Қазақы киім - көненің көзі

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 65 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

«ӨНДІРІСТІК ДИЗАЙН » кафедрасы

ДИПЛОМДЫҚ ЖОБА

«Алтын Дау» атты жастар киім жиынтығы

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ . . .

1 КОНЦЕПТУАЛДЫҚ БӨЛІМ

1. 1 Тарихи аспектілер . . . . . . . 1. 2 Дипломдық жобаның концепциясын жасаудағы жұмыстың

ерекшеліктері, шығармашылық бастауы . . .

1. 3 Қазіргі замандағы сән дамуын қысқаша талдау . . .

2 КИІМ ЖИЫНТЫҒЫН ЖОБАЛАУ.

2. 1 Киім жиынтығының образды ассоциативтік негізгі-ізденіс эскиздері . . .

2. 2 Киім жиынтығының фор-эскиздермен жұмыс . . .

2. 3 Форма және пластикалық ұйымдастыру . . .

2. 4 Колористикалық шешім . . .

2. 5 Киім жиынтығындағы ою-өрнек . . .

3. ҚҰРАСТЫРУ БӨЛІМІ

3. 1 Құрастыру сызбасын салуға алғашқы берілгенді таңдау және негіздеу . . .

3. 1. 1 Құрастыру әдістемесін таңдау және негіздеу

3. 1. 2 Сызбаны тұрғызудағы бастапқы берілгенді таңдау және негіздеу . . .

3. 2 Қосымшаларды таңдау және негіздеу . . .

3. 3 Бұйым конструкциясының негізгі сызбасын өңдеу, М 1:4 . . .

3. 3. 1 Сызба торының жобаланған есебі . . .

3. 3. 2 Сызбаны салуға қажетті есебі . . .

3. 3. 3 Құрастыру сызбасын салу . . .

3. 3. 4 Лекалды техникалық модельдеу тәсілі арқылы таңдау және негіздеу. Конструкция сызбасына модельдік ерекшеліктерді түсіру . . .

3. 3. 5 Бұйымның сыртқы тысының, астарының, жапсырмалар лекалының және қосымшаларының лекалдарын салу . . .

3. 3. 6 Лекал спецификациясы . . .

4 ТЕХНОЛОГИЯЛЫҚ БӨЛІМ.

4. 1 Құралдар мен өңдеу тәсілдерін таңдау . . .

4. 1. 1 Өңдеудің тәртібі . . .

4. 1. 2 Түйіндік өңдеу . . .

4. 1. 3 Құралдарға сипаттама . . .

4. 2. Бұйымды дайындаудағы технологиялық реттіліктерді өңдеу . . .

5 Экономикалық бөлім . . .

Қорытынды . . .

Әдебиеттер . . .

Қосымшалар

Кіріспе

Ұлан байтақ кеңістіктерімен шегін таппай, көкжиекпен таласып, Сарыарқа мен оған іргелес жатқан жазық дала бауырын мекен еткен қазақ елі жырлар бойы реттеуге көне қоймаған тұйық шаруашылығымен, қарабайыр тіршілігімен ерекше. Қазақ халқы ежелден ерлік салтқа төрін беріп, алапатқа жеңіліс көрсетпей, ауыр қансора шайқастарды басынан кешіріп, азғындыққа төзе білген, елінің еркіндігіне, теңдігін аңсаған, халқының мұңын мұңдап, жоғын жоқтаған батыр, қайсар ұрпақ тәрбиелеген жаужүрек халық. Қайран тірлігі, аянышты зарлы өмірі, бақ пен сор қырқысқан заманы халықтың еркіндік, ерлік, ата-баба рухымен ержетуіне зор ықпалын тигізді.

