық кезеңдеріндегі қозғалыс әрекеттерінің мәндік
сипаттамасын бейнелейтін дене қасиеттерін тәрбиелеу әдістемесі;
• Балалар-жасөспірімдер спорт мектептерінің тұтас педагогикалық
процестерінде оқушылардың дене касиеттерін тәрбиелеуде спорттық және
ұлттық ойындарды тиімді пайдаланудың педагогикалық шарттары.
Дағдыланбаған ауа-райының жағдайы. ойын уақытының ұзақтығына
байланысты шаршап-шалдығу, спортшының шынығу дәрежесінің
жетіспеуі, әлсіз қарсыластың күтпеген жерден жақсы ойнап
кетуі,
• жетекші ойыншының нашар ойыны, жарақатқа ұшырату.
І. Волейболшылардың оқу жаттығулар процесін жоспарлау мен
ұйымдастыру әдістемесі
1. Волейболшылардың жаттығуларын ұйымдастыру.
Спорт және қимыл ойындары - дене тәрбиесінің сезімталдыққа негізделген
тәсілі, олар денсаулықты сақтауға және нығайтуға өте тиімді, сірә, спорт
ойындарының ең қолайлы, кең тараған түрі волейбол болса керек. Волейбол
еңбекші бұқараны дене шынықтыру және спортпен тиянақты айналысуға, белсенді
демалуға, президенттік сынақ тапсыруға тартудың күшті жолдарының бірі. Енді
осы ойынның адам организміне әсері туралы қысқаша тоқталайық.
Ойын тактикасының қарапайымдылығы және доп үшін тікелей тартыстың
жоқтығы волейболмен көпшіліктің жаппай айналысуына жол ашады. Ал
волейболшылардың организміне түсетін салмақ мөлшері орташа деңгейде. Денеге
аса күшті әсер ететін қимыл-жүгіру мұнда аз қолданылады.
Волейбол ойнау реакция жылдамдығын, ептілікті, төзімділікті
калыптастыруға көмектеседі, тыныс жүрек-тамыр, бұлшық ет жүйелерін
нығайтады, ой шаршауынан арылтады, жалпы алғанда организмге игі әсер етеді.
Волейбол адамды коллективтік қимылға, жеке бас мүддесін команда
мүддесіне бағындыра білуге, тәртіпті, болуға, өзгелерге дер кезінде көмекке
келуге үйретеді.
Дәрігерлер мен дене шынықтыру, спорт мамандарының бір ауызды пікірінше,
волейболдың емдеу-сауықтыру мүмкіндіктері орасан зор. Сондықтан осынау
тамаша ойын әрбір мекеме, жоғары оқу орны, мектеп, демалыс орындарында
берік орын алса, нұр үстіне нұр болар еді.
Волейбол ойыны аумағы 9x18м алаңда өткізіледі. Ортадағы сызық алаңды
екіге бөліп тұрады. Ортаңғы сызықтың үстіне екі бағанға керілген волейбол
торы орантылады. Тордың биіктігі ойыншылардың жасына немесе ұл не қыздар
командасы болып ойнауына қарай әртүрлі болады. Жасөспірім ер балаларға
арналған тордың биіктігі-220 см, қыздар үшін 210см болады. Ойынға
әрқайсысында 6 ойыншысы бар екі команда қатысады. Әр команданың ойыншылары
өз алаңына ораналасады. Ойынға диаметрі 65-68см, салмағы 250г-дық доп
пайдаланылады. Бір команданың ойыншылары допқа үштен артық қол тигізуіне
болмайды. Осыдан кейін доп тордан асырылуға тиіс. Сондай-ақ бір ойыншы
допқа қатарынан екі рет қолын тигізуіне рұқсат етілмейді.
Ойынның барысында доп қай алаңға түссе, сол командада осы жолы ұпайдан
ұтылған болып есептеледі. Допты ойынға қосу хұқына ие болған қарсыластары
сағат тілі бағытымен қозғалып, орын ауыстырады. Ойын осылайша жалғаса
береді.
Қарсыласынан екі ұпай артықшылыкпен 15 ұпай жинаған команда жеңіске
жетеді.
Жасөспірімдердің ойыны 3 кезеңнен тұрады. Екі кезеңде ұтқан команда
жеңген болып есептеледі. әр кезеңнен кейін командалар алаңдарын
алмастырады. Шешуші кезеңдерде бір команда 8 ұпай жинағаннан кейін екі
команда алаңдарын алмастырады.
Волейбол- елімізде кең тараған ойындардың бірі. Оның көпшіліктік сипат
алуы волейбол ойынының ережелері мен қажетті құрал-жабдықтарының қарапайым
және бұл ойын қызықты да әсерлі болуына байланысты.
Волейбол ойынының ереже-талабы мынадай айла тәсілдерден тұрады:
оқушылардың орын ауыстыруы, допты бір-біріне беруі, допты ойынға қосу,
шабуыл соққысы және оған тосқауыл қою.
Волейбол алаңының аумағы шағын болғанына қарамастан ойын кезінде ойыншы
тек өз орнын ғана сақтап тұрмайды. Ойын кезінде қажетті жағдайға байланысты
орын ауыстыра беруінің үлкен мәні бар. Орын ауысытыру дегеніміз -
техникалық тәсілдер мен тактикалық іс-қимылдарды шебер орындап шығу
мақсатында командадағы ойыншылардың бір-бірімен орын ауыстыруы. Егер ойыншы
бастапқы қалыпта қолайлы жағдайда тұрса, онда ол орын ауыстырулары да оңай
орындайды. Ойыншының бастапқы қалпы-оның негізгі тұрысы. Волейболшының ең
қолайлы бастапқы қалпы-екі қолын шынтақтан сәл ғана бүгіп, дененің салмағын
екі аяққа тең түсіріп, кеудені аздап ілгері бейімдер тұру. Оқу -жаттығулар
процесін жоспарлау мен ұйымдастыру әдістемесі
Арнайы спорт мектептері мен дене тәрбиесі мәдениетінің болашақ
мамандарын даярлайтын оқу орындары оқушыларын волейбол спорт ойынының қыр-
сырына қанықтыру-өте күрделі процесс. Олар:
волейбол ойыншысына тән дене құрылысы, күш-қуаты және ұжымдық әрекетке
бейімдігі бар жаттығулар таңдау;
Әрбір жаттығушыларға тән психологиялық ерекшеліктерді үнемі назарда ұстау;
10-20 жас аралығындағылардың өсуі мен - анатомиялық -физиологиялық
құрылымын зерделі тексеру;
Болашақ волейбол спорт ойынын жете меңгерушілерге қойылатын
арнайы талаптарды үнемі басшылыққа алу қажеттігі;
Жаттығушылардың ойын барысындағы атқартын функцияларын алдын-ала белгілеу;
Жаттығу жүйесін алдын-ала жоспарлай отырып оның нәтижесін талдау;
алдағы болатын спорт жарыстарының мақсаты мен
міндетін ойыншылармен бірлесе отырып талқылау;
Жаттығушыларды үнемі дәрігерлік байқаудан өткізіп, оларға берілетін
жүктемелердің организм мүмкіншілігіне үйлесімділік табуын қадағалау;
Жарыс-жаттығу кезеңі мен демалу және ширақ мерзімдері арасындағы
органикалық бірлестіктің мерзімін белгілеу;
10.Машықтанушы жастардың болашақ үлкен спортта биік тұлға дәрежесіне
дейін көтерілуіне жағдай жасау.
Сөйтіп, көпжылдық жаттығушылар мен жаттықтырушылардың көздеген мақсатына
жетуіне бірден-бір себепші жоғарыдағы аталып өткен кезеңдердің жүйелі, ізбе-
ізділікпен бірігуінен болатын нәтиже екендігін ескертеміз.
Көп жылдық дайындықтарға арналған оқу-жаттығу процесіне байланысты
құбылыс. Себебі, жаттығу-дәріс кезінде әрбір шәкірт-машықтанушы тапсырма
алады, оны өз бетімен орындайды. Тапсырманың түрлерін жаттықтырушы алдын-
ала жоспарлап, оның мұлтіксіз орындалуын қадағалап отырады. Жаттығушылар
орындайтын ойын тәсілдері бұрынғы меңгерген техникалық жаттығудың
күрделіленген түрі немесе бұрын меңгерген ойын элементінің жалғасы да болуы
мүмкін.
Сол сияқты жылдық оқу-жаттығу кезеңі жылдың екі кезеңіне бөлінуі мүмкін,
олар күз-қысқы және көктем-жазғы уақыттар болады. Бұл кезеңдерге сәйкес оу-
жаттығу процесі негізгі үш мерзімдік болып бөлінеді: дайындық, жарыс және
өтпелі шақ, әрбір кезеңге тән жаттығу, ойын техникасын меңгеру, демалу мен
ширау сияқты әдейі ұйымдастырылған оқу-жаттығу формалары бар.
Машықтанушылардың спорттық жаттығушыға бапкерлер дербес жаттығуға
тапсырмалар да беруге болады. Бұл - спортшының өз бетімен іздену жұмысының
өте болымды формасы. Әрбір шәкірт-спортшы өзінің командалық ойында атқартын
қызметіне байланысты әрекетін сапалы атқарудың тәсілін күрделендірудің
әдістемесін өз бетінше меңгеруіне жағдай жасайды және оның ойын процесінде
кездесетін, оқиғаға алдын-ала дайындығын қамтамасыз етеді. Жаттығушы-
спортшылардың өз бетімен орындайтын дербес жұмысы командалық ойын өрнегін
берік игеруге ғана мүмкіндік туғызбайды, ол жеке спортшының ойыншы ретін де
қүнды қасиеттерін өзін-өзі билеушілікті, ұйымшылдықты, өзінің түпкі ойына
жету мақсаттылығын қалыптастырады.
Сонымен, оқу-жаттғудың әрбір кезеңінің міндеттері мен мақсаттарын және
формаларын таңдап алу, біріншіден, жаттығу міндеттеріне, екіншіден, оку-
жаттығу көлемі мен күрделілігіне, үшіншіден, командадағы спортшылардың
жаттығу-спорттық мүмкіншілігіне байланысты.
Волейболшылар - оқу - жаттығу процесіндегі басты тұлға. Егер бапкер
әрбір спортшыға жаттығу барысында дербес назар аударып, дер кезінде
көмектессе, талапкерге зер салса, онда әрбір волейболшы өзін бапкердің
сенімді шәкіртімін деп сезінеді, оның адамгершілік көмегін шын ниетпен
кабылдайды. Осындай ынтымақтастық педагогикасы жағдайында барлық
жаттығушылар шыныға білуді, ойын өрнегін өзі жасауды, сүйеді, өзі таңдаған
спорт түрінен болашақ қуаныш зор табыс, мәртебе күтеді.
Волейболшылар үшін әр жылдық оқу-жаттығу жұмыстарының нормаларының дұрыс
орындалуы негізгі заңға айналуы қажет.
Оқу-жаттығу процесіне бөлінген жаттығу уақыты жаңадан жаттығушылар үшін
2 академиялық сағат, дайындығы жеткілікті оқу-жаттығу уақыты 4 сағат
мөлшерінде. Оқу-жаттығу мерзімі мен оның жалғасының уақыты, спорт
мектебінің педагогикалык ұжымының басшысының келісімімен белгіленуі
міндетті.
Сол сияқты, арнайы спорттық бағыттағы мектептердің волейболға
машықтанушы топтарға арналған төмендегілердей құжаттардың болуы міндетті:
оқу бағдарламасы, оқу жоспары, оқу сағаттарының жылдық тізбесі, жеке
топтардың командалық жеке дара және болашақ жоспарлары, жаттығу кестесі,
сынақ-бақылау нормативтерін тапсыру кезіндегі нәтижелері көрсетілген
құжаттар және жаттықтырушы-бапкердің дәріс мазмұны жазылған колжазбасы, ең
кемінде бір айға арналған жұмыс-дәріс жоспары болуы кажеттілік.
Жаттығушылармен спорттық шеберліктерін жетілдірушілердің өз әрекеті мен
міндеттерінің нәтижесіне арналған күнделіктері болуы шарт, онда әрбір
жаттығушы өзіне тән ерекшеліктер мен дене және бұлшық еттеріндегі
өзгерістерді бақылай отыруларын әдетке айналыдарыд.
Волейболшылардың оқу-жаттығу процесіне кіретін-барлық жаттығу жүктемесі,
ойыншылардың күш-қуаты мен шапшаң икемділігін арттыруға арналған
денешынықтыру дәрістері сол сияқты сауықтыруға арналған емдеу-демалу
орындарында болу іс-әрекетін алдын-ала мұқият жоспарлауға бүтіндей тәуелді.
Олардың ішіндегі ең негізгілері болып есептелетіндер: спорт түріне
байланысты күш-қуатты арттыру міндеті, ойын техникасын меңгерту, тактикалық
шеберлік мектебін үйрету, теориялық -интегралдық дайындықтар жиындықтары.
Болашақ волейболшы - шеберлер мектебіне қабылданатын спортышлардың
дайындау барысында-оларға қойылатын негізі талаптардың бірі, оның ұжымдық
ойындағы жеке рөліне ерекше назар аударылу қажеттілігі осы жерде тәжірибелі
бапкер жалғыз шауып бәйге алмас, жалғыз ағаш орман емес, Жалғыздың үні
шықпас- жаяудың шаңы шықпас- деген халық мақалының педагогикалық мәніне
көңіл бөлгендері жөн демекпіз.
Волейболшылар дайындайтын мектептің әрбір жылы, белгілі сынақ, емтихан
және болашаққа жолдама беретін оқу-жаттығу мектебіне айналғанда ғана
көздеген нысанасына жетеді.
Мысалы, келесі оқу-жаттығу процесінің жаңа белестер мен биік тұғырға
көтерілуіне арналған бапкердің жаңа бағдарламасы мен оқу жоспары,
спортшының әрбір жарыстан кейінгі ой толғанысы яғни, жетістіктері мен
кәтеліктерін таразылай келіп, өзінің алдына жаңа талаптар қоюға
қабілеттілігі т.с.с.
Арнайы дайындық мектебінен өткен спортышлардың жылдық қорытынды
нормативтер тапсырудағы көрсеткіштері екі жақтылық педагогикалық-спорттық
мәселелерді шешеді. Олар, біріншіден, жаттықтырушының білімі мен өзі
маманданған спортты меңгергендігін көрсетсе, екіншіден, жаттығушылардың
өздері таңдаған спорт түріне деген сүйіспеншілігін және өз борышына деген
адал ниетін де білдіреді, үшіншіден, спорт мектебінің педагогикалық
ұжымымен басшылардың мемлекеттік мәні бар іс-шараны іске асыра алу
қабілетінде көрсететін факторлар жиынтығы екендігі хақ.
Біз жоғарыда әңгіме еткен енгізгі оқу-жаттығу процесінің өзекті көзі
болып табылатын негізгі құжаттар спорт мектептерінің оқу жоспарлары мен оку-
жаттығу процестерінің негізгі кезеңдері көрсетілген үлгі-жобаны оқушылар
назарына ұсынамыз.
Ескерту: Бұл оқу жоспарына өзгеріс енгізуге әрбір спорт мектебінің
құқығы бар екендігін естеріңе саламыз.
Ескерту: оқу-жаттығу жұмыстарын ұйымдастыру кезеңін есепке алу әр жылдың
қыркүйек айының 1-ші аптасынан басталады. Сол сияқты оқу-жаттығу мерзімімен
оның бағдарламасына жеке облыстардың, аудандардың, қалалар мен елді
мекендердің ауа райына, мектептегі құрал-жабдықтардың даярлығына байланысты
мектептің педагогикалық кеңесі өзгертулер енгізуге құқығы бар екендігін
тағы да оқушыларымызға ескертеміз. Сол сияқты игерілген әдістерден
жаттығушылар қозғалыс әрекетінің нақты тәсілдерін құруға бейімделулері
қажет. Мысалы, тордың алдында тұрып және секіріп волейбол өткізе доп беру
қимылы сияқты. Сонымен қатар дайындық кезінде ойынға машықтанушылар торға
теріс қарап тұрып та, секіріп тордан өткізіп доп беру элементтеріменен де
жаттығулары дұрыс. Дайындық кезеңінің ең бір күрделі жаттығуы-алаңның
қорғау шебіндегі кеңістігі барлай алу қабілетінің күрделенуі оның
қарсыластары алаңынан берілген допты қабылдауға машықтану және волейбол
алаңының әрбір зонасын ыждағатты түрде меңгеру болып табылады.
Оқу-жаттығу кезеңінде жаттығушылар тек қорғаныста ойнау менен ғана
шектелмей, оңтайлы-нәтижелі шабуыл шебін де меңгер-гендері жөн. Олар-
ойыншылардың келісімді бағытта орын алмаса отырып шабуыл сәтін шалт
ұйымдастыру, тез алма-кезек өз орнын ауыстырып отыру мүмкіншілктерін
меңгерулері. Бапкерлер бұл кезеңде -2:1, 3:1, 2:2, 3:2, 3:3 сияқты ойын
барысын шәкірттердің меңгеруіне жағдай жасаулары негізгі қажеттіліктердің
бірі.
Жалпы білім беретін мектептердің Х-ХІ сыныптарындағы дене тәрбиесі
пәнінің өзіндік ерекшеліктері барлығын мұғалімдер зерделі түрде
ұйымдастырулары керек. Себебі бұл сыныптар оқушылары спорт ойындарының бір
түрімен тиянақты, зор ыждағаттылықпен шүғылдануға ерекше мән береді,
сондықтан да олардың ойын шеберлігіне мән беріп, жүелі, мақсатты жаттығулар
ұйымдастыру мақсаты қойылуы міндетті. Бұл жастағы окушылар психологиясына
тән ерекшеліктер спорт ойындарының әдіс-тәсілін меңгерумен бірге оларға
тән қимыл-қозғалыстардағы үйлесімділік, өзара келісімділік, ақыл- ой, сана
-сезім және еріктілік сияқты қасиеттердің жүйелену кезеңдерінің бастау
алулары. Сондықтан да мұғалімдер мен жаттықтырушылар мидың бұл кезеңіндегі
негізгі шарттардың бірі олардың ойын ережелерінің күрделі тәсілдерін
үйреніп меңгерулеріне ерекше уақыт бөлулері болашақтағы олар іс-
әрекеттерінің нәтижелілігін қамтамасыз ететінін ескертеміз. Оқушылардың
волейбол ойыны дәрісін нәтижелі ұйымдастырудың бір пайдалы- тиімді түрі
арнайы бағытта өткізілетін тәжірибе дәрісі болып былады. Бұл кезеңде
ойын-жаттығу барысында жан-жақты дамыту жаттығуларын тиімді
пайдалану арқылы талапқа сәйкес тәжірибелер жинақталады, шеберліктері
арттыратын жалпы спорттық жаттығулар түрінде өз беттерінше таңдауғ
мүмкіншілік алады. Жоғары сыныптарда спорт ойындарының жеке түрлері мен
оларға тән сипаттар да күрделене түскені дұрыс, себебі іс-әрекеттің
күрделілік сипаты-жеке тұлғаның мазмұнын арттыратын құбылыс.
Ескерту. Жалпы білім беретін орта мектепке арналған дене тәрбиесі
пәнінің бағдарламасында-негізгі спорттық ойындар аяқ добы, волейбол, қол
добы, баскетбол, хоккей және басқа ойын түрлерінен мұғалімдер бұл
ойындардың ережесін үйретіп, бағдарламасын жасап, оқытуларына рұқсат
етілген, бұл спорттық ойын түрлерінің барлығынан да ер балалармен қатар
қыздар командаларын да жасақтау қажеттілігін назардан тыс қалдырмау
міндетті, себебі-бұл спорт түрлері ерлермен қатар эйелдердің олимпиадалық
ойындарда күш санасуына рұқсат етілген.
Дене тәрбиесі мұғалімдері болашақ волейболшылар дайындаудың алғашқы
бесігі мектептегі дене тәрбиесі дәрісі екендігін назардан тыс калдырмауы
қажеттілік демекпіз, себебі тек дамудың осы кезеңінде төмендегілердей
сапалық өлшемдер бар. Олар: теориялық және әдістемелік білімдерді, айла-
әдіс шеберлік деңгейін қамтитын бағдарламалық материалдарды меңгеру
дәрежелері, денешынықтыру- сауықтыру, салауатты өмір салтын баянды ету және
спорттық қызметін іске асыру қабілеттері. Окушының денешынықтыру және ойнау
даярлығы жөніндегі жетістіктерін бағалаған кезде табиғи дарындылықты
байқататын қасиетті ғана емес, сонымен бірге нақты сапа және үйлесімділік
қабілетін жетілдірудегі жеке қимыл-козғалыс әрекеттеріне баса назар -бағыт
ұстап отыру болашақ үшін маңызды.
Мектептегі дене тәрбиесінің оқу-жаттығу бағдарламасын орындауда
окушылардың тәжірибелік қабілеттері мен спорттық дағдыларды жете меңгеруін,
денешынықтыру даярлығын деңгейі мен жауапкершілігін, спорттың жеке бір
түрінен шеберлігін бағалау мақсатында оқуды бітіретін ІХ-ХІ сыныптарда дене
тәрбиесі бойынша есептелінетіндігі туралы байқаулар спорттық жеке
түрлерін қатесіз таңдауына жағдай туғызатын негізгі шаралардың бірі, яғни
үлкен спорт әлеміне Жолдама беру деуге де болады.
Мектептегі дене тәрбиесі бағдарламасы бойынша волейбол ойынына машықтану
V сыныптан XI сыныпқа дейін жалғасатын спорттық, денетәрбиесі процестері
екендігін ескертеміз. Мектептегі спорттық ойындар оқу, тәрбие, уықтыру
мәселелерін шенгуге көмектеседі және оларды спорт пен денешынықтыруға
қызықтырады.
Мектептегі волейбол дәрісінде негізінен біртұтастық оықту
әдісі
қолданылады, ал бөліп оқыту айла-тәсілдерді толык игерілген соң барып
ғана басталады. Оқу-үйрену және спортык ойындардың соңғы кезеңі,
даңғдылану мен спорттық шеберлікті орнықтыру болып табылады. Спорт
ойындарына ар налған дәрістер мен жаттығуларды өткізерде жаракатттануды
болдырмау ша ралары: оқу-жаттығу тәртібін қатаң сактау, кажетті спорт
киімдерінің ойын түріне сәйкес болуы, спорт алаңында немесе спорт залында
қауіпті заттар мен құрал-жабдықтардың болмауы.
2. Волейболшылардың жаттығуларын ұйымдастыру.
Жоғары және орта арнаулы оқу орындарының студенттерін спорттық шынықтыру
рухани бай, адамгершілігі жоғары және дене тәрбиесі жағынан жетілген
болашақ мамандарды қалыптастырудың бірегей процесінің кұрамдас бөлігі болып
табылады.
Волейболдан факультативтік курс спорт ойындары бойынша негізгілердің
бірі. Оның оқу жылы бойындағы көлемі 210-240 сағат болады. Оқу сағаттарының
осынша көп болуына қарамастан волейболмен айналысып жүрген студенттердің
жаттығу процесін ұйымдастыру және басқару жөнінде жетекші боларлық оқу
құралы жоқ. Осы методикалық ұсыныстарда спорттық жетілу барысында
волейболшыларды даярлау процесінің тиімділігін арттыруға, онымен
шұғылданушыларды секциялық жұмыстарды жүргізуге кажетті білімнен хабардар
етуге талпыныс жасалады.
Үлгілі оқу жоспары
№ Сабақтар мазмұны Уақыт көлемі
1 Теориялық дайындық 18
*■ Жалпы дайындық 40
3 Арнаулы күш дайындығы 20
4 Техникалық дайындық 60
5 Тактикалық дайындық 32
6 Интегралдық дайындық, оның 46
ішінде бақылау ойындары
7 Инструкталдық және төрешілер практикасы 8
8 Зачет, бақылау сынағы 16
Жалпы уақыт көлемі: 240 сағат
Теориялық дайындық сабағының үлгілі жоспары.
1. Орталық партия комитетінің май, ноябрь (1982), июнь (1983) поленумының
шешімдерін жүзеге асырудағы дене тәрбиесі қызметкерлеріне қойған
міндеттері.
2. Совет Одағы Коммунистік партиясының дене тәрбиесі және Совет
спортшыларының өсуі туралы негізгі крарлары.
3. Оқушылардың жан-жақты дамуының қалыптасуына дене тәрбиесінің тигізетін
ролі.
4. Волейбол ойынының дамуы туралы қыскаша шолу. Біздің еліміздегі және шет
елдердегі күшті командаларға мінездеме. Волейболдан өтетін командаларға
мінездеме. Волейболдан өтетін халықаралық жарыстар.
5. спортышының жасына, жынысына күш дайындығының мөлшеріне қарамастан
жаттығу жүгіне қойылатын негізгі талаптар.
6. Дәрігерлік бақылау және волейбол сабағы кезіндегі жеке бақылау.
7. Волейбол ойынының техникалық және тактикалық негізі.
8. Волейбол ойынындағы жаттығу және үйрету методикасының негізі.
9. жарысты ұйымдастыру және өткізу ережесі.
10. Өткізілген ойынды талқылау және ойыншыларға тапсырма беру.
11. Ойыншылардың ойын негізіндегі қозғалысын жазуды ұйымдастыру, айтылған
нәтижелерді талқыға салу.
Инструкторлық және төрешілер дайындығының мазмұны
1. Күш, техникалық және тактикалық дайындықтарға арналған
жаттығуларды қарастыру және оны топтармен өткізу.
2. Дайындық және негізгі бөлімде ойынның алғашқы үйрету техникасын өткізу.
3. Жалпы білім беретін мектептерде кіші волейболды ұйымдастырып өткізу.
4. Волейбол жарысын өткізу. Бас төреші, бас төрешінің орынбасары,
секретарлық қызметті атқару.Ойын кестесін құрастыру.
Әртүрлі шеберліктегі волейболшылардың арнаулы дайындығының сипаттамасы
Волейболшыларды жаттықтыру процесінде көп жылғы даярлықтың барлық
кезеңдерінде шапшаңдықты, жылдамдық-күш қасиеттерін, қайраттылықты,
секіруге төзімділікті, ойынның барлық негізгі әдістеріндегі техникалық және
тактикалық дағдыларды жетілдіруге көңіл бөлу қажет. Икемділік және
созылымдылық жаттығуларын көмекші құралдар ретінде қарап, оларды бой жазу
немесе демалыс сәттерінде пайдалану керек.
Волейболшылардың жаттығу дәрежесін анықтау мақсатымен жаттығудың жылдық
циклында кемінде үш рет педагогикалық бақылау сынағын жүргізу қажет.
Волейболшылардың шынығу дәрежесі, техникалық және ойындық даярлығы
жөніндегі сипаттамалары спортшының шапшаңдығын, қайраттылығын, жылдамдық
күш-сапасының қажетті дәрежесін айқындауға пайдалануы мүмкін. Сондай-ақ, ол
III разрядтан ССР спорт шеберіне дейінгі техникалық әдістерді орындауды
және ойын қимылдарының тиімділігін байқатады. Жекелеген спортшылардың
нәтижелерін эксперименттік жолмен алынған және 1,2,3 кестеде көрсетілген
мәліметтермен салыстыру негізінде шынығу дәрежесіндегі және ойын әдістері
бойынша техникалық дағдыланудағы жетіспей жатқан кемшілктерді анықтауға
болады. Мұндай бақылауларды жүргізу үшін төмендегідей сынақтар жасауға
болады.
Шапшаңдықтың даму дәрежесін аныктау үшін мынадай бақылау жаттығуы
жасалады: ойыншы волейбол алаңының алдыңғы сызығының орта тұсынан біртіндеп
қозғалып белгіленген жеті нүктенің әрқайсысына қолын тигізіп, бұрынғы
орнына қайтып оралады. Оның уақыты секундомермен өлшенеді. Бұл бақылау
сынағы арнаулы әдебиетте елочка жүгірісі деп аталған. Жылдамдық күш
жағынан волейболшылардың даярлық дәрежесін ауыр қол добын лақтыру
нәтижесіне қарай анықтайды. Оны еденде отырған қалпы бастан асыра екі
қолмен және орнынан секірген қалыпта лақтырады. Сондай-ақ, Р.М. Аблаковтың
методикасының көмегімен анықталатын бір орынан жоғары секіру көрсеткіші де
ескеріледі. Үш рет қайталанғанан кейін үздік көрсеткіш тіркеледі.
