Метафоралы атаулар

Жұмыс түрі: Реферат
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Жергілікті жердің гидронимі
Жоспар
1. Кіріспе
2. Негізгі бөлім
А) Топоним және гидроним терминдеріне түсінік
Ә) Топонимика ғылымының дамуына үлес қосқан ғалымдар және
ғылымның даму кезеңі
Б) Қазақстан жеріндегі кейбір гидронимдерінің этимологиясы
3. Қорытынды

Жергілікті жердің гидронимі
Топонимика – географиялық атаулардың шығу тегін, дамуын, формасы
мен мағынасын, грамматикалық безендірілуін зерттейтін ғылым саласы.
Қазақстан жерінде түрлі топонимдер бар. Ұлан-байтақ территорияны алып
жатқан,табиғаттың сан қилы өлкеміздің жер-суына ерте замандардан
бері сан алуан атаулар қойылып, олар түрлі өзгерістерге ұшырап
отырған.

Жергілікті жердің гидронимдерінің зерттелу тарихын – көне
Бiлгеқаған, Күлтегiн, Туниқуқ, Күлi Чор, Мойун Чур, Онгин жазбаларының,
Енисей ескерткiштерi – Уюк-Тарлақ, Уюк-Аржан, Барык жазбаларының, Талас
өңiрiнен табылған Айыртам-ой ескерткiштерiнiң, Шу, Талас бойынан табылған
басқа да шағын жазбалардың мәтiндерi (В.Радлов, П.Мелиоранский, С.Малов,
Ғ.Айдаров, А.Аманжолов, Қ.Сартқожаұлының оқылымдары мен аудармалары
бойынша); И.А.Батманов, З.Б.Арагачи т.б. авторлардың Современная и древняя
Енисейка (1962), Древние тюркские диалекты и их отражение в современных
языках. Глоссарии. Указатель аффиксов (1971), Д.Д.Васильевтiң Корпус
рунических памятников Енисея (1983), Древнетюрский словарь (1969),
Э.В.Севортянның Этимологический словарь тюркских языков (1974, Т.I; 1978,
Т.II; 1980, Т.III, 1989, Т.IҮ), Л.З.Будаговтың Сравнительный словарь
турецко-татарских наречий (1869, Т.1; 1871, Т.2.), В.Вербицкийдiң Словарь
алтайского и аладагского наречий тюркского языка (1884, 2-басылымы, 2005),
М.Қашқаридың Девону луғат-ит түрк (Муталибов, 1960, Т.1; 1961, Т.II;
1963, Т.III), Ә.Құрышжановтың Исследование по лексике старокыпчакского
письменного памятника ХIII в. “Тюркско-арабского словаря (1970)
еңбектерiндегi деректер; Қазақ тiлiнiң түсiндiрме сөздiгi, 10 томдық
(1974, 1976, 1978, 1979, 1980, 1985, 1986), I.Кеңесбаевтың Қазақ тiлiнiң
фразеологиялық сөздiгi (1977), Қазақ тiлiнiң диалектологиялық сөздiгi
(1996), сондай-ақ қарақалпақ, ноғай, татар, башқұрт, қырғыз, құмық т.б.
тiлдердің түсiндiрме, этимологиялық және топонимикалық, диалектологиялық
және екi тiлдi сөздiктерiнен іздестіріп көруге болады.
Топонимика өз кезіңде түрлі даму жылдарды басынан кешірді.
1. Алғашқы кезең 1678-1820 жылдар аралығын қамтиды. Бұл кезең Ресей
патшалығының саясатына байланысты басқа мақсаттарда құрылған
экспедициялардың құпия жазулы көне мұраларға (топонимикалық атауларға)
кездейсоқ тап келуімен ерекшеленеді.
2. Екінші кезең (1820-1893 жылдар) көне жазба мұраларды және
топонимикалық атаулардың іздеп табу үшін жоспарлы түрде арнайы
экспедициялардың ұйымдастырылуымен, Орхон, Енисей, Талас бойынан табылған
құпия жазба ескерткіштердің біраз қоры жинақталып, ендігі кезекте олардың
мұрагерлерін анықтау мәселесінің күн тәртібіне қойылуымен сипатталады.
3. Үшiншi кезең (1893-1945 жылдар) құпия жазулардың сыры ашылып, ондағы
атаулардың шығу тегі анықталуымен, жазбаларды оқу-аудару ісінің алға
басуымен, ескерткiштер тiлiндегi диалектiлiк ерекшелiктердiң айқындалуымен,
көне түркі әліпбиінің шығу тегі жайлы үлкен пікірталас тууымен дараланады.
4. 1945-1991 жылдар аралығын қамтитын төртiншi кезең көне түркі жазба
мұралары тілі бір жүйеге түсіріліп грамматикасының түзілуімен, қазiргi
түркi тiлдерiмен, орта ғасыр түркiлерi тiлiмен салыстырмалы-тарихи сипатта
кеңiнен зерттелуiмен ерекшеленеді.
5. Кеңестер Одағы құрамындағы түркі халықтарының егемендікке қол
жеткізуі нәтижесінде көне түркі мұраларын зерттеуде жаңа бағыт-бағдар
қалыптасты, саяси-идеологияға байланысты бұрмалаушылықтар мен кейбiр
олқылықтарды тарихи ақиқат тұрғысынан зерделеу қолға алынды. Түркi
рунологиясының зерттелуiне үлес қосқан ұлы тұлғалардың шығармашылық
дәстүрiн түркi топырағында жалғастыруға талпыныстар жасалуда.

Қазақстандағы жергілікті жер гидронимдері

Балқаш – қазақ жеріндегі ірі көл. Кейбір зерттеушілер көлдің
атауы ертеді су мағынасын берген балық сөзіне -аш жұрнағы
қосылу арқылы деген тұжырымды ұсынады.
Балқаш көлінің атауы жөнінде ежелгі түркі жазба ескерткіштері
сөздігінен су мағынасына ие боларлықтай бал, балық дыбыстық
құрамдағы тұлғаларды ұшырата алмады.
Көл атауы В.В. Радлов көрсеткендей, қазақ тіліне ертеден тән
– сазды төмпешіктері бар былқылдақ, батпақ мағынасын беретін
балқаш сөзімен байлвнысты тууы ықтимал. Оның ойынша телеуіт,
құманды, алтай тілдерінің деректері анықтай түседі. Оларда: палқаш
тұлғалы сөз лай, балшық, тұнба мағыналарында қолданылады. Егер
осы деректерге сенсек Балқаш көлі, батпақты көл дегенмен
мағынасы сәйкес келеді.
Бұл болжамдарды көлдің табиғи жағдайы да шындыққа шығарғандай.
Балқаш көлінің солтүстік шығыс жағалауы ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.