Батыр халықты мадақтай әңгіме ете келе, қазақ халқының қаһарманы, ержүрек әйелдері (аруы) жөнінде сөз қозғап, мақсаты тарихи және ауыз әдебиеті көздеріне сүйене отырып. Ұлы Дала әйелін, яғни қазақ аруын бағзы замандардан бүгінгі күнге дейінгі кең ауқымды өткен күн бейнесінде көрсету болып табылады. Сарыарқа мен оған іргелес жатқан ұлан-ғайыр кеңістікте, Қазақстанның оңтүстігі мен Талас-Шу атырабын мекен еткен қазақ халқы өз тарихында қаншама Ұлы Дала қыздарын көрді десеңші! . . . Мысалы, парсының патшасы Кирдің басын алған Томирис жайында аңыздарда көптеп айтылады. Дала әйелдері Шығыс әйелдерінен үлкен ерікіндік пен бостандық арқылы ерекшеленеді, сондай-ақ аңыздарда олардың халық өміріне қатысты түбегейлі шешім қабылдаған кездері де бар болғаны белгілі.

Қысқан заман, Ұлы Дала әйелдерің құрбы-серік, хан-кеңесшісі, ру билеуші, әйел-шешен, әйел сардар болуына өз септігін тигізді. Қазақ эпосын тудырушылар әйелге үлкен құрметпен қараған. Онда әйел ат және қарумен тең бағаланады.

Қызығы, әйел батырдың ақылы, оның танымдық тапқырлығы ретінде жол сілтеп көрінсе, батыр әйелдің үнемі бағыт беріп, қолдап отыратын ақкөңіл «сотқары» ретінде көрінген. Қандай жағдай болмасын Дала әйелі үнемі еркектің жанында болуына септігін тигізген. Әйел ерін ерлік әрекетке итеретін әскер ретінде суреттелген. Ал көшпелі түркі-монғол әлеміне келетін болсақ, аңызда онда әйелдің «қасқырлық» немесе батырлық қалпы мәңгілікке сақталып қалғанын айқындай түседі. Сонымен қатар әйелдің ана, қарындас, жар ретіндегі жарқын бейнесін қатар ала жүргені таң қалдырады. Ұсынылып отырған «Алтын Дау» жастар киім жиынтығы Ұлы Дала аруының тәкаппарлығын, ержүректігін паш етеді.

Ұлттық киімді этнографиялық жолмен, яғни далалық экспедиция арқылы іздестіріп, киім-кешектің әлі де болса сақталып қалған нұсқалары республикалық музей қорында сақталды. Атадан қалған ұрпақтан-ұрпаққа алмасып келе жатқан, елдің ғасырлар бойы қалыптасқан сезімталдық талғамын, сәндікке, үйлесім бірлігіне, көркемдікке ұмтылған жасампаздығының жетістіктерін негізге ала отырып туындаған киім жиынтығы - «Алтын Дау». Қазақ даласының әйелі толығымен суреттеле отырып, оның ер жауынгерлеріменен қатар, ел басына күн туғанда, тек үй шаруасымен айналасып қана қоймай ерлерімен соғысқа бірге аттанғандығы да ескерілді. «Алтын Дау» дипломдық жобаның негізі мақсаты ұмыт болып бара жатқан Ұлы дала қыздарының батырлығын сұлулығын, тәкаппарлығын жаңашалап костюм арқылы көрсету болып табылады.

1. Тарихи аспектілер ( негіздер) киім жиынтығының консепциясы.

1. 1 Тарихи аспектілер .

Киім-денені ауа райының, сыртқы ортаның зиянды әсерінен қорғайтын, адамның денесіне киюге арналған жасанды жамылғы түрі, тұтыныс бұйымы.

Киімнің шығуы адам еңбегінің ерекшеліктеріне, қоғамдық өндіріс пен мәдениеттің дамуымен тығыз байланысты. Киім қоғамның дамуымен тығыз байланысты. Киім қоғамның материалдық және рухани құрамдас бөлігі болып табылады. Бір жағынан бұл адамдардың еңбегімен жасалған және кейбір қажеттілікті қанағаттандыратын материалдық құндылықтар болса, екіншіден-ол адамның келбетін эстетикалық жағынан өзгертетін қолданбалы сән өнері. Бізді қоршаған ғимараттар, еңбек, тұрмыс заттарымен қатар, киім де өндірістік күштердің тарихи кезеңдерде дамуын, климаттық жағдайды, халықтың ұлттық еркшелігін оның әсемдікке деген талғамын көрсетеді.

Киім адамның өмір сүруіне аса қажетті негізгі құралдардың бірі бола отырып, белгілі дәрежеде олардың жас айырмашылығы, әлеуметтік жағдайы мен этникалық ортасы туралы мағлұмат беретін этномәдени белгі.

Киім адамды қоршаған ортаның, табиғаттың түрлі әсерлерінен қорғап, өзінің практикалық қызметін атқарса, адам денесіне сән беріп-эстетикалық қызметін атқарған. Ағаш жапырақтарынан, аң терілерінен дөрекі жамылғы, лыпа сияқты алғашқы киімдер, адам алғашқы пайда болып, үңгірлер, жартас қуыстарын паналап, ағаш бұтақтары мен шөп-шалам қамыстан лашық, қалытқылар жасап, табиғатын үйлесім тапқан кезден басталған.

Адамдар табиғат жағдайлары мен әртүрлі жәндіктердің шағуынан қорғану үшін денелеріне саз балшық, батпақ лай жаққан.

Кейін бұларға өсімдік бояулары-жоса, кармин (шымай қызыл бояу), құрыш, индиго (қара көк бояу) ізбес қосылып эстетикалық мақсатта әртүрлі тәсілмен денеге сурет салынған. Уақыт өте келе осал бояулар терінің астына өтетін бояу әдісі-таңбалаумен (татуировка) ауыстырылған. Нақ осылай бастарына құстардың қауырсындарын, аңдардың тістерін де қорғаушы элемент және киімнің символдық бөлігі ретінде жаққан. Ал денені жауып тұратын талшық материал киімдер пайда болған кезде жоғарыда айтылған қорғаныш элементтерін сәндікке құлаққа, мұрынға, ерінге жасанды тесіктер жасап тағып жүрген. Уақыт өте келе адамдардың денесіне салынған таңбалардың суреттері матаға көшіріліп эстетикалық қызмет атқарған.

Адамдар палеолит-тас дәуірінде тігіссіз байланатын лыпа киімдерді пайдаланумен қатар сүйек ине, сүйек бізді қолданып тері және тоқыма киім-кешек жасап, киіну мәдениетінің басқа да түрлерін қалыптастыра бастаған.

Алғашқы қарапайым киімдер жай ғана байланатын немесе түйірілетін болған. Тас дәуірінің соңын ала адамдар қолға үйреткен мал жүнін, аң терілерін жабайы өсімдіктердің жапырақтарын, қабықтарын пайдаланудың жолын тауып, жабайы кендр сияқтыларды есіп, мал жүндерін иіріп, сүйектен тебен ине жасап, бастарына бүркегіш үстілеріне жаға, жеңсіз тері киім, беше орайтын алжапқыш, сияққа тартатын тері мақай сияқты біршама тұтас тері киімдерін тіге білді. Неолит дәуірінде өру, иіру және тоқу кәсібі дамып, иықтан, мықыннан киілетін киім түрлері пайда болған.

Еңбек бөлінісі күшейіп, адамдар мал, аң терілерін емеп мәнерлеу, жүн иіру тоқыма тоқу, бояу жасау, тас күйдіріп металл өңдеуге қол жеткізген заманаларда киім-кешек түрлері де кешенделе, түрлене түсті.

Киім тігісті және тігіссіз деген екі үлкен топқа бөлінеді. Тігіссіз киім адам денесіне оралады, байланады, ілініп байланады. Мысалы: үнділіктердің сариі, шалма, шәлі, кавказдықтардың буркасы, римдіктердің тогасы, ежелгі гректердің гематий, солтүстік халықтарының теріден жасалған тулыптары, тайгалықтардың тері желбеийі.

Аяқкиім көп кешірек пайда болған және ол киімнің басқа элементтері сияқты кең тарамаған. Олар түрлі ағаш, тері, көннен жасалған. Етіктер қазақ жеріндегі жартас суреттерінде жиі кездеседі. Етік символикасы ол жол және арғы әлемге адастырмай апаратын бастау. Қазақ ертегілерінде темір етік киіп, темір таяқ ұстауды да меңзейді.

Қазақ киімі құлазыған кең даланың үскірік алуы мен аптап ыстығының, салқын саналы мен аңызақ желінің әсерімен қалыптасқан, бар өмірі көлік үстінде өткен. Сарыарқа мен оған іргелес жатқан Ұланғайыр кеңістікте көшіп-қалған шаншы қадымның, таңның атысынан күннің батысына дейін тізе бүкпей «жер шұқылап», мал ұстап күн кеткен. Сыр бойындағы, Қазақстанның оңтүстігі мен Талас-Шу атырабындағы жартылай отырықшы және отырықшы елдің ғасырлар бойы реттеуге көне қоймаған тұйық шаруашылығы мен қарабайыр тіршілігі қалыптастырған заттық-тұрмыстық мәдениеттің бірден-бір көрінісі болғандықтан, өзінің қарапайымдылығымен, жүріп тұруға ыңғайлылығымен ерекше.

Ал оның кешегінде халқымыздың сезімталдығын, аса зор эстетикалық талғамын аңғартатын қарқара, мұрақ, айырқалпақ, қасаба сияқты зерлі-кестелі бас киімдердің, бұрын бір ата елдің, кішігірім бір рудың ортақ мұрасы ретінде, қыз ұзатып, келін түсіргенде ғана басына кигізетін, кәдесіне лағыл, жақұт, інжу, маржан, перуза, ақық секілді бағалы тастар, алтын-күміс шытырлар жзаратылған сәкәгүлді, құйма төбелі сәукеле, тіптен кемер белбеу, кісе белдік, қыздар буынатын ширатпалы нәзік белдік, күмістеген таптаурын кебіс, көксауыр етік секілді, қол өнеріндегі мүлтіксіздіктің шегінен көрінетін заттардың, алтынмен аптап, күміспен күптеген алқа, тамақша, шолпы, бойтұмар, сырға, білезік, сақина-жүзіктердің болғаны әсемдікке құштарлықты көрсетеді. Мұның өзі қазақы киімнің табиғатындағы екі жақтылықты-тұрмыс қажеті мен сымбатты болу қамын аңғартатын жәйт. өйткені заттық өндірістің өзі, сайып келгенде, халықтың сезімталдық талғамымен біте қайнасып жататын құбылыс.

Қазақтағы киімді солға қаусырынатын, шалғайына, етек-жеңіне оқа тігетін, кимешектің өңіріне, жақтауына кесте жүргізетін, сәбидің, қыз баланың, сал-серілердің бас киіміне үкі қадайтын дәстүр о баста табиғаттан тысқары, пайымдауға сыя бермейтін сиқырлы-сұғанақ күштердің, дәлірек айтқанда, жын, перілердің «салқынын» бойына тартып, пәле-жаладан, сұқық көзден, ауру-сырқаудан сақтайды-мыс деген көне түркі-қыпшақ заманынан қалған ескі ұғымнан туған. Бірақ кейіннен бірте-бірте қазақша киінудің жөн-жобасына, киім-кешекті сәндендіру жүйесіне енген. Мұны біз қазақы шапанның, сеңсең тонның шектен тыс айқара қаусырынылатынынан, өңіржиексіз кимешектің-келіншекті, ал үкісіз тақияның-қыз баланы, әсіресе оның бұрымы жоғын ұсқынсыз етіп көрсететінінен де аңғарамыз.

Қазақы киімге қатысты зергерлік заттарға әр түрлі құстардың, жыртқыштардың, бал арасының, көбелектің, ағаштың, жер-судың, тау-тастың кескінін беретін дағдының ерте заманнан келе жатқанын және оның ежелгі сақ, үйсін тайпаларының мәдени жетістіктерін бойына сіңірген «Қарғалы қоймасындағы» аты шулы алтын тәтіге, Эрмитажда сақталған батыр дулығасындағы тау, ағаш, құс суреттеріне, ондағы көне шапан кестесіне, тағы да басқа белгілі ескерткіштерге меңзейтінін Қазақстанның музей қорындағы кісе белбеу оқшантайларынан, қапсырмалардан, бойтұмалардан, нәзік белдіктен көруге болады.

Қазақта салтанаттық киім мен күнделікті киім-кешектің пішімінде айырмашылық бола бермейді. Салтанаттық киімнің бітімі сыпайылау, тігісі жатық, зерлі оқалы, кестелі, басына киетіндері көтеріңкі, аяқ киімдері шоңқима, биік өкшелі, қайқы тұмсықты, таптаурындаған, түрлі түсті қайыспен, таспамен өрнектелген, зерлі жіптермен кестеленген болып келеді. Оның үстіне салтанаттық киім-кешекте алтын, күміс жалатқан, жалған қаралы, қиыршықты, ширатпалы қапсырма, белдік, алқа, шолпы, сақина-білезік болған.

Күнделікті киімге шекпен тоқымасы, қолда бар мата, бөз, кенеп, шыт, сәтен, сеңсең терісі, қолдан ұқсатылған тері-терсек, көн секілді қарапайым материалдар жаратылса, салтанаттық киім-кешекке барқыт, масаты, мәуіті, шұға, жібек, қырмызы, бәтес, мақпал кездемелері, кәмшат, сусар, бұлғын, құндыз терілері, бұлан немесе бұғы күдерісі, жылқы шегірені пайдаланылған.

Халық шеберлері киім тіккенде іс тапсырушының талғамын, жас ерекшелігін, дене бітімін, бет әлпетін мұқият ескерген. Киім-кешекті әр жерде мүмкіншілігіне қарай өзінше тіккенімен, бүкіл қазаққа тән түр ұқсастығын, пішімін, бояу-нақышын сақтап, әсіресе оның қыздар, әйелдер, кейуаналар киетіндерін ажырата білген. Мысалға алсақ, қыздар белі қамтылған, етек-жеңіне желбезек салған қос етекті көйлек, оқалы камзол киіп, беліне метал шытырлармен безендірілген немесе ширатпалы күміс белдік (оны нәзік белдік деп те атайды) буынады екен. Ал қайсыбір жерлерде етек-жеңіне екі-үш қатар бүктесін (оны Маңғыстау мен Атырауда қосетек деп те атайды) берген, арқасы немесе белі бүрілген көйлек сыртына камзол киетін болған. Қазақстанның оңтүстігінде осындай көйлектің үстіне белдемше қаусырынады немесе шалғы орайды екен.

Қалыптасқан дәстүр бойынша үкілі тақия, әсіресе қыздық дәуреннің белгісі іспетті белдік асқан ұқыптылықпен безендірілген. Қыз бала үшін белдігін жоғалту арынан айырылғанмен бірдей болған. Егер қыз балаға өз қалауымен кестелі немесе қос етекті көйлек киюдің ешқандай сөлекеттігі болмаса, екі-үш бала тауып, егде тарта бастаған әйелген шымқай түсті матадан тігілген, кестеленген немесе қос етек салынған көйлек кию ерсі көрінетін. Қыздар шашын көбіне қос бұрым етіп өріп, бас киімсіз-ақ жүре беретін болса, әйел күйеуге шыққан соң, самай шашын басқаға, әсіресе ерекектерге көрсету күнә дейтін ескі дәстүрге сай ақсаңнан (сұрыптан) тігілетін, кеудесін, иығын, жон арқасын жауып тұратын, жақтауы, өңірі, тамақ жағы кестеленген кимешек киетін. әйелдің бұл бас киімі ел арасында шаршысының, пішімінің үлгісіне қарай шылауым, сұлама, күндік, орама деген аттармен де белгілі.

Балалы әйелдер мен кейуаналар астарланған, тік жағалы жөн көйлектің үстіне камзол, басына жаулық ораған кимешек, аяғына етік немесе кебес-мәсі киіп, сырт киімнің қаусырмасын айқара, белбеумен буынатын болған.

Қыс кезінде әйел көбіне арасына түйе жүн салып көктелетін қаптал шапанға, пұшпақ ішікке, астары жүннен бастырылып, тысымен бірге көктелетін күпіге оранып, басына кимешек киген немесе жаулық, орамал салған.

Қазақтағы еркек киімі әйелдікіне қарағанда біркелкілеу. Тіптен жейдені (көйлек-дамбал), қаптал шапанды, түйе жүн шекпенді, сеңсең тонды барлық жерде бірдей киген. Ал жалпыға тән еркек киім-кешегінде көйлек-дамбалдан басқа бешпет, көкірекше, шапан, шалбар (кей жерлерде оны сым деп те атайды), сондай-ақ бөрік, қалпақ, тақия секілді бас киімдер, көксауыр, саптама етік, кебіс-мәсі болған. Осындай еркек киімі ғасырларды артқа салып бізге жеткенімен, оның құрамында, пішімінде, тігісінде уақыт талабына сай әр түрлі ұрпақ енгізген сапалы өзгерістер болып келгені хақ.

Әсіресе жігіттің киімі әсемдігімен көз тартатын болған. Ол ойық немесе тік жағалы жібек көйлектің, жүріп-тұруына ыңғайлы болуы үшін ауына үшкіл салғанымен, балағын көксауыр етіктің қонышына тығатындықтан, дене бітімін сымбатты етіп көрсететін шалбардың үстінен тұрпатына мығым қонатын күдері, барқыт немесе мәуіті бешпет, басына зерлі тақия, мұрақ, пұшпақ бөрік киіп, иығына түйе жүн шекпен немесе шапан жамылды екен.

Бешпет, шалбар көбіне көгілдір, қоңыр, шымқай күрең мәуіті, барқыт, бедерлі жібек маталардан тігілген. Бешпеттің қаусырмасы, етек-жеңі жіңішке зерлі жолақпен, тоқыма ызбалармен жиектелетін. әсіресе нәубетатты өрнектермен кестеленген күдері бешпет пен жарғақ шалбар жоғары бағаланған.

Үйлі-жайлы болып, егде тарта бастаған еркектің киім-кешегі әдетте жігіттің киіміне тән элементтерден тұрғанымен, пішімі молдау, шалбары кеңдеу болып тігілетін.

Қарттардың киімі мейлінше қарапайым, көбіне көктеп тігілетін және әшекейсіз болған. Оларға арнап қалыптасқан дәстүр бойынша жейде, жырым балақты шалбар, арасына түйе жүн салып сырылатын көкірекше, бешпет, шекпен, шапан тігілетін. Ауқатты қарттар, әсіресе олардың ішіндегі аңшылықпен айналысқандары көкірекшенің үстіне күдері бешпет, жарғақ тон, жарғақ шалбар киіп, сыртынан кісе белбеумен қаусырынатын болған.

Еркек қыс кезіндегі күпі, сеңсең тон, түлкі немесе қасқыр терісінен тігілген қаптал ішік, аяғына киіз байпақты саптама етік, басына тымақ, малақай киген. Бұлардың ішінде әсіресе түйе жүннен бастырылып, шұғамен тысталатын күпі малшы киімінің ертеден келе жатқан үлгілерінің бірі болған. 20-жылдарда Ойыл мен Сағыз бойын мекендеген қазақтың тұрмысын палеоэтнологиялық тұрғыдан зерттеген орыс ғалымы С. Руденко күпіні қазаққа және оның ата-бабасына кем дегенде осыдан екі мың жыл бұрын болған киім үлгісі деп есептеген.

Шұғамен немесе барқытпен тысталған пұшпақ ішік те қазақ қоғамында жоғары бағаланған. Аса сәнді ішіктің қаусырмасы мен шалғайы кәмшат немесе сусар терілермен көмкерілген.

Сырт киімнің көне түрлерінің бірі кебенек (Жетісуда - кебентай) болып табылады. Оны асқан ұқыптылықпен шаршылап, қылшығын сыртына шығара басқан жұқа киізден ақ, қара немесе қоңыр түсті етіп, атқа отыруға ыңғайлы болу үшін артында жарма қалдырып, шалбарымен қоса пішетін. Шапанға ұқсас болғанымен, тік немесе күләпара іспетті жағасы бар кебенекті жылқышылар үскірік аяз бен ызғырақ желден, жаңбыр мен қардан сақтану үшін қысқы киімнің сыртынан киген. Қазақтың «Кебенек киген келер, кебін киген келмес» дейтіні де осыған байланысты.

Қаусыра киілетін сырт киім түймеге бекітілмейтіндіктен, белдік оның негізгі элементтерінен саналған. Соның бірі - кісе белбеу. Оның кәдімгі белдіктен айырмашылығы - бұрынғы аңшылардың садақ жебесін салатын қорабы, оқ-дәрі салатын оқшантайлары іспетті салпыншықтарының, мығым бекітілген қынының болатынымен байланысты. Кісе металл шытарларымен безендірілген.

Қазақта әсіресе бас киім ерекше қастерленген. Оны осы кезге дейін аса құрметті қонаққа ат мінгізіп, шапан жауып, бөрік кигізетін дәстүрден де аңғаруға болады.

Еркектің бас киімі жергілікті жағдайда қолға түскен материалға байланысты әр түрлі болған. Оның көп тарағаны - бөрік. Ол төрт үшкілден төрт қырлы күмбез іспетті етіп пішіліп, арасына жүн салып астарланып, барқытпен, шұғамен, күдерімен тысталатын. Олар көбіне кәдеге жаратылған аң терілерінің атымен құндыз бөрік, сусар бөрік, пұшпақ бөрік деп аталған. Халық арасында елтірі бөрік, түлкі тымақ, малақай, европалық үлгідегі құлақшын да кеңінен тараған.

Қазақстанның оңтүстігінің, Сыр бойы мен Талас-Шу атырабынывң отырықшы немесе жартылай отырықшы қазағы жазда арнайы басылған жұқа ақ киізден үшкілдеп, сүйірлеп пішілетін, тігісі қиылысқан жерлері қара жолақпен жабылатын, қайырмасы жасыл мәуітімен тысталған биік қалпақ киетін. Оны әр жерде әр түрлі атпен айыр қалпақ, мұрақ, сәукеле қалпақ деп атап келген.

Малшы жазда басына шұғадан немесе сәтеннен тымақ үлгісімен астарсыз үш бұрышты етіп пішілген, күмбезінің алдында арнайы күнқағары бар жалбағай, далбай, күләпара киген.

Ересек қазақ барлық уақытта, тіптен дастарқан үстінде де басынан дөңгелек тақиясын тастамаған. Сыртқа шыққанда оның үстіне бөрік, тымақ, қалпақ киетін болған. Тақияның ең қарапайым әшекейі - шеңберінің айналасына берілетін иректелген сызықша. Ал оның «күмбезіне» төрт жағынан жібек немесе зерлі жіптермен «шұғыла», «гүл» тағы да басқа өрнектер жүргізілгендері жастар киетін тақияларға тән. Қазақ бұрын Қазан, Бұқар, ташкент сияқты қалалардан сатып алынған тақияларды да кәдесіне жаратқан.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.