Оқытудың электрондық құралдары
Мазмұны
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
І. тарау Электрондық басылымдар немесе ақпараттық сайт жасау мен оны
қолдануға қойылатын талаптар және олардың комконенттік құрамы мен
жіктеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... .
1.1 Электрондық басылымдарды жасау мен оны қолдануға қойылатын
талаптар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
1.2 Электрондық басылымдардың компонненттік құрамы және оларды
жіктеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... .
1.3 Ақпараттық сайттарды жасаушыларға берілетін кеңестер және жасау
технологиясы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ..
ІІ. тарауHTML тілінің негіздері және ақпараттық сайтты жасау мен оған
сипаттама ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
2.1 HTML тілінің
негіздері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ..
2.1.1 Қарапайым бет
құру ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ..
2.1.2 HTML тіліндегі бағдарлама құру негізгі құрылымы және фонның,
мәтіннің түстерін енгізу
тегтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
..
2.1.3 Гипермәтіндік
сілтеме ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... .
2.1.4 Тізімдерді құрушы тегтер, құжат ішіндегі
графика ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1.5 Кесте құру, фреймдер, формалар, терезе, жүгіретін жол, апплет, web
беттегі
мультимедиа ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... .
2.1.6 HTML тілі бойынша анықтамалық
жүйе ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
2.2 Ақпараттық жүйені оқыту кафедрасынның ақпараттық сайттын жасау
және оған
сипаттама ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
Бағдарлама листингі
Кіріспе
Ақпараттық және коммуникациялық технологиялардың мүмкіндігі
қазіргі кезде күрт арта бастады және Интернет жаһандық желісінің пайда
болуымен қатар адам өмірінің барлық салаларына, оның ішінде білім беру
саласына енуімен кеңейе түсуде.
Қазіргі уақытта 20-дан астам ауқымды желілер (глобальный сеть) бар.
Солардың ішінен ең танымалысы "ИНТЕРНЕТ" желісі. Интернет - өзара
байланысқан компьютер мен компьютер желілерінің жиынтығы. Ол жер шарын
қамтып жатқан бүкіл әлемдік ақпарат жүйесі болып табылады.
1969 жылы АҚШ-та, осы елдің қорғаныс министрінің тапсырысы бойынша
жасалған.
Бұл желі алғашында оқу орындарын, әскери желілерді біріктірген желі
болып табылады. Ұзамай бұған файлдарды, электрнды почтаны және жөнелту
тізімін беру мүмкіндіктерін беру қосылды. Осылай бір-бірімен жалғасқан
желілерден тұратын интернет дүниеге келді. Ең танымалысы электронды почта E-
mail, WWW мәліметтер базасы. WWW қызметтері құжатар үшін арнайы
программалар баузерлер болып табылады. Олар құжаттарды экранда көрсете
алады. Браузер көмегі арқылы біз WWW құжат көпшілігіне шыға аламыз.
Енді осы интернеттегі барлық ақпаратты тасымалдаушы немесе броузерлер
арқылы пайдаланушыға ұсынушы құралы ретінде web беттерді айтатын болсақ,
онда оның қалай жасалатындығын, қалай құрастырылатындығын алдын ала
анықтау бүгінгі жасалатын немесе жасалып жатқан сайттардың өзекті
мәселесінің бірі. Осындай мәселелерді шешуге көмекші құрал болады деген
оймен дипломдық жұмысты интернеттегі бағдарламалау тілі HTML-ді пайдалана
отырып Ақпаратты жүйені оқыту кафедрасының ақпараттық сайтын жасау
мәселесіне арнаймыз. Сайттарды жасаудың өзі бүгінгі күнде талғамға
байланысты әр түрге ие болуда, сондай-ақ олардың дайын шаблондарын да
сатып алуға болады. Олардың бәрі тұтынушыға бағытталуы тиіс, өйткені олар
көп жағдайларда ақпаратты-энциклопедиялы болады.
Ашық электрондық басылымдар немесе сайттар қандай да бір сәтте
тууымен одан кейін бірте – бірте эволюциялық жүйе бола отырып жаңартылып,
түзетіліп, кеңейтіліп отыруымен сипатталады.
Сонымен, жоғарыдағы айтылғандарды негізге ала отырып, дипломдық
жұмыстың мақсаты келесідей болып анықталды:
- гипер мәтінді бағдарламалау тілінің негізін әдістемелеік құрал ретінде
ұсыну;
- ақпараттық сайт жасаудың мүмкіндігінше біріңғай технологиясын ұсыну;
- ақпараттық сайттарға қойылатын талаптарды анықтау;
Дипломдық жұмыстың мақсаттары бойынша зерттеу барысында алынған
нәтижелер ретінде HTML тілінің негізін, ақпараттық сайт Ақпараттық
жүйелерді оқыту кафедрасы жасау мен сайт жасау технологиясын айтуға
болады.
І тарау. Электрондық басылымдар немесе ақпараттық сайт жасау мен оны
қолдануға қойылатын талаптар және олардың компоненттік құрамы мен жіктеу
1.1. Электрондық басылымдарды жасау мен оны қолдануға қойылатын талаптар
Ақпараттық сайттар деп – әлемдік желі арқылы таратылатын, яғни
жарияланатын электрондық басылымдарды айтамыз. Электрондық басылымдар,
олар кәдімгі қағаз басылымдардың электрондық аналогы. Дегенмен де
электрондық басылымдар қағаз басылымдарға қарағанда бірқатар өзіндік
артықшылықтарымен қатар кемшіліктерімен де ерекшеленеді. Дипломдық
жұмыстың негізгі мақсаттарының бірі осындай мәселелерді ескере отырып, яғни
оларға қойылатын талаптарды алдын ала анықтап алу болып табылады. Тек осы
талаптар анықталғаннан кейін ғана барып, сайт жасаудың технологиясын
ұсынуға болатындығы белгілі. Ендеше алдымен жалпы барлық электрондық
басылымдарға (ЭБ) қойылатын талаптарға тоқтала кетейік.
ЭБ жасау үрдісі психологиялық-педагогикалық, техникалық-
технологиялық, эстетикалық және эргономикалық жүйе талаптарына жауап
беретін ЭБ өнеркәсібін қамтамасыз етуі керек. ЭБ мен оларға қойылатын
талаптарды бірнеше әртүрлі критерийлеріне сәйкес топтастыруға болды.
ЭБ қойылатын барлық талаптарды екі негізгі топқа бөлуге болады:
барлығына қатысты білім беру деңгейіне сәйкес инвариантты талаптар, ЭБ
және арнайы талаптар, барлық жалпы, орта, жоғары кәсіптік, қосымша білім
беруде, сонымен қатар мүмкіндігі шектеулі адамдардаға қойылатын талаптар.
ЭБ дәстүрлі оқу басылымдарына, оқулық немесе әдістемелік құралдарға
қойылатын стандартты дидактикалық талаптарға жауап беруі керек.
Дидактикалық талаптар оқытудың ерекше заңдылықтарына және сәйкесінше
оқытудың дидактикалық принциптеріне сәйкес болады. Ары қарай бірінші топқа
қойылатын талаптарға жататын ЭБ-на қойылатын дәстүрлі дидактикалық талаптар
қарастырылады.
1. ЭБ қолданып оқытудың ғылымилық талабы ЭБ жалпы қарастырылатын
материалының мазмұнын беруде соңғы ғылым жетістіктерін есепке ала отырып,
баяндаудың жеткілікті тереңдігін, ғылыми дұрыстығын білдіреді. ЭБ көмегімен
жарияланатын материалды меңгеру үрдісі қазіргі заманғы ғылыми таным
әдістеріне: тәжірибе, салыстыру, бақылау, абстракциялау, жалпылау,
нақтылау, үйлестіру, индукция және дедукция, модельдеу әдісі, яғни
математикалық сонымен қатар, жүйелік талдау әдісіне сәйкес құрылуы қажет.
2. ЭБ арқылы іске асырылатын оқытудың түсініктілік талабы
пайдаланушылардың жекеше және жас ерекшеліктеріне сәйкес ондағы
материалдардың теориялық қиындық дәрежесі мен тереңдігін анықтау қажеттігін
білдіреді.
3. Оқытуды проблемалық қамтамасыз ету талабы оқу-танымдық іс-әрекет
түрі мен мәніне негізделген. ЭБ көмегімен осындай дидактикалық талаптардың
орындалу деңгейі дәстүрлі оқулықтар мен құралдарды пайдаланудан едәуір
жоғары болуы мүмкін.
4. Оқытудың көрнекілік талабын қамтамасыз ету оқытылатын объектілерді,
олардың макетін немесе моделін сезіммен қабылдауын және оларды оқушылардың
өздерінің бақылауын ескеру қажеттігін білдіреді. ЭБ жағдайында оқытудың
көрнекілік талабын қамтамасыз ету жаңа негізде және біршама жоғарғы
деңгейде іске асырылады. Виртуальді нақтылық жүйесін тарату алдағы уақытта
тек қана көрнекілік қана емес, оны пайдаланудың полисенсорлығы жайлы айтуға
мүмкіндік береді.
5. ЭБ қолданудың жүйелілік және тізбекті талаптары пайдаланушылардың
тұтыну бойынша анықталған ақпараттарды тізбекті меңгеруін қамтамасыз етуді
білдіреді. Білім, біліктілік пен дағды қатаң логикалық ретте және өмірде
қолданатындай анықталған жүйеде қалыптасуы қажет. Ол үшін:
◆ ақпаратты жүйеленген және құрылымдық түрде беру керек;
◆ өткенде, сонымен қатар, болашақта жарияланатын ақпаратының әрбір
бөлігін ұйымдастырудағы қалыптасатын білім, біліктілік пен дағдыны
ескеру;
◆ жарияланатын материалдың өндіріс аралық байланысын ескеру;
◆ жарияланатын материалы мен пайдаланушы әсерлердің берілу тізбегін
мұқият ойластыру, әрбір қадамды тұтынушыға қатысты дәлелдеу;
◆ логикалық түрде анықталатын жариялану үрдісін тізбектеп құру;
7. ЭБ қолданудағы ақпаратты меңгерудің беріктік талабы.
8. ЭБ ақпаратты беруші, дамытушы және тәрбиелік қызметтерінің бірлігі
талабы.
ЭБ-да және әр түрлі мақсаттардағы дәстүрлі басылымдарға қойылатын
талаптар сияқты дәстүрлі дидактикалық талаптардан басқа ЭБ құру және қызмет
етуіне жағдай жасайтын қазіргі заманғы ақпараттық және телекоммуникациялық
технологиялардың жетістіктерін қолдануға негізделген ЭБ-на ерекше
дидактикалық талаптар қойылады.
1. Бейімділік талабы тұтынушының өзіндік мүмкіндігіне қарай ЭБ-на
бейімділігін білдіреді. Ол пайдаланушының тұтыну үрдісінің білім мен
біліктілік деңгейіне үйренуін, психологиялық ерекшеліктерін, икемділігін
білдіреді. ЭБ бейімделудің үш деңгейі бар. Бейімделудің бірінші деңгейі
тұтынушылардың қажетті материалын өзіне сай неғұрлым жекеше мүмкіндіктерін
таңдап алуы болып саналады. Бейімделудің екінші деңгейі ақпараттың берілу
әдісі мен мазмұны ұсынылатын нәтижелер негізінде тұтынушының жағдайына
диагностика жасауды жобалайды. Бейімделудің үшінші деңгейі ашық жағдайда,
яғни мүмкін қолданушыларды топтауды ұсынбайды және бағдарламалардың
авторлары тұтынушылардың қалайда көп мөлшерін қамту үшін оның көптеген
нұсқаларын жасауға ұмтылады.
2. Интерактивтік талабы жариялау үрдісінде тұтынушының ЭБ-мен өзара
әрекетінің орын алу қажеттілігін білдіреді. ЭБ құралдары интерактивті
сұхбат пен суггестивті (ағылшынның suggest-ұсыну, кеңес беру сөзінен
шыққан) кері байланысты қамтамасыз етуі керек. Сұхбат ұйымдастырудың
маңызды құрамды бөлігі ЭБ-ның қолданушының әрекетіне әсері болып табылады.
Суггестивті кері байланыс тұтынушының іс-әрекетін бақылайды және түзетеді,
алдағы жұмысына нұсқау береді, анықтамалық және түсіндіруші ақпаратқа үнемі
кіруге мүмкіндік береді. Тұтыну нәтижесі бойынша қатені диагностика жасауды
бақылауда суггестивті кері байланыс білім деңгейін көтеруге нұсқаулар беру
арқылы жұмыстың қорытындысын шығарады.
3. ЭБ көрсетілген оқу ақпаратын компьютерлік визуализациялау
мүмкіндіктерін іске асыру талабы. Талап ақпаратты бейнелеудің қазіргі
заманғы мүмкіндіктерін талдауды (ақпаратты бейнелеу құралдарының техникалық
мүмкіндіктері - компьютерлер, мультимедиа проекторы, виртуальді нақтылық
құралдары мен қазіргі заманғы программалық қамтамасыз ету мүмкіндіктері) ЭБ-
де оқу ақпаратын беру сапасын салыстыру арқылы болжайды.
4. ЭБ-мен жұмыс істеу барысында тұтынушының интеллектульді потенциалының
өсу талабы ойлау стилін (алгоритмдік, көрнекі-бейнелі, теориялық)
қалыптастыру, қиын жағдайда ұтымды немесе вариативті шешім қабылдау
біліктілігін, ақпаратты өңдеу біліктілігін (мәліметтерді өңдеу жүйесін,
ақпаратты-іздеу жүйесі, мәліметтер қоры және т.б. қолдану негізінде)
ұсынады.
5. ЭБ-да тұтынушы материалын берудің жүйелік және құрылымды-
фукнционалдық байланыс талабы.
6. ЭБ-да берілетін ақпараттар циклының үздіксіздігі мен толықтық
талабы, яғни ЭБ немесе сайттардың ақпараттық және коммуникациялық
техникамен жұмыс істеудің бір сеанс шеңберінде ақпараттар циклдың барлық
буындарын орындау мүмкіндігін беруге міндетті.
ЭБ қойылатын дидактикалық талаптар әдістемелік талаптармен тығыз
байланыста. ЭБ қойылатын әдістемелік талаптар нақты берілетін ақпарат
көздерінің өзгешелігі мен ерекшеліктерін, оған сәйкес мәселенің
ерекшелігін, оның түсініктілік аппаратын, оның заңдылықтарын зерттеу
әдістерінің ерекшеліктерін, ақпаратты өңдеудің қазіргі заманғы әдістерін
іске асыру мүмкіндіктерін есепке алуды ұсынады.
Төмендегі психологиялық талаптар барлық ЭБ қойылатын талаптар болып
табылады:
1. ЭБ материалды беру тек қана ауызша-логикалық қана емес, сонымен
қатар сенсорлы-перцепті және ұсынылғын когнитивті үрдістің кезеңдеріне
сәйкес болуы керек. ЭБ танымдық психологиялық үрдістің ерекшеліктерін, яғни
қабылдауды (айрықша көзбен көру, сонымен қатар дыбыс есту, дәм тату), көңіл
аударуды (оның орнықтылығы, шоғырлануы, қосуы, таратуы және көңіл қою
көлемі), ойлауды (теориялық, түсініктілік, теориялы бейнелі, практикалық
көрнекі-бейнелік, практикалық көрнекі іс-әрекеттік), елестету, жадыны
(шапшаң, қысқа уақытта, жедел, ұзақ уақыт бойы, қысқа жадыда ақпараттың
орнын басу құбылысы есепке ала отырып құрылуы керек.
