Жұмыспен қамтылудың тұрақтылығы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

жоспар

Жұмыссыздықтың мӘні, түрлері, себептері

Қазақстан Республикасының жұмыссыздық жағдайы, мӘселелері

Жұмыссыздық мӘселесін шешудің жолдары

ҚОРЫТЫНДЫ

Пайдаланған Әдебиеттер тізімі

Жұмыссыздықтың мӘні, түрлері, себептері

Жалпы жұмыссыздық термині бірінші рет 1911 жылы Ұлыбритания
энциклопедиясында 1915 жылы АҚШ-тың Минтруд әдебиетінде қолданған. Қазіргі
кезде жұмыссыздық дүние жүзінің барлық елдерінде әр түрлі формада, көлмде,
ұзақтықта қатысуда.
Елдегі ңбекке жарамды халықтың қоғамдың өндірісте тұрақты қатысуы. Ол әр
бір елдің сақтандыруды қамсыздандыруы ең негізгі факторларының бірі болып
табылады.
Әміршіл-әкімшіл экономикадан рыноктік бағдарға ауысуы көптеген
жұмысшылардың жұмысынан айырылуына әкеп соғады. Рыноктік қатынастардың
дамуы кәсіпкершіліктің қауыпі өндірстік сферадан еңбек, жұмысбастылықтан
туындайды. Яғни рынокке ауысудан жұмыссыздықтың, мәні – объективтік
процесс, ал басқа жағынан – қоғам, ол жұмыссыздық табиғи деңгейін
сақтандырудың ұйғарымды шегін талап етеді. Оның осы қоғамдық шектен шығуы
өткір проблема тұғызады.
Жалпы жұмыссыздықты түсіндіруді бүгінгі кезде “қарабайыр” деп атауға
болады: бұған еңбектегі баға мен еңбекке ұсыныстың өзара қарым-қатынасы деп
айтуға болады. Жалақының төмендеуі еңбекке деген сұранысқа жағдай жасайды
және де осыдан жұмысбастылық; жалақы өсімі еңбекке деген ұсынысты өбейтеді,
бірақ сұраныс өсімін тоқтатады. Жұмыссыздықтың себептерін талдауды көптеген
экономикалық мектептер береді. Ең алғаш жұмыссыздықты түсіндіру туралы
ағылшын экономисті Т. Мальтустың “Халықтың өсу тәжірибесі” еңбегінде
көрсетілген. Мальтустың айтуы бойынша жұмыссыздық демографиялық себептерге
әкеліп соғады, соның нәтижесінде халықтың өсуі қарқыны өндірістің өсу
қарқынынан асып түседі.
Ал Марксистік әдебиетте Мальтустың теориясын “тұрпайы” және дәрменсіздік
деп қарап тұрақты дәстүр қалыптасқан. Мұнда айтылады: “жұмыссыздықтың түп
негізін өзінен іздеу емес, оны дәл экономикалық шаруашылық жүйеден іздеу
керек” дейді.
Жалпы К.Маркс жұмыссыздықты өзінің “Капитал” еңбегінде зерттеп
қарастырған. Ол айтып кеткен, техникалық өрлеумен өндіріс жабдықтарының
көлемі мен бағасы өседі, жан басына шаққанда 1 жұмысшыға. Бұл жағдай
Марксті сенгіздіреді, экономикалық өркендеу капиталды жинақтау қарқынынан
еңбекке деген сұранысқа әкеп соғады, осыдан келіп жұмыссыздық себептері
көрінеді. Бұл трактовка байланыссыз болып есептеледі, егер жұмысшы күшіне
сұраныс өссе, онда жұмыссыздық жойылады, немесе ең болмаса қысқарады,
капитал жинақтаудан одан әрмен жоғары қарқынмен (нақтаудан одан әрмен)
болады.
Бұл жұмыссыздықтың түсіндіруін толық деп санауға болмайды. Маркс және де
басқа себептеріне болжам жасады.
Рыноктік шаруашылықтың дамуы, оны өркендеген рыноктік шаруашылықтың
серігі жасайды.
Экономикалық циклдің дамуынан жұмыссыздықты тұжырыдау Маркстен кейін
экономикалық теорияда тұрақты дәстүр болып қалыптасты. Егер, экономика
циклдік дамыса, өсу мен кему шаруашылық дамуымен келіссе, бұдан жұмысшы
күшін босату және өндірісті тоқтату деп тұжырымдайды, жұмыссыздық армиясы
көбейеді.

Қазақстан Республикасының жұмыссыздық жағдайы, мӘселелері

Қазақстан Республикасының жұмыссыздық мәселесі төңірегінде айтылар
әңгіме көп. Жұмыссыздықты қоғамға жабысқан бітеу жара десек те, қоғам
жұтқан у десек те жарасады. Жаймен, біртіндеп әсер етіп бұл ұдың күшін
қалай қайтаруға болады?
Жұмыссыздық нарықты экономиканың айырылмас серігі деуге болады.
Белгілі экономистер пікірлері бойынша жұмыссыздықтың
белгілі бір деңгейден аспауы нарықты экономикаға тән табиғы құбылыс деп
бейнеледі. Мысалы, кейбір экономистер: Дж. Кейнс 3-4%, М. Фридмен 5-6%
жұмыссыздықты табиғы мөлшер деңгейі деп белгілеген. Ал осы деңгейден
жұмыссыздық аса бастаса онда амалсыз, еріксіз жұмыссыздық пайда бола
бастайды.
Санақ бойынша, жұмыссыздық деңгейі жұмыс күшінің жалпы санындағы
жұмыссыздардың үлесін көрсетеді.
Жалпы жұмыссыздық деңгейі – жұмыс күшінен пайыздық есептердегі
жұмыссыздар үлесі (экономикалық белсенді халық) деңгейі жұмыспен қамтылу
мәселелері бойынша халықты ішінара тексеру негізінде есептеледі, тексеруді
ХЕҰ әдіснамасын пайдалану арқылы Қазақстан Республикасының Статистика
жөніндегі Агенттігі жүргізеді. Аптасына ең кемі 1 сағат жұмыс істесе де, ол
адам жұмыспен қамтылған болып саналады.
Ресми (тіркелген) жұмыссыздық деңгейі – экономикалық белсенді
халықтан пайыздарға шыққандағы мемлекеттік жұмыспен қамту органдарында
тіркелген жұмыссыздар үлесі.
Жұмыссыздықтың орташа ұзақтығы адамның қанша жұмыссыз жүрген уақытын
көрсетеді. Жұмыспен қамтылған адам деп – жұмысы барлары, ал жұмыссыздар деп
– жұмысы жоқ немесе соны іздеп жүрген адамдар деген мағынада қарастырып,
жұмыссыздықтың бірнеше мәніне тоқталып өттім. Енді мен сол адамдардың санақ
бойынша зерттелген, немесе зерттеу құрамына кіретіндер қарастырып, және сол
санақ бойынша біраз мысалдар мен еліміздің тәжирібелерін қарастырайын.
Халықтың бір бөлігі санақ бойынша жұмысшы күші құрамына кірмейді (оқушылар,
зейнеткерлер және т.б.) адамдар. Мұндай көзқарас әділетті саналуда, себебі
көптеген жұмысшылар жұмыс табудан әбден күдер үзеп, еш жерде тіркелмей де,
сөйтіп жұмыссыздар армия есебіне кірмей қалады. Мұндайлардың саны 200 жылы
18,1 пайызға жеткен. Қызметінен төмендегендер мен толық жұмыс күнімен
естімейтіндер де ресми түрде есептелмейді.
2003 жылы олардың саны 18,3 пайызды құрады. Бірақ ресми сынақтың
шынында кімдердің жұмыстан айырылғаны мен кімдердің жұмыс істегісі
келмейтінін анықтау қиын деген пікір екендігі дұрыс.
Жалпы 2002 жылдың қаңтарында ресми тіркелген жұмыссыздық деңгейі
экономикалық белсенді халықтың 3,7 пайызы болды (2001 жылдың 1-
қаңтарында3,9 пайыз). Қазақстан Республкасы статистика жөнінде агенттігінің
сараптамалық бағалауы бойынша 2001 жылыдың аяғында жұмыссыздықтың жалпы
көлемі жыл басындағы 13,5 пайыз орнына 12,8 пайызға деген төмендеді.
Жұмыссыздықтың деңгейін анықтаудың негізгі факторы ретінде
(Халықаралық еңбек ұйымының әдістемесіне сәйкес) жұмыссыздардың нақты санын
білу тетігін жетілдіру үшін елде үй шаруашылықтарына ішінара тексеру
жүргізу қажет, лны 2002 жылдан бастап әр тоқсан сайын Статистика жөніндегі
агенттік жүргізеді.
2002 жылы 1 қаңтарға жұмыспен қамту аралықтарына өтінішпен барған
азаматтар саны 368,2 мың адам болды, ал 2001 жылы 1 қаңтарда ондайлардың
саны 362,4 мың болған. Ауылды жерде жұмыс іздеуші адамдар саны 115,4 мыңға
жетті, яғни 2000 жылғыдан 5 пайыз өсті. Жұмыссыздық деңгейі Павлодар
облысында 6,3 пайыз, Қызылорда 6 пайыз, Маңғыстауда 5,8 пайыз және Атырау
облысында 4,9 пайыз болды.
Жасалған талдау көрсеткендей, жоғарыдағы аймақтарда жұмыспен қамту
органдарына өтінішпен барушылар санының біраз өсудің себептерінің бірі –
жұмыссыз ретінде тіркеуге деген ұмтылыстың ұлғаюы. Бұған өз кезегінде
жұмыспен қамту бағдарламасына мезгілінде қаражат бөлінуі себеп болды.
Мәселен, Павлодар облысында қаржы бөлу белгіленген мөлшердің 87 пайызындай,
Қызылорда да – 72 пайыздай, Маңғыстауда – 85пайыздай және Атырау облысында
79 пайызындай болды. Сондай-ақ жұмыспен қамту мәселесі жөніндегі
органдардың құрылымы мен статусын күшейту де өз әсерін тигізеді.
Жұмыссыздықпен күрес бағдарламасының орындалуы үшін 2001 жылға
19530,4 миллион теңге (жалпы ішкі өнімнің 0,85 пайызы) қаржы бөлу
жоспарлағанда, нақты бөлінгені 16650,3 миллион теңге (жалпы ішкі өнімнің
0,7 пайызы) яғни жоспар 85,3 пайыз ғана орындалды.
2002 жылдың 1 қаңтарына Республика бойынша тұтас алғанда есепте
231,4 мың жұмыссыз адам болды, оның 22,2 мыңы ғана материалдық көмек алды,
7,8 мыңы қоғамдық жұмысқа қатысты, 2,2 мыңы кәсіптік оқытуда біліктілігін
көтеруде және қайтадан даярлауда болды.
Сондай-ақ жұмыспен қамту бағдарламасын қаржыландырудың 80 пайызынан
жоғары көрсеткіші Шығыс Қазақстан (87%), Батыс Қазақстан (81%), Қарағанды
(86%) облыстарында және Астана қаласында (81%) орын алды.
Алайда, жұмысқа орналастыру жөніндегі органдарға өтініш жасап
барған жұмыссыздар деңгейі орта есеппен 3,3 пайыз көлемінде ғана болуы бұл
мәселеде халықтың оған сенімінің төмен екенін көрсетеді.
Жұмыссыздықтың табиғы деңгейі: бұл баға мен жалақыны төмендететін
факторлар тепе-теңдік жағдайда болған кездегі деңгей. Жоғары инфляция
деңгейіне тап болған қазіргі экономикадағы жұмыссыздықтың жоғары жәрежесін
анықтайды және патенциалды өнім шығаруға қатысты болады. Егер жұмыспен
қамту жоғары болап, өнім көп шығарылса, онда инфляциялық өркен пайда
болады.
Жұмыссыздықтың табиғы дәрежесі нольден жоғары болады, өйткені ол
қандай бір түрде өмір сүреді (фрикциондық және құрылымдық). Жұмыссыздықтың
табиғы түрі қажет, ол инфляцияны тежейді.
Жұмыссыздыққа экономикалық саясат та әсер етеді. Жұмыссыздар 26
апта бойы мемлекеттенсақтандыру ретінде бұрынғы жалақыларының 50%-ін алады,
салық төлемейді , сөйтіп, жалпы бұрынғы жалақысының 60-70%-ін алады. Әрине,
мұндай жағдайда жұмысшылар жаңа жұмыс таңдауға талғампаз болады және
асықпайды, төмен ақылы қызметтерден қашады. Жұмыссыздықтың табиғы деңгейі
құрылымдық жұмыссыздардың көөбеюымен жоғарлады (автомобиль құрылысы, болат
қорыту өнеркәсібіндегі дағдарыс, мұнай дағдарысы, электр өнеркәсібіндегі
өзгерістер). Сөйтіп еңбекке деген сұраныс пен ұсыныс сайма-сай келегенге
дейін біраз уақыт қажет болды. Жұмыссыздықтың табтғы беңгейінің төмендеуі
құрылымдық дағдарыстың бәсемдеуіне қажап-тозуға, қартаюға байланысты.
Жұмыссыздықтың зардабын бәсеңдететін фактордың бірі ғылыми-техникалық
процесс. Ғылыми-техникалық процесс жаңа қосымша жұмыс үшін керек қылатын
жаңа өндіріс түрлерімен шаруашылық салаларын тудырады, ол материалдық
өндіріс саласында еңбек етуге қабілеті бар тұрғындарды жұмыспен қамтуды
тұрақты түрде өсіру, қабілеті бар тұрғындарды жұмыспен қамтуды тұрақты
түрде өсіру, негізінде өндірістік емес салалардың дамуы арқылы жүзеге
асырылады, оның ұлғаюы, тұрғындардың әр түрлі қызмет түрлеріне деген
шығынының тез өсуімен және халық шаруашылығының орташа көрсеткішіне
қарағанда жоғары еңбек ауқымдылығымен (көп еңбекші керек қылушылық)
сипатталады.
Жұмыссыздықты жасына және де басқа көрсеткіштеріне қарай бөлуге
болады. Оны келесі кестеден байқауға болады:

Жұмыссыздықтың мӘселесін шешудің жолдары
Жұмыссыздықтың проблемасын шешудің бірден-бір жолы бұл еңбек биржалары
туралы көптеген мемлекеттердің практикасының нәтижелерін көруімізкерек.
Еңбек биржалары бойынша тұрғындарды жұмыспен қамтамасыз ету олай болуының
өзінен жұмыссыздықпен күресудің негізгі құралы екенін көре аламыз. Бұл
еңбек биржалары ең алғашқы кездерде дамыған мемлекеттерде жұмыссыздарға
көмек беру мақсатындағы адамгершілік институттары ретінде пайда болады.
Уақыт өте келе және еңбек қатынастарының дамуына ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.