Секіруге төзімділік ең жоғары биіктіктің 98 процентіне тең болатын
секіру санымен анықталады. Қарқыны 2-3 секундта бір рет секіру.
Волейболшылардың техникалық даярлығы волейболдан спорт мектептеріне
арналған бақылау сынақтарының негізінде анықталады.
1-кесте-Волейболшылардың күш-сапасының өсу деңгейі.
№ Бақылау Спорт 1 разряд 2 разряд 3 разряд
сынағының шебері
түрлері
1 шырша жүгірісі 23,8+0,09 25,2+0,009 25,0+0,11 27,5+0,27
(сек)
2 Аяқтың 5,83+0,009 5,16+0,04 5,16+0,04 1,92+0,04
5-ші еттер тобы
(кг)
3 Қолдың 2,54+0,05 2,39+0,04 2,32+0,04 1,92+0,04
4-ші еттер тобы
(кг)
4 10-шы еттер тобы 8,56+0,16 8,03+0,08 7,86+0,10 6,37+0,12
(кг.)
5 Қатты 9,93+0,21 9,35+0,10 8,76+0,21 6,93+0,12
допты отырып
лақтыру (м)
6 Қатты 16,99+0,24 15,48+0,23 13,72+0,21 10,05+0,18
допты секіріп
лақтыру
7 Орында тұрып76,4+0,94 67,5+0,64 63,7+1,37 53,4+0,83
биіктікке
секіру (см)
8 Биіктіке 3,09+0,02 2,96+0,01 2,86+0,01 2,74+0,01
секіріп жету (м)
9 Секіру 22+0,8 14,4+0,5 12,2+0,4 10,6+0,30
төзімділігі (рет
саны)
2-кесте-Волейболшылардың техникалық дайындық сапасының өсу деңгейі
Бақылау Спорт шебері 1 разряд 2 разряд 3 разряд
сынағының
түрлері
Допты екі қолмен 4,14+0,09 2,84+0,1 2,32+0,10
3.18-0.13
Төменнен қабылдау 3
(5 рет)
Допты екі қолмен 4,18+0,09 3,80+0,10 3,08+0,13 2,78+0,10
жоғарыдан беру (5
рет)
Шабуыл соққысы (54,55+0,05 3,76+0,13 3,30+0,1 9 2,76+0,10
рет)
Шабуыл соққысына 4,31+0,14 2,94+0,10 3,10+0,1 0 2,18+0,10
тосқауыл (5 рет)
Допты ойынға4,76+0,03 3,86+0,10 3,54+0,1 0 2,70+0,10
қосу (5 рет)
Техникалық (25 17,54+0,19 15,32+0, 3812,70+0,26
көрсеткіштердің рет)22,52+0,23
қосындысы
3 кесте-Волейболшылардың ойын қозғалысының нәтижелері
№ Статистикалық параметрСпорт шебері 1 разряд 2 разряд
1 Допты ойынға қосу 46,6+3,72 51,5+3,72 32,6+4,05
2 Допты қабылдау 66,34+4,26 57,0+4,53 56,9+4,05
3 Шабуыл соққысы 71,5+3,04 62,7+4,59 48,6+3,65
4 Тосқауыл 49,6+5,07 38,1+2,63 30,6+3,24
5 Допты беруді аяқтау 93,5+1,96 77+44,05 77,2+4,05
6 Қорғаныс қозғалысы 48,1+2,84 31,4+2,97 34,4+4,80
және сақтану
7 Жалпы 62,4+0,95 52,9+0,98 45,8+0,60
ойын көрсеткіші
Ойынға қосылған допты төменнен екі қолмен қабылдап 6 зонадан биіктігі 1,5-3
метрге дейін жететін керілу тұрған жіптен асыру (5 рет).
екі қолмен допты жоғарыдан 2-3 зонадан 4-ші зонаға биіктігі 3 метрге керілу
тұрған жіптен асыру. Жіпті Г тәрізді торға ілулі түрған антеннамен іске
асырады, шабуыл жасау (5 рет).
Екі қолмен 4-ші және 2-ші зонадан 4-ші немесе 5-ші және 2-ші немесе 1-ші
зонаға шабуыл жасау (5 рет)
6-шы зонаға бағытталған шабуылға тоскауыл (5 рет).
Допты ойынға қосу (жоғарғы, төменгі. бір кырындап) 4-ші және 5-ші зонаға
бағыттау.
Динамометрлік зерттеу В.М.Аблаков жүйесіндегі динамометрді пайдалана
отырып Б.М. Рыбалконың әдісімен жүзеге асырады. Осы методиканың көмегімен
санның, тізенің, оң аяқтың табанынының иықтың бүгіліп, жазылу, серпімділік
күші, сондай-ақ иықтың, бүғананың, кеуде тұсы мен қолдың бұлшық еттерінің
даму дәрежесі анықталады.
2. Ойын қимылдарының тиімділігін анықтау.
Мұны даярлық дәрежесі бірдей екі команданың ойыны кезіндегі жазбаларға
қарап анықтаған жөн. Волейболшылардың ойын қимылдарының тиімділігін анықтау
үшін төмендегідей шарттар орындалуы қажет.
допты беру: тиімді-ұпай салынып, қарсы жақтың шабуылының ұйымдастырылуы
қиындай түсті; тиімсіз доп беру правосынан айырылып, қарсы жақтың допты
қабылдауы оңай болады.
допты қабылдау: тимді-допты ойыншылар дәл орындарында (тордан 1,5-2м7)
қабылдауды немесе бірден қайтарады; тиімсіз-тордан 2 метрден астам жерде
дәл қабылданбады, сондай-ақ екінші адамға беру қиындай түсті.
шабуылдай соғу: тиімді-ұпай салынды немесе доп беру правосы алынды, доп
қарсы жақта ойында қалды, бірақ қарсы шабуыл болмады, доп өз жағында ойында
қалып тағы да шабуыл ұйымдастырылды; тиімсіз- қарсы жақтың ұпай салуы
немесе доп беру правосынан айырылу, доптың қарсы жақта қалып, олардың қарсы
шабуыл ұйымдастырылуы, доптың өз жағына қалуы, бірақ жаңадан шабуыл
ұйымдастырылмауы;
Тосқауыл қою: тиімді-ұпай салу немесе доп беру правосын алуы, доптың қарсы
жақта ойында қалуы, доптың өз жағында қалып, қарсы шабуыл ұйымдастырылуы;
тиімсіз-қарсы жақтың ұпай салуы немесе доп беру правосынан айырылуы, доптың
өз жағында ойында қалуы, бірақ оның тік төмен құлдыауы;
Ойын үстінде допты беру: тиімді-бірден соғып қайтару, ойыншылардың өз
орнында дәл қабылдауы, тиімсіз-қарсы жақтың ұпай салуы немесе доп беру
правосын жоғалту, допты дәл қабылдай алмау.
Қорғаныс қимылдары және сақтану: тиімді -доптың өз командасының алдының
үстіне қалуы; тиімсіз-қарсыластардың ұпай салуы немесе доп беру правосынан
айрылу, доптың ойында қалуы, алайда қарсы жаққа жеберілуі немесе алаңнан
шығып кетуі.
Магнитафонға жазу. Ойын қимылдарының тиімділігін анықтау үшін ойын
процесін бақылау кезінде оған түсініктеме беріліп, әрбір ойыншының қимылы,
етістік кемшілігі есепке алынуы қажет. Жекеленген әдістерді орындау сапасы
жоғарыда айтылған шарттарға қарай бағаланады. Соның
нәтижесінде волейболшылардың ойын шеберлігі ойын әдістерінің жалпы санына
тиімді арылған әдістердің қатынасы бойынша аныкталады. Спортшылардың
дайындығындағы кемшіліктерді байқай отырып, әрбір ойыншы үшін жаттығу
процесін жекелей жоспарлауға, сөйтіп олардың кемдеу жатқан қасиеттерін
енмем әдістерін жетілдіруге әбден болады. Волейболшылардың шеберлігін
арттыру жөнінде жаңа мәліметтерді жүзеге асыру үшін жоғарыда айтылған
қасиеттер оның алдындағы классификацияның сипаттамаларына сай келуі қажет.
3. Жаттығу күрделілгінің көлеміне бақылау.
Жоспар жасаған кезде (күнделікті және перспективалық) жаттықтырушы
спортшылардың жарыс жаттығуларындағы жетістіктерімен оларға түскен күш
мөлшерін қатаң есепке алғаны жөн. Осындай жағдайда ғана әрбір спортшы үшін
барынша тиімді жаттығу құралдарын таңдап алуға болады.
Мамандардың пікірі бойынша жаттығу кезінде түсетін күшке бақылау асау
үшін сыртқы және ішкі көрсеткіштерді есепке алған жөн.
Атқарылған жұмыстың көлемімен жиілігі организмге түскен күштің
сыртқы көрінісі екені белгілі. Егер жеңіл атлетикада, жүзуде, ауыр
атлетикада сқа да спорт түрлерінде нақты өлшемдер айқын
көрсетілген болса , волейболда спортшыға түсетін күш дәрежесін алдын-
ала анықтау мүмкін емес. программалық документтерде, кітаптарда және
методикалық құралдарда шадай ұсыныстар бар: 4-5,6-3, 1-2 аймақтарына
дәлдеп доп беру 20-нут. Бұл тапсырмада допты қанша рет беру
қажеттігі айтылмаған. өрсетілген уақытта допты 150 рет, немесе 20 рет
беруге болады. Бірінші және інші жағдайда адамға түсетін күш те
әртүрлі болады. Міне, көріп ірсыздар, арнаулы шарттардың болмауы күш
түсу динамикасына бір сабақта а емес жаттығудың үлкенді кішілі циклдарында
тиімді басшылық жасауға ъікіндік бермейді. Осыған орай жаттығудың
интенсивтілігін бағалағанда 4-тенің мәліметтерімен пайдалануды
ұсынамын. Ол 1-2 разрядты ортшылардың қатысуымен жүргізілген
зерттеуден алынған. Бұл кестеде 1 нутта орындалған жеке ойын
әдістерінің саны соларды қайталаудың ынастары берілген.
Жаттығуларды ойдағыдай ұйымдастыруы үшін студенттерге түсетін
тің ішкі факторларына бақылау жасаудың үлкен мәні бар. өзінің тым
делілігіне қарай бұл мақсатқа методико-биологиялық әдістерді қолдану
ш-ақ сондықтан зерттеулер нәтижесінде волейболшыларға жаттығу кезінде
етін күш мөлшері қарапайым байқаулар арқылы да анықтауға болады:
Қарапайым қимыл реакциясының (сезімталдығының) уақытын анықтау (үш рет
қайталау қосындысымен).
Ең жоғары биіктіктің 98 процентіне жеткенше секіру, саны бойынша секіру
төзімділікті анықтау.
3. 5-6 метр қашықтықтан баскетбол сакинасына доптан тастаудың дәлдігін
анықтау (30 рет қайталау); допты тастаушының колының сақинаға жетуі де
есепке алынады.
4. Волейбол алаңының периметрі бойынша бір қалыпты қарқынды 2 минут 30
секундта 10 айналым (510 м 10 айналым) жасаған соң 3 минуттан соң жүрек
соғысының өз қалпына келуін есепке алу. Жаттығуда түсетін күш мөлшерін
анықтау үшін аталған байқауларды сабаққа дайын және ол аяқталған соң 1-ші
және 20 -шы минуттарда жүргізу қажет. Мұнан соң әрбір байқау шарты бойынша
алынған нәтижелердің айырмашылығы жаттығу сабағына дейін және одан кейін
есептеледі.
4-кесте-Волейболшылардың жаттығу сабағындағы күш-жігерінің өсу белгісі.
№ Өнімділігі Орында тұрып Қорғаныстағы ойын
доп беру
Арнаулы Кіші 20,36 44,7 60,9+1,03 +2,05
жылдамдық және Орташа +1,85
техникалық тактика үлкен
Күш жылдамдығы және Кіші 22,36 50,18 +1,03 +1,85
техникалық тактика Орташа 70,0 1,64
үлкен
Арнаулы төзімділік Кіші 20,2 69,9 82,6 +2,05 +1,64
және техникалық Орташа +2,46
тактика үлкен
Техника-тактика Кіші 18,4 50 71,8 +0,62 +1,85
Орташа +2,46
үлкен
Ойын Кіші 22,5 50 +1,44 +1,85
Орташа
үлкен
6-кесте-Жаттығуға дейін және кейін жасалған әртүрлі
бағыттағы тест жұмыстарының көрсеткіштер айырмасының маңызы және көлемі
Жаттығу жүгінің Жүк Көрсеткіштер айырмасы
бағыты көлемі
Қозғалыс Секіру Допты дәл
реакциясының төзімділігіберу (рет
уақыты (рет саны) саны)
Арнаулы Кіші -0,02 +0,08 +1, +2,9
жылдамдық және Орташа -0,12 3-3 -2,2
техникалық тактика үлкен -5 -4,9
Күш жылдамдығы жәнеКіші -0,01+0,09+0,15 +1 +1,2
техникалық тактика Орташа -3 -2,5
үлкен -5,8 -5,7
Арнаулы Кіші -0,09 +0,10 +1,8 +2,5
төзімділік Орташа +0,19 -4,1 -4,1 -7
және техникалық үлкен -7,1
тактика
Техника-тактика Кіші -0,02 0,12 +2,4 +1,7
Орташа -3 -2
үлкен -6 -5
Ойын Кіші +2,6 – +2,6
Орташа 2,8 -1
үлкен
7-кесте-Бір сабақта жылдамдықты күшейту және техника-тактикалық әдетті,
жаттығу жүгінің көлемін ұлғайтуға арналған үлгілі бағыт.
