Жаттықтыру сабақтарының түрлері
Баскетболшылардың спорттық шеберлігінің негізі ретіндегі дене қасиеттерін
дамыту
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В010800- мамандығы – Дене шынықтыру және спорт
Мазмұны
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І-тарау. ЖАТТЫҚТЫРУДЫ ЖОСПАРЛАУ
1.1. Жоспарлау
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 6
1.2. Жоспарлау
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...7
1.3. Жоспарлау
көрсеткіштері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .11
1.4. Жылдық жаттықтыруды
кезеңдестіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
1.5. Жаттықтыру процесін
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
1.6. Педагогикалық бақылау, есеп және
ақпарат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
II-тарау. ДАЙЫНДЫҚ ЖҮЙЕСІН БАҚЫЛАУ
2.1. Басқарудың негізгі қызметі және басқару шешімін қабылдау
әдіснамасы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2.2. Жаттықтыру жүйесін ақпаратпен қамтамасыз
ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
2.3. Жаттықтыру процесін
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...31
2.4. Жарыс процесін
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .34
2.4.1. Қарсылас ойынын зерттеу
(барлау) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 35
2.4.2. Ойын жоспарын
құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 36
2.4.3. Ойынды
қою ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 37
2.4.4. Ойынды
жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 37
2.4.5. Ойынды жедел
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...40
ІІІ-тарау. ЖАРЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ ӨТКІЗУ
3.1. Баскетбол дамуындағы тенденциялар мен ойын ережелерінің
эволюциясы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 47
3.2. Ойынның негізгі
ережелері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .49
3.3. Жарыс түрлері және оларды жүргізу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
3.4. Жарысқа
дайындық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..54
ІV-тарау. Ғылыми - зерттеу жұмыстарының әдістемесі мен ұйымдастырылуы
4.1. Ғылыми зерттеу кезеңдері мен
ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .56
4.2. Зерттеу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 57
4.3. Ғылыми жұмыс
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..62
4.4. Оқу жаттықтыру процесін материалды-техникалық
жабдықтау ... ... ... ... ..63
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...67
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...68
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Студенттердің оқытушымен бірлескен, жұмысы
теориялық білімдібекітуге тереңдетуге себін тигізеді, оқу-әдістемелік жзәне
тәрбиелік жұмыстарды жүргізуде оқыту процесінде педагогикалық дағдылар мен
біліктілікті қалыптастыруға жағдай туғызады.
Практикалық сабақтарда студенттер ойынның әдістері мен тәсілдерін
орындау техникасын ұтымды меңгереді, тактиканы үйренеді және жетілдіреді,
жаттығуды және жарысқа төрешілік етуді үйрету әдістемесін меңгереді, жалпы
арнайы дене дайындығының тәсілдерін оқыту әдістемесін оқиды.
Жаттықтыру және үйрету әдістемесінен, тактика мен техника негіздерінен
студенттердің алған білімдерін нақтылайтын және тереңдететін әдістемелік
сабақтар негізгі сабақтың құрамджас бөлігі болып табылады. Жастары және
дайындық деңгейі әртүрлі топтағы шұғылданушыларға сабақ өткізу әдістемесі
мен ұйымдастыру мәселелеріне аса көңіл бөлінеді.
Оқу практикасы студенттердің жоғарғы оқу орнында оқыған кездерінің
барлық кезеңінде практикалық сабақта жүргізіледі. Оқу практикасы бойынша
сабақта жетекші оқытушы студенттерге педагогикалық шеберплікті қалай
меңгеру керектігін үйретеді, әртүрлі әдіс-тәсілдерді көрсетеді,
студенттерге жаттығудың орындалуын қалай керектігін, қателіктерді анықтап,
оның алдын алу жолдарын үйретеді, ұйымдастырушылық әрекеттерін дамытады.
Кәсіби-педагогикалық дағдылар барлық оқу сабақтарының процесінде,
сондай-ақ ұйымдастыру-педагогикалық практика барысында қалыптасады және
жетілдіріледі.
Спорттық шеберлігін арттыру сабағында студенттер өздерінің спорттық
дайындығын жетілдіреді, сонымен бірге оқытушы-жаттықтырушыға, төрешіге,
шараларды ұйымдастырушыға қатысты білік-дағдыларды да иегере түседі.
Жарысқа қатысу студенттердің өз шеберлігін арттыру үшін оқу жұмысының
міндетті, маңызды бөлімі болып саналады.
Өзіндік жұмыс кезінде студенттер бағдарламалық материалды оқулықтардан,
оқу құралдарынан, ғылыми журналдардан оқиды, сондай-ақ оқытудың мынандай
жаңа технологиясын пайдаланады. Оқу және әдістемелік әдебиеттердің
электрондық жорамалдары бойынша дистанциялық оқыту, бүкіл әлемдік ақпарат
жүйесі Интернеттен және басқада компьютерлік бағдарламалардан ақпараттар
алу.
Сонымен қатар олар курстық жұмыспен үй тапсырмаларын орындайды және
қосымша дене жаттығуларымен шұғылданады.
Студенттерді баскетбол ойынының техникасына, тактикасына, терминология
мәселесіне, баскетболшылардың ойын әрекетінің тәсілдерін жүйелей білуге,
дене тәрбиесі мен тұрғындарды сауықтырудың барлық жүйесіндегі баскетболдан
сабақ беру әдісін, сонымен қатар, жалпы дамытушылық және арнайы
жаттығуларды құрастыра білуге, жаза білуге, ойын техникасы мен тактикасы
бойынша жаттығуларға, сабақтың кейбір бөлімдеріне, сабақтың өтуіне үлкен
мән беруі керек. Баскетбол бойынша оқу тәртібінде сабақты жүргізе білу,
ұйымдастыра білу дағдыларын игеру керек. Балалардың жас ерекшелігін
ескеріп, сабақтан тыс уақытта секциялық жұмыстарды ұйымдастыра білуі керек
және дене тәрбиесінің оқытушысы ретінде еңбекке дайын болу керек.
Студенттерінің оқу процесі баскетболдың даму тарихын зерттеуге
бағытталған, оның қазіргі жағдайы, оның дамуының келешегі, ойынның
техникасы мен тактикасын жетілдіру жолдары, жаттықтыру әдісін үйрену,
жоғары дәрежелі баскетболшылар мен жоғары спорттық разрядтағы командалар
даярлаудағы кәсіби біліктілікті жетілдіру.
Зерттелу деңгейі. Оқу барысында студенттер мамандандыру бойынша
дайындалған курстық және дипломдық жұмыстарын қорғайды. Студенттер курстық
және дипломдық жұмыстардың тақырыптарымен жұмыс істей отырып, материалды
терең оқудан басқа ғылыми-зерттеу жұмыстарының жеңіл әдістерін, алынған
нәтижелерді талдау біліктіліктерін меңгереді және соның негізінде тиісті
қорытындылар мен тәжірибелік нұсқаулар жасауға үйренеді.
Болашақ мамандарды дене мәдениеті мен спорт бойынша теориялық
дайындауда маңызды орында олардың ғылыми-зерттеу жұмысында белсенділік
көрсетуі. Студенттер ғылыми үйірмелерге қатысып, кафедрадағы ғылыми
жұмыстар тақырыбы бойынша тапсырма орындауы керек.
Сонымен қатар студенттер оқу барысында жарыстар мен сабақтарға спорттық
құрал-жабдықтарды дайындауды, спорт алаңдарын дайындауды үйренуге міндетті.
Студенттердің үлгерімін есепке алу, жоғарғы оқу орны белгілеген
мерзімде екі шектік бақылау және емтихандар түрінде жүргізіледі. әр
семестрде мамандандыру пәндерінің атаулары қайталанбайды. Семестрде алған
білім емтихан түрінде бағаланады.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Дене мәдениеті және спорт бойынша
әртүрлі құрылымдық мекемелерге студенттерді баскетболдан кәсіби-
педагогикалық жаттықтырушылық және ұйымдастыру жұмыстарына дайындау.
Жұмыстың тапсырмалары:
- Спорттық машықтанудың ілімі, әдістемесі мен тәжірибесі бойынша білім
беру;
- Баскетболдан оқыту әдістемесінде және баскетбол ойынының техникалық
элементтерін ұтымды орындауда дағдылар мен біліктілікті қалыптастыру;
- Қауіпсіздік техникасының ережелерімен және спорттық құрылыстарды,
спортшының сыртқы пішіні мен спорттың киімін ұқыпты ұстаудың гигиеналық
нормаларымен таныстыру және оларды орындауда дағдыны қалыптастыру;
- Әртүрлі ойын жүйесі мен ойын сәттері кезінде, ойыншылардың алаңдағы
тактикалық өзара әрекеттестігіне байланысты (бойынша) дағдыны қалыптастыру
және білім беру;
- Оқу-жаттығу үрдісін ұйымдастыру және жоспарлау бойынша біліктілікті
қалыптастыру;
- Студенттерді әртүрлі жастағы топтармен жұмыс істеуге ауызша және
тәжірибе жүзінде дайындау;
- Спорттың дайындықты басқару, бақылаудың әдістемелік негіздері және
ғылыми-зерпттеу жұмыстары бойынша дағдыларды қалыптастыру.
Оқу барысында баскетбол саласындағы болашақ маманға мынадай
біліктіліктер мен дағдыларды меңгеру қажет.
1. Баскетболшыларды дайындаудағы спорттық машықтанудың ілімдік,
әдістемелік және тәжірибелік негіздерін білу.
2. Дене жүктемелеріне бейімделу және жекелей ерекшеліктерін ескере
отырып, әртүрлі топтарындағы баскетболшылардың спорттық дайындықтарын
басқару әдістемелерін және құралдарын меңгеру.
3. Жарыс ережесін білу, төрешілік ету дағдыларын игеру.
4. Баскетбол ойынының техника-тактикалық тәсілдерін игеру және төртінші
курста жоғарғы шеберлікке жету.
5. Әртүрлі спорттық дәрежедегі спортшылар үшін машықтану процесін құру,
үйрету әдістемесін игеру (микро-, мезо-, макроциклдерді құру).
6. Команданы басқару, ғылыми-зерттеу жұмыстарына байланысты және
спорттық дайныдық деңгейін бақылауға байланысты дағдыларды игеру.
Зертету объектісі. Бағдарлама студенттердің баскетбол командаларының
спорттық жаттығуын, баскетболды оқыту әдістемесі мен ілімін оқып-үйренуін,
әртүрлі дене тәрбиесі мекемелерінде және спорттық қозғалыстарда өз бетінше
жаттықтырушылық, оқытушылық ұйымдастыру жұмыстарын атқару үшін кәсіби-
педагогикалық дағдыларды қалыптастыруды қарастырады.
Баскетболдан оқу жұмыстары дәрістер, семинарлар, әдістемелік және
тәжірибелік сабақтар, педагогикалық-ұйымдастыру тәжірибелері, спорттық
шеберлікті көтеру сабақтары және студенттердің өзіндік жұмыстары түрінде
өткізіледі.
Ақпараттық және мәселелік дәрістерде баскетболдың даму тарихы, оның
спорт және дене тәрбиесі жүйесіндегі алатын орны, баскетболдың техникасы
мен тактикасы, оқыту әдістемесі, оқыту және жаттықтыру туралы негізгі
мағлұматтар хабарланады.
Зерттеу жұмысының құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс кіріспеден, 2
бөлімнен, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімі тұрады.
І-тарау. ЖАТТЫҚТЫРУДЫ ЖОСПАРЛАУ
1. Жоспарлау негіздері
Баскетболшыны жаңадан келгенінен бастап, жоғары дәрежелі спортшыға
дейін дайындау - біріккен жүйе, оның құрамдас бөліктері белгіленген
мақсатқа жету жолында өзара байланысты және шарттас жоспарлау - спортшының
көпжылдық дайындық барысында жететін жетістігінің үздіксіз өсуін қамтамасыз
ететін маңызды шарттың бірі. Ол спорт жаттықтыру жүйесінде қабылданған
ортақ принциптер мен әдістерге сүйеніп, дайындықтың жеке мазмұнын ғана
емес, Сондай-ақ, осы процесті басқару жүйесін анықтайтын басқарудың
интегралдық қызметі болып табылады.
Жоспарлаудың негізгі міндеті - команда дайындығының мақсатын,
міндеттерін, бағдарламасын және мақсаттарын іске асыру әдістерін анықтау.
Басқа да спорт түрлеріндегідей баскетбол үшін де жеке және командалық
ойын әрекеттерін жетілдіруді талап ететін, қарсыласымен командалық жекпе -
жек тән. Осы ерекшеліктеріне орай оқу - жаттықтыру процесіне кететін уақыт
шамамен былай бөлінеді: дене дайындығына - 20-25%, әдістік және
психиологиялық дайындыққа 30-35%, тәсілдік ойын және жарыс дайындығына - 45-
50% бөлінеді. Бұл сандарға ойыншылардың жасына, дәрежесіне және дайындық
кезеңіне қарай түзетулер ендіріледі.
Баскетболда жарысқа бөлінетін күндер саны спорттың басқа түрлеріне
қарғанда көп болады. Осыған байланысты жылдық айналымдағы жаттықтыру мен
жарысқа бөлінетін күндер шамамен 3:1 құрайды.
Дайындықтың кешенді мақсатты бағдарламаларын құру баскетболшы
дайындығының барлық бөліктерін нақты бағдарлауға мүмкіндік береді. Бұндай
бағдарламалар дайындықтың жоспарлы басқару, әдістемелік және басқа
мәселелерін қадағалайды.
Баскетбол командасының және жекелеген ойыншылардың дайындығын
жоспарлау жаттықтырудың жалпы мақсаттық заңдылықтарына негізделеді. Оларға
арнайы және жалпы дайындықтың бірлігі жаттықтыру процесінің үздіксіздігі,
жоғары нәтижеге бағыттылығы, сатылау мен шамаға қарай жүктеменің
тенденцияларының өзара байланысы, жүктеме өзгерісінің тоқуы, айналымдығы
жатады.
Ойыншылардың бір маусымда жеткен қызмет мүмкіндіктерінің даму деңгейі
келесіде де дамып бекуі тиіс. Айнымалы дайындық жақсы нәтижеге бермейді,
спортшы денсаулығына зиян келтіреді.
Жоспарлау құжатын жасағанда спортшының үйлесімді дамуын, оның дене және
рухани мүмкіндіктерін жетілдіруді қамтамасыз ету қажеттігінсіз
орайластырылуы керек. Сол сияқты жасы, жынысы, кәсіби іс - қимылы, дене
дамуының деңгейі, оқушылардың дайындығы, алдағы жарыстың мерзімі мен
көлемі, жаттықтыруды ұйымдастырудың материалдық базасы мен басқа да
шарттарын назарда ұстау қажет.
Алдағы белгіленген жұмыстың мазмұны мен көлемін анықтап, мерзімі мен
уақытын есептеп, сондай-ақ, соңғы нәтижесін де ескеру керек. Жоспарға жұмыс
шартымен белгіленген өзгерістер мен нақтылаулар ендіруге болады.
Жоспар құрғанда оның алдындағы жоспардың өзі, міндеті, мазмұны,
орындалу деңгейі мен жіберген қателері талданады. Алдағы жұмыс кезеңіндегі
міндеттерді табысты атқару үшін алғы шарт құру мүмкіндігін ескеру қажет.
Әрбір келесі жоспарда оқушыларға қойылатын талаптар артып отырады.
Жаттықтыру жоспарларын құрғанда мына талаптар ретін сақтау керек:
- міндеттер мен жұмыс шарттарының есебі;
- нақтылық пен мүмкін болатын өзгеріс;
- қолайлылық және болашағы бар болуы.
