Құқық шығармашылығының түсінігі мен мазмұны

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

ҚҰҚЫҚ ШЫҒАРМАШЫЛЫҒЫ

1. Құқық шығармашылығының түсінігі мен мазмұны

Қоғамды басқаруда мемлекет пен құқық сан алуан нормативтік актілерді
өмірге әкеліп, ескіргенін жаңартып, кемшіліктері болса толықтырып отырады.
Бұл процесте заңға көп күрделі талаптар қойылады. Заң неғұрлым мазмұны
жағынан өмір талаптарына сәйкес, халықтың ойы мен негізгі мүдделерін терең
қамтыса, нысаны жағынан да әбден жетілсе соғұрлым ол тәуелсіз демократиялық
мемлекет құру күресіне тиянақты үлесін молынан қосады, заңның беделі
артады. Сол себепті заң жобасын жасауға оны жан-жақты талқылауға көпшілік
халықтың, қоғам ұйымдарының белсене қатысуы біздің жалпы халықтық
мемлекетімізде заңдылыққа айналды. Өте маңызды заң жобалары халықтың
талқылауына түседі. Заң қабылдайтын орган – Парламент көпшіліктің
ұсыныстарына жіті көңіл бөледі, оның тұрақты комиссияларында мұқият
тексеріліп, Парламентке арналған ұсыныстар алынады. Демократияның
қағидалары осылайша заң қабылдау саласында іс жүзіне асады. Заң жобасы
туралы пікір айтуда азаматтарға, олардың қоғамдық ұйымдарына шек
қойылмайды. Мұндай ұсыныстар тиісті мемлекеттік органдарда жан-жақты
қаралады. Заң жобасын ұсынудың ерекше түрі бар, оны депутаттар тобы мен
мемлекеттің Үкіметі ғана жасай алады. Олардың ұсынған заң жобалары
Парламенттің талқылауына түседі. Заңға тәуелді нормативтік актілер де
осылай жан-жақты талқылаудан өтіп барып қабылданады.
Құқық шығармашылық процесінің сапасын жақсартуға екінші зор үлес
қосатын еліміздегі сан алуан нормативтік актілерді топтастырып, жүйе-
жүйеге, сала-салаға бөліп реттеп, отыру. Қоғамның диалектикалық даму
барысында мемлекеттік органдардың құқықтық нормаларын жасақтау міндеті де
күшейе түседі. Бұрын қабылданған кейбір заңдар күшін жояды немесе оларды
жаңа жағдайға бейімдеп толықтыру талабы қойылады. Осыған байланысты мезгіл-
мезгіл сол құқықтық нормаларды қайта қарау, реттеу, бір жүйеге келтіру
кажет. Нормативтік актілерді реттеудің негізгі екі жолы бар. Олар –
инкорпорация және кодификация деп атайды. Инкорпорация – қолданып келген
құқықтық нормаларды мазмұны жағынан өзгертпей, сыртқы белгілері мен пиғыл,
пікір бізде казір толығымен жойылды. Мемлекет және құқық халық үшін жұмыс
атқарып, солардың мүдде-мақсаттарын іске асыратын болды. Бұл міндеттерін
мемлекет пен құқық қалың бұқарасыз дұрыс уақытында орындай алмайды.
Сондықтан мемлекет нормативтік актілердің сапасын жақсартып, сол арқылы
халықты, қоғамды басқаруға молырақ қатыстыруға тырысады. Халықты, қоғамды
басқаруға қатыстыру түрлері:
- қоғамның барлық саласындағы қатынастарға қалың бұқара тікелей
қатысады;
- мемлекеттің басқару органдарына халық депутаттар сайлайды, сол арқылы
мемлекеттің жұмысымен танысып, оның жақсаруына ықпал жасап отырады;
- күрделі мәселелер бойынша заңның жобасын талқылауға радио, телеэкран,
газет-журнал арқылы қатысып отырады;
- мемлекеттік референдумға халық қатысып, норма шығармашылық жұмыстарға
қатысады;
- қоғамдық бірлестіктер, одақтар, ұйымдар кәсіпкерлер одағы, саяси
партиялар арқылы қалың бұқара мемлекет пен құқықтың жұмыстарының дамуына,
жақсаруына, нығаюына ықпал етіп отырады.

2. Нормативтік актілердің заңды күшінің уақыты, кеңістігі және
адамдарды камтуы
Қоғамдағы сан қырлы қарым-қатынастарды реттеп, басқаратын нормативтік
актілерді заң жүйесі деп атайды. Бұл ресми заң күші бар құқықтық
нормалардың қызметін үш түрге бөледі: нормативтік актілердің уақыты,
нормативтік актілердің кеңістігі, нормативтік актілердің адамдарды қамтуы.
Әр нормативтік актінің мазмұнында осы үш қызметтің қайсысы бар екенін
білуге болады. Яғни норманың қанша уақытқа заңды күші болатын, қандай
өлкелерге қолдануға болады, қандай мамандағы адамдарды қамтиды? Міне осы
сұрақтарға жауапты норманың өзі береді. Өйткені норманың өзінде іс-
әрекеттің шеңбері, кеңістігі және қандай қызметтегі, мамандағы, жұмыстағы
адамдарға тиісті шығарылды, толық көрсетіледі.
Нормативтік актілердің заңды күшінің басталуы мен аяқталуын, оның
қоғамды толық қамти ма немесе бірнеше өкілдерге ғана қатысты ма және
адамдардың қаншасын қамтуын халық жақсы білуі қажет. Оның маңызы өте зор.
Сонымен осы үш мәселеге жеке-жеке тоқгалық:
Нормативтік актілердің заңды күшінің уақыты – бұл мәселені төрт топқа
бөліп қарастырған жөн: 1) норманың заңды күшінің басталу уақыты; 2) аяқталу
уақыты; 3) заңның кері күші; 4) жойылған норманың күші кейбір жағдайда
сақталуы. Норманың заңды күшінің басталу уақыты: қабылдаған немесе
ақпаратта басылған күннен, норманың өзінде көрсетілген күннен басталады.
Кейбір нормаларда басталу уақыты бірнеше түрге бөлінеді: заңның әр бөлімі
немесе әр бабы әр уақытта басталуы мүмкін, бұл заңның өзінде көрсетілуі
тиіс. Кейбір нормада заңды күшінің басталуы бір уақиғамен байланысты
болады, ол да көрсетіледі. Норманың заңды күшінің аяқталуы: уақыты бітсе,
жаңа заң кабылданса, заңды күші жойылса, заңды өмірге әкелген оқиға-
себептер жойылса. Заңның кері күші – өмірде болған бір оқиғадан кейін
қабылданып, күшіне енген заңның сол іске қолданылуы. Әлемдегі
мемлекеттердің тәжірибесі бойынша, заңның кері күші болмайды. Заңның кері
күші болады, егер сол жаңа заңның өзінде анық көрсетілсе. Қылмыстық
құқықта, қылмыстық жауапкершілікті жеңілдету немесе оны анықтау үшін заңның
кері күші қолданылады. Жойылған норманың заңды күшінің сақталуы – жаңа
нормаға сәйкес қатынасты реттеп бір жолға қойғанша біраз уақыт болады. Осы
кезде ескі заң жойылса да өмірде қолданылып жатады. Жаңа заң жергілікті
басқару органдарға жетпесе ескі заңға сәйкес мәселе қарала береді – тек
жауапкершілік жеңілдейтін болса.
Нормативтік актілердің заңды күшінің кеңістігі – мемлекеттің жоғарғы
басқару органдарының заңдары, нормлары қоғамның барлық территориясына заңды
күші болады, оны орындау барлық жеке және заңды тұлғаларға міндетті. Кейбір
заңдар бір өлкеге немесе бірнеше өлкеге сәйкес қабылданады. Мұндай заңның
күші сол өлкелерде ғана болады. Облыстық, аудандық, қалалық басқару
органдарының қабылданған нормаларының заңды күші өз әкімшілік-
территориясында ғана болады. Экстерриториялық мәселесі халыкаралық құқық
арқылы қаралады.
Нормативтік актілердің заңды күшінің адамдарды қамтуы. Мемлекеттің
құқықтық нормалары толық өз елінің азаматтарын, осы елде тұратын шет
елдердің азаматтарын қамтиды. Бәрі өздері тұрған мемлекеттің заңдарын,
тәртібін орындауға міндетті. Егерде заңдылықты, заңды бұзса жауапкершілікке
тартылады. Мемлекеттің кейбір заңдары барлық азаматтарды қамтымауы мүмкін
(зейнеткерлер, студенттер, дәрігерлер, шахтерлер т.б.). Министрліктердің,
ведомствалардың нормативтік актілері тек өз жүйесіндегі азаматтарды
қамтиды.
Адамдарды қамту нормативтік актілердің өзінде көрсетілуге тиіс: норма
кімдерді, қандай территорияны, өлкені, облысты қамтиды, қандай мамандарға
қолданады. Басқа елдердің азаматтары да өзіміздің азаматтармен тең құқықты.
Тек олар сайлауға қатыса және сайлана алмайды, әскер қатарына шақырылмайды.
Елшілік органдарында қызмет атқаратын азаматтар халықаралық құқық арқылы
жауап береді.

3. Қазақстан Республикасының құқық шығармашылық қызметі
Қазақстан Республикасының Конституциясында заң және заңға тәуелді
актілерді шығарудың, қабылдаудың, бекітудің толық әдістемесі көрсетілген.
Заң шығаруда ұсыныс құқығы – Парламент депутаттарында және Үкіметтің
құзырында.
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.