Популяцияны сипаттайтын негізгі қасиеттер

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 6 бет
Таңдаулыға:

ПОПУЛЯЦИЯЛАР ЭКОЛОГИЯСЫ
Популяция және оның құрылымы

Популяция дегеніміз - белгілі бір географиялық аумақта тіршілік етуге
бейімделген, генетикалық шығу тегі бір, бір түрге жататын особьтар
жиынтығы. Популяция латынның "попилус" - "халық, топ" деген мағынаны
білдіреді.
Әрбір жеке түрдің езіне тән таралу аймағы болады. Олардың сол
аймақтағы тобы, сан мөлшері әр түрлі болуы мүмкін. Популяцияның сай
мөлшерінің аз немесе көп болуы түрдің шығу тегіне, тарихына, ареалдың
көлеміне т.б. көптеген себептерге байланысты.
Организмдердің популяцияларын жан-жақты зерттеуші экологтар С.С.
Шварц, А.М.Гиляров, А.В. Яблоков, т.б. өздерінің еңбектерінде популяцияға
қазіргі тұрғыдан анықтама береді. Мәселен, С.С. Шварц (1969) популяция
дегеніміз "Орта жағдайларының өзгерісіне ұзақ уақыт бойы өзінің тұрақты
санын ұстап тұратын бір түрге жататын организмдердің элементар топтар" деп
анықтама береді. Ал, А. В. Яблоков өзінің еңбегінде "белгілі бір аумақты
мекендейтін бір түрге жататын организмдердің эволюциялық даму жолы ұқсас
топтары" дейді. А. М. Гиляров өзінің әріптестерінің идеяларын дамыта келіп,
популяцияға біршама жаңа көзқарасты анықтама беруте тырысты.
Популяция - белгілі бір аумақты мекендейтін шығу тегі бір, ұзақ жылдар
бойы табиғаттағы санын түрақты үстап келе жатқан бір түрге жататын
организмдер жиынтығы. Популяция ішінде үнемі тіршілік үшін күрес, басқа
туыстық топтармен мүмкіндігінше шектелген формалар тіршілік етеді. Олар бір-
бірінен - жергілікті, экологиялық, географиялық популяциялар деп бөлінеді.
Популяцияларды осылайша жіктеу Н.П. Наумов жүйесіне негізделеді.
Популяция - биологиялық бірлік ретінде өзінің белгілі құрылымы,
қасиеті және атқаратын функциялары арқылы ерекшеленеді. Популяция құрылымы
ондағы особьтар санымен және кеңістікте таралуымен сипатталады. Ал,
популяцияның функциясы басқа биологиялық жүйелермен ұқсас келеді.
Популяцияға тән қасиеттерге өсу, даму, көбею, орта жағдайларының өзгерісіне
бейімділігі, генетикалық шызғу тегі, экологиялық жағдайлары жатады.
Элементар (жергілікті) популяция - табиғаты бірдей кішігірім
аумақтарды мекендейтін бір түрге жататын особьтар жиынтығы. Элементар
популяциялардың табиғаттағы саны, даму эволюциясы мен ұзақтығы биоценоздың
күрделі немесе қарапайымдылығына, бірегейлігіне байланысты болады.
Табиғатта жергілікті популяциялардың араласып кетуі бір-бірінің
арасындағы шекараны жойып, түрлердің ұсақтап кетуіне әкеліп соғады.
Экологиялық популяция - жергілікті популяциялардың жиынтығы негізінде
қалыптасады. Олар негізінде түр ішіндегі топтар болғандықтан белгілі бір
биоценозда тіршілік етуге бейімделген. Мәселен, кәдімгі ақ тиін көптеген
ормандарда кең таралған. Сондықтан олардың "қарағайлық", "шыршалық" немесе
т.б. экологиялық популяциялары көптеп кездеседі. Олар бір-бірімен жиі
араласатындықтан генетикалык алмасулар элементар популяцияларға қарағанда
баяу жүреді.
Географиялық популяция - географиялық жағдайлары бірдей аумақты
қамтитын, особьтар топтарын құрайтын экологиялық популяциялардан түрады.
Географиялық популяциялар салыстырмалы түр де бір-бірімен нақты шектелген
әрі өсімталдығы, особьтар формасы экологиялық қатарлары, физиологиялық
мінез-құлқы және басқа да қасиеттері арқылы ерекшеленеді. Популяциялардың
осылайша ұзақ жылдар бойы жекеленуі бірте-бірте географиялық раса немесе
жаңа түр формаларын дүниеге алып келуі мүмкін. Ондай түрлерді географиялық
түр тармағы, раса немесе сол түрдің синонимі ретінде қарастырады. Мәселен,
кәдімгі ақ тиіннің 20-дан астам географиялық популяциясы бар. Табиғатта
популяцияның шекарасы мен дене тұрқы оның қандай аумақты мекендейтіндігінде
емес популяцияның өзінің жеке қасиеттерімен сипатталады. Н.П. Наумовтың
зерттеулері бойынша популяциялардың ұсақ аумаққа таралуы олардың көп
түрлілігін және генефонын байытады деп тұжырымдайды. Осыған байланысты
табиғатта абсолютті популяция болмайды. Өйткені, әрбір түр өзінің даму
эволюциясы барысында уақыт пен кеңістікке қатысты миграция (орын ауыстыру)
кезінде бір-бірімен араласып отырады. Ал, өсімдіктер болса тозаңдары жел
арқылы немесе өсімдіктер арқылы кең таралып жатады. Нәтижесінде, түр
шегіндегі популяциялардың әр түрлі формалары қалыптасып отырады. Сондықтан
популяцияға экологиялық тұрғыда толық анықтама берілген жоқ. Осы бағытта
С.С. Шварцтың көзқарасы қолдауға тұрарлық бағыт. Онда: Популяция дегеніміз
жеке түрдің сандық жән есапалық параметрлерімен сипатталатын түр ішіндегі
тіршілік формалары ұқсас асобътардың топтары деп анықтама беріледі.

Популяцияны сипаттайтын негізгі қасиеттер
Полулялияның тадиғаттағы саны мен тығыздығы. Популяцияның саны
ментығыздығы оның қасиеттерін сипаттайтын негізгі көрсеткіш болып саналады.
гыімчлі.ігы опі.ін қаспеттерім сллатталтыл леғізғі кчірссі кіш болым
салаларды.
Популяцияның тығыздығы белгілі бір көлемдегі немесе кеңістіктегі
особьтардың саны мен биомассасының салмағымен өлшенеді. Мәселен, гектар
шыршалардың саны 150 немесе 1м3 көлемдегі су дафниялардың биомассасы 0,5 г.
Кездейсоқ тарау – тек бірегей ортаға тән құбылыс. Мәселен,
егістіктерде зиянкес жәндіктердің таралуы алғашында кездейсоқ болғанымен
бірте-бірте көбейе түсіп, топтану немесе шашыранды тарау сипатын алады.
Организмдердің топтанып таралуы жиі кездеседі, әрі кездейсоқ та болуы
мүмкін. Мысалы, ормандарда ағаштар алғашында топтанып кездессе, бірте-бірте
көбейе түсіп, топтану немесе шашыранды таралу сипатын алады.
Организмдердің топтанып таралуы жиі кездеседі, әрі кездейсоқ та болуы
мүмкін. Мысалы, ормандарда ағаштар алғашында топтанып кездессе, бірте-бірте
өсе бастайды. Өсімдіктердің таралуы спора, тұқым, жеміс арқылы жүзеге
асады. Ал, жануарлардың таралуы активті немесе поссивті болуы мүмкін.
Мәселен, активті таралу көбінесе баяу қозғалатын жануарларға тән. Активті
таралатын организмдерде айқын байқалатын шекаралық ареалдар жиі кездеседі.
Оларды біз қос мекенділер, бауырмен жорғалаушылар, маллюскалар тіршілігнен
көреміз.
Популяциялардың ареалының кең немесе тар болуы организмдердің дене
мөлшері, қозғалу активтілігі, қорек қорына, т.б. көптеген абиотикалық
факторларға байланысты болады. Мәселен, кәдімгі шөптесін жерлерде
насекомдардың саны мыңдаған особқа жетуі мүмкін. Ал, керісінше ірі
хайуанаттар мен үлкен ағаштардың популяцияларын саны мен тығыздығының
тұрақты болмауы адамның іс-әрекетіне де тығыз байланысты. Сол сияқты
қоректік факторлардың да ролі ерекше. Оны біз ақ тиін, қоян, кекілік,
қырғауыл, т.б. организмдердің табиғаттағы саны қорек аз болған жылдары күрт
азайып кететінен байқаймыз. Сондықтан, табиғатта популяциялардың саны
ешқашанда тұрақты болмайтыны заңды құбылыс. Бірақ, кейбір жағдайларда
популяциялардың саны бір бағытта күрт көбейіп немесе азайып кетуі мүмкін.
Бұл процестер табиғатта жиі кездеседі. Оның себептері көп. Оларға – түрдің
генетикалық шығу тегі, орта факторлары, өсу жылдамдығы, бәсекелестік,
қоректің мол болуы, т.б. жатады.
Популяцияның табиғаттағы санын өзін-өзі реттеу мүмкіндігі бар. Әрбір
түрдің көбеюінің жоғарғы және төменгі шегі болады. Одан әрі түр көбейе
алмайды. Сондықтан кез келген популяция өзінің мөлшерін оптимальды
(қалыпты) жағдайда ұстап тұруға тырысады. Оргализмдердің табиғаттағы
санының ауытқуының тәуліктік және маусымдық кезеңдерін байқауға болады.
Мәселен, ұсақ сут қоректілер, кеміргіштер, кейбір құстар мен насекомдардың
өсу, көбею потенциялы өте жоғары болады. Кеміргіштер бір маусым ішінде 300-
500 есе, ал кейбір насекомдар 1300-1500 есе көбейетіні ғылымға мәлім.
Мұндай құбылыстар, әсіресе, шегірткелерде, жұқпалы аурулардың
қоздырғыштарында, вирустар мен бактериялар өмірінде жиі кездесіп, ауыл
шаруашылығына немесе адам өміріне үлкен қауіп төндіруде.
Полуляциялардың табиғаттағы санының күрт азайып кетуі де қалыпты
жағдай емес. Кей жағдайда популяциялар сирен, бірте-бірте құрып кетуі
мүмкін.
Популяциялардың табиғаттағы санының қайталанбайтын, тұрақты сирек
қайталанатын, ырғақты қайталанатын, тұрақтықайталанатын жағдайларын
кездестіруге болады. Мәселен тұрақты қайталанбайтын ауытқулар тарихта
бірнеше мысалдар арқылы көрініс берген. Американдық шабақ ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.