2. Жоспарлау түрлері
Баскетболшылар дайындығында жоспарлаудың екі бөлімі бар - командалық
және жеке, олар өзара тығыз байланысты.
Командалық жоспарлар мыналар: ұзақ жылға - төрт жылға, ағымдық - әр
жылға, жедел - кезең бойынша және жиындар кезеңіне.
Ұзақ жылдық жоспар - бұл команда мен ойыншылардың шеберлігін арттыру
бағдарламасы, онда белгіленген мерзімге арналған бақылау тапсырмаларымен
қатар құралдар да қарастырылған, құралдар көмегімен белгіленген міндеттерді
атқару жоспарланады. Бұндай жоспарды команда үшін де, жеке баскетболшы үшін
де жасайды. Оны нақты жағдайларға қарай түрлі мерзімдерге есептейді.
Кешенді жоспарлау мақсатты бағдарлама құруды білдіреді. Бұл бағдарлама
баскетболшы дайындығын жоспарлы басқаруды, әдістемелік және басқа
мәселелерін қадағалайды. Үлгі ретінде мақсатты бағдарламаның құрылымы
беріледі.
Дайындық мақсаты. Мақсатты бағдарламаның жалпы құрылымы, мазмұны мен
жасақталу әдістемесі.
І. Бастапқы жағдай сипаттамасы. Бұл бөлім баскетболдың аудандағы,
қаладағы, елдегі немесе шет елдегі заманауй жағдайы мен деңгейінің бағасы
мен талдауын құруы тиіс. Сондай-ақ, дайындық жүйесінің барлық бөліктерінің
жағдайы да талданады: баскетболшылар контингенті, дайындықтың
ұйымдастырылуы, жаттықтыру мен жарыстың ғылыми негізделген жүйесі,
мамандарды материалдық – техникалық, қаржылық, ғылыми - әдістемелік,
дәрігерлік және ақпараттық қамтамасыз ету.
Осы талдау мәліметтері бойынша дайындық жүйесінің әрбір құрамдас
бөлігіне баға беруді, мәселелер шеңберін анықтауды қарастыратын бастапқы
жағдайдың сипаттамасы құрылады.
ІІ. Дайындық тұжырымдамасы. Онда дайындықтың белгіленген кезеңінде
түгелдей немесе оның жекелеген сатыларындағы жоспарланған жағдайы мен даму
бағытын сипаттайтын негізгі талаптар келтіріледі. Жалпы көлемде дайындықтың
ұйымдастыру құрылымы анықталады: түрлі жастағы және түрлі дәрежедегі
баскетболшылардың саны, онда дайындық ұйымдастырылады және дайындықтың
ұйымдастырылу үлгісі.
ІІІ. Спорт жетістіктерінің болжам - жоспары. Оны негізінен
баскетболшылармен команданың ойын іс - әрекетінің әдіс - тәсілдік
көрсеткіштері мен турнирдегі, ойындағы күш қатынасын болжау бойынша
жасайды.
IV. Үлгі сипаттамасы. Заманауй түсініктерге сай үлгі сипаттамасын жарыс
қимылдарының сипаттамасына (жеке немесе ұжымның әдіс - тәсілдік қимылдар
қоры), дайындықтың негізгі жақтарына (арнай дене, әдістік, тәсілдік,
психологиялық және ойын дайындығы), ағзаның қызмет жүйесінің пайда болу
деңгейіне бөледі. Мұнда жарыс қимылының үлгі сипаттамасы маңызды орын
алады. Жарыс қимылының үлгі болатын көрсеткіштер қатарына, оның ерекше
мазмұны мен сенімділігін сипаттайтын барынша ақпаратты көрсеткіштері
ендірілуі тиіс.
Арнайы дене, әдіс тәсіл және психологиялық дайындықтың соңғы үлгі
сипаттамасы жарыс қимылдарының белгілі жақтарының болжанған деңгейіне қатаң
түрде сәйкес келуі тиіс үлгі деңгейі бар баскетболшының немесе команданың
жарыс қимылына сәйкес келмеген үлгі мамандардың талдауына арқау болуы тиіс,
олар шеберліктің артта қалған жақтарын дамытуға арнайы бағытталған
жаттықтыру құралдарын ұсынуы тиіс.
Қызмет жүйесінің пайда болуының үлгі сипаттамасы баскетболшылардың
жарыс қимылына сәйкес спорт шеберлігі деңгейінің сипаттамасына толықтай
бағытталуы тиіс.
V. Спортшыларды іріктеу және команданы топтастыру түрлі жас
топтарындағы ойыншыларды дайындау процесі баскетболшылардың жас
ерекшеліктерін ескере отырып, іріктеуді дәл ұйымдастырып, сатылап
жүргізілуі тиіс.
VІ. Дайындық құралдарының жүйесі. Спорт іс - тәжірибесінде дәстүрлі
және дәстүрден тыс қолданылатын құралдарды пайдалану. Соңғы аталғанға
бұлшықет әрекетін, ағза қызметін белсендірудің (орта таулы аймақ жғдайында
жаттықтыруда реттелген тамақтану түрлі, дәрумендер, т.б.) әдістерін, ойын
жағдайына жақын тәртіпте қимыл тапсырмаларын түгел орындауды қамтамасыз
ететін тренажерларды пайдаланып орындалатын жаттығуларды жатқызуға болады.
VІІ. Жарыс жүйесі әрбір жылдағы басты жылдардың мерзімдерін, оның
өткізілу орнының географиялық, ауа райылық, әлеуметтік және уақытша
ерекшеліктерін, негізгі міндеттері мен болжанған жетістік деңгейін
анықтайды.
VІІІ. Ойыншышылар мен команданың эталондық үлгі сипаттамасы. Бақылау
жүйесі үлгі сипаттамасына мазмұны жағынан да, зерттеу әдісі жағынан да
міндетті түрде сәйкес келуі тиіс.
Кешенді бақылаудың бірнеше түрі бар:
- кезеңдеп кешенді зерттеу;
- ағымдағы зерттеу;
- жарыс әрекетін зерттеу;
- терең дәрігерлік зерттеу.
Зерттеудің әрбір түрін жүргізуге аралас саладан көптеген мамандар
шақырылады, мысалы: дәрігерлер, психологтар, т.б.
9. Идеялық тәрбие жұмысы. Ойыншылардың жеке психологиялық
ерекшеліктерін талдауды, ойыншылар мен команданың рухани - психологиялық
сапаларын бағалауды, жеке тұлғаға ықпал етуді қалыптастыру жолдарын, ұжымды
тәрбиелеу қызметін келтіру қажет.
Х. Дайындық жүйесін материалдық - техникалық қамтамасыз ету.
Спортшылардың, спорттық базалардың, құрал-жабдықтардың түрлі жақтарын
бағалау үшін стенд құруды қамтамасыз ететін бағдарлама ретінде қарастылып,
дайындықты қаржыландыру мөлшері көрсетіледі (оқу - жаттықтыру жиындары,
жарыстар мен т.б. шығындар).
ХІ. Мақсатты кешенді бағдарламаны басқару жүйесі. Оның тиімділігін
басқару шешімдерін қабылдауды бақылауы (сәйкес бөлімдерді орындаудың
күнтізбелік және желілік графигі) мен әдістемелік дәл ұйымдастыруға
байланысты болады. Күнтізбелік және желілік график жоспар мазмұнын
көрсетудің көрнекілік түрі қызметін атқарады, ондағы жылдық көрсеткіштер
дайындық бөлімдері қызметін атқарады:
Дайындық 198... жылға Жоспарланған көрсеткіштер мен Еcкерту
бөлімдері бастапқы олардың орындалуы
көрсеткіші
198...ж198...ж198ж. 198ж.
. 198ж.. жоспарыжоспары
жоспары198ж.
жоспары
Орын-даОрын-даОрын-даОрын-дал
луы луы луы уы
Жыл сайын дайындық бөлімдері бойынша жоспарланған үлгі көрсеткіштері
мен шынайы көрсеткіштер, оның ішінде негізгі қарсыластарымен ойында жеткен
жарыс көрсеткіштері деңгейі арасындағы кері алшақтық анықталып, оның
негізгі себептері айқындалады.
Жеке тұлғаның алға жасаған жоспарында баскетболшының мүмкіндіктері мен
оның ойын қызметінен туындаған командалық жоспар құрылып нақтыланады.
Жеке тұлғаның алға қойған жоспарының үлгісі:
1) Спортшы туралы мәліметтер: жалпы және антропометриялық.
2) Спорт әдістері сипаттамасы:
- командадағы негізгі қызметі
- дене сапасының даму деңгейі, әдістік, тәсілдік, ілімдік дайындығы,
психологиялық мінездемесі, қызметтік жағдайы.
3) Дайындықтың мақсаты мен міндетттері:
- дайындықтың негізгі мақсаты мен басты бағыты;
- жарысқа қатысудағы міндеттері;
- жаттықтыру жүктемелері бойынша міндеттері (көлемі мен
қарқындылықтығы);
- дене, әдістік, тәсілдік, психологиялық және теориялық дайындығы
бойынша міндеттері.
4) Кешенді бақылау мен өзіндік бақылау:
- бақылау сынақтарын тапсыру, негізгі және кезеңдік тексеруінен өту;
- өзіндік бақылау бойынша тапсырмалар.
5) Дайындық графигі ( командалық график бойынша).
Күнтізбелік жоспар түрлі жарыстардың күнтізбесі мен команданың оқу -
жаттықтыру жиындары есебінен құрылады.
Ағымдық (жылдық) жоспарлау
Ағымдық жоспарлау бүкіл жылдық айналым бойындағы ресми жарыстарға
қатысу міндеттеріне қарай алға қойылған жоспарлардың негізгі ережелерінің
сандық және сапалық сипаттарын бөлшектеп, дамытады. Жарыстарда табысты өнер
көрсету үшін жоғары дайындық жағдайының басты жарыстардың уақытына сәйкес
келуі маңызды саналады. Сондықтан ағымдық жоспарлау спорттық форманы дамыту
заңдылықтарына және соларға негізделген жылдық жаттықтыру кезеңдеріне
сүйенеді.
Жаттықтырудың жылдық айналымын дайындық жарыстық және өтпелі кезеңдерге
бөледі,ол спорттық бабын дамытудың негізгі үш кезеңіне сәйкес келеді, олар
- қалыптасу, тұрақталу, уақытша төмендеудің ең жоғары деңгейіне жету.
Жедел жоспарлау
Жедел жоспарлауды жылдың жеке кезеңдеріне (кезең немесе ай) және әрбір
жаттықтыру сабақтарына құрады.
Жедел жоспарлаудың негізгі құжаттарын жұмыс жоспары, жаттықтыру
сабақтарының жоспар - конспектісі және сабақ кестесі.
Жұмыс жоспарын дәрежелі командалар үшін дайындықтың әр кезеңіне, ал
жаңадан бастағандар мен балалар командалары үшін - әр айға жассайды.
Жұмыс жоспарында дайындық жүктемесін жоспарлау жаттықтырудың апталық
айналым (микроайналым) заңдылықтарына негізделген. Әрбір жаттықтыру
апталығы дайындықтың аталған кезеңінің жалпы заңдылықтарымен қатар, әр
апталық айналымды жеке бейнелейтін аяқтау айналымын қарастыруы тиіс.
Жұмыс жоспарының үлгісі мынадай:
Жұмыс жоспары
198 ж. бастап дейінгі
команданың жаттықтыруы.
Кезеңі:
Сатысы:
І. Жаттықтырудың мақсаты мен міндеттері (жалпы және дайындық бөлімдері
бойынша).
ІІ. Жаттықтыру жүктемесінің жұмыс көлемі мен қарқынын, уақытын дайындық
бөлімдеріне қарай бөлу.
ІІІ. Дайындық бөлімдері бойынша және жарысқа арналған бақылау
тапсырмалары.
IV. Жаттықтыру сабақтарының мазмұны.
Жаттықтыру сабақтарының мазмұнын ашу үшін жазудың екі түрі
пайдаланылады: сабақтық және кескіндік (14 және 15 -кесте).
Жазбаның жаттықтыру сабақтары мазмұнының сабақтық түрі дайындығы
әртүрлі командамен жұмыс істеген қолайлы, ал кескіндік жазба - тек дәрежелі
командалармен жұмыстарға лайық.
Жаттықтыру сабақтарының жоспар - конспектісін жұмыс жоспары негізінде
құрайды.
№ жаттықтыру сабағының жоспар - конспектісі.
198ж.
Топтың немесе команданың аты
Жабдықтары
Міндеттері
Сабақ мерзімі сағ. мин.
Қарқыны
Сабақ бөлімі Материал мазмұны Мөлшерлемесі Әдістемелік
нұсқаулар
1.3. Жоспарлау көрсеткіштері
Жоспарлау көрсеткіштері жаттықтыру жоспарын құруда негізгі құрылыс
материалы қызметін атқарады.
Баскетболдан жоғары дәрежелі командаларды дайындау іс - тәжірибесінде
қабылданған нысанды көрсеткіштер үлкен қолданысқа ие болады. Олар дайындық
процесін сандық және сапалық талдауға мүмкіндік береді, яғни басқаруды
тиімді ету базасын құрады. Сонымен, КСРО құрама (ерлер, әйелдер,
жасөспірімдер) командаларының кешенді ғылыми топтарымен көптеген жиынтық
көрсеткіштер алынды., олардың көмегімен команданың да, жеке ойыншының да
дене, әдіс - тәсілдік және ойын дайындығы туралы ақпарат алынада. Осындай
көрсеткіштер негізінде, мысалы, еліміздің ең күшті 25 ойыншысын анықтап
(ерлер мен әйелдер арасындағы жеке), құрамалар үшін үлгі көрсеткіштерін
жасайды, сол арқылы команданы топтау жүргізіледі.
Көрсеткіштер нысандық болуы тиіс, яғни есептеумен салыстыра талданып,
өзінің белгілері дайындық процесінің сандық және сапалық жақтарының дәл
анықтамасына сәйкес келуі тиіс. Олар бір - бірін қайталамауы керек.
Дайындықты жоспарлағанда мыналар пайдаланылады:
І. Жарыс және жаттықтыру жүктемелерінің көрсеткіштері.
1) Жұмыс күндерінің саны.
Олардың ішінде:
- жарыс күндерінің саны
- жаттықтыру күндерінің саны
2) Жұмыс сағатының саны
3) Жаттықтыру саны
Оның ішінде:
- командалық;
- жеке.
4) Жаттықтыру сағаттарының саны.:
- жоғары қарқынмен (Ж),
- үлкен қарқынмен (Ү),
- орта және кіші қарқынмен (ОК).
ІІ. Дайындық түрлері бойынша көрсеткіштер.
1) Дене дайындығы. Дене сапаларын дамыту деңгейі нақты жаттығуларда
жоспарланады. Баға негізінде уақыт, қайталау саны, қашықтығы немесе салмағы
алынады (жаттығу мазмұнына қарай).
2) Әдістік дайындық. Әдістік дайындығының деңгейі бақылау
жаттығуларында жоспарланады. Сандық баға негізінде қимыл нәтижесі алынады,
мысалы, доппен, әріптесімен, т.б. Мақсатқа жеткен жағдайлар санының сапалық
баға негізінде қимылды орындаудың үйлесімді қорытынды бағасы алынады (
ұпаймен).