№ Жаттығу Кіші орташа үлкен
әдісі
бойынша жаттығулар және ойын үстінде машықтану болмақ. Бұл басқаша
айтқанда волейболдың басқа спорт түрлерінен айырмасын көрсететін басты
айырмасы деуіне болады. Көмекші жаттығулар негізгі жаттығуларды игеруге
спортшылардың ойын өрнегін жетілдіруге игі әсерін тигізеді. Сонымен қатар
Ю.Н. Клещев және А.В. Беляев 151 жаттығудың бір ғана тұру, мысалы,
шабуылдай соғу ұзақтығына, қарқынына, қайталау санына қарай организмге
әртүрлі әсер ететінін айтады. 15-20 минут бойы жүгіріп келіп 6-7 рет соққан
кезде жалпы төзімділік дамиды. Жаттығу уақытын 3-4 минутқа қысқартып,
алайда соғу жиілігін минутына 12-ге дейін арттыру арнаулы төзімділікті
дамытуға пайдалы. Осыған орай жаттығу жұмыстарын жоспарлағанда
жаттықтырушылар екі факторда ойын көлемі мен қарқынын сондай-ақ аттығудың
негізгі және көмекші құралдарының ара қатынасын ескерген жөн. Көлемі
А) жоғарыдан доп беру 12000-15000 рет 20-24%
Б) төмендетіп беру 8500-9000 рет 20-25%
В) қорғаныста қабылдау 11000-11500 рет 30-35%
Г) ойынға қосқан допты қабылдау 2000-2100 рет 10-15%
Д) допты ойынға қосу 2000-1500 рет 10-15%
Ж) тосқауыл 720-800рет 20-25%
3)оқуойыны 12-14рет 20-25%
И) бақылау ойыны 12-14рет 20-25%
4300м
10800кг
120000м
10-12 сағат
3500 рет итеріп секіру
2200-2500 рет
Қөмекші жаттығулар А) қозғалыстың жылдамдығын жетілдіру
А) күшті жетілдіру
Б) жалпы төзімділікті жетілдіру
В) спорт ойындары (футбол, баскетбол)
Г) секіру жаттығулары
Д) қайта допты лақтыру
З) тосқауыл мен қорғанысын допсыз жасау 480-500 рет
Микроциклдер құрылымы.
Негізгі және көмекші құралдың ара қатынасы микроциклдағы жаттығу көлемі
қарқыны жаттығу процесінің құрамдас бөлігі болып табылатын микроциклдан да
көрініс табады.
Микроциклдың құрамына әсер ететін көптеген факторлар арасында
А.П. Матвеев мыналарды атап көрсетеді:
спортшының тіршілік әрекетінің жалпы режимі және содан туындайтын жұмысқа
қабілеттілік динамикасы.
микроциклдағы сабақтардың мазмұны, саны және түсетін күштің көлемі, сондай-
ақ шаршау мен қалпына келу процесінің өзара әсері және соған байланысты күш
түсуі мен тынығудың алмасуы.
Әртүрлі бағыттағы өзіндік артықшылығы бар күш, жылдамдық-күш, төзімділік,
техникалық және тактикалық сипаттағы т.б. сабақтарды алмастырып тұру
қажеттілігі.
жаттығуды ұйымдастырудың жалпы жүйесіндегі микроциклдың орны.
Бұл факторлардың спортшылардың шеберлігіне әсерін білуге және
экспериментальды зерттеуге көптеген еңбектер арналып, олар жалпы
заңдылықтармен қатар спорттың жекелеген түрлеріне арналған қағидаларды
анықтау.
Волейбол жөніндегі арнаулы әдебиетте микроциклдардың ылымы мәселесі тым
жеткіліксіз көрсетілген. Бұл жайы ұсыныстарды микроцикл бойындағы түсетін
күштің динамикасына ғана көңіл бөлінген. Мәселен, Филдер 1 күн сайын
жагтыгагын командалар күш көп кен күнді жеңілдету күндерімен немесе тынып
мен дұрыс алмастырып тұру кажеттілігін айтады. К. Шопов апталық циклда
қарқынды ойындар жеңіл орташа бастап, қиын ойындар жеңілдіктермен алмасып,
тұруы, түсетін күш көлемі және жиіліг жағынан шамадан тыс болмау қажет деп
есептейді. Алайда ұсынылған жоспарда спортышларға түсетін күштің үлкен ,
орташа және кіші көлемі жайлы ешбір сандық мөлшер, түсінік берілмейді.
Кейбір еңбектерде даярлық және жарыс кезеңдеріндегі микроциклдардың үлгі
схемасы келтіріледі. Олардың барлығына ортақ кемшіліктер де жоқ емес. Атап
айтқанда олардың волейболшылардың басты қасиеттерінің бірі-жылдамдық-күш
жөніндегі даярлығы жеткіліксіз көрініс тапқан, шапшаңдықты дамытуға және
техникамен тактиканың жетілдіруге бағытталған сабақтар ауыр ойындардан
кейін жоспарланады. Ал шындығында олар организмнің қалыпқа келтіру
кезеңінде жүргізілуі тиіс. Осыған қоса жаттығуда түсетін күштің көлемі мен
мөлшері жайлы мәліметтер жоқ. Мұндай жағдайдың басты себебі-
волейболшылардың микроциклының құрылымын негіздеу жөніндегі зерттеудің
жоқтығында. Қолда бар әдебиеттерге қарағанда ең аз зерттелген мәселе
даярлық және жарыс кезеңдерінің микроциклдарына түрлі бағыттағы бағыттарды
дұрыс үйлесімді алмастырып отыру екені байқалады.
Осыған байланысты зерттеу жүргізіліп, оған даярлығы 1-2 разряд
дәрежесіндегі негізгі көрсеткіштерді деңгейлес волейболшылардың екі тобы.
Бүкіл эксперимент барысында екі топ та көлемі және қарқыны бірдей жаттығу
программасын орындады. Эксперименттің мақсаты рөлі бағыттағы сабақтарды
алмастыру тәртібін анықтауда еді. 11-кесте-Жаттығудың даярлығы кезінде
микроцикл қүрылудың екі варианты тексеріледі.
Аптада өтетін Сабақтың бағыты Түскен күштің жалпы
сабақтың рет саны мөлшері
Бірінші вариант
1 Техника және жылдамдық Орташа
күші
2 Техника және шапшаңдық Орташа
3 Арнаулы төзімділік және Үлкен
ойын
4 Демалыс -
5 Техника және жылдамдық Орташа
күші
6 Техника, Орташа
жылдамдық және ойын
7 демалыс -
Бкінші вариант
1 Техника және жылдамдык Орташа
2 Техникажәне шапшаңдык Орташа
3 Арнаулы төзімділік және үлкен
ойын
4 Демалыс -
5 Техника және жылдамдық орташа
күші
6 Техника, орташа
жылдамдық және ойын
7 демалыс -
Көріп отырғандарыңыздай апталық циклдарының құрылымының айырмашылығы
сонда бірінші топта жылдамдық-күш сапасын және ойынның техникалық дағдысын
дамытуға бағытталған жаттығулар жұмысқа кабілеттілікті жедел қалпына
келтіру кезеңінде жүргізіліп, шапшаңдықты және техникалық машықты дамытуға
бағытталған сабақтар содан кейін ғана өткізілді. Екінші топта ол керісінше
болды.
12-кесте-Жаттығудың жарыстық кезеңінде бірінші және
екінші топтардағы жаттығу сабақтарының алмасу реті төмендегідей.
Аптада өтетін сабақтың Сабақтың бағыты Түскен күштің жалпы
рет саны мөлшері
Бірінші вариант
1 Күш және техникалық Кіші
дайындық
2 Тактикалық Орташа
3 Ойын және техникалық Үлкен
4 Демалыс -
5 Тактикалық орташа
6 Демалыс -
7 ойын Орташа
Екінші вариант
1 Ойын және техника Орташа
2 Тактикалық Орташа
3 Демалыс -
4 Ойын Үлкен
5 Тактикалық Орташа
6 Күш және техникалық Кіші
дайындық
7 Демалыс -
Микроцикл схемаларының айырмашылығы-бірінші топта техникалық
кимылдарды жетілдіруге арналған жаттығу сабақтары қалыпқа келу кезеңінде
жоспарланып келесі күні ойын сипатындағы жаттығулардың жүргізілуінде.
Екінші топта жаттығу сабақтары керісінше тәртіпте ұйымдастырылады.
Апталық циклдың бірінші және екінші вариантын пайдаланудың тиімділігін
анықтау мақсатында апта айға созылған эксперименттің басында, ортасында
және аяғында техникалық және шынығу даярлығы жөнінен бақылау сынағы
жүргізіліп, магнитафон жазуын пайдалана отырып жарыстардағы ойын
қимылдарының тиімділігіне баға берілді. Зерттеу қорытындылары даярлық және
жарыс кезеңдерінде жаттығу микроциклдарының екінші вариантын пайдалануды
ұсынуға мүмкіндік береді.
Жауапты жарыстарға тікелей даярлық кезеңінде жарыстың басталуына 1 -2
апта қалғанда Жаттығуда аса көп күш түсірмеу қажет екені анықталады.
Бұл кезеңде волейболшылардың жаттығуында түсетін күшті 25%-ке дейін
кеміткен дұрыс. Жарыс қарсаңындағы микроцикл төмендегіше қүрылқы мүмкін:1-
ші күн -бақылау ойыны түсетін күш орташа, 2- ші күн-шағын топтарда
техникалық және тактикалық машықты жетілдіру түсетін күш кішкене, 3-ші
күн-команда құрамында тактикалық қимылдарды жетілдіру түсетін күш
кішкене, 4-ші күн-демалыс, 5-ші күн-команда құрамында тактикалық
қимылдарды жетілдірукүш аз түседі, 6-шы күндемалыс, 7-ші күн-жарыстың
басталуы.
Күш және техникалық дайындықтың әдістері мен жолдары.
П-1 разряд деңгейіндегі студент волейболшылардың жаттығу
процесінде коладантын дайындық әдістері мен жолдарына сипаттама береміз.
Арнаулы жылдамдық.
Волейбол ойынындағы арнаулы жылдамдықтың көріну формасы деп жылдамдық
реакциясы мен қозғалыстың өзінің жылдамдығын айтамыз. Жылдамдықты үдеткенде
төмендегі нәрселерді ескерген жөн.
Жылдамдықты күшейту адам организмнің күш жүгін толық меңгеруге дайын
болғанда ғана қолданады және жаттығу орагнизмді өз қалпына келтіру
қабілеттілікті арттыру толымды откізіледі. Осы себепті жылдамдықты күшейту
жаттығудың соңында организм шаршағанда откізілуі тиіс емес.
Жылдамдықты күшейткенде жаттығулар арасындағы үзіліс, адам организмі мен
арнаулы еттер тобына қанағаттандырарлық болуы тиіс.
Қолданатын әдістер.
1. Қайталау әдісі. Шекті және барынша жылдамдықты көру сипатының жарысы
ретінде жаттығулар жасау ұқсастығы 5-8сек. Жаттығулар арасындағы үзіліс 30
сек-3 минут жаттығулар мінезіне байланысты..
Ілесетін әдіс. Ауырлық түсіріп техникалық жаттығулар жасау қозғалысы
мысалы: шабуыл соққысы қозғалысы кезінде саусақтарға ауырлық түсіру,
ауырлық түсіріп қозғалу және т.б.
айнымалы жаттығулар әдісі.
ойын әдісі. Қозғалмалы ойындар және орын ауыстырып жүгіретін жаттығулар
жасау.
Жарыстар әдісі. Жарыс кезінде шекті жылдамдыққа байланысты жаттығулар
жасау.
Жылдамдықты күшейтуге арналған үлгілі жаттығулар:
әртүрлі қалыпта жылдамдық және жүлқынып жүгіру отырып, жатып, тұрып
Қозғалыс қалпын өзгертіп жылдам жүлқынып жүгіру.
Әртүрлі және қозғалыстарды еліктейтін жаттығулар жасау.
жылдам қозғалып техникалық қабылдау және оны орындауды еліктеу.
Бір қимылды екінші қимылға жылдам қозғалып ауысуы.
6. орын ауыстырып жүгіруді жылдам оырндау.
Күш және жылдамдықты сайысын арттыру әдісі.
І.Қысқа уақыттағы күшейту әдісі. Ойыншы сабақты жаттығуды бар күнімен
орындайды немесе күшінің 70-80% жүмсайды.
2. Шегіне жету әдісі. 40-60% -тан қүрылған күшейту жаттығуларын адам
қажығанға дейін орындау.
3. Шексіз күшейту әдісі. Барынша көп жаттығулардың 30-50% шекті
жылдамдықпен орындау.
Ілесетін әдіс. Техникалық қабылдауды жартылай немесе толық орындау
процесінде күшті немесе жылдамдық күшін өсіру.
айналмалы ажттығулар әдісі. Жаттығуларды құрастырған жөн. Тапсырма жекелей
болуы мүмкін. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
дамуының әдістемелік негіздері
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В010800- мамандығы – Дене шынықтыру және спорт
Мазмұны
Кіріспе____________________________ _______________________________6
I .Волейболшылардың оқу жаттығулар процесін жоспарлау мен ұйымдастыру
әдістемесі
Волейболшылардың жаттығуларын ұйымдастыру.________________7
Ойын қимылдарының тиімділігін анықтау_______________________16
1.3.Жаттығу күрделілігінің көлемін бақылау________________________17
II-тарау .Ойынның психологиялық сипаттамасы.
2.1.Объективтік сипаттағы қиындықтар тобы, оларды жеңу жолдары.___40
2.2.Жаттықтырушының жарыс кезінде
команданы басқарудағы ролі._______42
2.3 Волейбол ойыны жарыстарын өткізу ережелері
ойын туралы жалпы мағлұматтар________________________ ___________43
2.4 Техника-тактикалық дағдыны қалыптастыруда қолданылатын
қимыл-қозғалыс ойындары және оны өткізу методикасы________________48
Қорытынды__________________________ _____________________________64
Әдебиеттер тізімі_____________________________ __________________65
Кіріспе
Зерттеудің көкейтестілігі. Бүгінгі күн жағдайында қоғамның әлеуметтік
-экономикалық дамуы табысты болуы үшін денсаулығы мықты және дене күштері
жетілген тұлғаны тәрбиелеу қажеттігі туындап отыр.
Зерттеу нысаны: арнайы балалар-жасөспірімдер спорт мектептеріндегі тұтас
педагогикалық процесс.
Зерттеу пәні: спорт мектептеріндегі жаттықтыру сабақтарының мазмұны.
Зерттеу мақсаты: жас спортшылардың дене қасиеттерін
тәрбиелеудің әдістемесін жасау және теориялық жағынан негіздеу.
Зерттеу міндеті:
Нарықтық экономика кезеңінде тұлға мен қоғам дамуына өсіп келе жатқан
жас ұрпақтың денсаулығын нығайту өте қажетті және жоғарғы дәрежеде
дене тәрбиесі жағынан даярлау аса маңызды педагогикалық міндеттердің бірі
болып табылады.
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы мен теориялық мәні:
• Жас ерекшеліктерін ескеріп оқушылардың дене қасиеттерін тәрбиелеу
әдістемесі жасалынды;
• Оқушылардың дене қасиеттерін тәрбиелеуге ықпал жасайтын спорттық
және ұлттық ойындарды тиімді қолданудың педагогикалық шарттары
анықталды.
Зерттеу жұмыстарының практикалық мәні:
• оқушылардың жас ерекшеліктерін ескере отырып дене қасиеттерін
тәрбиелеудің әдістемесі жасалынды;
• балалар-жасөспірімдер спорт мектептерінің тұтас педагогикалық
процесс жағдайында оқушылардың дене қасиеттерін тәрбиелеуде ұлттық
және спорттық ойындарын тиімді қолдануға байланысты ғылыми-
әдістемелік нұсқаулар ұсынылды;
• зерттеу материалдарын жоғары оқу орындарында дене мәдениеті
профиліндегі колледждерде лекция оқу барысында, спорт мектептері мен
волейбол клубтарының іс-әрекетінде қолдануға болады.
Қорғауға мына қағидалар ұсынылады:
• Дене қасиеті-тұлғаның дене мәдениеттілігіне бағытталуын анықтайтын
және жас ерекшеліктерін есепке алуға негізделген белсенді спорттық
іс-әрекетте тәрбиеленетін интерагтивткік қасиет;
• Жаттықтырушы мен оқушының өзара байланысы іс әрекеттері ретіндегі
дайындықтың барлық кезеңдеріндегі қозғалыс әрекеттерінің мәндік
сипаттамасын бейнелейтін дене қасиеттерін тәрбиелеу әдістемесі;
• Балалар-жасөспірімдер спорт мектептерінің тұтас педагогикалық
процестерінде оқушылардың дене касиеттерін тәрбиелеуде спорттық және
ұлттық ойындарды тиімді пайдаланудың педагогикалық шарттары.
Дағдыланбаған ауа-райының жағдайы. ойын уақытының ұзақтығына
байланысты шаршап-шалдығу, спортшының шынығу дәрежесінің
жетіспеуі, әлсіз қарсыластың күтпеген жерден жақсы ойнап
кетуі,
• жетекші ойыншының нашар ойыны, жарақатқа ұшырату.
І. Волейболшылардың оқу жаттығулар процесін жоспарлау мен
ұйымдастыру әдістемесі
1. Волейболшылардың жаттығуларын ұйымдастыру.
Спорт және қимыл ойындары - дене тәрбиесінің сезімталдыққа негізделген
тәсілі, олар денсаулықты сақтауға және нығайтуға өте тиімді, сірә, спорт
ойындарының ең қолайлы, кең тараған түрі волейбол болса керек. Волейбол
еңбекші бұқараны дене шынықтыру және спортпен тиянақты айналысуға, белсенді
демалуға, президенттік сынақ тапсыруға тартудың күшті жолдарының бірі. Енді
осы ойынның адам организміне әсері туралы қысқаша тоқталайық.
Ойын тактикасының қарапайымдылығы және доп үшін тікелей тартыстың
жоқтығы волейболмен көпшіліктің жаппай айналысуына жол ашады. Ал
волейболшылардың организміне түсетін салмақ мөлшері орташа деңгейде. Денеге
аса күшті әсер ететін қимыл-жүгіру мұнда аз қолданылады.
Волейбол ойнау реакция жылдамдығын, ептілікті, төзімділікті
калыптастыруға көмектеседі, тыныс жүрек-тамыр, бұлшық ет жүйелерін
нығайтады, ой шаршауынан арылтады, жалпы алғанда организмге игі әсер етеді.
Волейбол адамды коллективтік қимылға, жеке бас мүддесін команда
мүддесіне бағындыра білуге, тәртіпті, болуға, өзгелерге дер кезінде көмекке
келуге үйретеді.
Дәрігерлер мен дене шынықтыру, спорт мамандарының бір ауызды пікірінше,
волейболдың емдеу-сауықтыру мүмкіндіктері орасан зор. Сондықтан осынау
тамаша ойын әрбір мекеме, жоғары оқу орны, мектеп, демалыс орындарында
берік орын алса, нұр үстіне нұр болар еді.
Волейбол ойыны аумағы 9x18м алаңда өткізіледі. Ортадағы сызық алаңды
екіге бөліп тұрады. Ортаңғы сызықтың үстіне екі бағанға керілген волейбол
торы орантылады. Тордың биіктігі ойыншылардың жасына немесе ұл не қыздар
командасы болып ойнауына қарай әртүрлі болады. Жасөспірім ер балаларға
арналған тордың биіктігі-220 см, қыздар үшін 210см болады. Ойынға
әрқайсысында 6 ойыншысы бар екі команда қатысады. Әр команданың ойыншылары
өз алаңына ораналасады. Ойынға диаметрі 65-68см, салмағы 250г-дық доп
пайдаланылады. Бір команданың ойыншылары допқа үштен артық қол тигізуіне
болмайды. Осыдан кейін доп тордан асырылуға тиіс. Сондай-ақ бір ойыншы
допқа қатарынан екі рет қолын тигізуіне рұқсат етілмейді.
Ойынның барысында доп қай алаңға түссе, сол командада осы жолы ұпайдан
ұтылған болып есептеледі. Допты ойынға қосу хұқына ие болған қарсыластары
сағат тілі бағытымен қозғалып, орын ауыстырады. Ойын осылайша жалғаса
береді.
Қарсыласынан екі ұпай артықшылыкпен 15 ұпай жинаған команда жеңіске
жетеді.
Жасөспірімдердің ойыны 3 кезеңнен тұрады. Екі кезеңде ұтқан команда
жеңген болып есептеледі. әр кезеңнен кейін командалар алаңдарын
алмастырады. Шешуші кезеңдерде бір команда 8 ұпай жинағаннан кейін екі
команда алаңдарын алмастырады.
Волейбол- елімізде кең тараған ойындардың бірі. Оның көпшіліктік сипат
алуы волейбол ойынының ережелері мен қажетті құрал-жабдықтарының қарапайым
және бұл ойын қызықты да әсерлі болуына байланысты.
Волейбол ойынының ереже-талабы мынадай айла тәсілдерден тұрады:
оқушылардың орын ауыстыруы, допты бір-біріне беруі, допты ойынға қосу,
шабуыл соққысы және оған тосқауыл қою.
Волейбол алаңының аумағы шағын болғанына қарамастан ойын кезінде ойыншы
тек өз орнын ғана сақтап тұрмайды. Ойын кезінде қажетті жағдайға байланысты
орын ауыстыра беруінің үлкен мәні бар. Орын ауысытыру дегеніміз -
техникалық тәсілдер мен тактикалық іс-қимылдарды шебер орындап шығу
мақсатында командадағы ойыншылардың бір-бірімен орын ауыстыруы. Егер ойыншы
бастапқы қалыпта қолайлы жағдайда тұрса, онда ол орын ауыстырулары да оңай
орындайды. Ойыншының бастапқы қалпы-оның негізгі тұрысы. Волейболшының ең
қолайлы бастапқы қалпы-екі қолын шынтақтан сәл ғана бүгіп, дененің салмағын
екі аяққа тең түсіріп, кеудені аздап ілгері бейімдер тұру. Оқу -жаттығулар
процесін жоспарлау мен ұйымдастыру әдістемесі
Арнайы спорт мектептері мен дене тәрбиесі мәдениетінің болашақ
мамандарын даярлайтын оқу орындары оқушыларын волейбол спорт ойынының қыр-
сырына қанықтыру-өте күрделі процесс. Олар:
волейбол ойыншысына тән дене құрылысы, күш-қуаты және ұжымдық әрекетке
бейімдігі бар жаттығулар таңдау;
Әрбір жаттығушыларға тән психологиялық ерекшеліктерді үнемі назарда ұстау;
10-20 жас аралығындағылардың өсуі мен - анатомиялық -физиологиялық
құрылымын зерделі тексеру;
Болашақ волейбол спорт ойынын жете меңгерушілерге қойылатын
арнайы талаптарды үнемі басшылыққа алу қажеттігі;
Жаттығушылардың ойын барысындағы атқартын функцияларын алдын-ала белгілеу;
Жаттығу жүйесін алдын-ала жоспарлай отырып оның нәтижесін талдау;
алдағы болатын спорт жарыстарының мақсаты мен
міндетін ойыншылармен бірлесе отырып талқылау;
Жаттығушыларды үнемі дәрігерлік байқаудан өткізіп, оларға берілетін
жүктемелердің организм мүмкіншілігіне үйлесімділік табуын қадағалау;
Жарыс-жаттығу кезеңі мен демалу және ширақ мерзімдері арасындағы
органикалық бірлестіктің мерзімін белгілеу;
10.Машықтанушы жастардың болашақ үлкен спортта биік тұлға дәрежесіне
дейін көтерілуіне жағдай жасау.
Сөйтіп, көпжылдық жаттығушылар мен жаттықтырушылардың көздеген мақсатына
жетуіне бірден-бір себепші жоғарыдағы аталып өткен кезеңдердің жүйелі, ізбе-
ізділікпен бірігуінен болатын нәтиже екендігін ескертеміз.
Көп жылдық дайындықтарға арналған оқу-жаттығу процесіне байланысты
құбылыс. Себебі, жаттығу-дәріс кезінде әрбір шәкірт-машықтанушы тапсырма
алады, оны өз бетімен орындайды. Тапсырманың түрлерін жаттықтырушы алдын-
ала жоспарлап, оның мұлтіксіз орындалуын қадағалап отырады. Жаттығушылар
орындайтын ойын тәсілдері бұрынғы меңгерген техникалық жаттығудың
күрделіленген түрі немесе бұрын меңгерген ойын элементінің жалғасы да болуы
мүмкін.
Сол сияқты жылдық оқу-жаттығу кезеңі жылдың екі кезеңіне бөлінуі мүмкін,
олар күз-қысқы және көктем-жазғы уақыттар болады. Бұл кезеңдерге сәйкес оу-
жаттығу процесі негізгі үш мерзімдік болып бөлінеді: дайындық, жарыс және
өтпелі шақ, әрбір кезеңге тән жаттығу, ойын техникасын меңгеру, демалу мен
ширау сияқты әдейі ұйымдастырылған оқу-жаттығу формалары бар.
Машықтанушылардың спорттық жаттығушыға бапкерлер дербес жаттығуға
тапсырмалар да беруге болады. Бұл - спортшының өз бетімен іздену жұмысының
өте болымды формасы. Әрбір шәкірт-спортшы өзінің командалық ойында атқартын
қызметіне байланысты әрекетін сапалы атқарудың тәсілін күрделендірудің
әдістемесін өз бетінше меңгеруіне жағдай жасайды және оның ойын процесінде
кездесетін, оқиғаға алдын-ала дайындығын қамтамасыз етеді. Жаттығушы-
спортшылардың өз бетімен орындайтын дербес жұмысы командалық ойын өрнегін
берік игеруге ғана мүмкіндік туғызбайды, ол жеке спортшының ойыншы ретін де
қүнды қасиеттерін өзін-өзі билеушілікті, ұйымшылдықты, өзінің түпкі ойына
жету мақсаттылығын қалыптастырады.
Сонымен, оқу-жаттғудың әрбір кезеңінің міндеттері мен мақсаттарын және
формаларын таңдап алу, біріншіден, жаттығу міндеттеріне, екіншіден, оку-
жаттығу көлемі мен күрделілігіне, үшіншіден, командадағы спортшылардың
жаттығу-спорттық мүмкіншілігіне байланысты.
Волейболшылар - оқу - жаттығу процесіндегі басты тұлға. Егер бапкер
әрбір спортшыға жаттығу барысында дербес назар аударып, дер кезінде
көмектессе, талапкерге зер салса, онда әрбір волейболшы өзін бапкердің
сенімді шәкіртімін деп сезінеді, оның адамгершілік көмегін шын ниетпен
кабылдайды. Осындай ынтымақтастық педагогикасы жағдайында барлық
жаттығушылар шыныға білуді, ойын өрнегін өзі жасауды, сүйеді, өзі таңдаған
спорт түрінен болашақ қуаныш зор табыс, мәртебе күтеді.
Волейболшылар үшін әр жылдық оқу-жаттығу жұмыстарының нормаларының дұрыс
орындалуы негізгі заңға айналуы қажет.
Оқу-жаттығу процесіне бөлінген жаттығу уақыты жаңадан жаттығушылар үшін
2 академиялық сағат, дайындығы жеткілікті оқу-жаттығу уақыты 4 сағат
мөлшерінде. Оқу-жаттығу мерзімі мен оның жалғасының уақыты, спорт
мектебінің педагогикалык ұжымының басшысының келісімімен белгіленуі
міндетті.
Сол сияқты, арнайы спорттық бағыттағы мектептердің волейболға
машықтанушы топтарға арналған төмендегілердей құжаттардың болуы міндетті:
оқу бағдарламасы, оқу жоспары, оқу сағаттарының жылдық тізбесі, жеке
топтардың командалық жеке дара және болашақ жоспарлары, жаттығу кестесі,
сынақ-бақылау нормативтерін тапсыру кезіндегі нәтижелері көрсетілген
құжаттар және жаттықтырушы-бапкердің дәріс мазмұны жазылған колжазбасы, ең
кемінде бір айға арналған жұмыс-дәріс жоспары болуы кажеттілік.
Жаттығушылармен спорттық шеберліктерін жетілдірушілердің өз әрекеті мен
міндеттерінің нәтижесіне арналған күнделіктері болуы шарт, онда әрбір
жаттығушы өзіне тән ерекшеліктер мен дене және бұлшық еттеріндегі
өзгерістерді бақылай отыруларын әдетке айналыдарыд.
Волейболшылардың оқу-жаттығу процесіне кіретін-барлық жаттығу жүктемесі,
ойыншылардың күш-қуаты мен шапшаң икемділігін арттыруға арналған
денешынықтыру дәрістері сол сияқты сауықтыруға арналған емдеу-демалу
орындарында болу іс-әрекетін алдын-ала мұқият жоспарлауға бүтіндей тәуелді.
Олардың ішіндегі ең негізгілері болып есептелетіндер: спорт түріне
байланысты күш-қуатты арттыру міндеті, ойын техникасын меңгерту, тактикалық
шеберлік мектебін үйрету, теориялық -интегралдық дайындықтар жиындықтары.
Болашақ волейболшы - шеберлер мектебіне қабылданатын спортышлардың
дайындау барысында-оларға қойылатын негізі талаптардың бірі, оның ұжымдық
ойындағы жеке рөліне ерекше назар аударылу қажеттілігі осы жерде тәжірибелі
бапкер жалғыз шауып бәйге алмас, жалғыз ағаш орман емес, Жалғыздың үні
шықпас- жаяудың шаңы шықпас- деген халық мақалының педагогикалық мәніне
көңіл бөлгендері жөн демекпіз.
Волейболшылар дайындайтын мектептің әрбір жылы, белгілі сынақ, емтихан
және болашаққа жолдама беретін оқу-жаттығу мектебіне айналғанда ғана
көздеген нысанасына жетеді.
Мысалы, келесі оқу-жаттығу процесінің жаңа белестер мен биік тұғырға
көтерілуіне арналған бапкердің жаңа бағдарламасы мен оқу жоспары,
спортшының әрбір жарыстан кейінгі ой толғанысы яғни, жетістіктері мен
кәтеліктерін таразылай келіп, өзінің алдына жаңа талаптар қоюға
қабілеттілігі т.с.с.
Арнайы дайындық мектебінен өткен спортышлардың жылдық қорытынды
нормативтер тапсырудағы көрсеткіштері екі жақтылық педагогикалық-спорттық
мәселелерді шешеді. Олар, біріншіден, жаттықтырушының білімі мен өзі
маманданған спортты меңгергендігін көрсетсе, екіншіден, жаттығушылардың
өздері таңдаған спорт түріне деген сүйіспеншілігін және өз борышына деген
адал ниетін де білдіреді, үшіншіден, спорт мектебінің педагогикалық
ұжымымен басшылардың мемлекеттік мәні бар іс-шараны іске асыра алу
қабілетінде көрсететін факторлар жиынтығы екендігі хақ.
Біз жоғарыда әңгіме еткен енгізгі оқу-жаттығу процесінің өзекті көзі
болып табылатын негізгі құжаттар спорт мектептерінің оқу жоспарлары мен оку-
жаттығу процестерінің негізгі кезеңдері көрсетілген үлгі-жобаны оқушылар
назарына ұсынамыз.
Ескерту: Бұл оқу жоспарына өзгеріс енгізуге әрбір спорт мектебінің
құқығы бар екендігін естеріңе саламыз.
Ескерту: оқу-жаттығу жұмыстарын ұйымдастыру кезеңін есепке алу әр жылдың
қыркүйек айының 1-ші аптасынан басталады. Сол сияқты оқу-жаттығу мерзімімен
оның бағдарламасына жеке облыстардың, аудандардың, қалалар мен елді
мекендердің ауа райына, мектептегі құрал-жабдықтардың даярлығына байланысты
мектептің педагогикалық кеңесі өзгертулер енгізуге құқығы бар екендігін
тағы да оқушыларымызға ескертеміз. Сол сияқты игерілген әдістерден
жаттығушылар қозғалыс әрекетінің нақты тәсілдерін құруға бейімделулері
қажет. Мысалы, тордың алдында тұрып және секіріп волейбол өткізе доп беру
қимылы сияқты. Сонымен қатар дайындық кезінде ойынға машықтанушылар торға
теріс қарап тұрып та, секіріп тордан өткізіп доп беру элементтеріменен де
жаттығулары дұрыс. Дайындық кезеңінің ең бір күрделі жаттығуы-алаңның
қорғау шебіндегі кеңістігі барлай алу қабілетінің күрделенуі оның
қарсыластары алаңынан берілген допты қабылдауға машықтану және волейбол
алаңының әрбір зонасын ыждағатты түрде меңгеру болып табылады.
Оқу-жаттығу кезеңінде жаттығушылар тек қорғаныста ойнау менен ғана
шектелмей, оңтайлы-нәтижелі шабуыл шебін де меңгер-гендері жөн. Олар-
ойыншылардың келісімді бағытта орын алмаса отырып шабуыл сәтін шалт
ұйымдастыру, тез алма-кезек өз орнын ауыстырып отыру мүмкіншілктерін
меңгерулері. Бапкерлер бұл кезеңде -2:1, 3:1, 2:2, 3:2, 3:3 сияқты ойын
барысын шәкірттердің меңгеруіне жағдай жасаулары негізгі қажеттіліктердің
бірі.
Жалпы білім беретін мектептердің Х-ХІ сыныптарындағы дене тәрбиесі
пәнінің өзіндік ерекшеліктері барлығын мұғалімдер зерделі түрде
ұйымдастырулары керек. Себебі бұл сыныптар оқушылары спорт ойындарының бір
түрімен тиянақты, зор ыждағаттылықпен шүғылдануға ерекше мән береді,
сондықтан да олардың ойын шеберлігіне мән беріп, жүелі, мақсатты жаттығулар
ұйымдастыру мақсаты қойылуы міндетті. Бұл жастағы окушылар психологиясына
тән ерекшеліктер спорт ойындарының әдіс-тәсілін меңгерумен бірге оларға
тән қимыл-қозғалыстардағы үйлесімділік, өзара келісімділік, ақыл- ой, сана
-сезім және еріктілік сияқты қасиеттердің жүйелену кезеңдерінің бастау
алулары. Сондықтан да мұғалімдер мен жаттықтырушылар мидың бұл кезеңіндегі
негізгі шарттардың бірі олардың ойын ережелерінің күрделі тәсілдерін
үйреніп меңгерулеріне ерекше уақыт бөлулері болашақтағы олар іс-
әрекеттерінің нәтижелілігін қамтамасыз ететінін ескертеміз. Оқушылардың
волейбол ойыны дәрісін нәтижелі ұйымдастырудың бір пайдалы- тиімді түрі
арнайы бағытта өткізілетін тәжірибе дәрісі болып былады. Бұл кезеңде
ойын-жаттығу барысында жан-жақты дамыту жаттығуларын тиімді
пайдалану арқылы талапқа сәйкес тәжірибелер жинақталады, шеберліктері
арттыратын жалпы спорттық жаттығулар түрінде өз беттерінше таңдауғ
мүмкіншілік алады. Жоғары сыныптарда спорт ойындарының жеке түрлері мен
оларға тән сипаттар да күрделене түскені дұрыс, себебі іс-әрекеттің
күрделілік сипаты-жеке тұлғаның мазмұнын арттыратын құбылыс.
Ескерту. Жалпы білім беретін орта мектепке арналған дене тәрбиесі
пәнінің бағдарламасында-негізгі спорттық ойындар аяқ добы, волейбол, қол
добы, баскетбол, хоккей және басқа ойын түрлерінен мұғалімдер бұл
ойындардың ережесін үйретіп, бағдарламасын жасап, оқытуларына рұқсат
етілген, бұл спорттық ойын түрлерінің барлығынан да ер балалармен қатар
қыздар командаларын да жасақтау қажеттілігін назардан тыс қалдырмау
міндетті, себебі-бұл спорт түрлері ерлермен қатар эйелдердің олимпиадалық
ойындарда күш санасуына рұқсат етілген.
Дене тәрбиесі мұғалімдері болашақ волейболшылар дайындаудың алғашқы
бесігі мектептегі дене тәрбиесі дәрісі екендігін назардан тыс калдырмауы
қажеттілік демекпіз, себебі тек дамудың осы кезеңінде төмендегілердей
сапалық өлшемдер бар. Олар: теориялық және әдістемелік білімдерді, айла-
әдіс шеберлік деңгейін қамтитын бағдарламалық материалдарды меңгеру
дәрежелері, денешынықтыру- сауықтыру, салауатты өмір салтын баянды ету және
спорттық қызметін іске асыру қабілеттері. Окушының денешынықтыру және ойнау
даярлығы жөніндегі жетістіктерін бағалаған кезде табиғи дарындылықты
байқататын қасиетті ғана емес, сонымен бірге нақты сапа және үйлесімділік
қабілетін жетілдірудегі жеке қимыл-козғалыс әрекеттеріне баса назар -бағыт
ұстап отыру болашақ үшін маңызды.
Мектептегі дене тәрбиесінің оқу-жаттығу бағдарламасын орындауда
окушылардың тәжірибелік қабілеттері мен спорттық дағдыларды жете меңгеруін,
денешынықтыру даярлығын деңгейі мен жауапкершілігін, спорттың жеке бір
түрінен шеберлігін бағалау мақсатында оқуды бітіретін ІХ-ХІ сыныптарда дене
тәрбиесі бойынша есептелінетіндігі туралы байқаулар спорттық жеке
түрлерін қатесіз таңдауына жағдай туғызатын негізгі шаралардың бірі, яғни
үлкен спорт әлеміне Жолдама беру деуге де болады.
Мектептегі дене тәрбиесі бағдарламасы бойынша волейбол ойынына машықтану
V сыныптан XI сыныпқа дейін жалғасатын спорттық, денетәрбиесі процестері
екендігін ескертеміз. Мектептегі спорттық ойындар оқу, тәрбие, уықтыру
мәселелерін шенгуге көмектеседі және оларды спорт пен денешынықтыруға
қызықтырады.
Мектептегі волейбол дәрісінде негізінен біртұтастық оықту
әдісі
қолданылады, ал бөліп оқыту айла-тәсілдерді толык игерілген соң барып
ғана басталады. Оқу-үйрену және спортык ойындардың соңғы кезеңі,
даңғдылану мен спорттық шеберлікті орнықтыру болып табылады. Спорт
ойындарына ар налған дәрістер мен жаттығуларды өткізерде жаракатттануды
болдырмау ша ралары: оқу-жаттығу тәртібін қатаң сактау, кажетті спорт
киімдерінің ойын түріне сәйкес болуы, спорт алаңында немесе спорт залында
қауіпті заттар мен құрал-жабдықтардың болмауы.
2. Волейболшылардың жаттығуларын ұйымдастыру.
Жоғары және орта арнаулы оқу орындарының студенттерін спорттық шынықтыру
рухани бай, адамгершілігі жоғары және дене тәрбиесі жағынан жетілген
болашақ мамандарды қалыптастырудың бірегей процесінің кұрамдас бөлігі болып
табылады.
Волейболдан факультативтік курс спорт ойындары бойынша негізгілердің
бірі. Оның оқу жылы бойындағы көлемі 210-240 сағат болады. Оқу сағаттарының
осынша көп болуына қарамастан волейболмен айналысып жүрген студенттердің
жаттығу процесін ұйымдастыру және басқару жөнінде жетекші боларлық оқу
құралы жоқ. Осы методикалық ұсыныстарда спорттық жетілу барысында
волейболшыларды даярлау процесінің тиімділігін арттыруға, онымен
шұғылданушыларды секциялық жұмыстарды жүргізуге кажетті білімнен хабардар
етуге талпыныс жасалады.
Үлгілі оқу жоспары
№ Сабақтар мазмұны Уақыт көлемі
1 Теориялық дайындық 18
*■ Жалпы дайындық 40
3 Арнаулы күш дайындығы 20
4 Техникалық дайындық 60
5 Тактикалық дайындық 32
6 Интегралдық дайындық, оның 46
ішінде бақылау ойындары
7 Инструкталдық және төрешілер практикасы 8
8 Зачет, бақылау сынағы 16
Жалпы уақыт көлемі: 240 сағат
Теориялық дайындық сабағының үлгілі жоспары.
1. Орталық партия комитетінің май, ноябрь (1982), июнь (1983) поленумының
шешімдерін жүзеге асырудағы дене тәрбиесі қызметкерлеріне қойған
міндеттері.
2. Совет Одағы Коммунистік партиясының дене тәрбиесі және Совет
спортшыларының өсуі туралы негізгі крарлары.
3. Оқушылардың жан-жақты дамуының қалыптасуына дене тәрбиесінің тигізетін
ролі.
4. Волейбол ойынының дамуы туралы қыскаша шолу. Біздің еліміздегі және шет
елдердегі күшті командаларға мінездеме. Волейболдан өтетін командаларға
мінездеме. Волейболдан өтетін халықаралық жарыстар.
5. спортышының жасына, жынысына күш дайындығының мөлшеріне қарамастан
жаттығу жүгіне қойылатын негізгі талаптар.
6. Дәрігерлік бақылау және волейбол сабағы кезіндегі жеке бақылау.
7. Волейбол ойынының техникалық және тактикалық негізі.
8. Волейбол ойынындағы жаттығу және үйрету методикасының негізі.
9. жарысты ұйымдастыру және өткізу ережесі.
10. Өткізілген ойынды талқылау және ойыншыларға тапсырма беру.
11. Ойыншылардың ойын негізіндегі қозғалысын жазуды ұйымдастыру, айтылған
нәтижелерді талқыға салу.
Инструкторлық және төрешілер дайындығының мазмұны
1. Күш, техникалық және тактикалық дайындықтарға арналған
жаттығуларды қарастыру және оны топтармен өткізу.
2. Дайындық және негізгі бөлімде ойынның алғашқы үйрету техникасын өткізу.
3. Жалпы білім беретін мектептерде кіші волейболды ұйымдастырып өткізу.
4. Волейбол жарысын өткізу. Бас төреші, бас төрешінің орынбасары,
секретарлық қызметті атқару.Ойын кестесін құрастыру.
Әртүрлі шеберліктегі волейболшылардың арнаулы дайындығының сипаттамасы
Волейболшыларды жаттықтыру процесінде көп жылғы даярлықтың барлық
кезеңдерінде шапшаңдықты, жылдамдық-күш қасиеттерін, қайраттылықты,
секіруге төзімділікті, ойынның барлық негізгі әдістеріндегі техникалық және
тактикалық дағдыларды жетілдіруге көңіл бөлу қажет. Икемділік және
созылымдылық жаттығуларын көмекші құралдар ретінде қарап, оларды бой жазу
немесе демалыс сәттерінде пайдалану керек.
Волейболшылардың жаттығу дәрежесін анықтау мақсатымен жаттығудың жылдық
циклында кемінде үш рет педагогикалық бақылау сынағын жүргізу қажет.
Волейболшылардың шынығу дәрежесі, техникалық және ойындық даярлығы
жөніндегі сипаттамалары спортшының шапшаңдығын, қайраттылығын, жылдамдық
күш-сапасының қажетті дәрежесін айқындауға пайдалануы мүмкін. Сондай-ақ, ол
III разрядтан ССР спорт шеберіне дейінгі техникалық әдістерді орындауды
және ойын қимылдарының тиімділігін байқатады. Жекелеген спортшылардың
нәтижелерін эксперименттік жолмен алынған және 1,2,3 кестеде көрсетілген
мәліметтермен салыстыру негізінде шынығу дәрежесіндегі және ойын әдістері
бойынша техникалық дағдыланудағы жетіспей жатқан кемшілктерді анықтауға
болады. Мұндай бақылауларды жүргізу үшін төмендегідей сынақтар жасауға
болады.
Шапшаңдықтың даму дәрежесін аныктау үшін мынадай бақылау жаттығуы
жасалады: ойыншы волейбол алаңының алдыңғы сызығының орта тұсынан біртіндеп
қозғалып белгіленген жеті нүктенің әрқайсысына қолын тигізіп, бұрынғы
орнына қайтып оралады. Оның уақыты секундомермен өлшенеді. Бұл бақылау
сынағы арнаулы әдебиетте елочка жүгірісі деп аталған. Жылдамдық күш
жағынан волейболшылардың даярлық дәрежесін ауыр қол добын лақтыру
нәтижесіне қарай анықтайды. Оны еденде отырған қалпы бастан асыра екі
қолмен және орнынан секірген қалыпта лақтырады. Сондай-ақ, Р.М. Аблаковтың
методикасының көмегімен анықталатын бір орынан жоғары секіру көрсеткіші де
ескеріледі. Үш рет қайталанғанан кейін үздік көрсеткіш тіркеледі.
Секіруге төзімділік ең жоғары биіктіктің 98 процентіне тең болатын
секіру санымен анықталады. Қарқыны 2-3 секундта бір рет секіру.
Волейболшылардың техникалық даярлығы волейболдан спорт мектептеріне
арналған бақылау сынақтарының негізінде анықталады.
1-кесте-Волейболшылардың күш-сапасының өсу деңгейі.
№ Бақылау Спорт 1 разряд 2 разряд 3 разряд
сынағының шебері
түрлері
1 шырша жүгірісі 23,8+0,09 25,2+0,009 25,0+0,11 27,5+0,27
(сек)
2 Аяқтың 5,83+0,009 5,16+0,04 5,16+0,04 1,92+0,04
5-ші еттер тобы
(кг)
3 Қолдың 2,54+0,05 2,39+0,04 2,32+0,04 1,92+0,04
4-ші еттер тобы
(кг)
4 10-шы еттер тобы 8,56+0,16 8,03+0,08 7,86+0,10 6,37+0,12
(кг.)
5 Қатты 9,93+0,21 9,35+0,10 8,76+0,21 6,93+0,12
допты отырып
лақтыру (м)
6 Қатты 16,99+0,24 15,48+0,23 13,72+0,21 10,05+0,18
допты секіріп
лақтыру
7 Орында тұрып76,4+0,94 67,5+0,64 63,7+1,37 53,4+0,83
биіктікке
секіру (см)
8 Биіктіке 3,09+0,02 2,96+0,01 2,86+0,01 2,74+0,01
секіріп жету (м)
9 Секіру 22+0,8 14,4+0,5 12,2+0,4 10,6+0,30
төзімділігі (рет
саны)
2-кесте-Волейболшылардың техникалық дайындық сапасының өсу деңгейі
Бақылау Спорт шебері 1 разряд 2 разряд 3 разряд
сынағының
түрлері
Допты екі қолмен 4,14+0,09 2,84+0,1 2,32+0,10
3.18-0.13
Төменнен қабылдау 3
(5 рет)
Допты екі қолмен 4,18+0,09 3,80+0,10 3,08+0,13 2,78+0,10
жоғарыдан беру (5
рет)
Шабуыл соққысы (54,55+0,05 3,76+0,13 3,30+0,1 9 2,76+0,10
рет)
Шабуыл соққысына 4,31+0,14 2,94+0,10 3,10+0,1 0 2,18+0,10
тосқауыл (5 рет)
Допты ойынға4,76+0,03 3,86+0,10 3,54+0,1 0 2,70+0,10
қосу (5 рет)
Техникалық (25 17,54+0,19 15,32+0, 3812,70+0,26
көрсеткіштердің рет)22,52+0,23
қосындысы
3 кесте-Волейболшылардың ойын қозғалысының нәтижелері
№ Статистикалық параметрСпорт шебері 1 разряд 2 разряд
1 Допты ойынға қосу 46,6+3,72 51,5+3,72 32,6+4,05
2 Допты қабылдау 66,34+4,26 57,0+4,53 56,9+4,05
3 Шабуыл соққысы 71,5+3,04 62,7+4,59 48,6+3,65
4 Тосқауыл 49,6+5,07 38,1+2,63 30,6+3,24
5 Допты беруді аяқтау 93,5+1,96 77+44,05 77,2+4,05
6 Қорғаныс қозғалысы 48,1+2,84 31,4+2,97 34,4+4,80
және сақтану
7 Жалпы 62,4+0,95 52,9+0,98 45,8+0,60
ойын көрсеткіші
Ойынға қосылған допты төменнен екі қолмен қабылдап 6 зонадан биіктігі 1,5-3
метрге дейін жететін керілу тұрған жіптен асыру (5 рет).
екі қолмен допты жоғарыдан 2-3 зонадан 4-ші зонаға биіктігі 3 метрге керілу
тұрған жіптен асыру. Жіпті Г тәрізді торға ілулі түрған антеннамен іске
асырады, шабуыл жасау (5 рет).
Екі қолмен 4-ші және 2-ші зонадан 4-ші немесе 5-ші және 2-ші немесе 1-ші
зонаға шабуыл жасау (5 рет)
6-шы зонаға бағытталған шабуылға тоскауыл (5 рет).
Допты ойынға қосу (жоғарғы, төменгі. бір кырындап) 4-ші және 5-ші зонаға
бағыттау.
Динамометрлік зерттеу В.М.Аблаков жүйесіндегі динамометрді пайдалана
отырып Б.М. Рыбалконың әдісімен жүзеге асырады. Осы методиканың көмегімен
санның, тізенің, оң аяқтың табанынының иықтың бүгіліп, жазылу, серпімділік
күші, сондай-ақ иықтың, бүғананың, кеуде тұсы мен қолдың бұлшық еттерінің
даму дәрежесі анықталады.
2. Ойын қимылдарының тиімділігін анықтау.
Мұны даярлық дәрежесі бірдей екі команданың ойыны кезіндегі жазбаларға
қарап анықтаған жөн. Волейболшылардың ойын қимылдарының тиімділігін анықтау
үшін төмендегідей шарттар орындалуы қажет.
допты беру: тиімді-ұпай салынып, қарсы жақтың шабуылының ұйымдастырылуы
қиындай түсті; тиімсіз доп беру правосынан айырылып, қарсы жақтың допты
қабылдауы оңай болады.
допты қабылдау: тимді-допты ойыншылар дәл орындарында (тордан 1,5-2м7)
қабылдауды немесе бірден қайтарады; тиімсіз-тордан 2 метрден астам жерде
дәл қабылданбады, сондай-ақ екінші адамға беру қиындай түсті.
шабуылдай соғу: тиімді-ұпай салынды немесе доп беру правосы алынды, доп
қарсы жақта ойында қалды, бірақ қарсы шабуыл болмады, доп өз жағында ойында
қалып тағы да шабуыл ұйымдастырылды; тиімсіз- қарсы жақтың ұпай салуы
немесе доп беру правосынан айырылу, доптың қарсы жақта қалып, олардың қарсы
шабуыл ұйымдастырылуы, доптың өз жағына қалуы, бірақ жаңадан шабуыл
ұйымдастырылмауы;
Тосқауыл қою: тиімді-ұпай салу немесе доп беру правосын алуы, доптың қарсы
жақта ойында қалуы, доптың өз жағында қалып, қарсы шабуыл ұйымдастырылуы;
тиімсіз-қарсы жақтың ұпай салуы немесе доп беру правосынан айырылуы, доптың
өз жағында ойында қалуы, бірақ оның тік төмен құлдыауы;
Ойын үстінде допты беру: тиімді-бірден соғып қайтару, ойыншылардың өз
орнында дәл қабылдауы, тиімсіз-қарсы жақтың ұпай салуы немесе доп беру
правосын жоғалту, допты дәл қабылдай алмау.
Қорғаныс қимылдары және сақтану: тиімді -доптың өз командасының алдының
үстіне қалуы; тиімсіз-қарсыластардың ұпай салуы немесе доп беру правосынан
айрылу, доптың ойында қалуы, алайда қарсы жаққа жеберілуі немесе алаңнан
шығып кетуі.
Магнитафонға жазу. Ойын қимылдарының тиімділігін анықтау үшін ойын
процесін бақылау кезінде оған түсініктеме беріліп, әрбір ойыншының қимылы,
етістік кемшілігі есепке алынуы қажет. Жекеленген әдістерді орындау сапасы
жоғарыда айтылған шарттарға қарай бағаланады. Соның
нәтижесінде волейболшылардың ойын шеберлігі ойын әдістерінің жалпы санына
тиімді арылған әдістердің қатынасы бойынша аныкталады. Спортшылардың
дайындығындағы кемшіліктерді байқай отырып, әрбір ойыншы үшін жаттығу
процесін жекелей жоспарлауға, сөйтіп олардың кемдеу жатқан қасиеттерін
енмем әдістерін жетілдіруге әбден болады. Волейболшылардың шеберлігін
арттыру жөнінде жаңа мәліметтерді жүзеге асыру үшін жоғарыда айтылған
қасиеттер оның алдындағы классификацияның сипаттамаларына сай келуі қажет.
3. Жаттығу күрделілгінің көлеміне бақылау.
Жоспар жасаған кезде (күнделікті және перспективалық) жаттықтырушы
спортшылардың жарыс жаттығуларындағы жетістіктерімен оларға түскен күш
мөлшерін қатаң есепке алғаны жөн. Осындай жағдайда ғана әрбір спортшы үшін
барынша тиімді жаттығу құралдарын таңдап алуға болады.
Мамандардың пікірі бойынша жаттығу кезінде түсетін күшке бақылау асау
үшін сыртқы және ішкі көрсеткіштерді есепке алған жөн.
Атқарылған жұмыстың көлемімен жиілігі организмге түскен күштің
сыртқы көрінісі екені белгілі. Егер жеңіл атлетикада, жүзуде, ауыр
атлетикада сқа да спорт түрлерінде нақты өлшемдер айқын
көрсетілген болса , волейболда спортшыға түсетін күш дәрежесін алдын-
ала анықтау мүмкін емес. программалық документтерде, кітаптарда және
методикалық құралдарда шадай ұсыныстар бар: 4-5,6-3, 1-2 аймақтарына
дәлдеп доп беру 20-нут. Бұл тапсырмада допты қанша рет беру
қажеттігі айтылмаған. өрсетілген уақытта допты 150 рет, немесе 20 рет
беруге болады. Бірінші және інші жағдайда адамға түсетін күш те
әртүрлі болады. Міне, көріп ірсыздар, арнаулы шарттардың болмауы күш
түсу динамикасына бір сабақта а емес жаттығудың үлкенді кішілі циклдарында
тиімді басшылық жасауға ъікіндік бермейді. Осыған орай жаттығудың
интенсивтілігін бағалағанда 4-тенің мәліметтерімен пайдалануды
ұсынамын. Ол 1-2 разрядты ортшылардың қатысуымен жүргізілген
зерттеуден алынған. Бұл кестеде 1 нутта орындалған жеке ойын
әдістерінің саны соларды қайталаудың ынастары берілген.
Жаттығуларды ойдағыдай ұйымдастыруы үшін студенттерге түсетін
тің ішкі факторларына бақылау жасаудың үлкен мәні бар. өзінің тым
делілігіне қарай бұл мақсатқа методико-биологиялық әдістерді қолдану
ш-ақ сондықтан зерттеулер нәтижесінде волейболшыларға жаттығу кезінде
етін күш мөлшері қарапайым байқаулар арқылы да анықтауға болады:
Қарапайым қимыл реакциясының (сезімталдығының) уақытын анықтау (үш рет
қайталау қосындысымен).
Ең жоғары биіктіктің 98 процентіне жеткенше секіру, саны бойынша секіру
төзімділікті анықтау.
3. 5-6 метр қашықтықтан баскетбол сакинасына доптан тастаудың дәлдігін
анықтау (30 рет қайталау); допты тастаушының колының сақинаға жетуі де
есепке алынады.
4. Волейбол алаңының периметрі бойынша бір қалыпты қарқынды 2 минут 30
секундта 10 айналым (510 м 10 айналым) жасаған соң 3 минуттан соң жүрек
соғысының өз қалпына келуін есепке алу. Жаттығуда түсетін күш мөлшерін
анықтау үшін аталған байқауларды сабаққа дайын және ол аяқталған соң 1-ші
және 20 -шы минуттарда жүргізу қажет. Мұнан соң әрбір байқау шарты бойынша
алынған нәтижелердің айырмашылығы жаттығу сабағына дейін және одан кейін
есептеледі.
4-кесте-Волейболшылардың жаттығу сабағындағы күш-жігерінің өсу белгісі.
№ Өнімділігі Орында тұрып Қорғаныстағы ойын
доп беру
Арнаулы Кіші 20,36 44,7 60,9+1,03 +2,05
жылдамдық және Орташа +1,85
техникалық тактика үлкен
Күш жылдамдығы және Кіші 22,36 50,18 +1,03 +1,85
техникалық тактика Орташа 70,0 1,64
үлкен
Арнаулы төзімділік Кіші 20,2 69,9 82,6 +2,05 +1,64
және техникалық Орташа +2,46
тактика үлкен
Техника-тактика Кіші 18,4 50 71,8 +0,62 +1,85
Орташа +2,46
үлкен
Ойын Кіші 22,5 50 +1,44 +1,85
Орташа
үлкен
6-кесте-Жаттығуға дейін және кейін жасалған әртүрлі
бағыттағы тест жұмыстарының көрсеткіштер айырмасының маңызы және көлемі
Жаттығу жүгінің Жүк Көрсеткіштер айырмасы
бағыты көлемі
Қозғалыс Секіру Допты дәл
реакциясының төзімділігіберу (рет
уақыты (рет саны) саны)
Арнаулы Кіші -0,02 +0,08 +1, +2,9
жылдамдық және Орташа -0,12 3-3 -2,2
техникалық тактика үлкен -5 -4,9
Күш жылдамдығы жәнеКіші -0,01+0,09+0,15 +1 +1,2
техникалық тактика Орташа -3 -2,5
үлкен -5,8 -5,7
Арнаулы Кіші -0,09 +0,10 +1,8 +2,5
төзімділік Орташа +0,19 -4,1 -4,1 -7
және техникалық үлкен -7,1
тактика
Техника-тактика Кіші -0,02 0,12 +2,4 +1,7
Орташа -3 -2
үлкен -6 -5
Ойын Кіші +2,6 – +2,6
Орташа 2,8 -1
үлкен
7-кесте-Бір сабақта жылдамдықты күшейту және техника-тактикалық әдетті,
жаттығу жүгінің көлемін ұлғайтуға арналған үлгілі бағыт.
№ Жаттығу Кіші орташа үлкен
әдісі
бойынша жаттығулар және ойын үстінде машықтану болмақ. Бұл басқаша
айтқанда волейболдың басқа спорт түрлерінен айырмасын көрсететін басты
айырмасы деуіне болады. Көмекші жаттығулар негізгі жаттығуларды игеруге
спортшылардың ойын өрнегін жетілдіруге игі әсерін тигізеді. Сонымен қатар
Ю.Н. Клещев және А.В. Беляев 151 жаттығудың бір ғана тұру, мысалы,
шабуылдай соғу ұзақтығына, қарқынына, қайталау санына қарай организмге
әртүрлі әсер ететінін айтады. 15-20 минут бойы жүгіріп келіп 6-7 рет соққан
кезде жалпы төзімділік дамиды. Жаттығу уақытын 3-4 минутқа қысқартып,
алайда соғу жиілігін минутына 12-ге дейін арттыру арнаулы төзімділікті
дамытуға пайдалы. Осыған орай жаттығу жұмыстарын жоспарлағанда
жаттықтырушылар екі факторда ойын көлемі мен қарқынын сондай-ақ аттығудың
негізгі және көмекші құралдарының ара қатынасын ескерген жөн. Көлемі
А) жоғарыдан доп беру 12000-15000 рет 20-24%
Б) төмендетіп беру 8500-9000 рет 20-25%
В) қорғаныста қабылдау 11000-11500 рет 30-35%
Г) ойынға қосқан допты қабылдау 2000-2100 рет 10-15%
Д) допты ойынға қосу 2000-1500 рет 10-15%
Ж) тосқауыл 720-800рет 20-25%
3)оқуойыны 12-14рет 20-25%
И) бақылау ойыны 12-14рет 20-25%
4300м
10800кг
120000м
10-12 сағат
3500 рет итеріп секіру
2200-2500 рет
Қөмекші жаттығулар А) қозғалыстың жылдамдығын жетілдіру
А) күшті жетілдіру
Б) жалпы төзімділікті жетілдіру
В) спорт ойындары (футбол, баскетбол)
Г) секіру жаттығулары
Д) қайта допты лақтыру
З) тосқауыл мен қорғанысын допсыз жасау 480-500 рет
Микроциклдер құрылымы.
Негізгі және көмекші құралдың ара қатынасы микроциклдағы жаттығу көлемі
қарқыны жаттығу процесінің құрамдас бөлігі болып табылатын микроциклдан да
көрініс табады.
Микроциклдың құрамына әсер ететін көптеген факторлар арасында
А.П. Матвеев мыналарды атап көрсетеді:
спортшының тіршілік әрекетінің жалпы режимі және содан туындайтын жұмысқа
қабілеттілік динамикасы.
микроциклдағы сабақтардың мазмұны, саны және түсетін күштің көлемі, сондай-
ақ шаршау мен қалпына келу процесінің өзара әсері және соған байланысты күш
түсуі мен тынығудың алмасуы.
Әртүрлі бағыттағы өзіндік артықшылығы бар күш, жылдамдық-күш, төзімділік,
техникалық және тактикалық сипаттағы т.б. сабақтарды алмастырып тұру
қажеттілігі.
жаттығуды ұйымдастырудың жалпы жүйесіндегі микроциклдың орны.
Бұл факторлардың спортшылардың шеберлігіне әсерін білуге және
экспериментальды зерттеуге көптеген еңбектер арналып, олар жалпы
заңдылықтармен қатар спорттың жекелеген түрлеріне арналған қағидаларды
анықтау.
Волейбол жөніндегі арнаулы әдебиетте микроциклдардың ылымы мәселесі тым
жеткіліксіз көрсетілген. Бұл жайы ұсыныстарды микроцикл бойындағы түсетін
күштің динамикасына ғана көңіл бөлінген. Мәселен, Филдер 1 күн сайын
жагтыгагын командалар күш көп кен күнді жеңілдету күндерімен немесе тынып
мен дұрыс алмастырып тұру кажеттілігін айтады. К. Шопов апталық циклда
қарқынды ойындар жеңіл орташа бастап, қиын ойындар жеңілдіктермен алмасып,
тұруы, түсетін күш көлемі және жиіліг жағынан шамадан тыс болмау қажет деп
есептейді. Алайда ұсынылған жоспарда спортышларға түсетін күштің үлкен ,
орташа және кіші көлемі жайлы ешбір сандық мөлшер, түсінік берілмейді.
Кейбір еңбектерде даярлық және жарыс кезеңдеріндегі микроциклдардың үлгі
схемасы келтіріледі. Олардың барлығына ортақ кемшіліктер де жоқ емес. Атап
айтқанда олардың волейболшылардың басты қасиеттерінің бірі-жылдамдық-күш
жөніндегі даярлығы жеткіліксіз көрініс тапқан, шапшаңдықты дамытуға және
техникамен тактиканың жетілдіруге бағытталған сабақтар ауыр ойындардан
кейін жоспарланады. Ал шындығында олар организмнің қалыпқа келтіру
кезеңінде жүргізілуі тиіс. Осыған қоса жаттығуда түсетін күштің көлемі мен
мөлшері жайлы мәліметтер жоқ. Мұндай жағдайдың басты себебі-
волейболшылардың микроциклының құрылымын негіздеу жөніндегі зерттеудің
жоқтығында. Қолда бар әдебиеттерге қарағанда ең аз зерттелген мәселе
даярлық және жарыс кезеңдерінің микроциклдарына түрлі бағыттағы бағыттарды
дұрыс үйлесімді алмастырып отыру екені байқалады.
Осыған байланысты зерттеу жүргізіліп, оған даярлығы 1-2 разряд
дәрежесіндегі негізгі көрсеткіштерді деңгейлес волейболшылардың екі тобы.
Бүкіл эксперимент барысында екі топ та көлемі және қарқыны бірдей жаттығу
программасын орындады. Эксперименттің мақсаты рөлі бағыттағы сабақтарды
алмастыру тәртібін анықтауда еді. 11-кесте-Жаттығудың даярлығы кезінде
микроцикл қүрылудың екі варианты тексеріледі.
Аптада өтетін Сабақтың бағыты Түскен күштің жалпы
сабақтың рет саны мөлшері
Бірінші вариант
1 Техника және жылдамдық Орташа
күші
2 Техника және шапшаңдық Орташа
3 Арнаулы төзімділік және Үлкен
ойын
4 Демалыс -
5 Техника және жылдамдық Орташа
күші
6 Техника, Орташа
жылдамдық және ойын
7 демалыс -
Бкінші вариант
1 Техника және жылдамдык Орташа
2 Техникажәне шапшаңдык Орташа
3 Арнаулы төзімділік және үлкен
ойын
4 Демалыс -
5 Техника және жылдамдық орташа
күші
6 Техника, орташа
жылдамдық және ойын
7 демалыс -
Көріп отырғандарыңыздай апталық циклдарының құрылымының айырмашылығы
сонда бірінші топта жылдамдық-күш сапасын және ойынның техникалық дағдысын
дамытуға бағытталған жаттығулар жұмысқа кабілеттілікті жедел қалпына
келтіру кезеңінде жүргізіліп, шапшаңдықты және техникалық машықты дамытуға
бағытталған сабақтар содан кейін ғана өткізілді. Екінші топта ол керісінше
болды.
12-кесте-Жаттығудың жарыстық кезеңінде бірінші және
екінші топтардағы жаттығу сабақтарының алмасу реті төмендегідей.
Аптада өтетін сабақтың Сабақтың бағыты Түскен күштің жалпы
рет саны мөлшері
Бірінші вариант
1 Күш және техникалық Кіші
дайындық
2 Тактикалық Орташа
3 Ойын және техникалық Үлкен
4 Демалыс -
5 Тактикалық орташа
6 Демалыс -
7 ойын Орташа
Екінші вариант
1 Ойын және техника Орташа
2 Тактикалық Орташа
3 Демалыс -
4 Ойын Үлкен
5 Тактикалық Орташа
6 Күш және техникалық Кіші
дайындық
7 Демалыс -
Микроцикл схемаларының айырмашылығы-бірінші топта техникалық
кимылдарды жетілдіруге арналған жаттығу сабақтары қалыпқа келу кезеңінде
жоспарланып келесі күні ойын сипатындағы жаттығулардың жүргізілуінде.
Екінші топта жаттығу сабақтары керісінше тәртіпте ұйымдастырылады.
Апталық циклдың бірінші және екінші вариантын пайдаланудың тиімділігін
анықтау мақсатында апта айға созылған эксперименттің басында, ортасында
және аяғында техникалық және шынығу даярлығы жөнінен бақылау сынағы
жүргізіліп, магнитафон жазуын пайдалана отырып жарыстардағы ойын
қимылдарының тиімділігіне баға берілді. Зерттеу қорытындылары даярлық және
жарыс кезеңдерінде жаттығу микроциклдарының екінші вариантын пайдалануды
ұсынуға мүмкіндік береді.
Жауапты жарыстарға тікелей даярлық кезеңінде жарыстың басталуына 1 -2
апта қалғанда Жаттығуда аса көп күш түсірмеу қажет екені анықталады.
Бұл кезеңде волейболшылардың жаттығуында түсетін күшті 25%-ке дейін
кеміткен дұрыс. Жарыс қарсаңындағы микроцикл төмендегіше қүрылқы мүмкін:1-
ші күн -бақылау ойыны түсетін күш орташа, 2- ші күн-шағын топтарда
техникалық және тактикалық машықты жетілдіру түсетін күш кішкене, 3-ші
күн-команда құрамында тактикалық қимылдарды жетілдіру түсетін күш
кішкене, 4-ші күн-демалыс, 5-ші күн-команда құрамында тактикалық
қимылдарды жетілдірукүш аз түседі, 6-шы күндемалыс, 7-ші күн-жарыстың
басталуы.
Күш және техникалық дайындықтың әдістері мен жолдары.
П-1 разряд деңгейіндегі студент волейболшылардың жаттығу
процесінде коладантын дайындық әдістері мен жолдарына сипаттама береміз.
Арнаулы жылдамдық.
Волейбол ойынындағы арнаулы жылдамдықтың көріну формасы деп жылдамдық
реакциясы мен қозғалыстың өзінің жылдамдығын айтамыз. Жылдамдықты үдеткенде
төмендегі нәрселерді ескерген жөн.
Жылдамдықты күшейту адам организмнің күш жүгін толық меңгеруге дайын
болғанда ғана қолданады және жаттығу орагнизмді өз қалпына келтіру
қабілеттілікті арттыру толымды откізіледі. Осы себепті жылдамдықты күшейту
жаттығудың соңында организм шаршағанда откізілуі тиіс емес.
Жылдамдықты күшейткенде жаттығулар арасындағы үзіліс, адам организмі мен
арнаулы еттер тобына қанағаттандырарлық болуы тиіс.
Қолданатын әдістер.
1. Қайталау әдісі. Шекті және барынша жылдамдықты көру сипатының жарысы
ретінде жаттығулар жасау ұқсастығы 5-8сек. Жаттығулар арасындағы үзіліс 30
сек-3 минут жаттығулар мінезіне байланысты..
Ілесетін әдіс. Ауырлық түсіріп техникалық жаттығулар жасау қозғалысы
мысалы: шабуыл соққысы қозғалысы кезінде саусақтарға ауырлық түсіру,
ауырлық түсіріп қозғалу және т.б.
айнымалы жаттығулар әдісі.
ойын әдісі. Қозғалмалы ойындар және орын ауыстырып жүгіретін жаттығулар
жасау.
Жарыстар әдісі. Жарыс кезінде шекті жылдамдыққа байланысты жаттығулар
жасау.
Жылдамдықты күшейтуге арналған үлгілі жаттығулар:
әртүрлі қалыпта жылдамдық және жүлқынып жүгіру отырып, жатып, тұрып
Қозғалыс қалпын өзгертіп жылдам жүлқынып жүгіру.
Әртүрлі және қозғалыстарды еліктейтін жаттығулар жасау.
жылдам қозғалып техникалық қабылдау және оны орындауды еліктеу.
Бір қимылды екінші қимылға жылдам қозғалып ауысуы.
6. орын ауыстырып жүгіруді жылдам оырндау.
Күш және жылдамдықты сайысын арттыру әдісі.
І.Қысқа уақыттағы күшейту әдісі. Ойыншы сабақты жаттығуды бар күнімен
орындайды немесе күшінің 70-80% жүмсайды.
2. Шегіне жету әдісі. 40-60% -тан қүрылған күшейту жаттығуларын адам
қажығанға дейін орындау.
3. Шексіз күшейту әдісі. Барынша көп жаттығулардың 30-50% шекті
жылдамдықпен орындау.
Ілесетін әдіс. Техникалық қабылдауды жартылай немесе толық орындау
процесінде күшті немесе жылдамдық күшін өсіру.
айналмалы ажттығулар әдісі. Жаттығуларды құрастырған жөн. Тапсырма жекелей
болуы мүмкін. ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz