Ұлы Дала - көшпелілер мәдениетінің аймағы

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

Тақырыбы: Қазақ мәдениетінің бастаулары

Орындаған: Қаржаубаева Н.
Қабылдаған: Еркінбекова А.

Шымкент 2008ж.

Жоспар

1. Қазақ мәдениетінің бастаулары.
2. Материалдық және рухани мәдениет.
3. Мәдение кеңістіктің маңызды қасиеті..
Қазақ мәдениетінің бастаулары

Қазақтар — Қазақстан Республикасының негізгі тұрғындары, әлемдегі жалпы
саны 13 миллионнан асады, исламдық суперөркениеттің солтүстік шығыс жағын
мекендейді, діні жағынан ханифиттік мағынадағы мұсылман сунниттер, Алтай
тіл бірлестігінін түрік тобының қыпшақ топтамасына жатады. Бүл мәдениетті
түсіну мақсатында алдымен оны кеңістік өрісі мен уақыт ағынында қарастырып,
кейін қазақ мәдениетінің типтік ерекшеліктерін айкындайық. Қазақ мәдениеті
еуразиялық Ұлы дала көшпелілерінің мұрагері болып табылады. Сондықтан осы
ұлттық мәдениетті талдауды номадалық (көшпелілік) өркениет ерекшеліктерінен
бастайық.
Сонымен бірге мәдениет сөзі құрмет тұту, сыйлау, құрметтеу,
табынушылық деген мағыналарға да ие. Осылардың ішіндегі ең бастысы -
дінге табынушылық. Көне замандағы адамдар әруақытта да құдайлар қоршауында
болды, олардың санасынан тәңірі берік орын алды. Үйде де, түзде де құдайлар
мен адамдармен бірге болды., оларды жебеп, қорғап отырды. Құдайлар
қалаларда тұрды, қала заңдары мен қала азаматтарын бәле-жаладан қорғады.
Әрбір ұлттық мәдениет бос кеңістікте емес, адамдандырылған қоршаған
ортада әрекет етеді. Мәдени кеңістік оқшау, мәңгіге берілген енші емес. Ол
тарихи ағынның өрісі болып табылады. Мәдени кеңістіктін маңызды қасиеті —
оның тылсымдық сипаты. Мысалы, ата қоныс ұғымы көпшелілер үшін қасиетті,
ол өз жерінің тұтастығының кепілі және көршілес жатқан мекендерге де қол
сұғуға болмайтындығын мойындайды. Қауымдык қатынас мекендер егемендігінен
туады. Ата қоныстың әрбір жағрафиялық белгілері халық санасында киелі
жерлер деп есептелінеді, яғни қоршаған орта киелі таулардан, өзен-
көлдерден, аңғарлар мен төбелерден, аруақтар жататын молалардан т.б.
тұрады. Олардың қасиеттілігі аңыз-әпсаналарда, жырлар мен көсемсөздерде
болашақ ұрпақтарға мұра ретінде қалдырылған.
Белгілі бір парасаттылық, ізгілік, ұстамдылық, интуициялық жоғары
қабілеттері жоқ адамдар қатал далада өмір сүре алмас еді. Кеңістікке
үйлесімді мәдениетте адам мен табиғаттың арасында қытай қорғаны тұрған
жоқ. Керісінше, мәдениет олардың арасындағы нәзік үндестікті (гармонияны)
білдіретін дәнекер қызметін атқарады. Қазақтың төл мәдениетінде экологиялық
мәселе әдептіліктік жүйесіндігі обал және сауап деген үғымдармен тікелей
байланыстырылды.
Табиғат аясындағы мәдениетгі қатып-сеніп қалған, өзгеріссіз әлем дейтін
пікірлер де әдебиетте жиі кездеседі. Алайда, бұл осы мәдениетке тынымсыз
қозғалыс тән екендігін аңғармаудан туады. Шексіз далада бір орында тоқталып
қалу көшпелілік тіршілікке сәйкес келмейді. Ол мезгілдік, вегитациялық
заңдылықтарға бағынып, қозғалыс шеңберінен шықпайды. Әрине бұл қозғалыс
негізінен қайталанбалы, тұрақты сипатта болады. Қуан даланы игеру табиғатты
өзгертуге емес, қайта оның ажырамас бір бөлігіне айналуға бағытталған.
Яғни, адам табиғат құбылыстарына тәуелді болып қалады.
Сонау көне заманнан халықтар солтүстіктен оңтүстікке, шығыстан батысқа
қарай (немесе керісінше) қозғалыста болған. Ежелгі болжам шумерліктердің
Қосөзен аңғарына Орталық Азиядан келгенін, үндігерман тайпаларының
онтүстікке жылжып, Үндістан, Иран, Грецияға енгенін, түрік тайпаларының
Кіші Азияны жаулап алғанын көрсетеді. Қытай империясы мен Үндіге көшпенді
түрік-монғол тайпалары ылғи қысым жасап отырған. Белгілі ғұлама А. Вебердің
пікірі бойынша, көшпелі тайпалардың кеңістікті игеруі халықтардың Ұлы
қоныс аударуы атты құбылысты әкелді. Бұл қазіргі өркениеттердің
түріктердің өз жері, ал бұлардың сыртындағы Шам, Мысыр қысылғанда арқа
сүйейтін тілектес елдер болып есептелген.
Әрине, бүл кеңістіктік, тұтастык, уақыт ағынына тәуелді болған. Ішкі
қайшылықтар шиеленіскенде жалпытуыстық сезім кейін қарай шегіндіріліп
отырған. Тарихтан тек үлкен суперэтностардың (өркениеттердің) ішінде ғана
емес, сонымен бірге этностардың құрамында да кескілескен қақтығыстардың
болғанын білеміз. Алайда тарихи өркениеттерге аян болған кеңістіктің
шекаралары туралы мәселе тек саясаттанулық емес, бұл туралы мәдениеттану
ілімінде де бірнеше қарама-қарсы пікірлер бар.
Батыстық мәдениеттанудың көптеген өкілдері өздерінікінен бөлек
өркениеттер болды деген ойдың озін бекерге шығарған. Олардың пікірі
бойынша, тек бір үлкен әріппен жазылған Өркениет (ол, әрине, еуропалық)
бар, ал басқа кеңістік тағыларды мәдениетті адамға айналдырудың полигоны
болып табылады. Батыстық миссионерлер жергілікті тұрғындарды ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.