2. ЭБ-да материалды баяндау тұтынушылар мен нақты жас мөлшері және
дайындалу ерекшелігінің лингвистикалық үйлесімділігі мен көлеміне
бағытталуы керек. ЭБ тұтынушылардың білім жүйесі мен тілді білуін есепке
алу арқылы құрылуы қажет.
3. ЭБ бейнелі ойлау сияқты, логикалық ойлауды да дамытуға бағытталуы
қажет.
Техникалық-технологиялық талаптарға мыналар жатады:
1. ЭБ Интернет-навигация, MS Wіndows 98, Me, 2000 және жоғары ортада
қызмет етуі,
2. Жергілікті (компакт-дискі басқа сыртқы ақпарат тасуымалдаушыларда)
және желілік режимде қызмет етуі,
3. Қазіргі заманғы мультимедиа және телекоммуникациялық технологияда
көптеп қолдану,
4. Жұмыс істеу қабілетінің орнықтылығы мен сенімділігі,
5. Гетерогендік (ЭБ ерекшелігінде қарастырылған, әр түрлі
компьютерлерде және басқа да оған ұқсас құралдарда орнықты жұмыс істеу),
1. Ақауларға орнықтылық,
2. Қолданушыны рұқсат етілмеген әрекеттерден сақтаудың бар болуы,
3. Ресурстарды тиімді және дәлелді қолдану,
4. Тестілеушілігі,
5. Инсталяция мен деинсталяцияның қарапайымдығы, сенімділігі және
толықтығы.
Әр түрлі ЭБ-ға байланысты тарату техологиясы бойынша арнайы
технологиялық талаптар қолданылуы мүмкін.
Жергілікті ЭБ қойылатын технологиялық талаптар:
( әр түрлі электронды тасымалдаушыларды қолдану мүмкіндігі;
( электронды және қағаз тасымалдаушыларды қиыстыру мүмкіндігі.
Желілік ЭБ қойылатын технологиялық талаптар:
( жергілікті және желілік режимде жұмыс істеу мүмкіндігі;
( “клиент-сервер” желілік құрылымына бағдар жасау;
( желіде таратылған және таратылмаған физикалық компоненттердің болуы;
( үрдісті басқару құралдарының (жеңіл басқару, тіркеу құралдары,
бақылау, оқу нәтижесін статистикалық талдау) және жалпы ақпараттық қордың
болуы;
( коллективтік жұмыстарды ұйымдастыру құралдарының болуы (ақпаратты
таратушылар мен тұтынушылар арасындағы кері байланыс);
( платформалық және программалық тәуелсіздік.
ЭБ немесе сайттарға қойылатын эргономикалық талаптар тұтынушылардың
жас ерекшеліктері ескеру арқылы құрылады, сонымен қатар пайдаланушының
мотивация деңгейін көтеруді қамтамасыз етеді, ақпаратты бейнелеуге
қойылатын талаптар мен Сайттармен жұмыс жасау режимін орнатады.
Негізгі эргономикалық талаптар тұтынушыға адамгершілікпен қатынас
жасауды, яғни ЭБ достық интерфейсін ұйымдастыру, тұтынушыға қажетті
нәрселерді және әдістемелік нұсқауларды есіне түсіруін, еркін жұмыс
жасауын қамтамасыз ету болып табылады. Осылардың барлығы тұтынушылардың
психологиясына кері әсер етуден қашуға мүмкіндік береді, яғни Интернеттен
қажетті ақпаратты іздеп табуда мейірбандық атмосферасын құрайды.
ЭБ немесе сайттарды құру мен қолдануға қойылатын денсаулық сақтау мен
эргономикалық талаптар есептеуіш техникамен жұмыс істеудің гигиеналық
талаптары мен санитарлық нормаларына сәйкес келеді. ЭБББ талдауда бейне-
дисплейлік терминалмен (БДТ) және дербес ЭЕМ-мен жұмыс істеу барысындағы
демалыс пен жұмыс режиміне қойылатын талаптар үлкен роль атқарады: ЭБ
немесе сайттар жұмыс істеу уақыты есептеуіш техникамен жұмыс істеудің
санитарлық нормасынан аспайтындай құрылуы керек.
Арнайы орта оқу орындарында оқу барысында БДТ немесе ДЭЕМ-да жұмыс
істеу ұзақтығы жұмыс орнын ұйымадастыруға қойылатын гигиеналық талаптарды
сақтағанда мынадай болуы керек:
( бірінші курс студенті үшін – күніне 30 минуттан артық емес;
( екінші, үшінші курс студенттері үшін – күніне 1 сағаттан артық емес:
қосарланған сабақтарда, бірінші сабақта – 30 минут, екінші сабақта – 30
минут, үзілісті, оқу материалын түсіндіруді, оқушылардын сұрауды және т.б.
қосып есептегенде БДТ немесе ДЭЕМ жұмыс істеу аралығы 20 минуттан кем емес;
( үшінші курс студенттері үшін БДТ мен ДЭЕМ-да оқу сабағының ұзақтығын
БДТ немесе ДЭЕМ тікелей жұмыс істеудегі уақытты қосып есептегенде, жалпы
оқу уақытынан 50% кем емес 3 академиялық сағатқа дейін көбейтуге болады.
ЭБ-ның тұтынушылардың жас ерекшеліктеріне және есептеуіш техникамен
жұмыс жасаудың санитарлық нормаларына сәйкес келуі оның негізгі тиімділік
шарттарының бірі болып табылады. Мұндай қойылатын талаптарға сәйкес
келмеушілік тұтушылардың ақпараттың кейбір бөліктерін толық қабылдамауына
(жас ерекшеліктеріне қойылатын талаптар жағдайында) немесе денсаулығының
нашарлауына (санитарлық-гигиеналық талаптар) әкеліп соқтырады.
ЭБ және сайттар қолдану жағдайында жаңа және жоғары деңгейдегі
эстетикалық талаптар іске асырылуы мүмкін.
Эстетикалық талаптар эргономикалық талаптармен тығыз байланысты және
ЭБ-ның қызмет бағытында эстетикалық баптау сәйкестігін, яғни оқу ортасының
графикалық және бейнелеу элементтерінің реттілігі мен айқындылығын, ЭБ
түстік калоритіне сәйкестігін орнатады.
ЭБ-ға қойылатын эстетикалық талаптарды әрқашанда сақтау және есепке
алып отыру міндетті емес.
ЭБ-да құжаттарды дайындауға қойылатын талаптар қолданушыларға арналған
ережелер мен әдістемелік нұсқауларды сауатты және толық дайындау
қажеттілігіне негізделеді.
1. ЭБ жасау мен оны қолдану жасаушылар, тапсырыс берушілер, ЭБ
қолданушылар арасындағы интерфейсті, сонымен қатар, ЭБ компоненттерінің
қызметін меңгеру мен жетілдіру мүмкіндігін қамтамасыз ету мақсатында
жасалған құжаттармен сәйкесінше бірге жүруі керек.
2. ЭБ құжаттары толық және нақты электронды басылымдар мен ресурстарға
сәйкес болуы керек.
3. ЭБ құжаттары ЭБ пайдалану тиімділігін төмендетпеуді қамтамасыз
етуі керек.
4. ЭБ құжаттары жұмыла жұмыс істеуге және ЭБ компоненттерін қайталап
қолдану тиімділігіне мүмкіндік туғызуы керек.
ЭБ екінші тобына қойылатын талаптар жалпы қызмет атқармайды және ЭБББ
жекеше түрлерінде ғана таратылады.
1.2. Электрондық басылымдардың компонненттік
құрамы және оларды жіктеу
Электронды басылымдар және ресурстар
Бүгінгі таңда құрылып отырған форма мен білім беруді ақпараттандырудың
көп образдылығы оқыту процесінің дидактикалық тиімділігін максималды
жетістікке қол жеткізілуге бағытталуы тиіс.Жаңа ақпараттық және
телекоммуникациялық технологиялардың жеке құралдарын сабақтың әртүрлі
ақпараттық-іздеу, эксперименталды-зерттеу және оқу ісіндегі өзіндік жұмыс
түрлерінде,сонымен бірге ақпаратты өңдеу, ұсыну және таратуды оқытуда
комплексті қолдану кезінде ғана жоғары дәрежедегі дидактикалық эфектіге қол
жеткізуге болады.
Әр түрлі салалық үрдістерде бұрыннан белгілі тұтыну ісі түріне қарай
тағайындалған программалық құралдарды ұсынатын, алдыңғы қатарлы әлемдік
деңгейдегі жаңа өңдеулерді ұсынатын көпфункционалды ақпарат беретін
электронды баспаларды (ЭБ) немесе сайттарды жасау, пайдалану арқылы ИКТ
құралдарын комплексті түрде пайдалануды іске асыруға болады.
Мұндай ЭБ-ды сала ісінде пайдаланудың негізгі дидактикалық мақсаты
мәліметті жеткізу, ақпаратты бекіту және қалыптастыру, іскерлік пен
дағдыларын қалыптастыру және жетілдіру, меңгеру мен талдап қорыту болып
табылады.
Көпфункционалды ЭБ мынандай мүмкіндіктері бар:
• Пайдаланушыі әрекетінің әртүрлі өзіндік шығару және ақпаратын
жеткізу формаларын ұйымдастыру;
• Жаңа ақпараттық технологияларды әртүрлі іс-әрекеттерінде, сондай-ақ
ақпаратты тіркеу,жинау, сақтау,өңдеу, интерактивті сұхбат,
объектілерді, туындыларды, үрдістерді модельдеу, лабораторияларды
орындау (виртуалды, нақты құралға алыстан қол жеткезу)және т.б
мүмкіндіктерінің барлық жиынын қолдану;
• Әр түрлі сала үрдісінде мультимедиа, гипермәтін және гипермедиа жүйе
технологиясының мүмкіндіктерін пайдалану.
• Үйренушілердің білім, іскерлік, дағды, нақты сабаққа дайындалу
деңгейі интелектуалды мүмкіндіктерін диагностикалау;
• Жаңа телекоммуникациялық құралдарда ақпараттар ағынын басқаруды
қатамасыз ету;
Жалпы қазіргі кездегі бар БЭ компонентік құрамы
БЭ компонентері болып қарастырылатын оқу ісіне тағайындалған
компьютерлік құралдардың негізгі түрлері:
• Жалпы тағайындалған сервистік программалық құралдар;
• Үйренушілердің білім деңгейін,дағдысын және іскерлігін бақылау және
өлшеу программалық құралдары;
• Электрондық транежерлар;
• Математикалық және имитациялық модульдерге арналған программалық
құралдар;
• Алыстағыға қол жеткізу және виртуалды лабораториялық программалық
құралдары;
• Ақпараттық-іздеу анықтамалық жүйесі;
• Автоматтандырылған білім беру жүйесі(АББЖ);
• Электронды оқулықтар(ЭО);
• Эксперттік оқыту жүйесі (ЭОЖ);
• Интелектуалды оқыту жүйесі(ИББЖ);
• Кәсіптенген әрекетті автоматтандыру құралы (өнеркәсіптік жүйе
немесе олардың оқу үйлестігі);
Жалпы тағайындалған сервистік программалық құралдар ескірген
есептеулерді автоматтандыруға, оқу документерін дайындауға,
экспериментальды зерттеу мәліметтерін өңдеуге қолданылады.Оларды
лабороториялық практиаклық сабақтарда, студентердің өзіндік жұмысын
ұйымдастыруда,курстық және дипломдық жұмыстарын жобалауда пайдалануға
болады.
Үйренушілердің білім деңгейін бақылау және өлшеу программалық
құралдары олардың құрылу жеңілдіктеріне қарай кеңінен қолданылады.
Программалау негіздерінен еш хабары жоқ, тақырыпқа сұрақтар жинақтау және
мүмкін болатын жауаптарды дайындай алатын, оқытушыға көмектесетін,
пайдалана алатын бірнеше инструменталды жүйе-қабықшалар бар.Үйренуші тек
ұсынылған тізімне дұрыс деген бір жауапты таңдайды. Мұндай программалар
оқытушыны бақылау тапсырмаларын тарату және олардың дұрыстығын тексеру
кезіндегі ескірген жұмыстардан босатылады, әсіресе ол жаппай білім беру
шартында көкейтесті меселе. Көпдеңгейлі және жиі білімді бақылау
мүмкіндігі пайда болды. Сонымен бірге қайталау арқылы оқу материалдарын
бекітеді, өзін-өзі бақылай алады.
Электрондық транежерлар практикалық білімі мен дағдысын шыңдауға
арналған.Мұндай құралдар әсіресе қиын жұмыстар және кездейсоқ жағдайлармен
оқыту үшін тиімді.Электрондық транежерлар сонымен бірге есеп шығару білімі
мен дағдысын дамыту үшінде қолданылады.Бұл кезде олар теориядан қысқаша
ақпаратпен қамтамасыз етіп, алжаттығуды әртүлі өзбетінше, бақылау, өзін-өзі
бақылау дәрежелерінде жүргізіледі.
Математикалық және имитациялық модельдеуге арналған программалық
құралдар тәжірбие жүргізу және теориялық зерттеу, физикалық зерттеу жұмысын
есептеумен толықтыру, шекараларын кеңейту үшін қолданылады. Бір жағдайларда
зертттеу объектілері, ал басқасында орнату өлшеулері моделденеді. Мұндай
құралдар қымбат тұратын лабораториялық құрылғыларға кететін шығынды
азайтады. Оқу лабораторияларындағы қәуіпсіздік деңгейін төмендетеді.
Молелдеуші програмалық құралдарға нақты класс моделдерімен-объектілеріне
сратегиялық әрекет жасау мүмкіндіктерін қамтамасыз ететін пәндік
бағдарланған программалық құралдарды жатқыжуға болады.
Ақпараттық-іздеу анықтама програмалық жүйесі әртүрлі ақпараттарды
енгізуге, сақтауға және пайдаланушыға ұсынуға тағайындалған. Мұндай
жүйедегі программаларға әртүрлі ақпаратты әртүрлі белгілеріне қарай жылдам
іздеуді иерхиялық түрде ұйымдастыратын гипермәтіндік және гипермедиялық
программаларды жатқызуға болады. Сондай-ақ барлық мүмкіндігі бар мәліметтер
қоры да кеңінен таралған. Мәліметтерді басқару жүйесі ақпаратты іздеу және
сорттау мүмкіндігін береді.Мәліметтер қорын оқу процесінде оқу
материалдарын беруге, оны сараптама жасауға пайдалануға болады. Оқу
процесінде мәліметтер қоры оқушылардың керекті ақпаратты іздеу, сараптама
жасау мақсатында өзіндік жұмысына пайдалануға ұсынылады.
Автоматандырылған оқыту жүйесі (АОЖ)оқушыларды теориялық
материалдармен таныстыруды, жаттығу және білім деңгейін бақылауын
қамтамасыз ететін, салыстырмалы түрде көлемі аз программалар.
Электронды оқулықтар (ЭО) білім беретін электронды баспалардың
негізгісі болып табылады. ЭО жоғары ғылыми әдістемелік дәрежеде құрылуы,
мамандық және бағытталған пәндердің білім беру стандартына толықтай сәйкес
келуі,стандарт пен программалық дидактикалық бірліктермен анықтанғаны болуы
керек.Сонымен қатар, ЭО оқу процесінде дидактикалық циклы, интерактивті
кері байланыс үзіліссіз түрде жүруін қамтамасыз етуі керек. ЭО ең негізгі
қасиеттерінің бірі-оның қағазтүріндегі нұсқасы (ЭО қағазға басылған
мазмұны) ЭО-тың өзіне тән дидактикалық ерекше қасиетін жоғалтуына әкеледі.
Эксперттік оқыту жүйесі(ЭОЖ) идеялар және жасанды ақыл-ой
(интелект)негізінде жүзеге асады. Мұндай жүйелер сарапшылардың қиын
мәселелерді шешу кезіндегі әрекетін моделдейді. ЭОЖ жаңа білім алуға, нақты
пәндік аймақтағы мәселелерді шешуге және оқушының сұрағына жауап қайтаруға
қабілетті. Сонымен қатар ЭОЖ есепті шешу стратегиясы мен тактикасын шешу
процесінде сұхбат беріп сүйемелдеуді қамтамасыз етеді.Өкінішке орай, ЭОЖ-де
үйреншікті оқушылармен оқу процесіндегі кері байланыс, іске асырылмаған.
Интелектуалды оқыту жүйесі (ИОЖ) жоғары дәрежедегі жүйелер қатарына
жатады. Идеялар жасанды интеллект негізінде іске асырылады.ИОЖ оқу
есептерін шешудің барлық этаптарын оның қойылу принцпінен бастап, шешімін
оптималды бағалауға дейін, оқушы әрекетінің ерекшеліктерін ескере отырып
басқара алады.
Мұндай жүйелер табиғи тілді диологтық қарым-қатынасты қамтамасыз
етеді. Сонымен бірге диалог кезінде, әрекеттің дұрыстығымен қатар шешімін
табу, әректті жоспарлау, бақылау әдістерінің стратегиясын т.б. талқылай
алады.ИОЖ-де оқушы моделі негізінде(оқыту процесінің жүруінде анықталған)
оқытуды басқару рефлексті түрде жүзеге асырылады. Көптеген ИОЖ оқыту
стратегиясын мәліметтерді жинақтау деңгейінде жетілдіре алады. ИОЖ –нің
ерекшелігі олардың құрамында дайын түрдегі негізгі және көмекші оқытумен
әсер етпейді, керсінше оларды генерирует.
Кәсіптенген әрекетті автоматизациялау құралы(қолданбалы программалар
пакеті, CALS-жүйелері және т.б.) ОЭБ құрамында тек оқу пәні ғана емес,
сонымен бірге оқытудың кәсіптенген –бағытталған есептері курстық немесе
дипломдық жұмысын жобалау жолымен шешу құралы ретінде қарастырылады.
Жоғарыда тізіп айтып өткендерден ОЭБ-ы дидактикалық мақсатқа сүене отырып,
оларды практикалық қолдану артықшылығына,ОЭБ мүмкін болатын компоненттер
қасиеттерінің негізінде анықтауға болады. ОЭИ анықтамасы электрондық
басылымның жалпы түсінігінің жанама түрінде жүреді.
Электронды басылым (ЭБ) графикалық, мәтіндік, сөздік, цифрлық,
музыкалық, видио-сурет т.б. ақпаратардан тұрады. Бір электрондық басылымда
ақпараттық (немесе ақпараттық-анықтамалық) источник, ақпаратты құру және
өңдеу, басқарушы құрылым ерекшеленуі мүмкін. Электрондық басылым кез-келген
тасымалданушы құралдарда орындалуы, сондай-ақ электронды компьютерлік
желіде жариялануы мүмкін.
Электрондық баслымдардың типтері
Электронды ақпараттық өнімдер
Мәліметтер қоры
Презентация (демонцтрация)
Электрондық журнал
Электрондық газет
Мултимендиялық жазба
Қағаздағы баспаның және ақпараттық материалдардың электронды берілуі
Ғылыми еңбектер мен мақалалар жинағы
Газеттік журналдық жариялаулар
Нұсқау
Стандарт
Пособие
Практикалық пособие
Оқу құралы
Хрестоматия
Оқу-әдістемелік құралы
Оқу програмасы(курстың,пәннің)
Оқу жоспары(Курстың, пәннің)
Практикум
Биорграфиялық анықтама
Поспект
Католог
Альбом,атлас
Көркем сурет баспасы
Альманах
Антология
Реферативті жинағы
Экспресс-ақиқат
Әдіктемелік нұсқаулар
Тест жинағы
Білім беру стандарты
Лекциялар конспектісі
Жарнамалық-техникалық сипаттама
Зачеттық оқу материалдарының үлгілері
Магистірлік диссертациялар
Дипломдық жоба
Бакалаврлардың аяқталу жұмысы
Курстық жоба
УНИР очеті
Реферат
Программалық өнімдер
Оқу орындарын басқарудың автоматтандырылған жүйесі
Автоматтандырылған ақпараттық-кітапхана жүйесі
Оқытудың әртүрлі технологиясымен қамтамасыз ететін,програмалық
құралдар(хабарлама тақтасы,қашықтықтан кеңес беру және т.б.)
Жүйелік программалармен қамтамасыз ету
Қолданбалы програмалармен қамтамасыз ету
Қолданбалы програмалар пакеті
Оқытудың электрондық құралдарын құруға арналған инструменталдық құралдар.
Электрондық оқулықтар мен оқыту жүйелерін құруға арналған инструменталдық
құралдар .
Электрондық есептер жинағын құруға арналған инструменталдық құралдар.
Электрондық транежерлер құруға арналған инструменталдық құралдар.
Электрондық білімді тексеру және психофизиологиялық тестілеу жүйелерін
құруға арналған инструменталдық құралдар.
Электрондық лаборатоиялық практикумдар құруға арналған инструменталдық
құралдар.
Электрондық оқыту және қалпына келтіру курстарын құруға арналған
инструменталдық құралдар.
Программалы-ақпараттық өнімдер.
Электрондық сөздік.
Электрондық анықтама.
Электрондық энциклопедия.
Ақпараттық-іздеу жүйесі.
Ақпараттық-шешуші жүйе.
Экспертік жүйе.
Оқытудың электрондық құралдары
Теориалық және технологиялық дайындық құралы.
Электронды оқулық.
Электронды оқыту жүйесі.
Білімді бақылаудың электрондық жүйесі.
Практикалық дайындық құралы.
Электронды есептер жинағы.
Электронды транежерлер.
Комплекстік және көмекші құралдар
Электронды оқу курсы.
Электронды қалпына келтіру курсы.
Электронды лаборториялық практикум.
Дамытушы компьютерлік ойындар.
Психофизиологиялық тестілеу құралы.
Арнайы Internet-ресурстар.
Виртуалды кітапхана.
Анықтамалық жүйе.
Internet- католог.
Ақпаратты жіберу сервисі.
Internet-трансляция.
1.3. Ақпараттық сайттарды жасаушыларға берілетін кеңестер және жасау
технологиясы
Сайт ақпараттық технологияда үлкен роль атқарады, үлкен ақпараттар
жиынын автоматты түрде өңдеудiң маңызды құралы болып табылады.
Сайттардағы мәлiметтер қоры мәлiметтермен жұмыс iстеудiң қарапайым,
әрi ыңғайлы құралы болып табылады және өндiрiстiң әр түрлі саласында
қолданылады.
Ақпараттық сайттар (АС) – белгілі бір салаға жататын объектілерді
(процестерді, құбылыстарды) және олардың қасиеттерін және өзара
қатынастарын бейнелейтін, өзіндік аты бар гипермәліметтер жиыны. Салаға
негізделген ақпараттық сайт дегеніміз мәліметтер қорын қамтуға тиісті нақты
дүниенің бір бөлігі болып табылады. Сайттар сала жайлы мәліметтерді
бейнелейді, жинақтайды, ақпараттарды сақтауды және әр түрлі
пайдаланушыларға мәліметтерге ену мүмкіндігін беруі қажет. Бұл үшін
сайттағы мәліметтер саланың негізгі объектісін бейнелейтін кейбір модельге
сәйкес құрылымданған болуы керек. Сайт мәліметтердің банкі немесе
мәліметтер қорының жүйесі деп аталатын, күрделі жүйенің бір бөлігі болып
табылады. Бұл жүйе мәліметтерді орталықта жинақтау және коллективтік
мақсаттарда пайдалануды қамтамасыз ететін, мәліметтер қорынан,
бағдарламалық, техникалық, тілдік, және ұйымдастыру-әдістемелік
құралдарынан тұрады.
Есептеу желiлерiнiң дамуы үлестiрiлген мәлiметтер қорының ролiн
айтарлықтай жоғарылатты. Сервер технологиясы үлестiрiлген деңгейде
мәлiметтердi өңдеудi мәлiметтерге орталықтандырылған ену және басқарумен
ұштастырады.
Ақпараттық сайт жасау технологиясының
иерархиялық моделі
Сервелерде жүйеге келтірілген мәліметтер анықталған логикалық
құрылымда болады, басқаша айтқанда жүйлендірілген мәліметтер қорын басқару
жүйелерін қолдайтын кейбір мәліметтердің берілуінің моделі (мәліметтердің
моделі) сипатталады. Классикалық түрдегі ақпараттық сайт иерархиялық түрде
болады.
Ақпраттық сайттар Web беттердің мазмұнына қарай жүйе келтірілген
гпермәтіндік сітемелерінің нәтижесінде қажетті мәліметті алуға мүмкіндік
беретін электрондық құжаттардың жиыны.
Иерархиялық модельде гиперсілтемелер арасындағы байланысты реттелген
граф (немесе тармақ) көмегімен сипаттауға болады. Иерархиялық моделде
мәліметтердің арасындағы байланыс төмендегі суретте көрсетілген.
1-сурет. Иерархиялық моделдегі байланыс
Ақпараттық сайтты және кез келген электрондық басылымды тіпті қағаз
түріндегі басылымды жасау үшін оның алдымен мазмұнын, яғни иерархиялық
құрылымын анықтау қажет. Оның қажеттілігін төмендегідей етіп көрсетуге
болады:
- біріншіден, мазмұны алдын-ала анықталған басылым тақырыптардың
мазмұндық жағынан қателікке соқтыруын болдырмайды;
- екіншіден, ақпараттық сайт жасаушылар тұтастай бір коллективтен
тұратын болғандықтан ондағы бөлінетін жұмыстардың дер кезінде
аяқталуын қадағалауға көмектеседі;
- үшіншіден, жасалатын жұмыс ауқымын анықтауға көмектеседі;
- төртіншіден, коллектив әр саладан біріктірілетін болғандықтан,
оларға берілетін тапсырманың түрлерін, мөлшерін дәл анықтауға
болады т.б..
Иерархиялық модель, яғни, құрылатын немесе өңделетін ақпараттық
бұтақтың негізгі түсініктерімен және оларды құрудағы сақталуы керек
талаптарға тоқтала кетейік. Жасалатын немесе өңделетін ақпараттық сайттың
иерархиялық мазмұнын құрастыру кезінде оның шыңдарының дайындамасы
анықталады: олар баласы бар немесе баласы жоқ шыңдарды, яғни, бұтақтың
шыбықтарын сипаттайды. Шыбық болып табылмайтын бұтақтың шыңдарының арнай
ұясы болады, оларға не бұта шыбықтары, не шыңдар балаларымен жалғанған
болады. Мұндағы шыңдар деп отырғанымыз, түбірлі түсініктер, яғни,
гиперсілтемесі бар мәтін. Ал шыңдар балалары дегеніміз негізгі гиперсілтеме
арқылы шақырылатын беттегі келесі ақпараттарға негізделген гиперсілтемелер.
Ал бұта шыбықтары файлдарды байланыстыру жолдары. Осы айтылғандарды
дәлелдірек болу үшін, және осындай түсініктерді енгізуге болатындығы
жөнінде келесі мысалды келтірейік:
Мысалы,
2-сурет. Сайттың иерархиялық құрылымының көрнісі.
Мұндағы ақпарат неізгі шың (әкесі) да, ал көрніс, дыбыс, дәм,
иіс оның балалары. Мәтін, сызба, дидар көрніс-тің балалары,
ақпарат-тың немерелері. Сонда кез келген сайттың құрылымын анықтау
барысында әке, бала, немере – сияқты түсініктер қалыптасқан. Ал ақпарат-
көрніс-мәтін бұтақтың бір шыбығын құрайды.
Осыдан кейін барып сайт жасау кезінде қойылатын техникалық талаптарды
айтуға болады, олар төмендегідей болып келеді:
- жасалатын сайт мазмұны алдын ала нақты анықтап алу қажет;
- сайттың мазмұнынна қарай құрушы коллектив құрамы анықталуы қажет;
- қажетті бағдарламалық жабдықтардың түрлерін анықтау және оларды
жинақтау керек;
- иерархиялық құрылымды анықтауда әрбір бұта шыбықтары шектелген болуы
керек, яғни циклдық құрылымда болмауы керек, мұндай байланыстар
тұтынушыны шатастыруға, дұрыс ақпарар ала алмауына әкеп соқтырады.
- сайт жасау барысында түстердің үйлесімділігін ескеру керек, себебі
үйлесімсіз түстер адамды тез шаршатып жүйкесіне әсер етеді;
- сайттың бағытталу саласына сәйкес бағдарламалаудан хабары бар
мамандар шақырылуы керек, себібі сол салаға арналған сайтқа сол
саланың көз-қарасымен қараған жөн – сайттың сапалылығын арттырады;
- бұта шыбықтарына жазылатын негізгі атаулар түбірлі, түсінікті сөз
болуы қажет;
- бұта шыбықтарындағы ұяларға жазылатын түбірлі сөздер тұтастай
алғанда бір мағыналы сөйлем құрағаны, сайтты тұтынушыға өте пайдалы,
яғни өзіне қажетті ақпаратты іздеу кезінде көмектеседі;
- сайт жасауда педагогикалық, психологиялық жетекші мамандардың ат
салысуы өте қажет т.б.
Компьютер жадында иерархиялық мәліметтердің физикалық орналасуын
ұйымдастыру үшін төмендегідей әдістер тобы қолданылады:
• жадының тізбектеле үлестірілуі бойынша сызықтық тізіммен берілуі
(адрестік арифметика, сол тізімдік құрылым),
• байланысқан сызықтық тізіммен берілуі (көрсеткіштер мен
анықтамалықтарды пайдаланатын әдіс).
Иерархиялық ұйымдастырылған мәліметтерді манипуляциялаудың негізгі
операциялары:
• ақпараттардың көрсетілген экземплярын іздеу;
• бір тармақтан басқа тармаққа көшу;
• тармақ ішінде бір жазудан басқа жазуға ауысу;
• көрсетілген орынға жаңа жазуды қою;
• ағымдағы жазуды өшіру және т.б.
Жоғарыда айтылған талаптардың ішіндегі бағдарламалық жабдықтарды
анықтауда, сайт құруға арналған технологиялық редакторларды таңдау немесе
олардың әр түрін пайдалануда бағдарлама құрушылардың алдын ала келісіп,
болашақта кездесетін бағдарламалық қайшылдықтарға жолықпайтындай болуы
керек.
WEB шеберлеріне қысқаша кеңес
1.Егер сіздің беттеріңіз ұзақ уақытты жүктеуді талап етсе, онда
қолданушыларға ескерткеніңіз жөн.
2. Ірі бейнелер мен апплеттерден аулақ болыңыз,олар ұзақ уақыт жүктеледі.
3. Өте ұсақ бейнелерді қосу арқылы, үлкен бейнені аламыз.Үлкен бір ғана
картинаға қарағанда, кішкентай картиналар анағұрлым жылдам жүктеледі.
4. Беттрерді жүктеуді жылдамдату үшін HEGHT,WIDTH, және ALT тэгтерін
қолдануыңызға болады.
5. Бір тұтас баннер өлшемді 468x60 pix (пиксельден) нормадан 15-20кб аспауы
тиіс.
6. Түрлі-түсті көп элементті фондық бейнелерден аулақ болыңыз, олар бетті
оқуға қиындық тудырады.
7. Үнемі сілтемеңізді өзіңіздің қаблеттілігіңізге тексеріңіз.
8. Егер бейне көптеген нүктелерден немесе фотографикалық сапаны қолданса,
онда JPEG форматы тиімді.Ол аз көлемді бейне файлдар үшін.Егер де, бұл
кескін өте үлкен монотонды областармен немесе мәтінмен қолданса, онда GIF
форматы тиімді. Солайша JPEG түсті былғайды және мәтінді майлайды.
9. Кестелерді қолдану-бұл өте тиімді тәсіл, мәтінмен қоса ерекше бейне
үшінде.
10. Статутық жолға ештеңе жазбаңыз, қолданушы сілтемені шерткеннен кейін,
қайда кезігетіні қызықты.
Қандай сайт қандай ортада жасалмасын олардың негізі құраушы
бағдарламалық бірден бір жабдығы ретінде, HTML гипермәтінді бағдарламалау
тілін айтамыз. Және де бұл бағдарламалау тілін білмей сайт құруға бірден
кірісу мүмкін емес, себебі, сайт құруға арналған кез келген редактор осы
тілдің негізінде жұмыс істейді. Басқа бағдарламалық жабдықтарды пайдалану
Web шеберлерінің өзіне жүктеледі немесе маманы шақырылады.
ІІ. тарау. HTML тілінің негіздері және ақпараттық сайтты жасау мен оған
сипаттама.
2.1. HTML тілінің негіздері
2.1.1.Қарпамайым бет құру жолы
HTML бетін қарапайым мәтіндік редактор көмегімен құруға болады.
Солардың бірі Windows-тің "Блокнот" мәтіндік редакторы.
Блокнот- өзіне қажет элементерді ашады. Кез келген блокнотағы программа
былай жазылады:
- Блокнотта жаңа құжат құру терезесін ашамыз;
- Жұмыс өрісіне бағдарламаның қандайда бір бөлігін енгіземіз, әрине ол
html басталып html тэгіннен аяқталуы керек;
- Қарапайым программа жазған бет автоматты түрде *.txt деп сақталынады.
Біз файлдың атын 1 (кез келген таңба жазуға болады).html деп
сақтаймыз да, браузерге енгіземіз немесе сақтаймыз.
- Сонан соң, біз жасаған web-бетімізді web броузерден көре аламыз.
2.1.2. Html тіліндегі бағдарлама құру негізгі құрылымы және фонның,
мәтіннің түстерін енгізу тэгтері
Біздің бірінші Html файлында мәтіннің екі жағын да, жақшаның ішінде
Html тэгтері енгізіледі. Және де ол Html тілінде жазылғандығын көрсетеді.
Сондай ақ Html да көптеген тэгтер кездеседі.
Тэгтердің 2 түрі болады: ашылатын және жабылатын. Жабылатын тэгтің
ашылатын тэгтен айырмашылығы қисық сызықшада. Сонымен ашылатын тэг html
үшін жабылатын тэг html болады. Кейбір жарлықтар үшін жабылатын тэгтер
қажетті түрде болу керек, ал басқа кейбір тэгтер үшін жабылатын тэг қажет
емес.
Әдетте Html беттерінде html тэгтерінен басқа, тағы да негізгі тэгтер бар.
Олардың ішінде head (оған қажетті түрде head). Ол HTML бетінде
тақырыпша жазу үшін керек. Осы жерде атын да жазуға болады. Оның аты
title және title тэгтер арасында жазылу тиіс. Стандартты браузерде
тақырыпша негізгі терезенің басты жақтауының жоғарғы жағында көрсетіледі.
Сонда жалпы бағдарлама денесі келесідей құрылымды суреттейді:
html
head
title Ең алғашқы программа title
head
body
бағдарламаның негізгі денесі
body
html
body, body жарлықтары арасында негізгі программа жазылады.
Фонның және мәтіннің түстерін енгізу
Түс-бұл көптеген текстік элементердің қасиеті. Параграф үшін "түстің"
қасиетін өзгертіп, біз кез келген текстің фрагментін түспен белгілеп ала
аламыз. Құжаттың фоннын немесебасқа элементтің түсін өзгертуге болады. Html
құжатының түстер гаммасы body тэгі ішінде көрсетілетін атрибуттармен
анықталады. Төменде осы атрибуттар тізімі көрсетілген:
Bgcolor - құжат фонының түсін анықтайды.
Text - құжат мәтінінің түсін анықтайды.
Link - құжат мәтінінің белгіленген элементінің түсін анықтайды
(гипермәтіндік сілтемелердің).
Vlink - алдында көрілген құжаттың сілтеме түсін анықтайды.
Alink - тышқан курсоры сілтеме үстіне келгендегі немесе оң жақ шетпесі
басылған жағдайдағы сілтеме түсін анықтайды.
Түс қос-қос үш пар символдармен кодталған. Әр пар оналтылық жүйедегі
негізгі үш түстің (қызыл, жасыл, көк) қоюлығы мен мөлдірлігін көрсетеді.
Олар нөльден (00) 255 (ҒҒ) арасындағы диапазонды қамтиды. Мысалы үшін:
Bgcolor=#FFFFFF - фон түсі, үш түсте бірдей, нәтижесі - ақ түсті.
Text=#000000 - мәтін түсі, үш түсте бірдей, нәтижесі -қара түсті.
Link=#FF0000 - гипермәтіндік сілтеме түсі, қызыл түс - ҒҒ (255), жасыл мен
көк - 00(нөль), нәтиже - қызыл түсті.
Тағы да BODY тэгі background="[файл аты]" атрибутын қабылдай алады. Бұл
атрибут бейнелерді фон ретінде орналастырады. Ал бейнелер жоғарыда
айтылғандай GIF немесе JPEG форматында болу керек.
html
head
title Aлғашқы программа title
head
body
font color="#008000" size="5" (Font color-дағы тырнақшаның ішіне түс
атын "GREEN"(жасыл) деп беруге де болады)
pАбай атындағы Қазақ Ұлттық Педогогикалық Университетi p
body
html
2.1.3. Гипермәтіндік сілтеме.
Гиперсілтеме - бұл басқа Web құжаттарының адресіне байланысты
мәтіннің фрагменті немесе құрамдас объектісі.
Гипермәтіндік сілтемелерді Web-беттерде қолданушылар өз қалауы бойынша
көркемдей н асты сызылуымен, ал графикалық гиперсілтемелер жақтауымен
(рамкамен) ерекшеленеді. Гиперсілтемелерді пайдаланғанда біз құжаттарды
байланысты және құрылымдық түрде жасаймыз. Олар қоданушыға ақпаратты тез
және ыңғайлы алуға мүмкіндік береді.
Сілтемелер басқа құжатты шақыруға құрылыуы мүмкін немесе осы құжаттың
қандайда бір бөлігіне көшуге арналуы мүмкін. Олар келесі түрде болады:
a herf="сілтеменің адресі" текст a
a href="сілтеменің адресі" сілтемені ашатын тэг, ал a жабатын тэг.
Мысалы: a href=http:www.rambler.ru Информатика туралы a
1) Құжат ішіндегі қандай да бір нүктеге сілтеме жасау
Құжат ішіндегі сілтеме келесі түрде болады: a href="#атау" сілтеме
a. Сілтеме жасайтын орын келесі командада болуы тиіс: a name="атау"
текст a. Бұл команда якорь деп аталады. Егер біз сілтемеге мышкамен
бассақ браузер көрсетілген құжаттың бөліміне ауысады, ал браузердің бірінші
жолында якорі бар сөз болады.
2) Басқа құжатқа сілтеме жасау
Басқа құжатқа сілтеме келесі команда түрінде болады: a href="құжат
адресі" мәтін a. Құжат адресі абсолютті немесе қатысты болуы мүмкін.
Абсалютты адрес ол құжаттың интернеттегі орналасқан толық адресі. Қатысты
адресті әдетте сол серверде орналасқан құжатқа сілтеме жасағанда
қолданылады.
Ол келесі түрде болып келеді: "..\жол \ құжаттың аты"
3) Басқа құжат ішіндегі қандай да бір нүктеге сілтеме жасау
Оған келесі команда орындалады:
a href="Құжат аты # таңба аты" сілтеме a.
Target атрибуты сілтемеге тышқанмен басқанда, ол басқа браузер
терезесінде көрсетілуіне мүмкіндік береді. Ол үшін, гиперсілтеме келесі
түрде болады:
a href="Құжаттың аты" Target="_blank"
немесе
a href="Құжаттың аты" Target="_new"
2.1.4. Тізімдерді құрушы тегтер, құжат ішіндегі графика
HTML -да тізімдерді жазу үшін бүкіл тізімге команда және тізімнің әр
жолына команда қажет. Олар:
Нөмірленген тізімдер
Нөмірленген тізімде браузер нөмірлерді өзі қояды. Егер осы тізімнің
бір нөмірін алып тастасақ, онда қалған нөмірлер автоматты түрде өзгереді.
Нөмірленген тізім ol тэгімен ашылады да, ol тэгімен жабылады. Әр бір
элемент li, li тэгтерімен белгіленеді. Type, start, compact -
тэгтің атрибуты.
type - атрибуты нөмірдің түрін көрсетеді.
"А" - үлкен латын әріптері;
"а" - кішкентай латын әріптері;
"I" - үлкен рим цифрлар;
"і" - кішкентай рим цифрлары;
"1"- араб цифрлары.
Егер нөмірдің түрі берілмесе тізім араб цифрларымен жазылады.
start - атрибуты тізім қандай саннан басталатынын көрсетеді. Ол бүтін
сан болуы керек.
compact атрибуты тізімге компакті алгоритмді қолдануға мүмкіндік
береді.
Мысалы:
ol type="1" start="5"
li Бекзат li
li Асем li
li Камшат li ol
Нөмірсіз тізімдер
Нөмірсіз тізімдерде сандардың орнына маркер қойылады. Ол ul тэгімен
ашылады.
type - атрибуты маркердің орнында "дөңгелек" (type= "disc"), "квадрат"
(type="square"), "шеңбер" (type="circle") қойылады.
compact - атрибуты тізімге компактты алгаритмді қолдануға мүмкіндік береді.
Мысалы:
ulli type="disc" карандаш li
li type="square" линейка li
li type="circle" циркуль li ul
Сипаттау және анықтау тізімдері
Сипаттау тізімдері DL, ткрминдердің тізімін және олардың анықтамасы
жазылған тізімдерді айтады. Терминдер DT DT, ал анықтамалар,
сипаттамалар DD DD тегтерінде жазылады. DT тегінсіз жабуға
болмайды.
Мысалы:
dl dtТұрғанбаева А dt
dd мұғалім dd
dtШағатаева Б dt
dd студент dddl
Құжат ішіндегі графика
Web-тің жақсы бір мүмкіндіктерінің бірі. Ол графикалық объекті. Html
құжатқа қосу. Ол img команданың көмегімен жасалынады. Осы команда
беттің түрін жақсартуға мүмтіндік береді.
Суретті мәтінге енгізу үшін келесі тэгтер қажет: img src="url".
Src="url" суреттің қай жерде орнатылғанын көрсетеді. Сурет gif, jpg
форматта сақталуы тиіс. URL адресі абсалютті және қатысты болады.
ALT="мәтін" атрибуты тексті жазады. Әдетте ол суреттің сипаттамасы немесе
аты болады.
ALT - параметірінде жазылған мәтін, ол жәрдем ретінде болады және ол тек
тышқанның көрсеткішін суретке апарғанда ғана шығады.
Мысалы:
img src="1. gif" width=150 height=150 alt="Мұнда қызық сурет"
Heidth="сан" атрибуты суреттің биіктігін беру үшін қолданылады. Егер осы
параметрді бермесе суреттің биіктігі арнайы түрде болады. Осы параметр
суретті созуға немесе кішірейтуге мүмкіндік береді.
Width="сан" атрибуты суреттің енін беру үшін қолданылады.
Align="..." атрибуты браузерге суретті және мәтінді қай жерге орналастыру
керектігін хабарлайды. Егер бұл атрибутты жазбасақ сурет сол жағында, ал
текст оң жағында орналасады. Суретті оң немесе сол жағына орналастырғыңыз
келсе left және righ қолданылады. Ал егер суретті ортаға орналастырғыңыз
келсе center -ді пайдаланамыз.
Border="сан" атрибуты авторға суреттің рамкасының енін анықтауға мүмкіндік
береді.
Мысалы:
img src="1.jpg" border="1"
Vspace="сан" атрибуты суреттің төменгі және үстінгі жағындағы бос орынды
анықтау үшін қажет.
Hspace="сан" атрибуты суреттің оң және сол жағындағы бос орынды анықтау
үшін қажет.
2.1.5. Кесте құру, фреймдер, формалар, терезе, жүгіретін жол
Кесте Table тэгімен басталып Table тэгімен аяқталады. Table
тэгінің бірнеше атрибуттары бар. Олар:
aling - құжат шекарасы бойынша кестені орналастырады. Мәндері: left,
center, right(сол, орта және оң жақтар).
Width - кесте ені. Мәні ретінде пиксел түрінде немесе браузер түрінде
экранының еніне шықандағы пайыз түрінде көрсетуге болады.
Border - кестенің сыртқы рамкасыныңжәне ұяшықтарының рамкасының қалыңдығын
анықтайды (пикселмен). Егер атрибут көрсетілмесе, онда кесте рамкасыз
көрсетіледі.
Cellspacing - кесте ұяшықтары арасындағы арақашықтықты пикселмен анықтайды.
Cellpadding - ұяшық рамкасы мен мәтін арасындағы арақашықтықты пикселмен
анықтайды.
Кестеге caption және caption тэгтері көмегімен кестенің тақырыбын
қоюға болады. Бірақ ол міндетті түрде қойылуы тиіс емес.
Caption align атрибутын қабылдай алады. Оның мәндері ретінде top және
bottom (кестенің жоғарғы және төменгі жағында).Кестенің әрбір жолы tr
тэгімен басталады және tr тэгімен аяқталады.
Tr тэгі келесі түрдегі атрибуттарды қабылдайды:
Align - жол бойынша кесте ұяшықтарындағы мәтнді түзету. Мәндері: right,
center, left ( оң, орта және сол жақбойынша орналастыру).
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Кіріспе ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ...
І. тарау Электрондық басылымдар немесе ақпараттық сайт жасау мен оны
қолдануға қойылатын талаптар және олардың комконенттік құрамы мен
жіктеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... .
1.1 Электрондық басылымдарды жасау мен оны қолдануға қойылатын
талаптар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ...
1.2 Электрондық басылымдардың компонненттік құрамы және оларды
жіктеу ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... .
1.3 Ақпараттық сайттарды жасаушыларға берілетін кеңестер және жасау
технологиясы ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ..
ІІ. тарауHTML тілінің негіздері және ақпараттық сайтты жасау мен оған
сипаттама ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ..
2.1 HTML тілінің
негіздері ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ..
2.1.1 Қарапайым бет
құру ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ..
2.1.2 HTML тіліндегі бағдарлама құру негізгі құрылымы және фонның,
мәтіннің түстерін енгізу
тегтері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
..
2.1.3 Гипермәтіндік
сілтеме ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... .
2.1.4 Тізімдерді құрушы тегтер, құжат ішіндегі
графика ... ... ... ... ... ... ... ..
2.1.5 Кесте құру, фреймдер, формалар, терезе, жүгіретін жол, апплет, web
беттегі
мультимедиа ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... .
2.1.6 HTML тілі бойынша анықтамалық
жүйе ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ...
2.2 Ақпараттық жүйені оқыту кафедрасынның ақпараттық сайттын жасау
және оған
сипаттама ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
Қорытынды ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ... ... ... ... ... ... .. ...
Пайдаланылған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...
... ... ...
Бағдарлама листингі
Кіріспе
Ақпараттық және коммуникациялық технологиялардың мүмкіндігі
қазіргі кезде күрт арта бастады және Интернет жаһандық желісінің пайда
болуымен қатар адам өмірінің барлық салаларына, оның ішінде білім беру
саласына енуімен кеңейе түсуде.
Қазіргі уақытта 20-дан астам ауқымды желілер (глобальный сеть) бар.
Солардың ішінен ең танымалысы "ИНТЕРНЕТ" желісі. Интернет - өзара
байланысқан компьютер мен компьютер желілерінің жиынтығы. Ол жер шарын
қамтып жатқан бүкіл әлемдік ақпарат жүйесі болып табылады.
1969 жылы АҚШ-та, осы елдің қорғаныс министрінің тапсырысы бойынша
жасалған.
Бұл желі алғашында оқу орындарын, әскери желілерді біріктірген желі
болып табылады. Ұзамай бұған файлдарды, электрнды почтаны және жөнелту
тізімін беру мүмкіндіктерін беру қосылды. Осылай бір-бірімен жалғасқан
желілерден тұратын интернет дүниеге келді. Ең танымалысы электронды почта E-
mail, WWW мәліметтер базасы. WWW қызметтері құжатар үшін арнайы
программалар баузерлер болып табылады. Олар құжаттарды экранда көрсете
алады. Браузер көмегі арқылы біз WWW құжат көпшілігіне шыға аламыз.
Енді осы интернеттегі барлық ақпаратты тасымалдаушы немесе броузерлер
арқылы пайдаланушыға ұсынушы құралы ретінде web беттерді айтатын болсақ,
онда оның қалай жасалатындығын, қалай құрастырылатындығын алдын ала
анықтау бүгінгі жасалатын немесе жасалып жатқан сайттардың өзекті
мәселесінің бірі. Осындай мәселелерді шешуге көмекші құрал болады деген
оймен дипломдық жұмысты интернеттегі бағдарламалау тілі HTML-ді пайдалана
отырып Ақпаратты жүйені оқыту кафедрасының ақпараттық сайтын жасау
мәселесіне арнаймыз. Сайттарды жасаудың өзі бүгінгі күнде талғамға
байланысты әр түрге ие болуда, сондай-ақ олардың дайын шаблондарын да
сатып алуға болады. Олардың бәрі тұтынушыға бағытталуы тиіс, өйткені олар
көп жағдайларда ақпаратты-энциклопедиялы болады.
Ашық электрондық басылымдар немесе сайттар қандай да бір сәтте
тууымен одан кейін бірте – бірте эволюциялық жүйе бола отырып жаңартылып,
түзетіліп, кеңейтіліп отыруымен сипатталады.
Сонымен, жоғарыдағы айтылғандарды негізге ала отырып, дипломдық
жұмыстың мақсаты келесідей болып анықталды:
- гипер мәтінді бағдарламалау тілінің негізін әдістемелеік құрал ретінде
ұсыну;
- ақпараттық сайт жасаудың мүмкіндігінше біріңғай технологиясын ұсыну;
- ақпараттық сайттарға қойылатын талаптарды анықтау;
Дипломдық жұмыстың мақсаттары бойынша зерттеу барысында алынған
нәтижелер ретінде HTML тілінің негізін, ақпараттық сайт Ақпараттық
жүйелерді оқыту кафедрасы жасау мен сайт жасау технологиясын айтуға
болады.
І тарау. Электрондық басылымдар немесе ақпараттық сайт жасау мен оны
қолдануға қойылатын талаптар және олардың компоненттік құрамы мен жіктеу
1.1. Электрондық басылымдарды жасау мен оны қолдануға қойылатын талаптар
Ақпараттық сайттар деп – әлемдік желі арқылы таратылатын, яғни
жарияланатын электрондық басылымдарды айтамыз. Электрондық басылымдар,
олар кәдімгі қағаз басылымдардың электрондық аналогы. Дегенмен де
электрондық басылымдар қағаз басылымдарға қарағанда бірқатар өзіндік
артықшылықтарымен қатар кемшіліктерімен де ерекшеленеді. Дипломдық
жұмыстың негізгі мақсаттарының бірі осындай мәселелерді ескере отырып, яғни
оларға қойылатын талаптарды алдын ала анықтап алу болып табылады. Тек осы
талаптар анықталғаннан кейін ғана барып, сайт жасаудың технологиясын
ұсынуға болатындығы белгілі. Ендеше алдымен жалпы барлық электрондық
басылымдарға (ЭБ) қойылатын талаптарға тоқтала кетейік.
ЭБ жасау үрдісі психологиялық-педагогикалық, техникалық-
технологиялық, эстетикалық және эргономикалық жүйе талаптарына жауап
беретін ЭБ өнеркәсібін қамтамасыз етуі керек. ЭБ мен оларға қойылатын
талаптарды бірнеше әртүрлі критерийлеріне сәйкес топтастыруға болды.
ЭБ қойылатын барлық талаптарды екі негізгі топқа бөлуге болады:
барлығына қатысты білім беру деңгейіне сәйкес инвариантты талаптар, ЭБ
және арнайы талаптар, барлық жалпы, орта, жоғары кәсіптік, қосымша білім
беруде, сонымен қатар мүмкіндігі шектеулі адамдардаға қойылатын талаптар.
ЭБ дәстүрлі оқу басылымдарына, оқулық немесе әдістемелік құралдарға
қойылатын стандартты дидактикалық талаптарға жауап беруі керек.
Дидактикалық талаптар оқытудың ерекше заңдылықтарына және сәйкесінше
оқытудың дидактикалық принциптеріне сәйкес болады. Ары қарай бірінші топқа
қойылатын талаптарға жататын ЭБ-на қойылатын дәстүрлі дидактикалық талаптар
қарастырылады.
1. ЭБ қолданып оқытудың ғылымилық талабы ЭБ жалпы қарастырылатын
материалының мазмұнын беруде соңғы ғылым жетістіктерін есепке ала отырып,
баяндаудың жеткілікті тереңдігін, ғылыми дұрыстығын білдіреді. ЭБ көмегімен
жарияланатын материалды меңгеру үрдісі қазіргі заманғы ғылыми таным
әдістеріне: тәжірибе, салыстыру, бақылау, абстракциялау, жалпылау,
нақтылау, үйлестіру, индукция және дедукция, модельдеу әдісі, яғни
математикалық сонымен қатар, жүйелік талдау әдісіне сәйкес құрылуы қажет.
2. ЭБ арқылы іске асырылатын оқытудың түсініктілік талабы
пайдаланушылардың жекеше және жас ерекшеліктеріне сәйкес ондағы
материалдардың теориялық қиындық дәрежесі мен тереңдігін анықтау қажеттігін
білдіреді.
3. Оқытуды проблемалық қамтамасыз ету талабы оқу-танымдық іс-әрекет
түрі мен мәніне негізделген. ЭБ көмегімен осындай дидактикалық талаптардың
орындалу деңгейі дәстүрлі оқулықтар мен құралдарды пайдаланудан едәуір
жоғары болуы мүмкін.
4. Оқытудың көрнекілік талабын қамтамасыз ету оқытылатын объектілерді,
олардың макетін немесе моделін сезіммен қабылдауын және оларды оқушылардың
өздерінің бақылауын ескеру қажеттігін білдіреді. ЭБ жағдайында оқытудың
көрнекілік талабын қамтамасыз ету жаңа негізде және біршама жоғарғы
деңгейде іске асырылады. Виртуальді нақтылық жүйесін тарату алдағы уақытта
тек қана көрнекілік қана емес, оны пайдаланудың полисенсорлығы жайлы айтуға
мүмкіндік береді.
5. ЭБ қолданудың жүйелілік және тізбекті талаптары пайдаланушылардың
тұтыну бойынша анықталған ақпараттарды тізбекті меңгеруін қамтамасыз етуді
білдіреді. Білім, біліктілік пен дағды қатаң логикалық ретте және өмірде
қолданатындай анықталған жүйеде қалыптасуы қажет. Ол үшін:
◆ ақпаратты жүйеленген және құрылымдық түрде беру керек;
◆ өткенде, сонымен қатар, болашақта жарияланатын ақпаратының әрбір
бөлігін ұйымдастырудағы қалыптасатын білім, біліктілік пен дағдыны
ескеру;
◆ жарияланатын материалдың өндіріс аралық байланысын ескеру;
◆ жарияланатын материалы мен пайдаланушы әсерлердің берілу тізбегін
мұқият ойластыру, әрбір қадамды тұтынушыға қатысты дәлелдеу;
◆ логикалық түрде анықталатын жариялану үрдісін тізбектеп құру;
7. ЭБ қолданудағы ақпаратты меңгерудің беріктік талабы.
8. ЭБ ақпаратты беруші, дамытушы және тәрбиелік қызметтерінің бірлігі
талабы.
ЭБ-да және әр түрлі мақсаттардағы дәстүрлі басылымдарға қойылатын
талаптар сияқты дәстүрлі дидактикалық талаптардан басқа ЭБ құру және қызмет
етуіне жағдай жасайтын қазіргі заманғы ақпараттық және телекоммуникациялық
технологиялардың жетістіктерін қолдануға негізделген ЭБ-на ерекше
дидактикалық талаптар қойылады.
1. Бейімділік талабы тұтынушының өзіндік мүмкіндігіне қарай ЭБ-на
бейімділігін білдіреді. Ол пайдаланушының тұтыну үрдісінің білім мен
біліктілік деңгейіне үйренуін, психологиялық ерекшеліктерін, икемділігін
білдіреді. ЭБ бейімделудің үш деңгейі бар. Бейімделудің бірінші деңгейі
тұтынушылардың қажетті материалын өзіне сай неғұрлым жекеше мүмкіндіктерін
таңдап алуы болып саналады. Бейімделудің екінші деңгейі ақпараттың берілу
әдісі мен мазмұны ұсынылатын нәтижелер негізінде тұтынушының жағдайына
диагностика жасауды жобалайды. Бейімделудің үшінші деңгейі ашық жағдайда,
яғни мүмкін қолданушыларды топтауды ұсынбайды және бағдарламалардың
авторлары тұтынушылардың қалайда көп мөлшерін қамту үшін оның көптеген
нұсқаларын жасауға ұмтылады.
2. Интерактивтік талабы жариялау үрдісінде тұтынушының ЭБ-мен өзара
әрекетінің орын алу қажеттілігін білдіреді. ЭБ құралдары интерактивті
сұхбат пен суггестивті (ағылшынның suggest-ұсыну, кеңес беру сөзінен
шыққан) кері байланысты қамтамасыз етуі керек. Сұхбат ұйымдастырудың
маңызды құрамды бөлігі ЭБ-ның қолданушының әрекетіне әсері болып табылады.
Суггестивті кері байланыс тұтынушының іс-әрекетін бақылайды және түзетеді,
алдағы жұмысына нұсқау береді, анықтамалық және түсіндіруші ақпаратқа үнемі
кіруге мүмкіндік береді. Тұтыну нәтижесі бойынша қатені диагностика жасауды
бақылауда суггестивті кері байланыс білім деңгейін көтеруге нұсқаулар беру
арқылы жұмыстың қорытындысын шығарады.
3. ЭБ көрсетілген оқу ақпаратын компьютерлік визуализациялау
мүмкіндіктерін іске асыру талабы. Талап ақпаратты бейнелеудің қазіргі
заманғы мүмкіндіктерін талдауды (ақпаратты бейнелеу құралдарының техникалық
мүмкіндіктері - компьютерлер, мультимедиа проекторы, виртуальді нақтылық
құралдары мен қазіргі заманғы программалық қамтамасыз ету мүмкіндіктері) ЭБ-
де оқу ақпаратын беру сапасын салыстыру арқылы болжайды.
4. ЭБ-мен жұмыс істеу барысында тұтынушының интеллектульді потенциалының
өсу талабы ойлау стилін (алгоритмдік, көрнекі-бейнелі, теориялық)
қалыптастыру, қиын жағдайда ұтымды немесе вариативті шешім қабылдау
біліктілігін, ақпаратты өңдеу біліктілігін (мәліметтерді өңдеу жүйесін,
ақпаратты-іздеу жүйесі, мәліметтер қоры және т.б. қолдану негізінде)
ұсынады.
5. ЭБ-да тұтынушы материалын берудің жүйелік және құрылымды-
фукнционалдық байланыс талабы.
6. ЭБ-да берілетін ақпараттар циклының үздіксіздігі мен толықтық
талабы, яғни ЭБ немесе сайттардың ақпараттық және коммуникациялық
техникамен жұмыс істеудің бір сеанс шеңберінде ақпараттар циклдың барлық
буындарын орындау мүмкіндігін беруге міндетті.
ЭБ қойылатын дидактикалық талаптар әдістемелік талаптармен тығыз
байланыста. ЭБ қойылатын әдістемелік талаптар нақты берілетін ақпарат
көздерінің өзгешелігі мен ерекшеліктерін, оған сәйкес мәселенің
ерекшелігін, оның түсініктілік аппаратын, оның заңдылықтарын зерттеу
әдістерінің ерекшеліктерін, ақпаратты өңдеудің қазіргі заманғы әдістерін
іске асыру мүмкіндіктерін есепке алуды ұсынады.
Төмендегі психологиялық талаптар барлық ЭБ қойылатын талаптар болып
табылады:
1. ЭБ материалды беру тек қана ауызша-логикалық қана емес, сонымен
қатар сенсорлы-перцепті және ұсынылғын когнитивті үрдістің кезеңдеріне
сәйкес болуы керек. ЭБ танымдық психологиялық үрдістің ерекшеліктерін, яғни
қабылдауды (айрықша көзбен көру, сонымен қатар дыбыс есту, дәм тату), көңіл
аударуды (оның орнықтылығы, шоғырлануы, қосуы, таратуы және көңіл қою
көлемі), ойлауды (теориялық, түсініктілік, теориялы бейнелі, практикалық
көрнекі-бейнелік, практикалық көрнекі іс-әрекеттік), елестету, жадыны
(шапшаң, қысқа уақытта, жедел, ұзақ уақыт бойы, қысқа жадыда ақпараттың
орнын басу құбылысы есепке ала отырып құрылуы керек.
2. ЭБ-да материалды баяндау тұтынушылар мен нақты жас мөлшері және
дайындалу ерекшелігінің лингвистикалық үйлесімділігі мен көлеміне
бағытталуы керек. ЭБ тұтынушылардың білім жүйесі мен тілді білуін есепке
алу арқылы құрылуы қажет.
3. ЭБ бейнелі ойлау сияқты, логикалық ойлауды да дамытуға бағытталуы
қажет.
Техникалық-технологиялық талаптарға мыналар жатады:
1. ЭБ Интернет-навигация, MS Wіndows 98, Me, 2000 және жоғары ортада
қызмет етуі,
2. Жергілікті (компакт-дискі басқа сыртқы ақпарат тасуымалдаушыларда)
және желілік режимде қызмет етуі,
3. Қазіргі заманғы мультимедиа және телекоммуникациялық технологияда
көптеп қолдану,
4. Жұмыс істеу қабілетінің орнықтылығы мен сенімділігі,
5. Гетерогендік (ЭБ ерекшелігінде қарастырылған, әр түрлі
компьютерлерде және басқа да оған ұқсас құралдарда орнықты жұмыс істеу),
1. Ақауларға орнықтылық,
2. Қолданушыны рұқсат етілмеген әрекеттерден сақтаудың бар болуы,
3. Ресурстарды тиімді және дәлелді қолдану,
4. Тестілеушілігі,
5. Инсталяция мен деинсталяцияның қарапайымдығы, сенімділігі және
толықтығы.
Әр түрлі ЭБ-ға байланысты тарату техологиясы бойынша арнайы
технологиялық талаптар қолданылуы мүмкін.
Жергілікті ЭБ қойылатын технологиялық талаптар:
( әр түрлі электронды тасымалдаушыларды қолдану мүмкіндігі;
( электронды және қағаз тасымалдаушыларды қиыстыру мүмкіндігі.
Желілік ЭБ қойылатын технологиялық талаптар:
( жергілікті және желілік режимде жұмыс істеу мүмкіндігі;
( “клиент-сервер” желілік құрылымына бағдар жасау;
( желіде таратылған және таратылмаған физикалық компоненттердің болуы;
( үрдісті басқару құралдарының (жеңіл басқару, тіркеу құралдары,
бақылау, оқу нәтижесін статистикалық талдау) және жалпы ақпараттық қордың
болуы;
( коллективтік жұмыстарды ұйымдастыру құралдарының болуы (ақпаратты
таратушылар мен тұтынушылар арасындағы кері байланыс);
( платформалық және программалық тәуелсіздік.
ЭБ немесе сайттарға қойылатын эргономикалық талаптар тұтынушылардың
жас ерекшеліктері ескеру арқылы құрылады, сонымен қатар пайдаланушының
мотивация деңгейін көтеруді қамтамасыз етеді, ақпаратты бейнелеуге
қойылатын талаптар мен Сайттармен жұмыс жасау режимін орнатады.
Негізгі эргономикалық талаптар тұтынушыға адамгершілікпен қатынас
жасауды, яғни ЭБ достық интерфейсін ұйымдастыру, тұтынушыға қажетті
нәрселерді және әдістемелік нұсқауларды есіне түсіруін, еркін жұмыс
жасауын қамтамасыз ету болып табылады. Осылардың барлығы тұтынушылардың
психологиясына кері әсер етуден қашуға мүмкіндік береді, яғни Интернеттен
қажетті ақпаратты іздеп табуда мейірбандық атмосферасын құрайды.
ЭБ немесе сайттарды құру мен қолдануға қойылатын денсаулық сақтау мен
эргономикалық талаптар есептеуіш техникамен жұмыс істеудің гигиеналық
талаптары мен санитарлық нормаларына сәйкес келеді. ЭБББ талдауда бейне-
дисплейлік терминалмен (БДТ) және дербес ЭЕМ-мен жұмыс істеу барысындағы
демалыс пен жұмыс режиміне қойылатын талаптар үлкен роль атқарады: ЭБ
немесе сайттар жұмыс істеу уақыты есептеуіш техникамен жұмыс істеудің
санитарлық нормасынан аспайтындай құрылуы керек.
Арнайы орта оқу орындарында оқу барысында БДТ немесе ДЭЕМ-да жұмыс
істеу ұзақтығы жұмыс орнын ұйымадастыруға қойылатын гигиеналық талаптарды
сақтағанда мынадай болуы керек:
( бірінші курс студенті үшін – күніне 30 минуттан артық емес;
( екінші, үшінші курс студенттері үшін – күніне 1 сағаттан артық емес:
қосарланған сабақтарда, бірінші сабақта – 30 минут, екінші сабақта – 30
минут, үзілісті, оқу материалын түсіндіруді, оқушылардын сұрауды және т.б.
қосып есептегенде БДТ немесе ДЭЕМ жұмыс істеу аралығы 20 минуттан кем емес;
( үшінші курс студенттері үшін БДТ мен ДЭЕМ-да оқу сабағының ұзақтығын
БДТ немесе ДЭЕМ тікелей жұмыс істеудегі уақытты қосып есептегенде, жалпы
оқу уақытынан 50% кем емес 3 академиялық сағатқа дейін көбейтуге болады.
ЭБ-ның тұтынушылардың жас ерекшеліктеріне және есептеуіш техникамен
жұмыс жасаудың санитарлық нормаларына сәйкес келуі оның негізгі тиімділік
шарттарының бірі болып табылады. Мұндай қойылатын талаптарға сәйкес
келмеушілік тұтушылардың ақпараттың кейбір бөліктерін толық қабылдамауына
(жас ерекшеліктеріне қойылатын талаптар жағдайында) немесе денсаулығының
нашарлауына (санитарлық-гигиеналық талаптар) әкеліп соқтырады.
ЭБ және сайттар қолдану жағдайында жаңа және жоғары деңгейдегі
эстетикалық талаптар іске асырылуы мүмкін.
Эстетикалық талаптар эргономикалық талаптармен тығыз байланысты және
ЭБ-ның қызмет бағытында эстетикалық баптау сәйкестігін, яғни оқу ортасының
графикалық және бейнелеу элементтерінің реттілігі мен айқындылығын, ЭБ
түстік калоритіне сәйкестігін орнатады.
ЭБ-ға қойылатын эстетикалық талаптарды әрқашанда сақтау және есепке
алып отыру міндетті емес.
ЭБ-да құжаттарды дайындауға қойылатын талаптар қолданушыларға арналған
ережелер мен әдістемелік нұсқауларды сауатты және толық дайындау
қажеттілігіне негізделеді.
1. ЭБ жасау мен оны қолдану жасаушылар, тапсырыс берушілер, ЭБ
қолданушылар арасындағы интерфейсті, сонымен қатар, ЭБ компоненттерінің
қызметін меңгеру мен жетілдіру мүмкіндігін қамтамасыз ету мақсатында
жасалған құжаттармен сәйкесінше бірге жүруі керек.
2. ЭБ құжаттары толық және нақты электронды басылымдар мен ресурстарға
сәйкес болуы керек.
3. ЭБ құжаттары ЭБ пайдалану тиімділігін төмендетпеуді қамтамасыз
етуі керек.
4. ЭБ құжаттары жұмыла жұмыс істеуге және ЭБ компоненттерін қайталап
қолдану тиімділігіне мүмкіндік туғызуы керек.
ЭБ екінші тобына қойылатын талаптар жалпы қызмет атқармайды және ЭБББ
жекеше түрлерінде ғана таратылады.
1.2. Электрондық басылымдардың компонненттік
құрамы және оларды жіктеу
Электронды басылымдар және ресурстар
Бүгінгі таңда құрылып отырған форма мен білім беруді ақпараттандырудың
көп образдылығы оқыту процесінің дидактикалық тиімділігін максималды
жетістікке қол жеткізілуге бағытталуы тиіс.Жаңа ақпараттық және
телекоммуникациялық технологиялардың жеке құралдарын сабақтың әртүрлі
ақпараттық-іздеу, эксперименталды-зерттеу және оқу ісіндегі өзіндік жұмыс
түрлерінде,сонымен бірге ақпаратты өңдеу, ұсыну және таратуды оқытуда
комплексті қолдану кезінде ғана жоғары дәрежедегі дидактикалық эфектіге қол
жеткізуге болады.
Әр түрлі салалық үрдістерде бұрыннан белгілі тұтыну ісі түріне қарай
тағайындалған программалық құралдарды ұсынатын, алдыңғы қатарлы әлемдік
деңгейдегі жаңа өңдеулерді ұсынатын көпфункционалды ақпарат беретін
электронды баспаларды (ЭБ) немесе сайттарды жасау, пайдалану арқылы ИКТ
құралдарын комплексті түрде пайдалануды іске асыруға болады.
Мұндай ЭБ-ды сала ісінде пайдаланудың негізгі дидактикалық мақсаты
мәліметті жеткізу, ақпаратты бекіту және қалыптастыру, іскерлік пен
дағдыларын қалыптастыру және жетілдіру, меңгеру мен талдап қорыту болып
табылады.
Көпфункционалды ЭБ мынандай мүмкіндіктері бар:
• Пайдаланушыі әрекетінің әртүрлі өзіндік шығару және ақпаратын
жеткізу формаларын ұйымдастыру;
• Жаңа ақпараттық технологияларды әртүрлі іс-әрекеттерінде, сондай-ақ
ақпаратты тіркеу,жинау, сақтау,өңдеу, интерактивті сұхбат,
объектілерді, туындыларды, үрдістерді модельдеу, лабораторияларды
орындау (виртуалды, нақты құралға алыстан қол жеткезу)және т.б
мүмкіндіктерінің барлық жиынын қолдану;
• Әр түрлі сала үрдісінде мультимедиа, гипермәтін және гипермедиа жүйе
технологиясының мүмкіндіктерін пайдалану.
• Үйренушілердің білім, іскерлік, дағды, нақты сабаққа дайындалу
деңгейі интелектуалды мүмкіндіктерін диагностикалау;
• Жаңа телекоммуникациялық құралдарда ақпараттар ағынын басқаруды
қатамасыз ету;
Жалпы қазіргі кездегі бар БЭ компонентік құрамы
БЭ компонентері болып қарастырылатын оқу ісіне тағайындалған
компьютерлік құралдардың негізгі түрлері:
• Жалпы тағайындалған сервистік программалық құралдар;
• Үйренушілердің білім деңгейін,дағдысын және іскерлігін бақылау және
өлшеу программалық құралдары;
• Электрондық транежерлар;
• Математикалық және имитациялық модульдерге арналған программалық
құралдар;
• Алыстағыға қол жеткізу және виртуалды лабораториялық программалық
құралдары;
• Ақпараттық-іздеу анықтамалық жүйесі;
• Автоматтандырылған білім беру жүйесі(АББЖ);
• Электронды оқулықтар(ЭО);
• Эксперттік оқыту жүйесі (ЭОЖ);
• Интелектуалды оқыту жүйесі(ИББЖ);
• Кәсіптенген әрекетті автоматтандыру құралы (өнеркәсіптік жүйе
немесе олардың оқу үйлестігі);
Жалпы тағайындалған сервистік программалық құралдар ескірген
есептеулерді автоматтандыруға, оқу документерін дайындауға,
экспериментальды зерттеу мәліметтерін өңдеуге қолданылады.Оларды
лабороториялық практиаклық сабақтарда, студентердің өзіндік жұмысын
ұйымдастыруда,курстық және дипломдық жұмыстарын жобалауда пайдалануға
болады.
Үйренушілердің білім деңгейін бақылау және өлшеу программалық
құралдары олардың құрылу жеңілдіктеріне қарай кеңінен қолданылады.
Программалау негіздерінен еш хабары жоқ, тақырыпқа сұрақтар жинақтау және
мүмкін болатын жауаптарды дайындай алатын, оқытушыға көмектесетін,
пайдалана алатын бірнеше инструменталды жүйе-қабықшалар бар.Үйренуші тек
ұсынылған тізімне дұрыс деген бір жауапты таңдайды. Мұндай программалар
оқытушыны бақылау тапсырмаларын тарату және олардың дұрыстығын тексеру
кезіндегі ескірген жұмыстардан босатылады, әсіресе ол жаппай білім беру
шартында көкейтесті меселе. Көпдеңгейлі және жиі білімді бақылау
мүмкіндігі пайда болды. Сонымен бірге қайталау арқылы оқу материалдарын
бекітеді, өзін-өзі бақылай алады.
Электрондық транежерлар практикалық білімі мен дағдысын шыңдауға
арналған.Мұндай құралдар әсіресе қиын жұмыстар және кездейсоқ жағдайлармен
оқыту үшін тиімді.Электрондық транежерлар сонымен бірге есеп шығару білімі
мен дағдысын дамыту үшінде қолданылады.Бұл кезде олар теориядан қысқаша
ақпаратпен қамтамасыз етіп, алжаттығуды әртүлі өзбетінше, бақылау, өзін-өзі
бақылау дәрежелерінде жүргізіледі.
Математикалық және имитациялық модельдеуге арналған программалық
құралдар тәжірбие жүргізу және теориялық зерттеу, физикалық зерттеу жұмысын
есептеумен толықтыру, шекараларын кеңейту үшін қолданылады. Бір жағдайларда
зертттеу объектілері, ал басқасында орнату өлшеулері моделденеді. Мұндай
құралдар қымбат тұратын лабораториялық құрылғыларға кететін шығынды
азайтады. Оқу лабораторияларындағы қәуіпсіздік деңгейін төмендетеді.
Молелдеуші програмалық құралдарға нақты класс моделдерімен-объектілеріне
сратегиялық әрекет жасау мүмкіндіктерін қамтамасыз ететін пәндік
бағдарланған программалық құралдарды жатқыжуға болады.
Ақпараттық-іздеу анықтама програмалық жүйесі әртүрлі ақпараттарды
енгізуге, сақтауға және пайдаланушыға ұсынуға тағайындалған. Мұндай
жүйедегі программаларға әртүрлі ақпаратты әртүрлі белгілеріне қарай жылдам
іздеуді иерхиялық түрде ұйымдастыратын гипермәтіндік және гипермедиялық
программаларды жатқызуға болады. Сондай-ақ барлық мүмкіндігі бар мәліметтер
қоры да кеңінен таралған. Мәліметтерді басқару жүйесі ақпаратты іздеу және
сорттау мүмкіндігін береді.Мәліметтер қорын оқу процесінде оқу
материалдарын беруге, оны сараптама жасауға пайдалануға болады. Оқу
процесінде мәліметтер қоры оқушылардың керекті ақпаратты іздеу, сараптама
жасау мақсатында өзіндік жұмысына пайдалануға ұсынылады.
Автоматандырылған оқыту жүйесі (АОЖ)оқушыларды теориялық
материалдармен таныстыруды, жаттығу және білім деңгейін бақылауын
қамтамасыз ететін, салыстырмалы түрде көлемі аз программалар.
Электронды оқулықтар (ЭО) білім беретін электронды баспалардың
негізгісі болып табылады. ЭО жоғары ғылыми әдістемелік дәрежеде құрылуы,
мамандық және бағытталған пәндердің білім беру стандартына толықтай сәйкес
келуі,стандарт пен программалық дидактикалық бірліктермен анықтанғаны болуы
керек.Сонымен қатар, ЭО оқу процесінде дидактикалық циклы, интерактивті
кері байланыс үзіліссіз түрде жүруін қамтамасыз етуі керек. ЭО ең негізгі
қасиеттерінің бірі-оның қағазтүріндегі нұсқасы (ЭО қағазға басылған
мазмұны) ЭО-тың өзіне тән дидактикалық ерекше қасиетін жоғалтуына әкеледі.
Эксперттік оқыту жүйесі(ЭОЖ) идеялар және жасанды ақыл-ой
(интелект)негізінде жүзеге асады. Мұндай жүйелер сарапшылардың қиын
мәселелерді шешу кезіндегі әрекетін моделдейді. ЭОЖ жаңа білім алуға, нақты
пәндік аймақтағы мәселелерді шешуге және оқушының сұрағына жауап қайтаруға
қабілетті. Сонымен қатар ЭОЖ есепті шешу стратегиясы мен тактикасын шешу
процесінде сұхбат беріп сүйемелдеуді қамтамасыз етеді.Өкінішке орай, ЭОЖ-де
үйреншікті оқушылармен оқу процесіндегі кері байланыс, іске асырылмаған.
Интелектуалды оқыту жүйесі (ИОЖ) жоғары дәрежедегі жүйелер қатарына
жатады. Идеялар жасанды интеллект негізінде іске асырылады.ИОЖ оқу
есептерін шешудің барлық этаптарын оның қойылу принцпінен бастап, шешімін
оптималды бағалауға дейін, оқушы әрекетінің ерекшеліктерін ескере отырып
басқара алады.
Мұндай жүйелер табиғи тілді диологтық қарым-қатынасты қамтамасыз
етеді. Сонымен бірге диалог кезінде, әрекеттің дұрыстығымен қатар шешімін
табу, әректті жоспарлау, бақылау әдістерінің стратегиясын т.б. талқылай
алады.ИОЖ-де оқушы моделі негізінде(оқыту процесінің жүруінде анықталған)
оқытуды басқару рефлексті түрде жүзеге асырылады. Көптеген ИОЖ оқыту
стратегиясын мәліметтерді жинақтау деңгейінде жетілдіре алады. ИОЖ –нің
ерекшелігі олардың құрамында дайын түрдегі негізгі және көмекші оқытумен
әсер етпейді, керсінше оларды генерирует.
Кәсіптенген әрекетті автоматизациялау құралы(қолданбалы программалар
пакеті, CALS-жүйелері және т.б.) ОЭБ құрамында тек оқу пәні ғана емес,
сонымен бірге оқытудың кәсіптенген –бағытталған есептері курстық немесе
дипломдық жұмысын жобалау жолымен шешу құралы ретінде қарастырылады.
Жоғарыда тізіп айтып өткендерден ОЭБ-ы дидактикалық мақсатқа сүене отырып,
оларды практикалық қолдану артықшылығына,ОЭБ мүмкін болатын компоненттер
қасиеттерінің негізінде анықтауға болады. ОЭИ анықтамасы электрондық
басылымның жалпы түсінігінің жанама түрінде жүреді.
Электронды басылым (ЭБ) графикалық, мәтіндік, сөздік, цифрлық,
музыкалық, видио-сурет т.б. ақпаратардан тұрады. Бір электрондық басылымда
ақпараттық (немесе ақпараттық-анықтамалық) источник, ақпаратты құру және
өңдеу, басқарушы құрылым ерекшеленуі мүмкін. Электрондық басылым кез-келген
тасымалданушы құралдарда орындалуы, сондай-ақ электронды компьютерлік
желіде жариялануы мүмкін.
Электрондық баслымдардың типтері
Электронды ақпараттық өнімдер
Мәліметтер қоры
Презентация (демонцтрация)
Электрондық журнал
Электрондық газет
Мултимендиялық жазба
Қағаздағы баспаның және ақпараттық материалдардың электронды берілуі
Ғылыми еңбектер мен мақалалар жинағы
Газеттік журналдық жариялаулар
Нұсқау
Стандарт
Пособие
Практикалық пособие
Оқу құралы
Хрестоматия
Оқу-әдістемелік құралы
Оқу програмасы(курстың,пәннің)
Оқу жоспары(Курстың, пәннің)
Практикум
Биорграфиялық анықтама
Поспект
Католог
Альбом,атлас
Көркем сурет баспасы
Альманах
Антология
Реферативті жинағы
Экспресс-ақиқат
Әдіктемелік нұсқаулар
Тест жинағы
Білім беру стандарты
Лекциялар конспектісі
Жарнамалық-техникалық сипаттама
Зачеттық оқу материалдарының үлгілері
Магистірлік диссертациялар
Дипломдық жоба
Бакалаврлардың аяқталу жұмысы
Курстық жоба
УНИР очеті
Реферат
Программалық өнімдер
Оқу орындарын басқарудың автоматтандырылған жүйесі
Автоматтандырылған ақпараттық-кітапхана жүйесі
Оқытудың әртүрлі технологиясымен қамтамасыз ететін,програмалық
құралдар(хабарлама тақтасы,қашықтықтан кеңес беру және т.б.)
Жүйелік программалармен қамтамасыз ету
Қолданбалы програмалармен қамтамасыз ету
Қолданбалы програмалар пакеті
Оқытудың электрондық құралдарын құруға арналған инструменталдық құралдар.
Электрондық оқулықтар мен оқыту жүйелерін құруға арналған инструменталдық
құралдар .
Электрондық есептер жинағын құруға арналған инструменталдық құралдар.
Электрондық транежерлер құруға арналған инструменталдық құралдар.
Электрондық білімді тексеру және психофизиологиялық тестілеу жүйелерін
құруға арналған инструменталдық құралдар.
Электрондық лаборатоиялық практикумдар құруға арналған инструменталдық
құралдар.
Электрондық оқыту және қалпына келтіру курстарын құруға арналған
инструменталдық құралдар.
Программалы-ақпараттық өнімдер.
Электрондық сөздік.
Электрондық анықтама.
Электрондық энциклопедия.
Ақпараттық-іздеу жүйесі.
Ақпараттық-шешуші жүйе.
Экспертік жүйе.
Оқытудың электрондық құралдары
Теориалық және технологиялық дайындық құралы.
Электронды оқулық.
Электронды оқыту жүйесі.
Білімді бақылаудың электрондық жүйесі.
Практикалық дайындық құралы.
Электронды есептер жинағы.
Электронды транежерлер.
Комплекстік және көмекші құралдар
Электронды оқу курсы.
Электронды қалпына келтіру курсы.
Электронды лаборториялық практикум.
Дамытушы компьютерлік ойындар.
Психофизиологиялық тестілеу құралы.
Арнайы Internet-ресурстар.
Виртуалды кітапхана.
Анықтамалық жүйе.
Internet- католог.
Ақпаратты жіберу сервисі.
Internet-трансляция.
1.3. Ақпараттық сайттарды жасаушыларға берілетін кеңестер және жасау
технологиясы
Сайт ақпараттық технологияда үлкен роль атқарады, үлкен ақпараттар
жиынын автоматты түрде өңдеудiң маңызды құралы болып табылады.
Сайттардағы мәлiметтер қоры мәлiметтермен жұмыс iстеудiң қарапайым,
әрi ыңғайлы құралы болып табылады және өндiрiстiң әр түрлі саласында
қолданылады.
Ақпараттық сайттар (АС) – белгілі бір салаға жататын объектілерді
(процестерді, құбылыстарды) және олардың қасиеттерін және өзара
қатынастарын бейнелейтін, өзіндік аты бар гипермәліметтер жиыны. Салаға
негізделген ақпараттық сайт дегеніміз мәліметтер қорын қамтуға тиісті нақты
дүниенің бір бөлігі болып табылады. Сайттар сала жайлы мәліметтерді
бейнелейді, жинақтайды, ақпараттарды сақтауды және әр түрлі
пайдаланушыларға мәліметтерге ену мүмкіндігін беруі қажет. Бұл үшін
сайттағы мәліметтер саланың негізгі объектісін бейнелейтін кейбір модельге
сәйкес құрылымданған болуы керек. Сайт мәліметтердің банкі немесе
мәліметтер қорының жүйесі деп аталатын, күрделі жүйенің бір бөлігі болып
табылады. Бұл жүйе мәліметтерді орталықта жинақтау және коллективтік
мақсаттарда пайдалануды қамтамасыз ететін, мәліметтер қорынан,
бағдарламалық, техникалық, тілдік, және ұйымдастыру-әдістемелік
құралдарынан тұрады.
Есептеу желiлерiнiң дамуы үлестiрiлген мәлiметтер қорының ролiн
айтарлықтай жоғарылатты. Сервер технологиясы үлестiрiлген деңгейде
мәлiметтердi өңдеудi мәлiметтерге орталықтандырылған ену және басқарумен
ұштастырады.
Ақпараттық сайт жасау технологиясының
иерархиялық моделі
Сервелерде жүйеге келтірілген мәліметтер анықталған логикалық
құрылымда болады, басқаша айтқанда жүйлендірілген мәліметтер қорын басқару
жүйелерін қолдайтын кейбір мәліметтердің берілуінің моделі (мәліметтердің
моделі) сипатталады. Классикалық түрдегі ақпараттық сайт иерархиялық түрде
болады.
Ақпраттық сайттар Web беттердің мазмұнына қарай жүйе келтірілген
гпермәтіндік сітемелерінің нәтижесінде қажетті мәліметті алуға мүмкіндік
беретін электрондық құжаттардың жиыны.
Иерархиялық модельде гиперсілтемелер арасындағы байланысты реттелген
граф (немесе тармақ) көмегімен сипаттауға болады. Иерархиялық моделде
мәліметтердің арасындағы байланыс төмендегі суретте көрсетілген.
1-сурет. Иерархиялық моделдегі байланыс
Ақпараттық сайтты және кез келген электрондық басылымды тіпті қағаз
түріндегі басылымды жасау үшін оның алдымен мазмұнын, яғни иерархиялық
құрылымын анықтау қажет. Оның қажеттілігін төмендегідей етіп көрсетуге
болады:
- біріншіден, мазмұны алдын-ала анықталған басылым тақырыптардың
мазмұндық жағынан қателікке соқтыруын болдырмайды;
- екіншіден, ақпараттық сайт жасаушылар тұтастай бір коллективтен
тұратын болғандықтан ондағы бөлінетін жұмыстардың дер кезінде
аяқталуын қадағалауға көмектеседі;
- үшіншіден, жасалатын жұмыс ауқымын анықтауға көмектеседі;
- төртіншіден, коллектив әр саладан біріктірілетін болғандықтан,
оларға берілетін тапсырманың түрлерін, мөлшерін дәл анықтауға
болады т.б..
Иерархиялық модель, яғни, құрылатын немесе өңделетін ақпараттық
бұтақтың негізгі түсініктерімен және оларды құрудағы сақталуы керек
талаптарға тоқтала кетейік. Жасалатын немесе өңделетін ақпараттық сайттың
иерархиялық мазмұнын құрастыру кезінде оның шыңдарының дайындамасы
анықталады: олар баласы бар немесе баласы жоқ шыңдарды, яғни, бұтақтың
шыбықтарын сипаттайды. Шыбық болып табылмайтын бұтақтың шыңдарының арнай
ұясы болады, оларға не бұта шыбықтары, не шыңдар балаларымен жалғанған
болады. Мұндағы шыңдар деп отырғанымыз, түбірлі түсініктер, яғни,
гиперсілтемесі бар мәтін. Ал шыңдар балалары дегеніміз негізгі гиперсілтеме
арқылы шақырылатын беттегі келесі ақпараттарға негізделген гиперсілтемелер.
Ал бұта шыбықтары файлдарды байланыстыру жолдары. Осы айтылғандарды
дәлелдірек болу үшін, және осындай түсініктерді енгізуге болатындығы
жөнінде келесі мысалды келтірейік:
Мысалы,
2-сурет. Сайттың иерархиялық құрылымының көрнісі.
Мұндағы ақпарат неізгі шың (әкесі) да, ал көрніс, дыбыс, дәм,
иіс оның балалары. Мәтін, сызба, дидар көрніс-тің балалары,
ақпарат-тың немерелері. Сонда кез келген сайттың құрылымын анықтау
барысында әке, бала, немере – сияқты түсініктер қалыптасқан. Ал ақпарат-
көрніс-мәтін бұтақтың бір шыбығын құрайды.
Осыдан кейін барып сайт жасау кезінде қойылатын техникалық талаптарды
айтуға болады, олар төмендегідей болып келеді:
- жасалатын сайт мазмұны алдын ала нақты анықтап алу қажет;
- сайттың мазмұнынна қарай құрушы коллектив құрамы анықталуы қажет;
- қажетті бағдарламалық жабдықтардың түрлерін анықтау және оларды
жинақтау керек;
- иерархиялық құрылымды анықтауда әрбір бұта шыбықтары шектелген болуы
керек, яғни циклдық құрылымда болмауы керек, мұндай байланыстар
тұтынушыны шатастыруға, дұрыс ақпарар ала алмауына әкеп соқтырады.
- сайт жасау барысында түстердің үйлесімділігін ескеру керек, себебі
үйлесімсіз түстер адамды тез шаршатып жүйкесіне әсер етеді;
- сайттың бағытталу саласына сәйкес бағдарламалаудан хабары бар
мамандар шақырылуы керек, себібі сол салаға арналған сайтқа сол
саланың көз-қарасымен қараған жөн – сайттың сапалылығын арттырады;
- бұта шыбықтарына жазылатын негізгі атаулар түбірлі, түсінікті сөз
болуы қажет;
- бұта шыбықтарындағы ұяларға жазылатын түбірлі сөздер тұтастай
алғанда бір мағыналы сөйлем құрағаны, сайтты тұтынушыға өте пайдалы,
яғни өзіне қажетті ақпаратты іздеу кезінде көмектеседі;
- сайт жасауда педагогикалық, психологиялық жетекші мамандардың ат
салысуы өте қажет т.б.
Компьютер жадында иерархиялық мәліметтердің физикалық орналасуын
ұйымдастыру үшін төмендегідей әдістер тобы қолданылады:
• жадының тізбектеле үлестірілуі бойынша сызықтық тізіммен берілуі
(адрестік арифметика, сол тізімдік құрылым),
• байланысқан сызықтық тізіммен берілуі (көрсеткіштер мен
анықтамалықтарды пайдаланатын әдіс).
Иерархиялық ұйымдастырылған мәліметтерді манипуляциялаудың негізгі
операциялары:
• ақпараттардың көрсетілген экземплярын іздеу;
• бір тармақтан басқа тармаққа көшу;
• тармақ ішінде бір жазудан басқа жазуға ауысу;
• көрсетілген орынға жаңа жазуды қою;
• ағымдағы жазуды өшіру және т.б.
Жоғарыда айтылған талаптардың ішіндегі бағдарламалық жабдықтарды
анықтауда, сайт құруға арналған технологиялық редакторларды таңдау немесе
олардың әр түрін пайдалануда бағдарлама құрушылардың алдын ала келісіп,
болашақта кездесетін бағдарламалық қайшылдықтарға жолықпайтындай болуы
керек.
WEB шеберлеріне қысқаша кеңес
1.Егер сіздің беттеріңіз ұзақ уақытты жүктеуді талап етсе, онда
қолданушыларға ескерткеніңіз жөн.
2. Ірі бейнелер мен апплеттерден аулақ болыңыз,олар ұзақ уақыт жүктеледі.
3. Өте ұсақ бейнелерді қосу арқылы, үлкен бейнені аламыз.Үлкен бір ғана
картинаға қарағанда, кішкентай картиналар анағұрлым жылдам жүктеледі.
4. Беттрерді жүктеуді жылдамдату үшін HEGHT,WIDTH, және ALT тэгтерін
қолдануыңызға болады.
5. Бір тұтас баннер өлшемді 468x60 pix (пиксельден) нормадан 15-20кб аспауы
тиіс.
6. Түрлі-түсті көп элементті фондық бейнелерден аулақ болыңыз, олар бетті
оқуға қиындық тудырады.
7. Үнемі сілтемеңізді өзіңіздің қаблеттілігіңізге тексеріңіз.
8. Егер бейне көптеген нүктелерден немесе фотографикалық сапаны қолданса,
онда JPEG форматы тиімді.Ол аз көлемді бейне файлдар үшін.Егер де, бұл
кескін өте үлкен монотонды областармен немесе мәтінмен қолданса, онда GIF
форматы тиімді. Солайша JPEG түсті былғайды және мәтінді майлайды.
9. Кестелерді қолдану-бұл өте тиімді тәсіл, мәтінмен қоса ерекше бейне
үшінде.
10. Статутық жолға ештеңе жазбаңыз, қолданушы сілтемені шерткеннен кейін,
қайда кезігетіні қызықты.
Қандай сайт қандай ортада жасалмасын олардың негізі құраушы
бағдарламалық бірден бір жабдығы ретінде, HTML гипермәтінді бағдарламалау
тілін айтамыз. Және де бұл бағдарламалау тілін білмей сайт құруға бірден
кірісу мүмкін емес, себебі, сайт құруға арналған кез келген редактор осы
тілдің негізінде жұмыс істейді. Басқа бағдарламалық жабдықтарды пайдалану
Web шеберлерінің өзіне жүктеледі немесе маманы шақырылады.
ІІ. тарау. HTML тілінің негіздері және ақпараттық сайтты жасау мен оған
сипаттама.
2.1. HTML тілінің негіздері
2.1.1.Қарпамайым бет құру жолы
HTML бетін қарапайым мәтіндік редактор көмегімен құруға болады.
Солардың бірі Windows-тің "Блокнот" мәтіндік редакторы.
Блокнот- өзіне қажет элементерді ашады. Кез келген блокнотағы программа
былай жазылады:
- Блокнотта жаңа құжат құру терезесін ашамыз;
- Жұмыс өрісіне бағдарламаның қандайда бір бөлігін енгіземіз, әрине ол
html басталып html тэгіннен аяқталуы керек;
- Қарапайым программа жазған бет автоматты түрде *.txt деп сақталынады.
Біз файлдың атын 1 (кез келген таңба жазуға болады).html деп
сақтаймыз да, браузерге енгіземіз немесе сақтаймыз.
- Сонан соң, біз жасаған web-бетімізді web броузерден көре аламыз.
2.1.2. Html тіліндегі бағдарлама құру негізгі құрылымы және фонның,
мәтіннің түстерін енгізу тэгтері
Біздің бірінші Html файлында мәтіннің екі жағын да, жақшаның ішінде
Html тэгтері енгізіледі. Және де ол Html тілінде жазылғандығын көрсетеді.
Сондай ақ Html да көптеген тэгтер кездеседі.
Тэгтердің 2 түрі болады: ашылатын және жабылатын. Жабылатын тэгтің
ашылатын тэгтен айырмашылығы қисық сызықшада. Сонымен ашылатын тэг html
үшін жабылатын тэг html болады. Кейбір жарлықтар үшін жабылатын тэгтер
қажетті түрде болу керек, ал басқа кейбір тэгтер үшін жабылатын тэг қажет
емес.
Әдетте Html беттерінде html тэгтерінен басқа, тағы да негізгі тэгтер бар.
Олардың ішінде head (оған қажетті түрде head). Ол HTML бетінде
тақырыпша жазу үшін керек. Осы жерде атын да жазуға болады. Оның аты
title және title тэгтер арасында жазылу тиіс. Стандартты браузерде
тақырыпша негізгі терезенің басты жақтауының жоғарғы жағында көрсетіледі.
Сонда жалпы бағдарлама денесі келесідей құрылымды суреттейді:
html
head
title Ең алғашқы программа title
head
body
бағдарламаның негізгі денесі
body
html
body, body жарлықтары арасында негізгі программа жазылады.
Фонның және мәтіннің түстерін енгізу
Түс-бұл көптеген текстік элементердің қасиеті. Параграф үшін "түстің"
қасиетін өзгертіп, біз кез келген текстің фрагментін түспен белгілеп ала
аламыз. Құжаттың фоннын немесебасқа элементтің түсін өзгертуге болады. Html
құжатының түстер гаммасы body тэгі ішінде көрсетілетін атрибуттармен
анықталады. Төменде осы атрибуттар тізімі көрсетілген:
Bgcolor - құжат фонының түсін анықтайды.
Text - құжат мәтінінің түсін анықтайды.
Link - құжат мәтінінің белгіленген элементінің түсін анықтайды
(гипермәтіндік сілтемелердің).
Vlink - алдында көрілген құжаттың сілтеме түсін анықтайды.
Alink - тышқан курсоры сілтеме үстіне келгендегі немесе оң жақ шетпесі
басылған жағдайдағы сілтеме түсін анықтайды.
Түс қос-қос үш пар символдармен кодталған. Әр пар оналтылық жүйедегі
негізгі үш түстің (қызыл, жасыл, көк) қоюлығы мен мөлдірлігін көрсетеді.
Олар нөльден (00) 255 (ҒҒ) арасындағы диапазонды қамтиды. Мысалы үшін:
Bgcolor=#FFFFFF - фон түсі, үш түсте бірдей, нәтижесі - ақ түсті.
Text=#000000 - мәтін түсі, үш түсте бірдей, нәтижесі -қара түсті.
Link=#FF0000 - гипермәтіндік сілтеме түсі, қызыл түс - ҒҒ (255), жасыл мен
көк - 00(нөль), нәтиже - қызыл түсті.
Тағы да BODY тэгі background="[файл аты]" атрибутын қабылдай алады. Бұл
атрибут бейнелерді фон ретінде орналастырады. Ал бейнелер жоғарыда
айтылғандай GIF немесе JPEG форматында болу керек.
html
head
title Aлғашқы программа title
head
body
font color="#008000" size="5" (Font color-дағы тырнақшаның ішіне түс
атын "GREEN"(жасыл) деп беруге де болады)
pАбай атындағы Қазақ Ұлттық Педогогикалық Университетi p
body
html
2.1.3. Гипермәтіндік сілтеме.
Гиперсілтеме - бұл басқа Web құжаттарының адресіне байланысты
мәтіннің фрагменті немесе құрамдас объектісі.
Гипермәтіндік сілтемелерді Web-беттерде қолданушылар өз қалауы бойынша
көркемдей н асты сызылуымен, ал графикалық гиперсілтемелер жақтауымен
(рамкамен) ерекшеленеді. Гиперсілтемелерді пайдаланғанда біз құжаттарды
байланысты және құрылымдық түрде жасаймыз. Олар қоданушыға ақпаратты тез
және ыңғайлы алуға мүмкіндік береді.
Сілтемелер басқа құжатты шақыруға құрылыуы мүмкін немесе осы құжаттың
қандайда бір бөлігіне көшуге арналуы мүмкін. Олар келесі түрде болады:
a herf="сілтеменің адресі" текст a
a href="сілтеменің адресі" сілтемені ашатын тэг, ал a жабатын тэг.
Мысалы: a href=http:www.rambler.ru Информатика туралы a
1) Құжат ішіндегі қандай да бір нүктеге сілтеме жасау
Құжат ішіндегі сілтеме келесі түрде болады: a href="#атау" сілтеме
a. Сілтеме жасайтын орын келесі командада болуы тиіс: a name="атау"
текст a. Бұл команда якорь деп аталады. Егер біз сілтемеге мышкамен
бассақ браузер көрсетілген құжаттың бөліміне ауысады, ал браузердің бірінші
жолында якорі бар сөз болады.
2) Басқа құжатқа сілтеме жасау
Басқа құжатқа сілтеме келесі команда түрінде болады: a href="құжат
адресі" мәтін a. Құжат адресі абсолютті немесе қатысты болуы мүмкін.
Абсалютты адрес ол құжаттың интернеттегі орналасқан толық адресі. Қатысты
адресті әдетте сол серверде орналасқан құжатқа сілтеме жасағанда
қолданылады.
Ол келесі түрде болып келеді: "..\жол \ құжаттың аты"
3) Басқа құжат ішіндегі қандай да бір нүктеге сілтеме жасау
Оған келесі команда орындалады:
a href="Құжат аты # таңба аты" сілтеме a.
Target атрибуты сілтемеге тышқанмен басқанда, ол басқа браузер
терезесінде көрсетілуіне мүмкіндік береді. Ол үшін, гиперсілтеме келесі
түрде болады:
a href="Құжаттың аты" Target="_blank"
немесе
a href="Құжаттың аты" Target="_new"
2.1.4. Тізімдерді құрушы тегтер, құжат ішіндегі графика
HTML -да тізімдерді жазу үшін бүкіл тізімге команда және тізімнің әр
жолына команда қажет. Олар:
Нөмірленген тізімдер
Нөмірленген тізімде браузер нөмірлерді өзі қояды. Егер осы тізімнің
бір нөмірін алып тастасақ, онда қалған нөмірлер автоматты түрде өзгереді.
Нөмірленген тізім ol тэгімен ашылады да, ol тэгімен жабылады. Әр бір
элемент li, li тэгтерімен белгіленеді. Type, start, compact -
тэгтің атрибуты.
type - атрибуты нөмірдің түрін көрсетеді.
"А" - үлкен латын әріптері;
"а" - кішкентай латын әріптері;
"I" - үлкен рим цифрлар;
"і" - кішкентай рим цифрлары;
"1"- араб цифрлары.
Егер нөмірдің түрі берілмесе тізім араб цифрларымен жазылады.
start - атрибуты тізім қандай саннан басталатынын көрсетеді. Ол бүтін
сан болуы керек.
compact атрибуты тізімге компакті алгоритмді қолдануға мүмкіндік
береді.
Мысалы:
ol type="1" start="5"
li Бекзат li
li Асем li
li Камшат li ol
Нөмірсіз тізімдер
Нөмірсіз тізімдерде сандардың орнына маркер қойылады. Ол ul тэгімен
ашылады.
type - атрибуты маркердің орнында "дөңгелек" (type= "disc"), "квадрат"
(type="square"), "шеңбер" (type="circle") қойылады.
compact - атрибуты тізімге компактты алгаритмді қолдануға мүмкіндік береді.
Мысалы:
ulli type="disc" карандаш li
li type="square" линейка li
li type="circle" циркуль li ul
Сипаттау және анықтау тізімдері
Сипаттау тізімдері DL, ткрминдердің тізімін және олардың анықтамасы
жазылған тізімдерді айтады. Терминдер DT DT, ал анықтамалар,
сипаттамалар DD DD тегтерінде жазылады. DT тегінсіз жабуға
болмайды.
Мысалы:
dl dtТұрғанбаева А dt
dd мұғалім dd
dtШағатаева Б dt
dd студент dddl
Құжат ішіндегі графика
Web-тің жақсы бір мүмкіндіктерінің бірі. Ол графикалық объекті. Html
құжатқа қосу. Ол img команданың көмегімен жасалынады. Осы команда
беттің түрін жақсартуға мүмтіндік береді.
Суретті мәтінге енгізу үшін келесі тэгтер қажет: img src="url".
Src="url" суреттің қай жерде орнатылғанын көрсетеді. Сурет gif, jpg
форматта сақталуы тиіс. URL адресі абсалютті және қатысты болады.
ALT="мәтін" атрибуты тексті жазады. Әдетте ол суреттің сипаттамасы немесе
аты болады.
ALT - параметірінде жазылған мәтін, ол жәрдем ретінде болады және ол тек
тышқанның көрсеткішін суретке апарғанда ғана шығады.
Мысалы:
img src="1. gif" width=150 height=150 alt="Мұнда қызық сурет"
Heidth="сан" атрибуты суреттің биіктігін беру үшін қолданылады. Егер осы
параметрді бермесе суреттің биіктігі арнайы түрде болады. Осы параметр
суретті созуға немесе кішірейтуге мүмкіндік береді.
Width="сан" атрибуты суреттің енін беру үшін қолданылады.
Align="..." атрибуты браузерге суретті және мәтінді қай жерге орналастыру
керектігін хабарлайды. Егер бұл атрибутты жазбасақ сурет сол жағында, ал
текст оң жағында орналасады. Суретті оң немесе сол жағына орналастырғыңыз
келсе left және righ қолданылады. Ал егер суретті ортаға орналастырғыңыз
келсе center -ді пайдаланамыз.
Border="сан" атрибуты авторға суреттің рамкасының енін анықтауға мүмкіндік
береді.
Мысалы:
img src="1.jpg" border="1"
Vspace="сан" атрибуты суреттің төменгі және үстінгі жағындағы бос орынды
анықтау үшін қажет.
Hspace="сан" атрибуты суреттің оң және сол жағындағы бос орынды анықтау
үшін қажет.
2.1.5. Кесте құру, фреймдер, формалар, терезе, жүгіретін жол
Кесте Table тэгімен басталып Table тэгімен аяқталады. Table
тэгінің бірнеше атрибуттары бар. Олар:
aling - құжат шекарасы бойынша кестені орналастырады. Мәндері: left,
center, right(сол, орта және оң жақтар).
Width - кесте ені. Мәні ретінде пиксел түрінде немесе браузер түрінде
экранының еніне шықандағы пайыз түрінде көрсетуге болады.
Border - кестенің сыртқы рамкасыныңжәне ұяшықтарының рамкасының қалыңдығын
анықтайды (пикселмен). Егер атрибут көрсетілмесе, онда кесте рамкасыз
көрсетіледі.
Cellspacing - кесте ұяшықтары арасындағы арақашықтықты пикселмен анықтайды.
Cellpadding - ұяшық рамкасы мен мәтін арасындағы арақашықтықты пикселмен
анықтайды.
Кестеге caption және caption тэгтері көмегімен кестенің тақырыбын
қоюға болады. Бірақ ол міндетті түрде қойылуы тиіс емес.
Caption align атрибутын қабылдай алады. Оның мәндері ретінде top және
bottom (кестенің жоғарғы және төменгі жағында).Кестенің әрбір жолы tr
тэгімен басталады және tr тэгімен аяқталады.
Tr тэгі келесі түрдегі атрибуттарды қабылдайды:
Align - жол бойынша кесте ұяшықтарындағы мәтнді түзету. Мәндері: right,
center, left ( оң, орта және сол жақбойынша орналастыру).
... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz