Орманды дала, дала аймағының таралу құбылысы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

Орманды дала, дала аймағының таралу құбылысы

Қара және шабындық қара топырақтары мен ала кебірлі кешендері 191 млн га
жерді немесе ТМД аумағының 8,6 процентін алып жатыр. Қара топырақ Молдава
мен Байкалдан арғы аралықтары орманды дала және дала аймақтарында тараған.
Таралу алаптары Молдава, Украйна, Солтүстік Кавказ, Еділ бойы, Батыс Сібір
мен Солтүстік Қазақстан.
Аймақтың климаты негізінен жазы жылы және қысы суық (шығысынан ызғарлы ),
Болып келеді. Баты-Шығыс бағытта жылу мен жауын-шашын мөлшері азайып,
климат ызғарлылығы артады. Орманды дала климаты, дала аймағына қарағанда,
жұмсақтау және ызғарлыылғы шамалы. Мұнда шілде мен ақпан айларының орташа
температурасы батыстан шығысқа сәкес ішінде 240 С-дан 200С-ға және -40 С-
дан 270 С-ға дейін төмендейді. Температурасы 100 С-дан жоғарғы күндер саны
орманды-даланың батысында 150-180, шығысында 90-120-ға дейін азайатын
болса, дала аймағына сәйкес 140-180 және 97-140 күнге тең.

Атмосфера түсім мөшері 500-600 ьь-ден (Кавказ алды) 300-350 мм-ге дейін
(Батыс Сібір мен Солтүстіктен Оңтүстікке қарай кемиді. Жауын-шаашынның
едәуір мөлшері (30-40 еуропалық, 50 проц. азиялық бөлігінде) жаз айларында
түседі.
Бедері тұрғысынан Еуропа бөлегі әр тереңдіктегі және қашықтықтағы өзен
аңғарларымен бөлшектенген тегістіктер немесе сәл толқынды жазықтықтықтарға
жатады. Су айрықтықтарында түрлі ойпаңдар кездеседі. Тек Волын-Подол мен
Орталық орыс тегістіктері, Днепр маңы мен Еділ қыраттары, Донецк адырлар
қырқасы, Жалпы Сырт жыралы сайлармен жиі бөлшектенген. Аймақтың Азия бөлігі
–сәл бөлшенген тегістік Батыс Сібір ойпатымен жалғасады, оның көтеріңкі
оңтүстік бөлегі Орталық Қазақстан қыратының солтүстігімен шекералас жатыр.
Одан әрі шығысқа қарай дала жазықтығы Алтай тауының етегін, Минусин қазан
шұңқырын және Шығыс Саян етегіндегі төбелі жазықтықтарды қамтиды. Байкалдан
әрі шығыста үздік-үздік тектоникалық депрессиялар кездеседі.
Негізгі топырақ құрушы жыныстарға лөс пен лөс тұрпатты құм-балшықтар
жатады. Ока-Дон ойпаты, Кавказ етегі мен Еділ маңында, Қазақстанның кей
жерінде және батыс Сібірде балшықты жыныстар кездеседі. Еділ маңы мен
Оңтүстік Оралда және Қазақстанда топыраққұрушы сынық тасты элювийлік
жыныстар джа бар. Бұл аймақтарда топыраққұрайтын жыныстар көбінесе
карбонатты келеді.
Сібір мен Солтүстік Қазақстанда, шамалы Орталық орыс даласынджа тұзды
жыныстартараған.
Бұрын орманды дала айманды дала аймағында орман ағаштары шабынды дала
шөптесіндерімен қатар өсетін.
Қазір шұбар орманды алаптар тек өзен аралықтары мен сайларда және төменгі
өзен терассаларында ғана сақталған: Еуропа бөлегінде көбінесе емен, Батыс
Сібір ойпатында қайың құмды терассалард Қарағай өседі. Шабындық даланың
өсімдік жамылғысы ақселеу, бетеге, сұлы, арпабас, шалфей, сары жоңышқа және
т.б түрлерден тұрады.
Олар түрлі шөпті-ақселеулі және бетегелі-ақселеулі топтар құрады.
Бірінші топ ұсақ жапырақты шым түзетін астық тұқымдас түрлерден (бетеге,
ақселеу,сұлы т.б) тұрады, олармен аралас шалфей, беде және т.б. түрлер
өседі. Екінші топ түрлері онша биік және құрамы көп емес. Негізгі түрлері
қысқа сабақты ақселеу, көде, бетеге, еркек шөп, қияқ, өлең шөп. Оларға
эфемерлер мен эфемероидтар және қорықтарда ғана сақталады.
Қара топырақ тегі-жаралуы (гензис) туралы үш болжамды көзқарас
(гипотеза) айтылған олар: теңіздік, батпақтық және құрылық-өсімдік.
Зерттеушілер теңіздік болжамды гипотеза бойынша қара топырақты теңіз
орнында қалған лайы деп санаған (Паллас 1799, Пецольд 1851). Мурчисон болса
(1842) оны юра дәуірінің мұз сулары шайып кетуінен қалған балшықты қара
тақта тастар азығы деп есептеген. Бұл болжамдардың қазір тек тарихи маңызы
бар. Батпақты болжамды жақтайтындар дала аймағы бұрын аса батпақтанған
тундра болған деп жорамалдаған. Бірақ кейін климаттың жылынуына және ыза
деңгейінің төмендеуіне байланысты, лай батпақ орнында тундра өсімдігі
ығыстырылып (Эйхвальд, 1850), жергілікті дала өсімдіктері дамуы арасында
(Борисяк,1852) қара топырақ қалыптасқан. Құрылық- өсімдік (растительно-
наземное) пікір бойынша қара топырақ пайда болуын шабынды-далаалық және
далалық шөптесіндермен байланыстырады. Осы пікірге Ф.Рупрех Қара топырақ
геоботаникалық зерттеулер (1866) атты еңбегінде бірінші негіздеме берген,
яғни қара топырақ құрамын шөптесіндер қалдықтарының ыдырауынан жаңа күрделі
органикалық зат-қара шірінді түзілуімен түсіндіріледі. Аталған пікірді
В.Докучаев Орыс қара топырағы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.