ІІІ. Жарыс дайындығының көрсеткіштері:
1) Жарысқа қатысуы:
- ойын сан
- ойын ішінде
- бақылау
- күнтізбелік
- негізгі жарыстардағы нәтижесі (орыны)
а) шабуылдағы ойын көрсеткіштері ( бір ойында орта есеппен);
1) торды шабуылдау саны (қашықтықтан, жеке, командалық);
2) дәл тигізу: ойыннан, ойын добынан (%);
3) жинаған ұпай саны;
4) қарсылас қалқанынан кері ұшқан допты ұстау(%);
5) доптан айырылып қалуы;
6) шабуыл жағдайларының саны;
7)ұмтылысты шабуыл әсері (%);
8) тұрыстық шабуыл әсері(%);
9) шабуылдың жалпы әсері(%);
б) қорғаныстағы ойын көрсеткіштері:
1) қарсылас торына шабуыл саны;
2) жіберген ұпайлар саны;
3)өз қалқанынан ұшқан допты алу(%);
4) ұстап алу (допты) саны;
5) прессинг қолдану жағдайларының саны(%);
6) прессинг қолдану әсері(%);
7) шоғырланған қорғаныс әсері(%);
8)қорғаныстың жалпы әсері(%);
IV. Команда құрамының көрсеткіштері
1)Орташа жасы
2) Орташа бойы: орталық алдыңғы сызық, артқы сызық ойыншыларының
3) Қызметі бойынша ойыншылар саны: орталық, алдыңғы және артқы сызық
ойыншыларының
4) Құрамға жаңа ойыншылар кіргізу. Орталық, алдыңғы және артқы сызық
ойыншыларын.
1.4. Жылдық жаттықтыруды кезеңдестіру
Спорт іс - тәжірибесінде жаттықтырудың үш түрі бар - дайындық, жарыстық
және өтпелі, олар үлкен бір айналымды құрайды.
Баскетболда жыл бойында бір (қысқы немесе жазғы) және (қысқы немесе
жазғы) спорттық маусым болуы мүмкін, сондықтан жылына бір -екі үлкен
айналым жоспарлау қажет. Бұл бірнеше шарттарға байланысты оқу орындары үшін
(мектеп, техникум, ЖОО) бір жылдық жаттықтыру айналымына дайындық
жоспарлаған дұрыс. Жыл бойына үздіксіз жұмыс істейтін мекемелер,
кәсіпорындар мен басқа да ұйымдар, сондай-ақ, жоғары спорттық дәрежелері
бар командалар үшін дайындықты екі жылдық жаттықтыру айналымына жоспарлаған
дұрыс, бір айналым - күзгі - қысқы (шамамен қазан- наурыз), екіншісі
көктемгі - жазғы ( сәуір - қыркүйек) айналымының қайсысы жылдың басты
жоспарына тура келсе, сол бас айналым, келесі соған бағынышты айналым
болады. Демек, екі үлкен жылдық айналым екі дайындық, екі жарыстық және бір
немесе екі өтпелі кезеңнен құралады.
Дайындық және жарыстық кезеңдерді сатыларға бөледі, ол дайындық
процесін дәл жоспарлауға мүмкін береді. Кезеңдер мен сатылардың мерзімі мен
ұзақтығы дайындық міндеттеріне, жыл мерзіміне, жарыс күнтізбесіне
байланысты болады.
Дайындық кезеңі. Ол дайындықтың әрбір жаңа айналымымен басталып,
негізгі жарыстардың бірінші күнтізбелік ойындары басталуымен аяқталады.
Онда дене сапасын дамытуға, әдістік, тәсілдік және психологиялық дайындықты
жетілдіруге бағытталған жаңа әдістемелік амалдарды байқап көреді. Бұл
кезеңде болашақ жетістіктердің негізі қаланады, сондықтан ол мүмкігдігінше
ұзағырақ болуы тиіс. Ойыншыларды команда құрамында қадағалайды. Бұл кезеңде
ойыншылар, жаңа әдістік амалдар мен тәсілдік іс қимылдарды меңгереді,
команданың жарыс кезеңінде қару ретінде алатын қасиеттерін шыңдайды.
Әрбір дайындық кезеңі үш сатыға бөлінеді.
Бірінші саты. Негізгі міндеті - спорттық бабын табуы үшін алғышарттарды
құрып, дамыту. Бұл міндетті атқару дайындықтың барлық бөлімдерімен
байланысты, алайда әрқайсысының түсіретін салмағы әртүрлі. Мұнда дене
дайындығына зор мән беріледі. Бірінші сатыда оған жалпы уақыттың 40-50%-ға
дейінгі үлесі тиеді. Ол ағзаның қызметтік мүмкіндіктерін көтеріп, ойыншының
қимыл іскерлігі мен дағдысын кеңейтуді қамтамасыз етуі тиіс, яғни болашақта
дене дайындығының арнайы құралдарымен іскерлік пен дағдыны жетілдірілетін
негіз құрылуы тиіс.
Бұл кезеңдегі әдістік дайындық екінші орында тұрады және оған жалпы
уақыттың 35-40%-ға жуық үлесі тиеді. Ойыншылар жаңа әдістік амалдарды
үйреніп, алдында үйренген жаттығуларының қатесін жойып, әдісті одан ары
жетілдіруі жалғасады.
Тәсілдік және ойын дайындығына жалпы уақыттың шамамен 20-25%-ы
бөлінеді. Оның негізгі бағыты жалпы ойын дағдыларын қалпына келтіру, жеке
және топтық тәсіл әрекеттерінің іскерлігін және дағдысын жетілдіру мен
меңгеру болып саналады.
Психологиялық дайындыққа бүкіл сатылардың барлығында үлкен назар
аударылады. Бірінші сатыда спорттық еңбексүйгіштікті тәрбиелеу спорт іс -
әрекетіндегі табысты айқындайтын ерік мүмкіндіктерін жетілдіру жүргізіледі.
Киімді дайындау барлық сатыда жүргізіледі, бірінші сатысында спорттық
іс - қимылдың жалпы негізін құрайтын білім алынып, ол тереңдетіледі.
Алдыңғы өткен маусымның қорытындысы талданады:оқушылар алдағы жылдың жарыс
жұмыстарымен және күнтізбесімен танысады, күнделік жүргізу жеке жоспарлар
мен бақылау тапсырмаларын, ойындарын құрудың принциптерін үйренеді.
Жаттықтырудың негізгі түрлері - дене және әдістік дайындық бойынша
мамандандырылған және кешенді сабақтар. Бірте - бірте жаттықтыру
жүктемелерінің жалпы көлемі артып, жүктеме қарқыны азаяды.
Екінші саты. Негізгі міндет - машықтануды арттыру, арнайы сапалар мен
баскетболшы үшін ерекше дағдыларды дамыту.
Дене дайындығы жалпы уақыттың 25-30%-ын алады. Ол негізгінен
ойыншылардың қимыл мүмкіндіктерін кеңейтуге, жалпы машықтанудың одан ары
дамуына, оның арнайы жаттықтыруды арттыруға байланысты жақтарын күшейтуге
жәрдемдесуі тиіс. Қосымша жұмыс қабілетін толық және тез қалпына келтіруге
көмектесетін (оның ішінде жүзу, шаңғы тебу және басқа спорт ойындарының
бірнеше түрлері) құралдар пайдаланылады.
Арнайы дене дайындығының үлес салмағы артады.
Әдістік дайындыққа жалпы уақыттың шамамен 30-35%-ы бөлінеді. Негізінен
жарыс қимылдарына жақын, ойыншылардың орындайтын қызмет арқылы ауысу
жағдайындағы әдісті және допты игеру әдісін меңгеріп, жетілдіруге назар
аударады.
Бұл сатыда тәсілдік дайындық басты орында болады. Оған жалпы уақытттың
40-45%-ы бөлінеді.
Ойыншылардың орындауы есебінен олардың командадағы міндеттерін жеке іс
- қимылмен жетілдіріп, меңгеруге назар аударылады. Оқушылар жаңа топтық
өзара іс - қимылды және командалық іс - қимылды меңгереді. Алдын ала
үйренген ұжымдық іс - әрекет нақтыланып, жетілдіріледі. Команданың құрамы
нақтыланып, жеке ойыншылардың қызметтері іріктеледі.
Психологиялық дайындық қиындықты бағындыру іскерлігін қалыптастыруға,
жүктемені көтергенде және жеке жұмыс барысында біркелкі жаттығуларды ұзақ
қолдануда шаршаумен күрес жүргізуге бағытталған.
Іліми дайындық жаттықтырудың жалпы негіздері бойынша материалдарды
үйренуді, күнделік жазбаларын талдау, жеке тапсырмаларды орындауды ұсынады.
Орындаушылар әдіс және тәсіл дайындығының түрлі мәселелері бойынша
команданың ілімдік сабақтарына қатысады.
Екінші кезеңдегі жаттықтырудың негізгі түрі - жұмыстың жеке, топтық
және командалық әдістерін талдап, дене, әдіс, тәсіл, ойын дайындығы бойынша
арнайы және кешенді сабақтар болып табылады. Жаттықтырудың жарыстық және
интегралдық әдісінің маңызы өсті. Жүктеменің жалпы көлемі тұрақталып,
жаттығуды орындау қарқындылығын арттыру жалғасады.
Үшінші кезең. Оның міндеті - спорттық бабын қалыптастыру процесін
аяқтап, ойыншыларды ерекше жарыс жұмыстарына кірістіру. Дайындық түрлерінің
салмағын арттыру өзгереді. Жаттықтыру сабақтары дарыс дайындығымен сәйкес
келеді.
Жалпы уақыттың шамамен 20-25%-ын алатын дене дайындығы жалпы
машықтануды сақтап, оның арнайы жаттықтыруды арттыруымен тығыз байланысты
жақтарын күшейтуге бағытталған.
Арнайы дене дайындығы жалпы дене дайындығынан үстем болады. Жалпы және
арнайы дене дайындығының қатынасы шамамен 3:1 құрайды. Жұмысқабілетін
толықтырып, тез қалпына келтіруге көмектесетін құралдарға үлкен назар
аударылады.
Дене сапаларын дамыту әдістері кешенді түрде пайдаланылады; негізінен
олар шапшаңдықты, жылдамдық - күш сапаларын және арнайы төзімділікті
дамытуға бағытталған.
Әдістік дайындық жалпы уақыттың шамамен 30-35%-ын алады. Әдіс шеберлігі
жетілдірудің жоғары мүмкіндік деңгейіне дейін жетеді. Әдістік амалдарды
қиын жағдайларда да қолданады.
Тәсілдік, ойын және жарыстық дайындыққа жалпы уақыттың шамамен 40-45%-
ын бөледі (негізінен ойын мен жарыстық әдіске).
Баскетболшыны психологиялық дайындауда жарысқа деген құлшыныс, дене
және рухани күштің барынша көрінуі ерекше мәнге ие болады.
Бұл сатыда әдістік дайындықтар барынша бақылау сынақтарын, команданың
әдістік - тәсілдік шеберлігі сыналатын бақылау және жолдастық кездесулер
жүргізіледі. Жоғары дәрежелі командалар ағымдық сипаттағы жарыстарға қатыса
алады.
Үшінші сатыдағы жаттықтырудың негізгі түрлері дене, әдіс, тәсіл
дайындығы бойынша кешенді сабақтар, ойын дайындығы бойынша тақырыптық
жаттықтырулар болып саналады. Жарыс дайындығы ағымдық жарыстарда бақылау
және күнтізбелік ойындармен жүргізіледі.
Жүктеме өзгерісі жалпы көлемді азайтумен қарқындылықтың жарысқа дейін
және одан кейін де өсулерімен сипатталады.
Жарыс кезеңі. Негізгі күнтізбелік жарыстардың біріншісін соңғы ойынына
дейінгі уақытты қарастырады.
Жарыс кезеңі құрылымының үш нұсқасы бәріне белгілі.
Бірінші нұсқа - жарыс кезеңі ішкі құрылымы бойынша біркелкі, бүкіл
апталық айналымдары өзара ұқсас келеді. Бұндай құрылым үшін күнтізбелік
ойындарды және олардың арасындағы үзілісті бірдей етіп жарысты бір кезеңде
өткізу тән.
Екінші нұсқа - жарыс кезеңінің құрылымы біркелкі емес, өзінің жарыс
сатылары мен олардың арасындағы бірнеше аптаға созылған үзілістерден
құралады. Бұндай ойын күнтізбелері тур принципі бойынша құрылған, яғни,
әдетте бірнеше аптада бірнеше жарыс үзіліспен жүргізіледі.
Үшінші нұсқа - жарыс кезеңінің құрылымына бірінші және екінші нұсқа
біріктіріледі. Кезеңде бірнеше жарыс жүргізілгенде пайдаланылады. Мысалы,
бірінші жарыс күнтізбелік ойындар мен олардың арасындағы үзілісті тең
кезектестіріп, бір рет кездесу принципі бойынша екіншісі - тур немесе
турнир принципі бойнша жүргізіледі.
Жарыс кезеңін, оның ішкі құрылымын бірнеше сатыларға бөледі. Бірінші
нұсқада - кезең уақыты бойынша екі тең жобалас жарыс болады.
Сатылау жаттықтырудың мазмұны мен әдістерінің айырмашылығы екінші
сатыдаа жалпы дене дайындығының құралдары іртүрлі болумен ерекшеленеді.бұл
спорттық бабын сақтауға арналған , оның ішінде ауысу мен белсенді
демалыстың ықпалын толық пайдалану үшін мүмкіндіктерді кеңейту қажеттігінен
туындайды.
Жарыс кезеңінің басты міндеті - жоғары және тұрақты нәтижелерге жету.
Бұл міндетті жүзеге асыру үшін тек спорттық бабында тұру ғана емес, Сондай-
ақ, ойыншылардың дайындығын жетілдіруге талап қойылады.
Өтпелі кезең. Жарыс кезеңіндегі жарыстың аяқталу сәтінен бастап сабақты
жаңа айналымда жаңартуға дейін созылады. Оқушылар мұнда оларға
жаттықтырудың жаңа айналымын бастау үшін қолайлы алғышарттармен қамтамасыз
ететін дене мүмкіндіктерін жоғалтпай, демалуға мүмкіндік беретін іс -
әрекет түріне өтеді.
Мұнда ең дұрысы белсенді демалыс, спорт ойындары тәрізді спорттың басқа
түрлерін кең пайдалану қажет.
Өтпелі кезеңде жалпы көлем, әсіресе жүктеменің қарқындылығы азаяды.
Дайындық кезеңдері мен сатылардың айналымының мерзімі мен ұзақтығы
жобасы ұсынылған кескіндемеде көрсетілген.
Екі жартыжылдық айналымда дайындықты
кезеңдестірудің үлгі кескіндемесі
(жазғы айналымдағы жылдың басты жарысы)
Күзгі - қысқы айналым - 1 қазан-20 сәуір.
Дайындық кезеңі - 1 қазан-15 желтоқсан.
Оның ішінде:
Бірінші саты - 1-31 қазан
Екінші саты - 1-25-қараша
Үшінші саты - 26 қараша-15 желтоқсан.
Жарыс кезеңі - 15 желтоқсан-30 наурыз
Оның ішінде:
Бірінші саты -15 жетоқсан-31 қаңтар
Екінші -1-ақпан-30 наурыз
- 1-20 сәуір
Көктемгі - жазғы айналым: - 21 сәуір-31 тамыз.
Дайындық кезеңі - 21 сәуір-15 маусым.
Оның ішінде:
Бірінші саты - 21 сәуір-5 мамыр
Екінші саты - 6-25 мамыр
Үшінші саты - 26-15 маусым
Жарыс кезеңі - 15-31 тамыз
Оның ішінде:
Бірінші саыт - 15-31 шілде
Екінші саты - 1-31 тамыз
Өтпелі кезең - 1-30 қыркүйек
Ағымдық жоспарлау құжаты (жылдық)
Ағымдық жоспарда бір жылдың шамасындағы алдағы жоспар нақтыланады.
Командалық жоспарлау үшін (топтық) оқу жоспарын, бағдарламасын және оқу
жоспарын өту кестесін құру керек.
Оқу жоспарында оқу жұмыстарының мазмұны, дайындықтың жеке бөлімдеріне
бөлінген сағат саны , оларды кезеңдерге бөлу толығымен көрсетілген.
Бағдарлама оқушылар меңгеруі тиіс білімі, іскерлік пен дағды көлемі,
дене дамуы мен оқушылардың жетуі қажет спорт - әдістік дайындық деңгейі,
дайындық бөлімдері бойынша сабақтардың ілімдік және іс - тәжірибелік
мазмұны анықталады.
Бағдарлама мазмұнында сәйкес спорт түріне, оқушылардың ерекшеліктеріне
(жасы, жынысы, денсаулық жағдайы, дене және әдіс - тәсілдік дайындығы)
сәйкес қойылған жекелеген міндеттер түрінде нақтыланған дене тәрбиесі
жүйесінің жалпы мақсаты бейнеленуі тиіс.
Оқу жоспарында қарастырылған сағат санын да ескеру қажет.
Оқу жоспарын өту кестесі оқу жоспары бөлімдерін өту бірізділігін
айналым, кезең, саты және апта бойынша ,сол сияқты дене және әдіс
дайындығынан бақылау жаттықтыруларын, тапсыру мерзімі мен бірізділігін
көрсетеді.
Жоғары дәрежелі командалар үшін оқу жоспары, кестесі мен бағдарламасы
бір құжатқа дайындықтың жылдық жоспар - кестесіне біріктірілген. Ол жоспар
мен кесте - екі бөлімнен құралады.
Жылдық жоспардың мазмұны алдағы жоспар түрі бойынша беріледі. Кесте
жылды кезеңдестіру құрылымын көрсетеді. Жаттықтыру жүктемесі мен дайындық
құралы дайындық сатысы мен кезеңіне қатаң сәйкестікте бөлінеді. Жаттықтыру
жүктемесі мен дайындық құралдарын бұлай бөлу спорттық бабының жағдайын
жоспарлауға мүмкіндік береді.
1.5. Жаттықтыру процесін ұйымдастыру
Жаттықтыру процесін ұйымдастырудың басты міндеті - командалық, әсіресе
жеке дайындық жоспарын іске асыру үшін жағдай жасау.
Жаттықтыру сабақтарының түрлері
Жаттықтыру сабақтарының түрлері ұйымдастыру түрлері, негізгі мазмұны,
құрылуы бойынша топталады. Олар дайындықтың нақты міндеттерімен анықталады.
Жаттықтыру сабақтары - ұйымдастыру түрлеріне қарай жеке топтық және
командалық болып бөлінеді.
Жаттықтырудың жеке түрі екі нұсқада болуы мүмкін: жаттықтырушысыз
дербес сабақ және жаттықтырушының басқаруымен оның міндеті - жеке спорт
шеберлігін тәрбиелеу. Ол дене, әдіс жеке тәсілдік және ілімдік дайындықта
пайдаланылады. Жеке сабақтар команданың немесе топтың барлық спортшылары
үшін бір мезгілде жүргізіледі, бірақ әр спортшы жеке жаттықтығулар
орындайды.
Топтық түрі бүкіл жаттықтыру сабақтары бойына немесе оның жеке
бөліктерінде пайдаланылады. Бұндай түр барлық оқушыларды белгілері бойынша
және әрқайсысына жеке тапсырма беру үшін түрлі топтарға бөлу мүмкіндігін
қарастырады. Топтарды қалыптастыру ойыншылардың ойын қызметі бойынша
(орталық шабуылшы ойыншылар тобы т.б.) немесе белгілі бір сапаны дамытуға
бағытталған міндеттерді шешу орталығына қарай жүргізіледі.
Командалық жаттықтыруда ойыншылар ұжымдық іс - қимылға бағынатын ортақ
және жеке міндеттерді атқарады. Оның негізгі бағыты - тәсілдік және ойындық
дайындық.
Негізгі мазмұны жағынан жаттықтыру сабақтары тақырыптық және кешендік
болып бөлінеді.
Тақырыптық сабақ дене, әдіс, тәсілдік немесе ойын дайындықтарының бір
түріне арналады. Кешенді жаттықтыру екі немесе одан да көп дейындық түріне
арналған сабақтарды қарастырады (мысалы, дене және әдістік немесе дене және
ойындық).
Жаттықтыруды құрылысына қарай қалыпты және айналымдық деп бөледі.
Қалыпты жаттықтыруда оқушылардың барлығы бірдей жаттығу орындайды.
Сабақтың бұл түрін бір жаттықтыру сабағы көлемінде жеке міндеттерді шешу
үшін қолданады. Қалыпты жаттықтыру қатарда, сапта, шеңберде, үшбұрышта,
т.б. тәрізді. Түрлі ретте орындалады.
Айналымдық жаттықтыру үшін сабақ орнында бірнеше бекеттер,яғни арнайы
құрал-жабдықтары бар орын ұйымдастыру қажет. Әрбір бекетті ойыншылар
дене, әдіс және тәсілдік дайындықтар бойынша жаттықтырулар белгіленген
бағдарламаларды орындайды. Барлық ойыншылар түрлі белгілері бойынша
бекеттердің саны мен бағдарламасына қарай топтарға бөлінеді.
Сабақты бұлай ұйымдастырудағы жаттықтыру сабақтары шеңбер бойымен
жүргізіледі. Оқушылар қатаң белгіленген аралықтар арқылы барлық
бекеттерден өтеді.
Шеңберлі жаттықтыру дайындықтың құралдары мен әдістерін кең көлемде
алмастыруға мүмкіндік береді. Жаттықтыру сабақтарын бұлай қою
баскетболшыларды даярлауда кең қолданысқа ие болды.
Жаттықтыру сабақтарының құрылымы
Жаттықтыру сабақтары түріне қарамастан үш бөлімнен тұрады-дайындық,
негізгі және қорытынды.
Дайындық бөлімі. Міндеттері: оқушыларды ұйымдастыру және сабақтың
негізгі бөлімін орындауға даярлық оқушыларды ұйымдастыру мен топты құру,
мәлімдеме беру, тексеру, сабақ міндетін хабарлау және зейінге арналған
арнайы таңдалған және көңіл - күй жағдайына арналып таңдалған жаттығуларды
орындау.
Дайындық бөлімінің ұзақтығы - 10-20 мин.
Негізгі бөлім. Сабақтың бұл бөлімінде басты міндеттер атқарылады. Олар
дене даму деңгейін арттыруға, арнайы сапаларды тәрбиелеуге, спорт әдісін,
тәсілін, ойын дайындығын, т.б. үйренуге бағытталады.
Сабақтың міндеті мен мазмұны оқушылардың дайындығы мен жаттықтыру
сатысына байланысты болады.
Сабақтың негізгі бөлігінің ұзақтығы кемінде 70 мин.
Қорытынды бөлім. Оның міндеті - жүктемені бірте - бірте төмендету.
Ұзақтығы - 5-10 минут.
Жаттықтырудың жалпы ұзақтығы оқушылар құрамына, жаттықтыру
міндеттеріне, жұмыс әдістері мен басқа ықпалдарға байланысты өзгеруі
мүмкін. Орташа ұзақтығы - 90-120 мин.
1.6. Педагогикалық бақылау, есеп және ақпарат
Педагогикалық бақылау, есеп және ақпарат басқарудың соңғы қызметі болып
табылады.
Баскетболдың кез - келген процесі басқару нысанының жағдайы туралы
ақпарат алудан басталады. Ақпарат түсу тоқтап қалса ( ойыншы, команда, топ)
басқаруға көнбейді.
Басқару әсерінің тез қажеттігіне байланысты ақпаратты жедел, ағымдық,
кезеңдік және қорытынды деп бөледі.
Жедел ақпарат деп жаттықтыру барысында алынған немесе осы процестерді
жедел басқару үшін жарыста команданың көрсеткен ойынынан алынған ақпартты
түсінеміз.
Ағымдағы ақпарат - бұл өткен жаттықтыру сабағы немесе команданың
жарыста көрсеткен ойыны туралы ақпарат. Оны кезекті сабаққа дайындалып,
өткізуде немесе кезекті жарыста өнер көрсетуде пайдаланады.
Кезеңдік ақпарат дайындықтың кезеңдік (жұмыс) жоспарларының
орындалғаны туралы мәліметтермен қамтамасыз етіледі. Ол кезекті кезеңдегі
(айда) жұмыс жоспарын жасауда пайдаланады.
Қорытынды ақпарат - бұл қысқы немесе жазғы айналымның, дайындықтың
жылдық немесе алдағы жоспарын орындау туралы ақпарат. Ол кезекті жоспарлар
жасағанда қажет.
Бақылау мен есеп - ақпарат алудың негізгі құралдары. Олар дайындықтың
барлық бөлімдерін қамтуы тиіс. Ақпараттың қосымша көздері дәрігер бақылауы
мен спортшының өзіндік бақылауының мәліметтері болып табылады. Жүйелі түрде
жүргізілген педагогикалық есеп пен бақылау жаттықтырушының ажырамас шарты.
Педагогикалық бақылау мен есеп мәліметтері алға қойған жоспарларды
орындау қолданылған құралдар мен әдістердің тиімділігін анықтау, оқу -
жаттықтыру жұмыстары мен тәрбие жұмыстарын жетілдіруге жаңа жол табу үшін
жаттықтырушыға бақылау жүргізуге мүмкіндік береді.
Педагогикалық бақылау деп, спортшының жағдайы, жаттықтырушы процесінің
барысы, команда мен спортшылар дайындығының жоспары орындалуы туралы
ақпарат алу жүйесін түсінеміз.
Бақылаудың негізгі міндеті істің өзекті ережелерін белгілеп,
кемшіліктерін анықтау емес, алынған ақпарт негізінде дер кезінде дайындық
процесінің нәтижелігін арттыру үшін сәйкес түзетулер ендіре білуді
қарастырады. Педагогикалық бақылау жаттықтыру сабақтарында да, жарыс
барысында да жүзеге асырылады. Педагогикалық бақылаудың бұл екі бөлімі
өзара байланысты, бір - бірін толықтырып отырады, бірақ сонымен қатар
өзіндік мазмұны бар.
Педагогикалық бақылау үшін түрлі әдістер қолданылады:
- педагогикалық бақылау;
- жаттықтыру процесінің және жарыстардың нәтижесін нысанды және
қорытынды бағалау.
- Педагогикалық, дәрігерлік бақылаудың, есеп пен өзіндік бақылаудың
мәліметтерін талдап, жинақтау;
- әңгімелеу сауалнама, тексеру, сынақ, оқушылардың тұрмыстағы,
жұмыстағы, оқудағы мінез - құлқын зерттеу.
Команда мен ойыншылардың дайындық барысы туралы дер кезінде, толық әрі
дәл ақпарат алудың маңызды шарттарының бірі жақсы ұйымдастырылған есеп
болып табылады.
Есепке бүкіл дайындық процесі, жаттықтыру сабақтары жоспарларының
орындалуы, команданың жарыста өнер көрсетуі педагогикалық және дәрігерлік
бақылау мәліметтері кіреді.
Есептің үш түрі қолданылады: ағымдық, кезеңдік және қорытынды.
Есеп құжатына журнал, жаттықтырушы мен спортшының жеке күнделіктері
жатады.
II-тарау. ДАЙЫНДЫҚ ЖҮЙЕСІН БАҚЫЛАУ
2.1. Басқарудың негізгі қызметі және басқару шешімін
қабылдау әдіснамасы
Басқарудың басты міндеті - ойыншының жаттықтыру және бақылау жарысы
барысындағы жеке тұлғасын ашуға жол ашатын іс - шаралар ықпалы мен
жаттықтыру жұмыстарының сапасын арттыруы, дене және психикалық сапаларды,
қасиеттар мен құбылыстарды жаттықтырушының қалауына орай дұрыс бағытқа
өзгерту.
Дайындық жұмысы ұйымдастыру - әдістемелік, әлеуметтік - экономикалық,
рухани - әдептілік факторларынан құралып, түрлі мәселелерді кең көлемде
қамтиды. Оған бірінші кезекте жұмысты дәл ұйымдастыру, қатаң ырғақтылық,
командалық және жеке жоспарларды екі етпестен орындау, заманауй техникамен
жабдықтау, бақылау мен басқаруды түзетудің тиімді жүйесі жатады.
Дайындық барысын басқару жоспарланған тапсырмаларды әзірлеуді, осы
тапсырмалардың атқарылуы туралы ақпарат алуды және алдағы жұмыстар мен
түзетулер туралы шешімдер даярлауды қарастырады. Мұнда ойыншының жағдайы
туралы ақпарат жинауды қамтамасыз ету, жаттықтырушыға жүйеленген ақпарат,
екі - үш негізделген шешім түрін, олардың тиімділігін бағалау түрлерін
ұсыну маңызды.
Басқару әдіснамасында ең бастысы үлгі көрсеткіштерінің өзгерісін
талдау, шешімдердің балама жобаларын жасау, тиімді шешім қабылдау үшін
оларды нысанды салыстырмалы бағалау болып табылады.
Қазіргі кезде баскетболда үлгі көрсеткіштерін кезеңдеп қалыптастыру
принципі қолданылады:
1) Негіз ретінде команданың өткен төртжылдық жаттықтыру - жарыстық
айналымындағы жылдың басты жарыстарының біріндегі финал бөліміндегі үздік
көрсеткіші алынады (орта есеппен шамасына қарай дене және психикалық күш
түсу жағдайында негізгі қарсыласына қарсы дайындық).
2) Төрт жылдық айналым жылдары бойынша аталған көрсеткіші есебінен
(команданың басқа жарыстарда көрсеткен үздік көрсеткіштері арасындағы
байқалған айырмашылықта) жылдың басты бір жарысының финалдық бөліміндегі
негізгі қарсыластарымен жеткен үздік көрсеткіштеріне осы көрсеткіштің
төртжылдық айналымдағы өзгерістері есебінен түзетулер енгізіледі.
3) Сондай-ақ, стратегиялық сәттер ескеріледі (әлемдік баскетбол
деңгейі: осы спорт түрінен дайындық жүйесінің дамуы; ойыншылар дайындығының
деңгейі; команданы іріктеу мен топтау; команданы басты жарыстардың шешуші
ойындарына дайындаудың стратегиялық жүлгесі).
4) Команданың белгіленген бағдарынан туындаған үздік көрсеткен түзету
ауқымы мен көлемі анықталады (әдетте 3-4-тен 11-13%-ға дейін).
5) Үлгі көрсеткішінің алдын ала нұсқасы жасалып, соның негізінде
команданың аталған үлгімен тұрақты жетістікке жетуін қамтамасыз етуі мүмкін
ойыншыларын олардың қызметіне қарай үш топқа бөлудің (орталық ойыншы,
қаптал шабуылшысы, қорғаушылар) балама жобалары есептеледі, мұнда осы
топтардың маңыздылық деңгейі ескеріледі (100 пайыздан бастап).
6) Қосымша қарастырылатындар:
- күшті ойыншылардың жеке және олардың дайындығының күшті және әлсіз
жақтары есебінен қызметі бойынша үздік жеке көрсеткіштері;
- күшті ойыншылардың төртжылдық айналымдағы бір негізгі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
дамыту
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
5В010800- мамандығы – Дене шынықтыру және спорт
Мазмұны
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 3
І-тарау. ЖАТТЫҚТЫРУДЫ ЖОСПАРЛАУ
1.1. Жоспарлау
негіздері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 6
1.2. Жоспарлау
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ...7
1.3. Жоспарлау
көрсеткіштері ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... .11
1.4. Жылдық жаттықтыруды
кезеңдестіру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 13
1.5. Жаттықтыру процесін
ұйымдастыру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 18
1.6. Педагогикалық бақылау, есеп және
ақпарат ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..19
II-тарау. ДАЙЫНДЫҚ ЖҮЙЕСІН БАҚЫЛАУ
2.1. Басқарудың негізгі қызметі және басқару шешімін қабылдау
әдіснамасы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .21
2.2. Жаттықтыру жүйесін ақпаратпен қамтамасыз
ету ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 26
2.3. Жаттықтыру процесін
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
...31
2.4. Жарыс процесін
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... .34
2.4.1. Қарсылас ойынын зерттеу
(барлау) ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... 35
2.4.2. Ойын жоспарын
құру ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... 36
2.4.3. Ойынды
қою ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 37
2.4.4. Ойынды
жүргізу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... 37
2.4.5. Ойынды жедел
басқару ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ...40
ІІІ-тарау. ЖАРЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖӘНЕ ӨТКІЗУ
3.1. Баскетбол дамуындағы тенденциялар мен ойын ережелерінің
эволюциясы ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 47
3.2. Ойынның негізгі
ережелері ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... .49
3.3. Жарыс түрлері және оларды жүргізу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 49
3.4. Жарысқа
дайындық ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ..54
ІV-тарау. Ғылыми - зерттеу жұмыстарының әдістемесі мен ұйымдастырылуы
4.1. Ғылыми зерттеу кезеңдері мен
ұйымдастырылуы ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... .56
4.2. Зерттеу
әдістері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 57
4.3. Ғылыми жұмыс
түрлері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ..62
4.4. Оқу жаттықтыру процесін материалды-техникалық
жабдықтау ... ... ... ... ..63
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ...67
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ...68
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектілігі. Студенттердің оқытушымен бірлескен, жұмысы
теориялық білімдібекітуге тереңдетуге себін тигізеді, оқу-әдістемелік жзәне
тәрбиелік жұмыстарды жүргізуде оқыту процесінде педагогикалық дағдылар мен
біліктілікті қалыптастыруға жағдай туғызады.
Практикалық сабақтарда студенттер ойынның әдістері мен тәсілдерін
орындау техникасын ұтымды меңгереді, тактиканы үйренеді және жетілдіреді,
жаттығуды және жарысқа төрешілік етуді үйрету әдістемесін меңгереді, жалпы
арнайы дене дайындығының тәсілдерін оқыту әдістемесін оқиды.
Жаттықтыру және үйрету әдістемесінен, тактика мен техника негіздерінен
студенттердің алған білімдерін нақтылайтын және тереңдететін әдістемелік
сабақтар негізгі сабақтың құрамджас бөлігі болып табылады. Жастары және
дайындық деңгейі әртүрлі топтағы шұғылданушыларға сабақ өткізу әдістемесі
мен ұйымдастыру мәселелеріне аса көңіл бөлінеді.
Оқу практикасы студенттердің жоғарғы оқу орнында оқыған кездерінің
барлық кезеңінде практикалық сабақта жүргізіледі. Оқу практикасы бойынша
сабақта жетекші оқытушы студенттерге педагогикалық шеберплікті қалай
меңгеру керектігін үйретеді, әртүрлі әдіс-тәсілдерді көрсетеді,
студенттерге жаттығудың орындалуын қалай керектігін, қателіктерді анықтап,
оның алдын алу жолдарын үйретеді, ұйымдастырушылық әрекеттерін дамытады.
Кәсіби-педагогикалық дағдылар барлық оқу сабақтарының процесінде,
сондай-ақ ұйымдастыру-педагогикалық практика барысында қалыптасады және
жетілдіріледі.
Спорттық шеберлігін арттыру сабағында студенттер өздерінің спорттық
дайындығын жетілдіреді, сонымен бірге оқытушы-жаттықтырушыға, төрешіге,
шараларды ұйымдастырушыға қатысты білік-дағдыларды да иегере түседі.
Жарысқа қатысу студенттердің өз шеберлігін арттыру үшін оқу жұмысының
міндетті, маңызды бөлімі болып саналады.
Өзіндік жұмыс кезінде студенттер бағдарламалық материалды оқулықтардан,
оқу құралдарынан, ғылыми журналдардан оқиды, сондай-ақ оқытудың мынандай
жаңа технологиясын пайдаланады. Оқу және әдістемелік әдебиеттердің
электрондық жорамалдары бойынша дистанциялық оқыту, бүкіл әлемдік ақпарат
жүйесі Интернеттен және басқада компьютерлік бағдарламалардан ақпараттар
алу.
Сонымен қатар олар курстық жұмыспен үй тапсырмаларын орындайды және
қосымша дене жаттығуларымен шұғылданады.
Студенттерді баскетбол ойынының техникасына, тактикасына, терминология
мәселесіне, баскетболшылардың ойын әрекетінің тәсілдерін жүйелей білуге,
дене тәрбиесі мен тұрғындарды сауықтырудың барлық жүйесіндегі баскетболдан
сабақ беру әдісін, сонымен қатар, жалпы дамытушылық және арнайы
жаттығуларды құрастыра білуге, жаза білуге, ойын техникасы мен тактикасы
бойынша жаттығуларға, сабақтың кейбір бөлімдеріне, сабақтың өтуіне үлкен
мән беруі керек. Баскетбол бойынша оқу тәртібінде сабақты жүргізе білу,
ұйымдастыра білу дағдыларын игеру керек. Балалардың жас ерекшелігін
ескеріп, сабақтан тыс уақытта секциялық жұмыстарды ұйымдастыра білуі керек
және дене тәрбиесінің оқытушысы ретінде еңбекке дайын болу керек.
Студенттерінің оқу процесі баскетболдың даму тарихын зерттеуге
бағытталған, оның қазіргі жағдайы, оның дамуының келешегі, ойынның
техникасы мен тактикасын жетілдіру жолдары, жаттықтыру әдісін үйрену,
жоғары дәрежелі баскетболшылар мен жоғары спорттық разрядтағы командалар
даярлаудағы кәсіби біліктілікті жетілдіру.
Зерттелу деңгейі. Оқу барысында студенттер мамандандыру бойынша
дайындалған курстық және дипломдық жұмыстарын қорғайды. Студенттер курстық
және дипломдық жұмыстардың тақырыптарымен жұмыс істей отырып, материалды
терең оқудан басқа ғылыми-зерттеу жұмыстарының жеңіл әдістерін, алынған
нәтижелерді талдау біліктіліктерін меңгереді және соның негізінде тиісті
қорытындылар мен тәжірибелік нұсқаулар жасауға үйренеді.
Болашақ мамандарды дене мәдениеті мен спорт бойынша теориялық
дайындауда маңызды орында олардың ғылыми-зерттеу жұмысында белсенділік
көрсетуі. Студенттер ғылыми үйірмелерге қатысып, кафедрадағы ғылыми
жұмыстар тақырыбы бойынша тапсырма орындауы керек.
Сонымен қатар студенттер оқу барысында жарыстар мен сабақтарға спорттық
құрал-жабдықтарды дайындауды, спорт алаңдарын дайындауды үйренуге міндетті.
Студенттердің үлгерімін есепке алу, жоғарғы оқу орны белгілеген
мерзімде екі шектік бақылау және емтихандар түрінде жүргізіледі. әр
семестрде мамандандыру пәндерінің атаулары қайталанбайды. Семестрде алған
білім емтихан түрінде бағаланады.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері. Дене мәдениеті және спорт бойынша
әртүрлі құрылымдық мекемелерге студенттерді баскетболдан кәсіби-
педагогикалық жаттықтырушылық және ұйымдастыру жұмыстарына дайындау.
Жұмыстың тапсырмалары:
- Спорттық машықтанудың ілімі, әдістемесі мен тәжірибесі бойынша білім
беру;
- Баскетболдан оқыту әдістемесінде және баскетбол ойынының техникалық
элементтерін ұтымды орындауда дағдылар мен біліктілікті қалыптастыру;
- Қауіпсіздік техникасының ережелерімен және спорттық құрылыстарды,
спортшының сыртқы пішіні мен спорттың киімін ұқыпты ұстаудың гигиеналық
нормаларымен таныстыру және оларды орындауда дағдыны қалыптастыру;
- Әртүрлі ойын жүйесі мен ойын сәттері кезінде, ойыншылардың алаңдағы
тактикалық өзара әрекеттестігіне байланысты (бойынша) дағдыны қалыптастыру
және білім беру;
- Оқу-жаттығу үрдісін ұйымдастыру және жоспарлау бойынша біліктілікті
қалыптастыру;
- Студенттерді әртүрлі жастағы топтармен жұмыс істеуге ауызша және
тәжірибе жүзінде дайындау;
- Спорттың дайындықты басқару, бақылаудың әдістемелік негіздері және
ғылыми-зерпттеу жұмыстары бойынша дағдыларды қалыптастыру.
Оқу барысында баскетбол саласындағы болашақ маманға мынадай
біліктіліктер мен дағдыларды меңгеру қажет.
1. Баскетболшыларды дайындаудағы спорттық машықтанудың ілімдік,
әдістемелік және тәжірибелік негіздерін білу.
2. Дене жүктемелеріне бейімделу және жекелей ерекшеліктерін ескере
отырып, әртүрлі топтарындағы баскетболшылардың спорттық дайындықтарын
басқару әдістемелерін және құралдарын меңгеру.
3. Жарыс ережесін білу, төрешілік ету дағдыларын игеру.
4. Баскетбол ойынының техника-тактикалық тәсілдерін игеру және төртінші
курста жоғарғы шеберлікке жету.
5. Әртүрлі спорттық дәрежедегі спортшылар үшін машықтану процесін құру,
үйрету әдістемесін игеру (микро-, мезо-, макроциклдерді құру).
6. Команданы басқару, ғылыми-зерттеу жұмыстарына байланысты және
спорттық дайныдық деңгейін бақылауға байланысты дағдыларды игеру.
Зертету объектісі. Бағдарлама студенттердің баскетбол командаларының
спорттық жаттығуын, баскетболды оқыту әдістемесі мен ілімін оқып-үйренуін,
әртүрлі дене тәрбиесі мекемелерінде және спорттық қозғалыстарда өз бетінше
жаттықтырушылық, оқытушылық ұйымдастыру жұмыстарын атқару үшін кәсіби-
педагогикалық дағдыларды қалыптастыруды қарастырады.
Баскетболдан оқу жұмыстары дәрістер, семинарлар, әдістемелік және
тәжірибелік сабақтар, педагогикалық-ұйымдастыру тәжірибелері, спорттық
шеберлікті көтеру сабақтары және студенттердің өзіндік жұмыстары түрінде
өткізіледі.
Ақпараттық және мәселелік дәрістерде баскетболдың даму тарихы, оның
спорт және дене тәрбиесі жүйесіндегі алатын орны, баскетболдың техникасы
мен тактикасы, оқыту әдістемесі, оқыту және жаттықтыру туралы негізгі
мағлұматтар хабарланады.
Зерттеу жұмысының құрылымы мен көлемі. Дипломдық жұмыс кіріспеден, 2
бөлімнен, қорытынды және пайдаланылған әдебиеттер тізімі тұрады.
І-тарау. ЖАТТЫҚТЫРУДЫ ЖОСПАРЛАУ
1. Жоспарлау негіздері
Баскетболшыны жаңадан келгенінен бастап, жоғары дәрежелі спортшыға
дейін дайындау - біріккен жүйе, оның құрамдас бөліктері белгіленген
мақсатқа жету жолында өзара байланысты және шарттас жоспарлау - спортшының
көпжылдық дайындық барысында жететін жетістігінің үздіксіз өсуін қамтамасыз
ететін маңызды шарттың бірі. Ол спорт жаттықтыру жүйесінде қабылданған
ортақ принциптер мен әдістерге сүйеніп, дайындықтың жеке мазмұнын ғана
емес, Сондай-ақ, осы процесті басқару жүйесін анықтайтын басқарудың
интегралдық қызметі болып табылады.
Жоспарлаудың негізгі міндеті - команда дайындығының мақсатын,
міндеттерін, бағдарламасын және мақсаттарын іске асыру әдістерін анықтау.
Басқа да спорт түрлеріндегідей баскетбол үшін де жеке және командалық
ойын әрекеттерін жетілдіруді талап ететін, қарсыласымен командалық жекпе -
жек тән. Осы ерекшеліктеріне орай оқу - жаттықтыру процесіне кететін уақыт
шамамен былай бөлінеді: дене дайындығына - 20-25%, әдістік және
психиологиялық дайындыққа 30-35%, тәсілдік ойын және жарыс дайындығына - 45-
50% бөлінеді. Бұл сандарға ойыншылардың жасына, дәрежесіне және дайындық
кезеңіне қарай түзетулер ендіріледі.
Баскетболда жарысқа бөлінетін күндер саны спорттың басқа түрлеріне
қарғанда көп болады. Осыған байланысты жылдық айналымдағы жаттықтыру мен
жарысқа бөлінетін күндер шамамен 3:1 құрайды.
Дайындықтың кешенді мақсатты бағдарламаларын құру баскетболшы
дайындығының барлық бөліктерін нақты бағдарлауға мүмкіндік береді. Бұндай
бағдарламалар дайындықтың жоспарлы басқару, әдістемелік және басқа
мәселелерін қадағалайды.
Баскетбол командасының және жекелеген ойыншылардың дайындығын
жоспарлау жаттықтырудың жалпы мақсаттық заңдылықтарына негізделеді. Оларға
арнайы және жалпы дайындықтың бірлігі жаттықтыру процесінің үздіксіздігі,
жоғары нәтижеге бағыттылығы, сатылау мен шамаға қарай жүктеменің
тенденцияларының өзара байланысы, жүктеме өзгерісінің тоқуы, айналымдығы
жатады.
Ойыншылардың бір маусымда жеткен қызмет мүмкіндіктерінің даму деңгейі
келесіде де дамып бекуі тиіс. Айнымалы дайындық жақсы нәтижеге бермейді,
спортшы денсаулығына зиян келтіреді.
Жоспарлау құжатын жасағанда спортшының үйлесімді дамуын, оның дене және
рухани мүмкіндіктерін жетілдіруді қамтамасыз ету қажеттігінсіз
орайластырылуы керек. Сол сияқты жасы, жынысы, кәсіби іс - қимылы, дене
дамуының деңгейі, оқушылардың дайындығы, алдағы жарыстың мерзімі мен
көлемі, жаттықтыруды ұйымдастырудың материалдық базасы мен басқа да
шарттарын назарда ұстау қажет.
Алдағы белгіленген жұмыстың мазмұны мен көлемін анықтап, мерзімі мен
уақытын есептеп, сондай-ақ, соңғы нәтижесін де ескеру керек. Жоспарға жұмыс
шартымен белгіленген өзгерістер мен нақтылаулар ендіруге болады.
Жоспар құрғанда оның алдындағы жоспардың өзі, міндеті, мазмұны,
орындалу деңгейі мен жіберген қателері талданады. Алдағы жұмыс кезеңіндегі
міндеттерді табысты атқару үшін алғы шарт құру мүмкіндігін ескеру қажет.
Әрбір келесі жоспарда оқушыларға қойылатын талаптар артып отырады.
Жаттықтыру жоспарларын құрғанда мына талаптар ретін сақтау керек:
- міндеттер мен жұмыс шарттарының есебі;
- нақтылық пен мүмкін болатын өзгеріс;
- қолайлылық және болашағы бар болуы.
2. Жоспарлау түрлері
Баскетболшылар дайындығында жоспарлаудың екі бөлімі бар - командалық
және жеке, олар өзара тығыз байланысты.
Командалық жоспарлар мыналар: ұзақ жылға - төрт жылға, ағымдық - әр
жылға, жедел - кезең бойынша және жиындар кезеңіне.
Ұзақ жылдық жоспар - бұл команда мен ойыншылардың шеберлігін арттыру
бағдарламасы, онда белгіленген мерзімге арналған бақылау тапсырмаларымен
қатар құралдар да қарастырылған, құралдар көмегімен белгіленген міндеттерді
атқару жоспарланады. Бұндай жоспарды команда үшін де, жеке баскетболшы үшін
де жасайды. Оны нақты жағдайларға қарай түрлі мерзімдерге есептейді.
Кешенді жоспарлау мақсатты бағдарлама құруды білдіреді. Бұл бағдарлама
баскетболшы дайындығын жоспарлы басқаруды, әдістемелік және басқа
мәселелерін қадағалайды. Үлгі ретінде мақсатты бағдарламаның құрылымы
беріледі.
Дайындық мақсаты. Мақсатты бағдарламаның жалпы құрылымы, мазмұны мен
жасақталу әдістемесі.
І. Бастапқы жағдай сипаттамасы. Бұл бөлім баскетболдың аудандағы,
қаладағы, елдегі немесе шет елдегі заманауй жағдайы мен деңгейінің бағасы
мен талдауын құруы тиіс. Сондай-ақ, дайындық жүйесінің барлық бөліктерінің
жағдайы да талданады: баскетболшылар контингенті, дайындықтың
ұйымдастырылуы, жаттықтыру мен жарыстың ғылыми негізделген жүйесі,
мамандарды материалдық – техникалық, қаржылық, ғылыми - әдістемелік,
дәрігерлік және ақпараттық қамтамасыз ету.
Осы талдау мәліметтері бойынша дайындық жүйесінің әрбір құрамдас
бөлігіне баға беруді, мәселелер шеңберін анықтауды қарастыратын бастапқы
жағдайдың сипаттамасы құрылады.
ІІ. Дайындық тұжырымдамасы. Онда дайындықтың белгіленген кезеңінде
түгелдей немесе оның жекелеген сатыларындағы жоспарланған жағдайы мен даму
бағытын сипаттайтын негізгі талаптар келтіріледі. Жалпы көлемде дайындықтың
ұйымдастыру құрылымы анықталады: түрлі жастағы және түрлі дәрежедегі
баскетболшылардың саны, онда дайындық ұйымдастырылады және дайындықтың
ұйымдастырылу үлгісі.
ІІІ. Спорт жетістіктерінің болжам - жоспары. Оны негізінен
баскетболшылармен команданың ойын іс - әрекетінің әдіс - тәсілдік
көрсеткіштері мен турнирдегі, ойындағы күш қатынасын болжау бойынша
жасайды.
IV. Үлгі сипаттамасы. Заманауй түсініктерге сай үлгі сипаттамасын жарыс
қимылдарының сипаттамасына (жеке немесе ұжымның әдіс - тәсілдік қимылдар
қоры), дайындықтың негізгі жақтарына (арнай дене, әдістік, тәсілдік,
психологиялық және ойын дайындығы), ағзаның қызмет жүйесінің пайда болу
деңгейіне бөледі. Мұнда жарыс қимылының үлгі сипаттамасы маңызды орын
алады. Жарыс қимылының үлгі болатын көрсеткіштер қатарына, оның ерекше
мазмұны мен сенімділігін сипаттайтын барынша ақпаратты көрсеткіштері
ендірілуі тиіс.
Арнайы дене, әдіс тәсіл және психологиялық дайындықтың соңғы үлгі
сипаттамасы жарыс қимылдарының белгілі жақтарының болжанған деңгейіне қатаң
түрде сәйкес келуі тиіс үлгі деңгейі бар баскетболшының немесе команданың
жарыс қимылына сәйкес келмеген үлгі мамандардың талдауына арқау болуы тиіс,
олар шеберліктің артта қалған жақтарын дамытуға арнайы бағытталған
жаттықтыру құралдарын ұсынуы тиіс.
Қызмет жүйесінің пайда болуының үлгі сипаттамасы баскетболшылардың
жарыс қимылына сәйкес спорт шеберлігі деңгейінің сипаттамасына толықтай
бағытталуы тиіс.
V. Спортшыларды іріктеу және команданы топтастыру түрлі жас
топтарындағы ойыншыларды дайындау процесі баскетболшылардың жас
ерекшеліктерін ескере отырып, іріктеуді дәл ұйымдастырып, сатылап
жүргізілуі тиіс.
VІ. Дайындық құралдарының жүйесі. Спорт іс - тәжірибесінде дәстүрлі
және дәстүрден тыс қолданылатын құралдарды пайдалану. Соңғы аталғанға
бұлшықет әрекетін, ағза қызметін белсендірудің (орта таулы аймақ жғдайында
жаттықтыруда реттелген тамақтану түрлі, дәрумендер, т.б.) әдістерін, ойын
жағдайына жақын тәртіпте қимыл тапсырмаларын түгел орындауды қамтамасыз
ететін тренажерларды пайдаланып орындалатын жаттығуларды жатқызуға болады.
VІІ. Жарыс жүйесі әрбір жылдағы басты жылдардың мерзімдерін, оның
өткізілу орнының географиялық, ауа райылық, әлеуметтік және уақытша
ерекшеліктерін, негізгі міндеттері мен болжанған жетістік деңгейін
анықтайды.
VІІІ. Ойыншышылар мен команданың эталондық үлгі сипаттамасы. Бақылау
жүйесі үлгі сипаттамасына мазмұны жағынан да, зерттеу әдісі жағынан да
міндетті түрде сәйкес келуі тиіс.
Кешенді бақылаудың бірнеше түрі бар:
- кезеңдеп кешенді зерттеу;
- ағымдағы зерттеу;
- жарыс әрекетін зерттеу;
- терең дәрігерлік зерттеу.
Зерттеудің әрбір түрін жүргізуге аралас саладан көптеген мамандар
шақырылады, мысалы: дәрігерлер, психологтар, т.б.
9. Идеялық тәрбие жұмысы. Ойыншылардың жеке психологиялық
ерекшеліктерін талдауды, ойыншылар мен команданың рухани - психологиялық
сапаларын бағалауды, жеке тұлғаға ықпал етуді қалыптастыру жолдарын, ұжымды
тәрбиелеу қызметін келтіру қажет.
Х. Дайындық жүйесін материалдық - техникалық қамтамасыз ету.
Спортшылардың, спорттық базалардың, құрал-жабдықтардың түрлі жақтарын
бағалау үшін стенд құруды қамтамасыз ететін бағдарлама ретінде қарастылып,
дайындықты қаржыландыру мөлшері көрсетіледі (оқу - жаттықтыру жиындары,
жарыстар мен т.б. шығындар).
ХІ. Мақсатты кешенді бағдарламаны басқару жүйесі. Оның тиімділігін
басқару шешімдерін қабылдауды бақылауы (сәйкес бөлімдерді орындаудың
күнтізбелік және желілік графигі) мен әдістемелік дәл ұйымдастыруға
байланысты болады. Күнтізбелік және желілік график жоспар мазмұнын
көрсетудің көрнекілік түрі қызметін атқарады, ондағы жылдық көрсеткіштер
дайындық бөлімдері қызметін атқарады:
Дайындық 198... жылға Жоспарланған көрсеткіштер мен Еcкерту
бөлімдері бастапқы олардың орындалуы
көрсеткіші
198...ж198...ж198ж. 198ж.
. 198ж.. жоспарыжоспары
жоспары198ж.
жоспары
Орын-даОрын-даОрын-даОрын-дал
луы луы луы уы
Жыл сайын дайындық бөлімдері бойынша жоспарланған үлгі көрсеткіштері
мен шынайы көрсеткіштер, оның ішінде негізгі қарсыластарымен ойында жеткен
жарыс көрсеткіштері деңгейі арасындағы кері алшақтық анықталып, оның
негізгі себептері айқындалады.
Жеке тұлғаның алға жасаған жоспарында баскетболшының мүмкіндіктері мен
оның ойын қызметінен туындаған командалық жоспар құрылып нақтыланады.
Жеке тұлғаның алға қойған жоспарының үлгісі:
1) Спортшы туралы мәліметтер: жалпы және антропометриялық.
2) Спорт әдістері сипаттамасы:
- командадағы негізгі қызметі
- дене сапасының даму деңгейі, әдістік, тәсілдік, ілімдік дайындығы,
психологиялық мінездемесі, қызметтік жағдайы.
3) Дайындықтың мақсаты мен міндетттері:
- дайындықтың негізгі мақсаты мен басты бағыты;
- жарысқа қатысудағы міндеттері;
- жаттықтыру жүктемелері бойынша міндеттері (көлемі мен
қарқындылықтығы);
- дене, әдістік, тәсілдік, психологиялық және теориялық дайындығы
бойынша міндеттері.
4) Кешенді бақылау мен өзіндік бақылау:
- бақылау сынақтарын тапсыру, негізгі және кезеңдік тексеруінен өту;
- өзіндік бақылау бойынша тапсырмалар.
5) Дайындық графигі ( командалық график бойынша).
Күнтізбелік жоспар түрлі жарыстардың күнтізбесі мен команданың оқу -
жаттықтыру жиындары есебінен құрылады.
Ағымдық (жылдық) жоспарлау
Ағымдық жоспарлау бүкіл жылдық айналым бойындағы ресми жарыстарға
қатысу міндеттеріне қарай алға қойылған жоспарлардың негізгі ережелерінің
сандық және сапалық сипаттарын бөлшектеп, дамытады. Жарыстарда табысты өнер
көрсету үшін жоғары дайындық жағдайының басты жарыстардың уақытына сәйкес
келуі маңызды саналады. Сондықтан ағымдық жоспарлау спорттық форманы дамыту
заңдылықтарына және соларға негізделген жылдық жаттықтыру кезеңдеріне
сүйенеді.
Жаттықтырудың жылдық айналымын дайындық жарыстық және өтпелі кезеңдерге
бөледі,ол спорттық бабын дамытудың негізгі үш кезеңіне сәйкес келеді, олар
- қалыптасу, тұрақталу, уақытша төмендеудің ең жоғары деңгейіне жету.
Жедел жоспарлау
Жедел жоспарлауды жылдың жеке кезеңдеріне (кезең немесе ай) және әрбір
жаттықтыру сабақтарына құрады.
Жедел жоспарлаудың негізгі құжаттарын жұмыс жоспары, жаттықтыру
сабақтарының жоспар - конспектісі және сабақ кестесі.
Жұмыс жоспарын дәрежелі командалар үшін дайындықтың әр кезеңіне, ал
жаңадан бастағандар мен балалар командалары үшін - әр айға жассайды.
Жұмыс жоспарында дайындық жүктемесін жоспарлау жаттықтырудың апталық
айналым (микроайналым) заңдылықтарына негізделген. Әрбір жаттықтыру
апталығы дайындықтың аталған кезеңінің жалпы заңдылықтарымен қатар, әр
апталық айналымды жеке бейнелейтін аяқтау айналымын қарастыруы тиіс.
Жұмыс жоспарының үлгісі мынадай:
Жұмыс жоспары
198 ж. бастап дейінгі
команданың жаттықтыруы.
Кезеңі:
Сатысы:
І. Жаттықтырудың мақсаты мен міндеттері (жалпы және дайындық бөлімдері
бойынша).
ІІ. Жаттықтыру жүктемесінің жұмыс көлемі мен қарқынын, уақытын дайындық
бөлімдеріне қарай бөлу.
ІІІ. Дайындық бөлімдері бойынша және жарысқа арналған бақылау
тапсырмалары.
IV. Жаттықтыру сабақтарының мазмұны.
Жаттықтыру сабақтарының мазмұнын ашу үшін жазудың екі түрі
пайдаланылады: сабақтық және кескіндік (14 және 15 -кесте).
Жазбаның жаттықтыру сабақтары мазмұнының сабақтық түрі дайындығы
әртүрлі командамен жұмыс істеген қолайлы, ал кескіндік жазба - тек дәрежелі
командалармен жұмыстарға лайық.
Жаттықтыру сабақтарының жоспар - конспектісін жұмыс жоспары негізінде
құрайды.
№ жаттықтыру сабағының жоспар - конспектісі.
198ж.
Топтың немесе команданың аты
Жабдықтары
Міндеттері
Сабақ мерзімі сағ. мин.
Қарқыны
Сабақ бөлімі Материал мазмұны Мөлшерлемесі Әдістемелік
нұсқаулар
1.3. Жоспарлау көрсеткіштері
Жоспарлау көрсеткіштері жаттықтыру жоспарын құруда негізгі құрылыс
материалы қызметін атқарады.
Баскетболдан жоғары дәрежелі командаларды дайындау іс - тәжірибесінде
қабылданған нысанды көрсеткіштер үлкен қолданысқа ие болады. Олар дайындық
процесін сандық және сапалық талдауға мүмкіндік береді, яғни басқаруды
тиімді ету базасын құрады. Сонымен, КСРО құрама (ерлер, әйелдер,
жасөспірімдер) командаларының кешенді ғылыми топтарымен көптеген жиынтық
көрсеткіштер алынды., олардың көмегімен команданың да, жеке ойыншының да
дене, әдіс - тәсілдік және ойын дайындығы туралы ақпарат алынада. Осындай
көрсеткіштер негізінде, мысалы, еліміздің ең күшті 25 ойыншысын анықтап
(ерлер мен әйелдер арасындағы жеке), құрамалар үшін үлгі көрсеткіштерін
жасайды, сол арқылы команданы топтау жүргізіледі.
Көрсеткіштер нысандық болуы тиіс, яғни есептеумен салыстыра талданып,
өзінің белгілері дайындық процесінің сандық және сапалық жақтарының дәл
анықтамасына сәйкес келуі тиіс. Олар бір - бірін қайталамауы керек.
Дайындықты жоспарлағанда мыналар пайдаланылады:
І. Жарыс және жаттықтыру жүктемелерінің көрсеткіштері.
1) Жұмыс күндерінің саны.
Олардың ішінде:
- жарыс күндерінің саны
- жаттықтыру күндерінің саны
2) Жұмыс сағатының саны
3) Жаттықтыру саны
Оның ішінде:
- командалық;
- жеке.
4) Жаттықтыру сағаттарының саны.:
- жоғары қарқынмен (Ж),
- үлкен қарқынмен (Ү),
- орта және кіші қарқынмен (ОК).
ІІ. Дайындық түрлері бойынша көрсеткіштер.
1) Дене дайындығы. Дене сапаларын дамыту деңгейі нақты жаттығуларда
жоспарланады. Баға негізінде уақыт, қайталау саны, қашықтығы немесе салмағы
алынады (жаттығу мазмұнына қарай).
2) Әдістік дайындық. Әдістік дайындығының деңгейі бақылау
жаттығуларында жоспарланады. Сандық баға негізінде қимыл нәтижесі алынады,
мысалы, доппен, әріптесімен, т.б. Мақсатқа жеткен жағдайлар санының сапалық
баға негізінде қимылды орындаудың үйлесімді қорытынды бағасы алынады (
ұпаймен).
ІІІ. Жарыс дайындығының көрсеткіштері:
1) Жарысқа қатысуы:
- ойын сан
- ойын ішінде
- бақылау
- күнтізбелік
- негізгі жарыстардағы нәтижесі (орыны)
а) шабуылдағы ойын көрсеткіштері ( бір ойында орта есеппен);
1) торды шабуылдау саны (қашықтықтан, жеке, командалық);
2) дәл тигізу: ойыннан, ойын добынан (%);
3) жинаған ұпай саны;
4) қарсылас қалқанынан кері ұшқан допты ұстау(%);
5) доптан айырылып қалуы;
6) шабуыл жағдайларының саны;
7)ұмтылысты шабуыл әсері (%);
8) тұрыстық шабуыл әсері(%);
9) шабуылдың жалпы әсері(%);
б) қорғаныстағы ойын көрсеткіштері:
1) қарсылас торына шабуыл саны;
2) жіберген ұпайлар саны;
3)өз қалқанынан ұшқан допты алу(%);
4) ұстап алу (допты) саны;
5) прессинг қолдану жағдайларының саны(%);
6) прессинг қолдану әсері(%);
7) шоғырланған қорғаныс әсері(%);
8)қорғаныстың жалпы әсері(%);
IV. Команда құрамының көрсеткіштері
1)Орташа жасы
2) Орташа бойы: орталық алдыңғы сызық, артқы сызық ойыншыларының
3) Қызметі бойынша ойыншылар саны: орталық, алдыңғы және артқы сызық
ойыншыларының
4) Құрамға жаңа ойыншылар кіргізу. Орталық, алдыңғы және артқы сызық
ойыншыларын.
1.4. Жылдық жаттықтыруды кезеңдестіру
Спорт іс - тәжірибесінде жаттықтырудың үш түрі бар - дайындық, жарыстық
және өтпелі, олар үлкен бір айналымды құрайды.
Баскетболда жыл бойында бір (қысқы немесе жазғы) және (қысқы немесе
жазғы) спорттық маусым болуы мүмкін, сондықтан жылына бір -екі үлкен
айналым жоспарлау қажет. Бұл бірнеше шарттарға байланысты оқу орындары үшін
(мектеп, техникум, ЖОО) бір жылдық жаттықтыру айналымына дайындық
жоспарлаған дұрыс. Жыл бойына үздіксіз жұмыс істейтін мекемелер,
кәсіпорындар мен басқа да ұйымдар, сондай-ақ, жоғары спорттық дәрежелері
бар командалар үшін дайындықты екі жылдық жаттықтыру айналымына жоспарлаған
дұрыс, бір айналым - күзгі - қысқы (шамамен қазан- наурыз), екіншісі
көктемгі - жазғы ( сәуір - қыркүйек) айналымының қайсысы жылдың басты
жоспарына тура келсе, сол бас айналым, келесі соған бағынышты айналым
болады. Демек, екі үлкен жылдық айналым екі дайындық, екі жарыстық және бір
немесе екі өтпелі кезеңнен құралады.
Дайындық және жарыстық кезеңдерді сатыларға бөледі, ол дайындық
процесін дәл жоспарлауға мүмкін береді. Кезеңдер мен сатылардың мерзімі мен
ұзақтығы дайындық міндеттеріне, жыл мерзіміне, жарыс күнтізбесіне
байланысты болады.
Дайындық кезеңі. Ол дайындықтың әрбір жаңа айналымымен басталып,
негізгі жарыстардың бірінші күнтізбелік ойындары басталуымен аяқталады.
Онда дене сапасын дамытуға, әдістік, тәсілдік және психологиялық дайындықты
жетілдіруге бағытталған жаңа әдістемелік амалдарды байқап көреді. Бұл
кезеңде болашақ жетістіктердің негізі қаланады, сондықтан ол мүмкігдігінше
ұзағырақ болуы тиіс. Ойыншыларды команда құрамында қадағалайды. Бұл кезеңде
ойыншылар, жаңа әдістік амалдар мен тәсілдік іс қимылдарды меңгереді,
команданың жарыс кезеңінде қару ретінде алатын қасиеттерін шыңдайды.
Әрбір дайындық кезеңі үш сатыға бөлінеді.
Бірінші саты. Негізгі міндеті - спорттық бабын табуы үшін алғышарттарды
құрып, дамыту. Бұл міндетті атқару дайындықтың барлық бөлімдерімен
байланысты, алайда әрқайсысының түсіретін салмағы әртүрлі. Мұнда дене
дайындығына зор мән беріледі. Бірінші сатыда оған жалпы уақыттың 40-50%-ға
дейінгі үлесі тиеді. Ол ағзаның қызметтік мүмкіндіктерін көтеріп, ойыншының
қимыл іскерлігі мен дағдысын кеңейтуді қамтамасыз етуі тиіс, яғни болашақта
дене дайындығының арнайы құралдарымен іскерлік пен дағдыны жетілдірілетін
негіз құрылуы тиіс.
Бұл кезеңдегі әдістік дайындық екінші орында тұрады және оған жалпы
уақыттың 35-40%-ға жуық үлесі тиеді. Ойыншылар жаңа әдістік амалдарды
үйреніп, алдында үйренген жаттығуларының қатесін жойып, әдісті одан ары
жетілдіруі жалғасады.
Тәсілдік және ойын дайындығына жалпы уақыттың шамамен 20-25%-ы
бөлінеді. Оның негізгі бағыты жалпы ойын дағдыларын қалпына келтіру, жеке
және топтық тәсіл әрекеттерінің іскерлігін және дағдысын жетілдіру мен
меңгеру болып саналады.
Психологиялық дайындыққа бүкіл сатылардың барлығында үлкен назар
аударылады. Бірінші сатыда спорттық еңбексүйгіштікті тәрбиелеу спорт іс -
әрекетіндегі табысты айқындайтын ерік мүмкіндіктерін жетілдіру жүргізіледі.
Киімді дайындау барлық сатыда жүргізіледі, бірінші сатысында спорттық
іс - қимылдың жалпы негізін құрайтын білім алынып, ол тереңдетіледі.
Алдыңғы өткен маусымның қорытындысы талданады:оқушылар алдағы жылдың жарыс
жұмыстарымен және күнтізбесімен танысады, күнделік жүргізу жеке жоспарлар
мен бақылау тапсырмаларын, ойындарын құрудың принциптерін үйренеді.
Жаттықтырудың негізгі түрлері - дене және әдістік дайындық бойынша
мамандандырылған және кешенді сабақтар. Бірте - бірте жаттықтыру
жүктемелерінің жалпы көлемі артып, жүктеме қарқыны азаяды.
Екінші саты. Негізгі міндет - машықтануды арттыру, арнайы сапалар мен
баскетболшы үшін ерекше дағдыларды дамыту.
Дене дайындығы жалпы уақыттың 25-30%-ын алады. Ол негізгінен
ойыншылардың қимыл мүмкіндіктерін кеңейтуге, жалпы машықтанудың одан ары
дамуына, оның арнайы жаттықтыруды арттыруға байланысты жақтарын күшейтуге
жәрдемдесуі тиіс. Қосымша жұмыс қабілетін толық және тез қалпына келтіруге
көмектесетін (оның ішінде жүзу, шаңғы тебу және басқа спорт ойындарының
бірнеше түрлері) құралдар пайдаланылады.
Арнайы дене дайындығының үлес салмағы артады.
Әдістік дайындыққа жалпы уақыттың шамамен 30-35%-ы бөлінеді. Негізінен
жарыс қимылдарына жақын, ойыншылардың орындайтын қызмет арқылы ауысу
жағдайындағы әдісті және допты игеру әдісін меңгеріп, жетілдіруге назар
аударады.
Бұл сатыда тәсілдік дайындық басты орында болады. Оған жалпы уақытттың
40-45%-ы бөлінеді.
Ойыншылардың орындауы есебінен олардың командадағы міндеттерін жеке іс
- қимылмен жетілдіріп, меңгеруге назар аударылады. Оқушылар жаңа топтық
өзара іс - қимылды және командалық іс - қимылды меңгереді. Алдын ала
үйренген ұжымдық іс - әрекет нақтыланып, жетілдіріледі. Команданың құрамы
нақтыланып, жеке ойыншылардың қызметтері іріктеледі.
Психологиялық дайындық қиындықты бағындыру іскерлігін қалыптастыруға,
жүктемені көтергенде және жеке жұмыс барысында біркелкі жаттығуларды ұзақ
қолдануда шаршаумен күрес жүргізуге бағытталған.
Іліми дайындық жаттықтырудың жалпы негіздері бойынша материалдарды
үйренуді, күнделік жазбаларын талдау, жеке тапсырмаларды орындауды ұсынады.
Орындаушылар әдіс және тәсіл дайындығының түрлі мәселелері бойынша
команданың ілімдік сабақтарына қатысады.
Екінші кезеңдегі жаттықтырудың негізгі түрі - жұмыстың жеке, топтық
және командалық әдістерін талдап, дене, әдіс, тәсіл, ойын дайындығы бойынша
арнайы және кешенді сабақтар болып табылады. Жаттықтырудың жарыстық және
интегралдық әдісінің маңызы өсті. Жүктеменің жалпы көлемі тұрақталып,
жаттығуды орындау қарқындылығын арттыру жалғасады.
Үшінші кезең. Оның міндеті - спорттық бабын қалыптастыру процесін
аяқтап, ойыншыларды ерекше жарыс жұмыстарына кірістіру. Дайындық түрлерінің
салмағын арттыру өзгереді. Жаттықтыру сабақтары дарыс дайындығымен сәйкес
келеді.
Жалпы уақыттың шамамен 20-25%-ын алатын дене дайындығы жалпы
машықтануды сақтап, оның арнайы жаттықтыруды арттыруымен тығыз байланысты
жақтарын күшейтуге бағытталған.
Арнайы дене дайындығы жалпы дене дайындығынан үстем болады. Жалпы және
арнайы дене дайындығының қатынасы шамамен 3:1 құрайды. Жұмысқабілетін
толықтырып, тез қалпына келтіруге көмектесетін құралдарға үлкен назар
аударылады.
Дене сапаларын дамыту әдістері кешенді түрде пайдаланылады; негізінен
олар шапшаңдықты, жылдамдық - күш сапаларын және арнайы төзімділікті
дамытуға бағытталған.
Әдістік дайындық жалпы уақыттың шамамен 30-35%-ын алады. Әдіс шеберлігі
жетілдірудің жоғары мүмкіндік деңгейіне дейін жетеді. Әдістік амалдарды
қиын жағдайларда да қолданады.
Тәсілдік, ойын және жарыстық дайындыққа жалпы уақыттың шамамен 40-45%-
ын бөледі (негізінен ойын мен жарыстық әдіске).
Баскетболшыны психологиялық дайындауда жарысқа деген құлшыныс, дене
және рухани күштің барынша көрінуі ерекше мәнге ие болады.
Бұл сатыда әдістік дайындықтар барынша бақылау сынақтарын, команданың
әдістік - тәсілдік шеберлігі сыналатын бақылау және жолдастық кездесулер
жүргізіледі. Жоғары дәрежелі командалар ағымдық сипаттағы жарыстарға қатыса
алады.
Үшінші сатыдағы жаттықтырудың негізгі түрлері дене, әдіс, тәсіл
дайындығы бойынша кешенді сабақтар, ойын дайындығы бойынша тақырыптық
жаттықтырулар болып саналады. Жарыс дайындығы ағымдық жарыстарда бақылау
және күнтізбелік ойындармен жүргізіледі.
Жүктеме өзгерісі жалпы көлемді азайтумен қарқындылықтың жарысқа дейін
және одан кейін де өсулерімен сипатталады.
Жарыс кезеңі. Негізгі күнтізбелік жарыстардың біріншісін соңғы ойынына
дейінгі уақытты қарастырады.
Жарыс кезеңі құрылымының үш нұсқасы бәріне белгілі.
Бірінші нұсқа - жарыс кезеңі ішкі құрылымы бойынша біркелкі, бүкіл
апталық айналымдары өзара ұқсас келеді. Бұндай құрылым үшін күнтізбелік
ойындарды және олардың арасындағы үзілісті бірдей етіп жарысты бір кезеңде
өткізу тән.
Екінші нұсқа - жарыс кезеңінің құрылымы біркелкі емес, өзінің жарыс
сатылары мен олардың арасындағы бірнеше аптаға созылған үзілістерден
құралады. Бұндай ойын күнтізбелері тур принципі бойынша құрылған, яғни,
әдетте бірнеше аптада бірнеше жарыс үзіліспен жүргізіледі.
Үшінші нұсқа - жарыс кезеңінің құрылымына бірінші және екінші нұсқа
біріктіріледі. Кезеңде бірнеше жарыс жүргізілгенде пайдаланылады. Мысалы,
бірінші жарыс күнтізбелік ойындар мен олардың арасындағы үзілісті тең
кезектестіріп, бір рет кездесу принципі бойынша екіншісі - тур немесе
турнир принципі бойнша жүргізіледі.
Жарыс кезеңін, оның ішкі құрылымын бірнеше сатыларға бөледі. Бірінші
нұсқада - кезең уақыты бойынша екі тең жобалас жарыс болады.
Сатылау жаттықтырудың мазмұны мен әдістерінің айырмашылығы екінші
сатыдаа жалпы дене дайындығының құралдары іртүрлі болумен ерекшеленеді.бұл
спорттық бабын сақтауға арналған , оның ішінде ауысу мен белсенді
демалыстың ықпалын толық пайдалану үшін мүмкіндіктерді кеңейту қажеттігінен
туындайды.
Жарыс кезеңінің басты міндеті - жоғары және тұрақты нәтижелерге жету.
Бұл міндетті жүзеге асыру үшін тек спорттық бабында тұру ғана емес, Сондай-
ақ, ойыншылардың дайындығын жетілдіруге талап қойылады.
Өтпелі кезең. Жарыс кезеңіндегі жарыстың аяқталу сәтінен бастап сабақты
жаңа айналымда жаңартуға дейін созылады. Оқушылар мұнда оларға
жаттықтырудың жаңа айналымын бастау үшін қолайлы алғышарттармен қамтамасыз
ететін дене мүмкіндіктерін жоғалтпай, демалуға мүмкіндік беретін іс -
әрекет түріне өтеді.
Мұнда ең дұрысы белсенді демалыс, спорт ойындары тәрізді спорттың басқа
түрлерін кең пайдалану қажет.
Өтпелі кезеңде жалпы көлем, әсіресе жүктеменің қарқындылығы азаяды.
Дайындық кезеңдері мен сатылардың айналымының мерзімі мен ұзақтығы
жобасы ұсынылған кескіндемеде көрсетілген.
Екі жартыжылдық айналымда дайындықты
кезеңдестірудің үлгі кескіндемесі
(жазғы айналымдағы жылдың басты жарысы)
Күзгі - қысқы айналым - 1 қазан-20 сәуір.
Дайындық кезеңі - 1 қазан-15 желтоқсан.
Оның ішінде:
Бірінші саты - 1-31 қазан
Екінші саты - 1-25-қараша
Үшінші саты - 26 қараша-15 желтоқсан.
Жарыс кезеңі - 15 желтоқсан-30 наурыз
Оның ішінде:
Бірінші саты -15 жетоқсан-31 қаңтар
Екінші -1-ақпан-30 наурыз
- 1-20 сәуір
Көктемгі - жазғы айналым: - 21 сәуір-31 тамыз.
Дайындық кезеңі - 21 сәуір-15 маусым.
Оның ішінде:
Бірінші саты - 21 сәуір-5 мамыр
Екінші саты - 6-25 мамыр
Үшінші саты - 26-15 маусым
Жарыс кезеңі - 15-31 тамыз
Оның ішінде:
Бірінші саыт - 15-31 шілде
Екінші саты - 1-31 тамыз
Өтпелі кезең - 1-30 қыркүйек
Ағымдық жоспарлау құжаты (жылдық)
Ағымдық жоспарда бір жылдың шамасындағы алдағы жоспар нақтыланады.
Командалық жоспарлау үшін (топтық) оқу жоспарын, бағдарламасын және оқу
жоспарын өту кестесін құру керек.
Оқу жоспарында оқу жұмыстарының мазмұны, дайындықтың жеке бөлімдеріне
бөлінген сағат саны , оларды кезеңдерге бөлу толығымен көрсетілген.
Бағдарлама оқушылар меңгеруі тиіс білімі, іскерлік пен дағды көлемі,
дене дамуы мен оқушылардың жетуі қажет спорт - әдістік дайындық деңгейі,
дайындық бөлімдері бойынша сабақтардың ілімдік және іс - тәжірибелік
мазмұны анықталады.
Бағдарлама мазмұнында сәйкес спорт түріне, оқушылардың ерекшеліктеріне
(жасы, жынысы, денсаулық жағдайы, дене және әдіс - тәсілдік дайындығы)
сәйкес қойылған жекелеген міндеттер түрінде нақтыланған дене тәрбиесі
жүйесінің жалпы мақсаты бейнеленуі тиіс.
Оқу жоспарында қарастырылған сағат санын да ескеру қажет.
Оқу жоспарын өту кестесі оқу жоспары бөлімдерін өту бірізділігін
айналым, кезең, саты және апта бойынша ,сол сияқты дене және әдіс
дайындығынан бақылау жаттықтыруларын, тапсыру мерзімі мен бірізділігін
көрсетеді.
Жоғары дәрежелі командалар үшін оқу жоспары, кестесі мен бағдарламасы
бір құжатқа дайындықтың жылдық жоспар - кестесіне біріктірілген. Ол жоспар
мен кесте - екі бөлімнен құралады.
Жылдық жоспардың мазмұны алдағы жоспар түрі бойынша беріледі. Кесте
жылды кезеңдестіру құрылымын көрсетеді. Жаттықтыру жүктемесі мен дайындық
құралы дайындық сатысы мен кезеңіне қатаң сәйкестікте бөлінеді. Жаттықтыру
жүктемесі мен дайындық құралдарын бұлай бөлу спорттық бабының жағдайын
жоспарлауға мүмкіндік береді.
1.5. Жаттықтыру процесін ұйымдастыру
Жаттықтыру процесін ұйымдастырудың басты міндеті - командалық, әсіресе
жеке дайындық жоспарын іске асыру үшін жағдай жасау.
Жаттықтыру сабақтарының түрлері
Жаттықтыру сабақтарының түрлері ұйымдастыру түрлері, негізгі мазмұны,
құрылуы бойынша топталады. Олар дайындықтың нақты міндеттерімен анықталады.
Жаттықтыру сабақтары - ұйымдастыру түрлеріне қарай жеке топтық және
командалық болып бөлінеді.
Жаттықтырудың жеке түрі екі нұсқада болуы мүмкін: жаттықтырушысыз
дербес сабақ және жаттықтырушының басқаруымен оның міндеті - жеке спорт
шеберлігін тәрбиелеу. Ол дене, әдіс жеке тәсілдік және ілімдік дайындықта
пайдаланылады. Жеке сабақтар команданың немесе топтың барлық спортшылары
үшін бір мезгілде жүргізіледі, бірақ әр спортшы жеке жаттықтығулар
орындайды.
Топтық түрі бүкіл жаттықтыру сабақтары бойына немесе оның жеке
бөліктерінде пайдаланылады. Бұндай түр барлық оқушыларды белгілері бойынша
және әрқайсысына жеке тапсырма беру үшін түрлі топтарға бөлу мүмкіндігін
қарастырады. Топтарды қалыптастыру ойыншылардың ойын қызметі бойынша
(орталық шабуылшы ойыншылар тобы т.б.) немесе белгілі бір сапаны дамытуға
бағытталған міндеттерді шешу орталығына қарай жүргізіледі.
Командалық жаттықтыруда ойыншылар ұжымдық іс - қимылға бағынатын ортақ
және жеке міндеттерді атқарады. Оның негізгі бағыты - тәсілдік және ойындық
дайындық.
Негізгі мазмұны жағынан жаттықтыру сабақтары тақырыптық және кешендік
болып бөлінеді.
Тақырыптық сабақ дене, әдіс, тәсілдік немесе ойын дайындықтарының бір
түріне арналады. Кешенді жаттықтыру екі немесе одан да көп дейындық түріне
арналған сабақтарды қарастырады (мысалы, дене және әдістік немесе дене және
ойындық).
Жаттықтыруды құрылысына қарай қалыпты және айналымдық деп бөледі.
Қалыпты жаттықтыруда оқушылардың барлығы бірдей жаттығу орындайды.
Сабақтың бұл түрін бір жаттықтыру сабағы көлемінде жеке міндеттерді шешу
үшін қолданады. Қалыпты жаттықтыру қатарда, сапта, шеңберде, үшбұрышта,
т.б. тәрізді. Түрлі ретте орындалады.
Айналымдық жаттықтыру үшін сабақ орнында бірнеше бекеттер,яғни арнайы
құрал-жабдықтары бар орын ұйымдастыру қажет. Әрбір бекетті ойыншылар
дене, әдіс және тәсілдік дайындықтар бойынша жаттықтырулар белгіленген
бағдарламаларды орындайды. Барлық ойыншылар түрлі белгілері бойынша
бекеттердің саны мен бағдарламасына қарай топтарға бөлінеді.
Сабақты бұлай ұйымдастырудағы жаттықтыру сабақтары шеңбер бойымен
жүргізіледі. Оқушылар қатаң белгіленген аралықтар арқылы барлық
бекеттерден өтеді.
Шеңберлі жаттықтыру дайындықтың құралдары мен әдістерін кең көлемде
алмастыруға мүмкіндік береді. Жаттықтыру сабақтарын бұлай қою
баскетболшыларды даярлауда кең қолданысқа ие болды.
Жаттықтыру сабақтарының құрылымы
Жаттықтыру сабақтары түріне қарамастан үш бөлімнен тұрады-дайындық,
негізгі және қорытынды.
Дайындық бөлімі. Міндеттері: оқушыларды ұйымдастыру және сабақтың
негізгі бөлімін орындауға даярлық оқушыларды ұйымдастыру мен топты құру,
мәлімдеме беру, тексеру, сабақ міндетін хабарлау және зейінге арналған
арнайы таңдалған және көңіл - күй жағдайына арналып таңдалған жаттығуларды
орындау.
Дайындық бөлімінің ұзақтығы - 10-20 мин.
Негізгі бөлім. Сабақтың бұл бөлімінде басты міндеттер атқарылады. Олар
дене даму деңгейін арттыруға, арнайы сапаларды тәрбиелеуге, спорт әдісін,
тәсілін, ойын дайындығын, т.б. үйренуге бағытталады.
Сабақтың міндеті мен мазмұны оқушылардың дайындығы мен жаттықтыру
сатысына байланысты болады.
Сабақтың негізгі бөлігінің ұзақтығы кемінде 70 мин.
Қорытынды бөлім. Оның міндеті - жүктемені бірте - бірте төмендету.
Ұзақтығы - 5-10 минут.
Жаттықтырудың жалпы ұзақтығы оқушылар құрамына, жаттықтыру
міндеттеріне, жұмыс әдістері мен басқа ықпалдарға байланысты өзгеруі
мүмкін. Орташа ұзақтығы - 90-120 мин.
1.6. Педагогикалық бақылау, есеп және ақпарат
Педагогикалық бақылау, есеп және ақпарат басқарудың соңғы қызметі болып
табылады.
Баскетболдың кез - келген процесі басқару нысанының жағдайы туралы
ақпарат алудан басталады. Ақпарат түсу тоқтап қалса ( ойыншы, команда, топ)
басқаруға көнбейді.
Басқару әсерінің тез қажеттігіне байланысты ақпаратты жедел, ағымдық,
кезеңдік және қорытынды деп бөледі.
Жедел ақпарат деп жаттықтыру барысында алынған немесе осы процестерді
жедел басқару үшін жарыста команданың көрсеткен ойынынан алынған ақпартты
түсінеміз.
Ағымдағы ақпарат - бұл өткен жаттықтыру сабағы немесе команданың
жарыста көрсеткен ойыны туралы ақпарат. Оны кезекті сабаққа дайындалып,
өткізуде немесе кезекті жарыста өнер көрсетуде пайдаланады.
Кезеңдік ақпарат дайындықтың кезеңдік (жұмыс) жоспарларының
орындалғаны туралы мәліметтермен қамтамасыз етіледі. Ол кезекті кезеңдегі
(айда) жұмыс жоспарын жасауда пайдаланады.
Қорытынды ақпарат - бұл қысқы немесе жазғы айналымның, дайындықтың
жылдық немесе алдағы жоспарын орындау туралы ақпарат. Ол кезекті жоспарлар
жасағанда қажет.
Бақылау мен есеп - ақпарат алудың негізгі құралдары. Олар дайындықтың
барлық бөлімдерін қамтуы тиіс. Ақпараттың қосымша көздері дәрігер бақылауы
мен спортшының өзіндік бақылауының мәліметтері болып табылады. Жүйелі түрде
жүргізілген педагогикалық есеп пен бақылау жаттықтырушының ажырамас шарты.
Педагогикалық бақылау мен есеп мәліметтері алға қойған жоспарларды
орындау қолданылған құралдар мен әдістердің тиімділігін анықтау, оқу -
жаттықтыру жұмыстары мен тәрбие жұмыстарын жетілдіруге жаңа жол табу үшін
жаттықтырушыға бақылау жүргізуге мүмкіндік береді.
Педагогикалық бақылау деп, спортшының жағдайы, жаттықтырушы процесінің
барысы, команда мен спортшылар дайындығының жоспары орындалуы туралы
ақпарат алу жүйесін түсінеміз.
Бақылаудың негізгі міндеті істің өзекті ережелерін белгілеп,
кемшіліктерін анықтау емес, алынған ақпарт негізінде дер кезінде дайындық
процесінің нәтижелігін арттыру үшін сәйкес түзетулер ендіре білуді
қарастырады. Педагогикалық бақылау жаттықтыру сабақтарында да, жарыс
барысында да жүзеге асырылады. Педагогикалық бақылаудың бұл екі бөлімі
өзара байланысты, бір - бірін толықтырып отырады, бірақ сонымен қатар
өзіндік мазмұны бар.
Педагогикалық бақылау үшін түрлі әдістер қолданылады:
- педагогикалық бақылау;
- жаттықтыру процесінің және жарыстардың нәтижесін нысанды және
қорытынды бағалау.
- Педагогикалық, дәрігерлік бақылаудың, есеп пен өзіндік бақылаудың
мәліметтерін талдап, жинақтау;
- әңгімелеу сауалнама, тексеру, сынақ, оқушылардың тұрмыстағы,
жұмыстағы, оқудағы мінез - құлқын зерттеу.
Команда мен ойыншылардың дайындық барысы туралы дер кезінде, толық әрі
дәл ақпарат алудың маңызды шарттарының бірі жақсы ұйымдастырылған есеп
болып табылады.
Есепке бүкіл дайындық процесі, жаттықтыру сабақтары жоспарларының
орындалуы, команданың жарыста өнер көрсетуі педагогикалық және дәрігерлік
бақылау мәліметтері кіреді.
Есептің үш түрі қолданылады: ағымдық, кезеңдік және қорытынды.
Есеп құжатына журнал, жаттықтырушы мен спортшының жеке күнделіктері
жатады.
II-тарау. ДАЙЫНДЫҚ ЖҮЙЕСІН БАҚЫЛАУ
2.1. Басқарудың негізгі қызметі және басқару шешімін
қабылдау әдіснамасы
Басқарудың басты міндеті - ойыншының жаттықтыру және бақылау жарысы
барысындағы жеке тұлғасын ашуға жол ашатын іс - шаралар ықпалы мен
жаттықтыру жұмыстарының сапасын арттыруы, дене және психикалық сапаларды,
қасиеттар мен құбылыстарды жаттықтырушының қалауына орай дұрыс бағытқа
өзгерту.
Дайындық жұмысы ұйымдастыру - әдістемелік, әлеуметтік - экономикалық,
рухани - әдептілік факторларынан құралып, түрлі мәселелерді кең көлемде
қамтиды. Оған бірінші кезекте жұмысты дәл ұйымдастыру, қатаң ырғақтылық,
командалық және жеке жоспарларды екі етпестен орындау, заманауй техникамен
жабдықтау, бақылау мен басқаруды түзетудің тиімді жүйесі жатады.
Дайындық барысын басқару жоспарланған тапсырмаларды әзірлеуді, осы
тапсырмалардың атқарылуы туралы ақпарат алуды және алдағы жұмыстар мен
түзетулер туралы шешімдер даярлауды қарастырады. Мұнда ойыншының жағдайы
туралы ақпарат жинауды қамтамасыз ету, жаттықтырушыға жүйеленген ақпарат,
екі - үш негізделген шешім түрін, олардың тиімділігін бағалау түрлерін
ұсыну маңызды.
Басқару әдіснамасында ең бастысы үлгі көрсеткіштерінің өзгерісін
талдау, шешімдердің балама жобаларын жасау, тиімді шешім қабылдау үшін
оларды нысанды салыстырмалы бағалау болып табылады.
Қазіргі кезде баскетболда үлгі көрсеткіштерін кезеңдеп қалыптастыру
принципі қолданылады:
1) Негіз ретінде команданың өткен төртжылдық жаттықтыру - жарыстық
айналымындағы жылдың басты жарыстарының біріндегі финал бөліміндегі үздік
көрсеткіші алынады (орта есеппен шамасына қарай дене және психикалық күш
түсу жағдайында негізгі қарсыласына қарсы дайындық).
2) Төрт жылдық айналым жылдары бойынша аталған көрсеткіші есебінен
(команданың басқа жарыстарда көрсеткен үздік көрсеткіштері арасындағы
байқалған айырмашылықта) жылдың басты бір жарысының финалдық бөліміндегі
негізгі қарсыластарымен жеткен үздік көрсеткіштеріне осы көрсеткіштің
төртжылдық айналымдағы өзгерістері есебінен түзетулер енгізіледі.
3) Сондай-ақ, стратегиялық сәттер ескеріледі (әлемдік баскетбол
деңгейі: осы спорт түрінен дайындық жүйесінің дамуы; ойыншылар дайындығының
деңгейі; команданы іріктеу мен топтау; команданы басты жарыстардың шешуші
ойындарына дайындаудың стратегиялық жүлгесі).
4) Команданың белгіленген бағдарынан туындаған үздік көрсеткен түзету
ауқымы мен көлемі анықталады (әдетте 3-4-тен 11-13%-ға дейін).
5) Үлгі көрсеткішінің алдын ала нұсқасы жасалып, соның негізінде
команданың аталған үлгімен тұрақты жетістікке жетуін қамтамасыз етуі мүмкін
ойыншыларын олардың қызметіне қарай үш топқа бөлудің (орталық ойыншы,
қаптал шабуылшысы, қорғаушылар) балама жобалары есептеледі, мұнда осы
топтардың маңыздылық деңгейі ескеріледі (100 пайыздан бастап).
6) Қосымша қарастырылатындар:
- күшті ойыншылардың жеке және олардың дайындығының күшті және әлсіз
жақтары есебінен қызметі бойынша үздік жеке көрсеткіштері;
- күшті ойыншылардың төртжылдық айналымдағы бір негізгі ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz