Ахмет бейнесі

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Қамар сұлу
С.Торайғыровтың Қамар сұлу (1914) романы – революция
алдындағы қазақ әдебиетінде көрінген тұнғыш реалистік шығармалардың
бірі . Ол эпостық жанырдағы үлкен туындыға жатады. Көбіне
прозамен жазылған. Шығармада белгілі бір дәуірдің немесе заманның
тұтас өмір суреті қамтылған .
Образдары. Романның образдары сол кездегі әлеуметтік
ортаға сай автор көзқарасы бойынша ұнамды , ұстамсыз мінезде
тұрмыс , сана , мүдде жағынан бір-біріне мейлінше қарсыластырған .
Жазушының кімдердің талабын ұнатып , кімдердің ісін ұнатпайтындығы
, шығарманың тұтас идеясы сол қарсыласудан ,образдар тартысынан
келіп туады . Мысалы Қамар сұлу романындағы ұнамды образдарға халық
арасынан шыққан Ахмет , Қамар, соларды толықтыратын Омар , Хасен ,
Жәуке бейнелері жатады . Ахмет пен Қамар оқыған , ескі салтқа қарсы
күресіп , өздерінің бас бостандығын іздеген озат, жаңашыл жандар .
солардың әділ талабына жол бермеушілер – бай , болыс , қажы ортасынан
шыққан Оспан би , Қалтан қажы , Жорға Нұрым, соларды толықтыратын -
Әбділда ишан , Бәйтік молда , Көңілбай бақсы . Бұлар қнамсыз бейнеге
жатады . Қамар мен Ахметтің қайғылы халіне сол кездегі жағдай ,
әдет-ғұрып айыпты десек , Оспан , Нұрым , Қалтандар сол ескі
салттың бнлді өкілдері .
Ахмет бейнесі. Романдщағы ісі әділ , талабы прогресті ,
ұнамды , халықтың басты бейнелердің бірі – Ахмет . Өзінің шыққан
ортасы , тегі жағынан ол кедей . Бұл реттен ол С . Көбеевтің
Қалың мал романындағы кедей жігіт Қожашқа ұқсас . Бірақ Ахмет
қарапайым ауыл жігіттерінің бірі ғана емес , оқыған-тоқығаны бар
саналы жастар дүниесінің өкілі .
Автор оның жайын былай суреттейді : Сарыбас деген ауылда
Жәуке деген кғісінің оқу соңында жүрген, баласы бар еді . Жәуке
өзі нашар кісі болса да , тапқан – таянғанын жалғыз ұлы Ахметтің
оқуына салып , жасынан олай сүйреп, былай сүйреп жүріп, әйтеуір
молда атына іліктіріп еді . Бертін келген кездерде ол бейнеті
босқа кетпей , ахметтің арқасында аузы асқа , тақымы атқа тиіп ,
есіктегі басы төрге жетті . Аса байып кетпесе де , өзіне өзі тоқ ,
жақсы ғана ауқатта бітті , - дейді .
Бұдан көретініміз : Сарыбай ауылы ежелден кедей , сол үшін
кем саналған орта бола тұрса да , Жәуке заман талабы , оқу
–білімге бет бұрып , баласын қазақша , орысша оқытқан, тұрмысы да
аздап тәуірленген кедей шаруа . Ахмет бай ауылдарда жаданып,
жастарға білім беріп, мұғалім дәрежесіне жеткен адам . Күнкөрістің
осы бір жаңа , мәдени жолын дәріптеуде демократиядан шыққан
интеллиген мәселесін тұңғыш рет әдебиетке түсіріп , солардың
адамдық прозасын жақтауда үлкен бір жаңашылдық , ағартушылық идея
сының таңбасы жатыр . Өйткені бұған дейін қазақ әдебиетінде оқыған,
ойлы да жаңашыл жастардың бейнесі болмаған еді .
Ахмет кедей отбасында өссе де , жасында білім алған ,
жақсы тәрбие көрген адамгершілігі мол жас. Ақыл есінің
жетілгендігінің үстіне тілге шешен , ісі мен мінезі жағынан
жастарға өнеге , елге үлгі болған жас, суырып салма ақын . Елдің
көзін ашу үшін ол той- думанда газет, журнал оқитын, мәдениетке
берілген адам . Ел оны мақтайды . Бай балалары : сонша кептіріп
неме керек , кешегі мұрнынан боғы аққан Жәукенің баласы емес пе ?
деп күндесе де , ел : оқыды деп Жәукенің баласын айт , әне
солай болсайшы деп , оның оқығандығын , табиғатындағы өзгеше
сипатын дәріптейді . Автор оның ішкі мінез-құлқымен бірге сыртқы
портретін де : Сұңқардың баласындай бітімі жақсы , көзге түсерлік
көркі де бар деп шынайы суреттейді .
Өзінің тәрбиесі . білімі , саналығы жағынан Ахмет малға
мастанған , мұрындықсыз жел басы кеткен бай балаларына , надан
ауыл жігіттеріне , баяғы Әжібайға да қарсы қойылған . Өйткені
Ахмет олардай өсек – аяңды , жамандықты , надандықты үрдіс етпейді .
Пайдалы еңбек істеп , ел баласын оқытады . Мұның сыры Жақсыдан
жаман туса - емі жоқ , жаманнан жақсы туса - теңі жоқ деген
мақалда ғана емес , Ахметтің олар жүрген бұзық жолда жүрмей ,
соларға жолдас болмауы , жақсылыққа бастауы , жамандыққа бастауында
еді . Сөйтіп Ахметтің алғаш тартысқа түсетін ортасы алдымен бай
жастары болып көрінеді . Олар күндеп , жарбаңдап алдынан шыға
береді . автор адамның жақсылығы оның байлығында емес ,
саналылығында , халыққа жақсылық ойлауында демекші .
Бара-бара надан бай жастары мен саналы кедей Ахмет
арасындағы осы қайшылық ұласып , енді ол Оспан би , Қалтан қажы ,
жорға Нұрымдар ортасымен де тартысқа түседі . Ахметтің тәрбиесі ауыл
жастарына қарсы қойылса , іс -әрекеті , ой-санасы , талабы бүкіл ескі
салтқа қарсы бағытталған . Ол үлкен қоғамдық тартыстың басы Ахметтің
бай қызы Қамарға ғашық болып , хат жазуы еді . Ахмет білім алған ,
қоғам өміріне орын тапқан озат адам бола тұрса да , осы тұста оның
адамдық хұқыны жоқтығы , бай ортаға өрісінің жетпейтіндігі байқалады
. Бұған оның тегі , кедейлігі себеп болған .
Ахмет басындағы осы теңсіздікті автор бір жағынан манағы
бай жастары мен Ахмет арасындағы қайшылықты дамыту жолымен , екінші
жағына оны үлкен бай ортамен қиян- кескі күреске түсуімен көрсетеді .
Ахметке өшіккен күншіл , өзімшіл бай жастары Қамарға хат жазып , еш
нәрсе шығара алмаған соң , күні-түні ол сол ауылды торып , ақырында
Ахметтің Қамарға жазған соңғы хатын ұстап алады . Өлгені тіріліп
, өшкені жанғандай қуанып шуласты да қалды дейді автор . Енді олар
өсек таратып Қасенді қаужайды . оған достық ниетін білдіргенсіп ;
Төсегіңді тілді , күле кіріп күңірене шықты деген осы , -деді .
Хасен сөзге ермеген соң , ұрынуға қара таба алмай , ермек қылуға
жара таба алмай , жүрген өңкей немелер бұл өсекті Оспн би мен
Қалтан , Момын бай Омардың дәулетін іштей көре амайтын . Сол ашуын
Ахметтен алып : Қап бәлем , саған қылмасам өлген әкемнің көріне
кетейін, - деп тістеніп , үйіне сыймай , көпірсіп жатып , ертеңіне :
Ахмет секілді қортық атанып баласы шынжыр балақ , шұба төс Омарларға
қол созды деген хабар не сұмдық деп долданады. ауызға тым
ілігіп кетіп еді , тіл-сұқ шыдатама ? - деп , жәукені де табалайды .
Арадағылар Оспан мен Омарды жауықтырып , етке тоймақ болады . Бірақ ,
ақылды , турашыл Омар оған қызбай , жұрт енді оларды табыстырмақ
болған . Бір күні Хасен мен бірге жүрген Ахметті көріп , Оспан
Хасенді сабап , араздық тағы да күшейеді . Дүрілдеген өсектер судай
ағылды . Әй несін сұрайсың ? Жыпылдақтардың күні туды . Олар
жалғыз емес , пышағын жалақтатып , көздерін алақтатып , иіс-қоныс
аңдып отырған отағасылардың әбден тілегі бола қалды ,- дейді
автор .
Оспан би Жәукенің аулына топ жинап барып , оған 200 сом
айып, 18 ай абақты кеседі . сөйтіп , Ахмет өзінің адамдық
прозасын іздеймін деп , феодалдық қоғамнан , оның таптық прозасынан
кемдік көреді , соққы жейді.
Ахмет басындағы теңсіздікті түсіну үшін ескі ауылдың әдеп
–ғұрып прозасындағы ұғымдардың таптық сырын танып , білуі қажет .
Ол кездегі феодалдық право адамның жеке басының қасиетіне емес ,
олардың дәулетіне , әлеуметтік қаліне қарай белгіленген . Қоғам
ақсүйек , қарасүйек болып екі үлкен жікке бөлінген . Ақсүйек
болу үшін оның не төре , не қожа , не жеті атасынан бері
тұқымынан кісілік пен байлық арылмаған жуан тұқым болуы керек
болған . Бай- шонжарлар кейде тіпті сауда жолымен байығандарды да
тексіз деп , ақсүйектер санатына қоспаған . Осыдан ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.