Жеуге жарамды саңырауқұлақтар

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 8 бет
Таңдаулыға:

Саңырауқұлақтар
         Жеуге жарамды саңырауқұлақтар – қозықұйрық (шампиньон) құрамында
қарашiрiгi мол, ылғалды топырақта өседi, орманда, шалғындықта, бақша
өсiмдiктерiнiң арасында кездеседi. Сондықтан оның кәдiмгi қозықұйрық,
шалғындық қозықұйрық, орман қозықұйрығы деген түрлерi бар. Қалпағының
үстiңгi бетi ақ, астыңғы жағы қатпарлы, қызғылт түстi. Қалпағының диаметрi
15 см, дiңгегiнiң ұзындығы 10 см, енi 2-2,5 см-ге жетедi. Құрамында 20-30%
нәруыз, май, минералды заттар, дәрумендер, микроэлементтерден – темiр,
кальций, мырыш, йод, калий, фосфор бар, сондықтан жеуге жарамды
саңырауқұлақтардың 300-ге жуық түрлерi белгiлi.
        Ақ саңырауқұлақ қайың, емен, шырша, қарағай, шамшат, қарағаш, шаған
ағаштарының астында өседi. Қайың маңында өскен саңырауқұлақ қалпағының
үстiңгi бетiақшыл- сұрғылт, астыңғы жағы –ақ, хош иiстi. өсiп тұрған жерiне
қарай түстерiде құбылмалы. Дiңгегiнiң ұзындығы 10 см, қалпағының диаметрi
20 см.
     Қайың саңырауқұлағы – қайыңды орманда топырақтың жылылығы 10 – 16 0 С-
да, ылғалдылығы 53 – 98 % - ға жеткенде дами бастайды. Дiңгегiнiң биiктiгi
4 -15 см, жуандығы 1-3 см, қалпағының диаметрi 5 -15 см, 10 күн iшiнде
терiп алмаса жеуге жарамсыз болып қалады. Қайынның тамырымен селбесiп
микроза түзедi, ағашқа пайда келтiредi. Кептiрiлген саңырауқұлақтың
қуаттылығы баклажан мен қарабидай нанының қуаттылығымен тең түседi. Қайың
саңырауқұлағын кептiргенде қараяды.
     Күзгi түбiртек ( осенний опенок) - өте тез өседi, құрамында су – 91,4
% ,
нәруыз -2,6 %, крахмал, қант-3,8 %, май-0,4%, тұз – 0,8%, жасунық -0,9%.
Түбiртегiнде ақтүстi жарғақты белдеушесi бар. Қуаттылығы сәбiз,
орамжапырақ, қияр, қызаннан әлдеқайда жоғары саналады, ол айранның
қуаттылығымен парапар келедi.
Жеуге жарамсыз улы саңырауқұлақтар – Улы саңырауқұлақтарға шыбынжұт (
мухомор), боз арамқұлақ ( поганка), жалған түбiртек ( ложный опенок),
жалған түкiжем ) ложная лисичка) және т.б.
          Шыбынжұттың түрлерi: қызыл шыбынжұт, сұрғылт- қоңыр шыбынжұт,
порфир шыбынжұты, ақ қалпақшалы сасық шыбынжұт, бозғылт – сары шыбынжұт
және т.б.
   Шыбынжұт саңырауқұлағының құрамында шыбынды өлтiретiн улы зат
мускарин алкалоиды болатынын анықталды. Көбiнесе шырша, қарағай,
балқарағай ормандары мен қайың ағаштарының жарық көп түсетiн ашық алаңдарда
өседi. Қызыл шыбынжұттың диаметрi 20 см-дей, қалпағы күңгiрт – қызыл түстi,
әр жерiнде сүйел тәрiздi ақ дақтары жуылып кетедi.
      Уы тез әсер етедi, адам тұншығып, тыныс алуы нашарлайды, сiңiрi
тартылып, талып қалады. Ертеде шыбынжұттан жасалған препараттарды бездiң
iсуi, өкпе ауруы, жүйке жүйесi ауруларына қарсы пайдаланған және шыбын,
қандала, бүрге сияқты зиянды жәндiктердi өлтiру үшiн қолданған. Қазiргi
кезде медицинада түрлi препараттар әзiрлеу үшiн шикiзат көзi болып
табылады.
       Боз арамқұлақ ( бледная поганка) – ақ, сарғыш, жасылдау, сұрғылт –
ақшыл түстi қалпағының үстiнде мақта тәрiздi қабыршақты ақ жарғақтары бар.
Дiңгегiнде жарғақты белдеушесi болады. Түп жағын қалта тәрiздi жамылғы
қаптайды. Көбiнесе жалпақ жапырақты және қылқан жапырақты орман шетiнде
өседi.. Құрамында фаллоидин алкалоиды болғандықтан өте улы
саңырауқұлақтардың қатарына жатқызады.
Қазіргі уақытта қос қанатты қан сорғыш жәндіктерді биологиялық әдіспен
құртуда болашағы зор ауру тудыратын қоздырғыштардың бірі- аскомицетті
саңырауқұлақтар. Жәндіктерде ауру тудыратын басқа қоздырғыштарға қарағанда
саңырауқұлақтар толығырақ зерттелінген. Жәндіктерде кездесетін
саңырауқұлақтардың көбі Аscomycetes класына жатады, олар екі қатардан
тұрады: Protoscales, Taphrinales, олардың ішінде толық зерттелмегені шіркей
дернәсілдерінің ауру қоздырғышы - Coccidiascus Chatton. Бұл саңырауқұлақты
бірінші рет тексеріп жазған П.Дебазье (1961) болды. Ауру қоздырғыш шіркей
дернәсілдерінің ішкі мүшелерінде гемицелийінде мекендейді. Coccidiascus
Chatton ауру қоздырғышының екі түрлі спорангиясы болады, бірі-жаздық,
екіншісі-күздік. Бұл спорангилердің бір-бірінен көлемі және ішкі құрылысы
жағынан айырмашылықтар бар.Осы қоздырғышпен ауырған шіркей дернәсілдері
қуыршақ сатысына жетпей өледі. Азия мен Европа континентінде көп тараған
шіркей дернәсілдерінің түрінде осы саңырауқұлақтар бар.
        A.ruber. саңырауқұлағы ТМД-ның барлық жерінде кездеседі және
жәндіктердің көп түрінде ауру қоздырады.Бұл ауру қоздырғыш Өзбекстанда
Aedes пен Culex туысына жатанын маса дернәсілдерінен табылғаны жөнінде
деректер бар(Щербань, Гольберг 1971).
        Суда мекендейтін Blastocladiales қатарына жататын
саңырауқұлақтардың бір тұқымдасы атап айтқанда Coelomomucetaceae қос
қанатты қан сорғыш жәндіктердің суда дамитын сатыларының ауру қоздырғышы
болып саналады.Бұл тұқымдасқа жататын ауру қоздырғыштардың көбі
жәндіктердің кейбір түрін ғана ауыртады, ал басқа түрлерінде ауырған
популяциядағы маса дернәсілдерінің саны 1 пайыздан 95 пайызға дейін
жетеді.Табиғатта Coelomomucetaceae тұқымдасына саңырауқұлақтар көп. Ғылымға
қазіргі уақытта осы тұқымдасқа жататын саңырауқұлақтардың 30 түрі белгілі
болып отыр.

Саңырауқұлақтар
Елімізде бұл тұқымдасқа жататын саңырауқұлақтардың түрі жәндіктерде
кездеседі. Мысалы осы тұқымдасқа жататын саңырауқұлақтардың кейбір
түрлерінің Украинада(Андреева 1975), Краснодар өлкесінде (Морозов 1967),
Астрахань облысында ( Жаров 1973), Өзбекстанда (Шербань, Гольберг 1971),
Тува АССР-де (Гольберг 1975), Қазақстанда (Дубицкий, Данебеков,Дешевых,
1967) табылғаны туралы хабарлады.
        Қазіргі уақытқа дейін осы саңырауқұлақтың морфологиясы, мицелийдің,
зооспорангийдің, зооспордың құрылысы толық зерттеліп отыр. Colomomyces
туысына жататын саңырауқұлақтардың кейбір түрлерін айтқанда C. Phsoropora,
C. Iliensis қоздырғышының қан сорғыш маса дернәсіліне тигізетін әсерін
байқау үшін маса дернәсілі өсіп дамитын көлшіктерде , ойпаң жерге жайылған
суларда тәжірибе жұмыстарын жүргізуге болады. Тәжірибеде саңырауқұлақтар
ауру қоздырғыш ретінде жақсы нәтиже көрсеткен. Бірақ бұл ауру
қоздырғыштарды масамен биологиялық күресте кеңінен қолдануға кедергі болып
отырған жай- оларды жасанды ортада өсіру мәліметтер аз. Сондықтан осы
мәселенің шешу үшін барлық жерде көптеген зерттеулер жүргізіліп жатыр.
        Entomophtorales тобына жататын саңырауқұлақтар жәндіктердің 12
отрядының көбнесе құрғақшылықта мекен ететін түрлерінен кездесіп, кейбір
түрлерінің ауру қоздырғышы болып болатыны анықталды. Бұл қатардағы
саңырауқұлақтар көбнесе құрғақшылықта мекен ететін зиянкестердің санын
азайтуда үлкен орын алады. Мысалы, шегірткенің ауыл шаруашылығы дақылдарына
тигізетін зияны белгілі. Осыған қарсы Канадада Entomophtorales
саңырауқұлағын қолданып, зиянкестердің санын 99 пайызға дейін
азайтқан.Дженикстің (1965) деректеріне қарағанда осы ауру қоздырғышпен қан
сорғыш маса дернәсілдерінің 10 түрінің ауыратыны белгілі болды.
И.А.Рубцовтың (1967) деректеріне қарағанда Entomophtorales саңырауқұлақтың
түрлері Ленинград облысында Aedes, Anopheles, Culex ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.