Қосымшалар серверлерін жасау
Мазмұны
1 Ұйымның маркетингтік ақпараттық жүйесін негіздеу
1.1 Маркетингтік ақпарат жүйесі.
1.2 Казфосфат жауапкершілігі шектеулі серіктестік сипаттамасы
1.3 Маркетингтік ақпарат жүйесінің тағайындалуы және мақсаты
2 Маркетингтегі ақпарат жүйесін жобалау
2.1 Ақпараттық жүйедегі есептің орны
2.3 Кіріс ақпараты
2.4 Шығыс ақпараты
3 Ақпараттық жүйе деңгейін бағалау және қолдануы мүмкін болатын сала
1. Маркетингтегі ақпараттық жүйені тұрғызуға кететін шығынын есептеу
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Кіріспе
Қазіргі даму кезеңінің ажырағысыз белгісі жаһандандыру және қоғамды
ақпараттандыру болып табылады. Қоғам өмірінің барлық салаларын
ақпараттандыру ақпараттың және ақпараттық технологиялардың мемлекеттің
әлеуметтік және экономикалық дамуындағы рөлін түбірлі өзгертеді. Қоғамның
экономикалық және әлеуметтік даму деңгейі, оның әлемдік жүйеге интеграциясы
ақпараттық технологияларды пайдаланудың масштабы мен сапасына және
мамандардың кәсіпкерлік қызметіне тәуелді [1].
Кез келген қоғамның ақпараттандыру деңгейі ақпараттық қызметтің даму
дәрежесімен және онымен айналысып қызмет көрсететін мамандардың санымен,
біліктілігімен анықталады. Сондай-ақ ақпараттандыру, қазіргі ақпараттық
технологияларды көп мөлшерде шығарумен оларды соңғы уақыттарда жиі
пайдаланып жүрген телекоммуникациялы жүйелерге қосу мәселелерін шешуді
қарастырады және де оның алдағы уақыттарда дамуын болжайды.
Ақпараттандыру – жеке және заңды тұлғалардың ақпараттық
қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында ақпараттық ресурстарды,
ақпараттық жүйелерді ақпараттық технологияларды қолдану негізінде құруға
және дамытуға бағытталған ұйымдастырушылық, әлеуметтік – экономикалық және
ғылыми – техникалық үрдіс [3]. Осы жағдайда ақпараттың маңызы артады, оның
мәртебесі өзгереді – ақпарат бизнестің стратегиялық ресурсы болуда. Осы
орайда мекемені басқару тиімділігі көп жағдайда ақпараттық база сапасымен
және оны аналитикалық өңдеудің мұқияттылығымен анықталады.
Нарықтық жағдайда мекеменің өмір сүргіштігінің және тұрақтылығының
кепілдігі қызметін оның қаржылық тұрақтылығы атқарады, ол ақша
қаражаттарымен еркін маневрлеу, оларды тиімді қолдану арқылы үздіксіз
өндіріс және өнімді өткізу процесін қамтамассыздандыратын қаржылық
ресурстардың жағдайын бейнелейді. Мекеменің қаржылық тұрақтылығын бағалау
үшін, объективті, ғылыми негізделген және оптимальді басқарушылық,
өндірістік және әсіресе қаржылық шешімдерді қабылдау үшін мекеменің
қаржылық жағдайын талдау қажет.
Қазіргі кезде барлық мекемелер нарыққа өтуге, даму перспективаларын
жасаумен, шаруашылық жүргізудің түрлі формаларын қолдану тиімділігін
кешенді бағалаумен, жедел басқарушылық шешімдерді жасаумен байланысты
байланысты талдау жұмыстарының ауқымының кеңейтілуінде қажеттілік
сезінуде. Осыған байланысты ЭЕМ негізінде экономикалық талдауды
автоматтандыру объективті қажеттілік болуда. Ол шаруашылық қызметті басқару
процесіне сапалы ақпараттық қызмет көрсетудің маңызының артуымен, қазіргі
заманғы ЭЕМ-ң техникалық мүмкіндіктерінің қарқынды дамуымен, экономика
дамуының қазіргі кезең ерекшеліктерімен шарттасады.
Әрине, бұл жағдайларда ақпарат жүйелері экономикадағы басқарудың
қажетті таптырмас құралына айналады. Қазіргі уақыттарда ақпарат жүйелері
есептеу техникасынсыз қолмен жасалатын ақпарат жүйелері және
автоматтандырылған ақпарат жүйелері болып жіктеледі.
Ақпараттық жүйе (АЖ) - экономикалық объектіні басқаруға қажетті
ақпаратты жинау, сақтау, жаңарту, өңдеу және шығарып беру жүйесі [8].
АЖ - ақпараттық жүйе жобасы мен ақпаратты есептеу жүйесінен (АЕЖ)
тұратын күрделі жүйе. Ақпараттық жүйе жобасы деп - ақпараттық жүйе тұрғызу
мен жұмыс істету шешімдерін сипаттап жазылған техникалық құжат, ал
ақпаратты есептеу жүйесі АЖ жобасын жұмыс істетуге бағытталған ұйымдастыру
техникалық кешен деп түсінуге болады. АЕЖ мәліметтерді жинауды, өткізіп
беруді, өңдеуді, сақтауды, жинақтап толтыруды және шығарып беруді АЖ
жобасындағы шешімдерге сәйкес қамтамасыз етеді.
Нарықтық экономиканың функционалды құрылымының ақпарат жүйесіне
негізінен экономикадағы ақпарат жүйесі кіреді - бұл экономика бағытындағы
қызметкерлерді, техникалық және программалық жабдықтарды, мәліметтерді
өңдеу амалдары мен әдістерді, сондай-ақ нақты бір саладағы ақпараттық
жүйені қосатын жоғарғы деңгейде арнайы тұрғызылған ақпарат жүйесі.
Экономикадағы ақпарат жүйелерінің кіріс құжаттарына ішкі және сыртқы
ақпарат жатса, ал шығыс құжаттарына басқару шешімдерін қабылдауға арналған
ақпарат жатады.
Әлемдік қауымдыққа интеграциялану Қазақстан экономикасын дамыған
мемлекеттер үшін жалпы тенденцияларға сәйкес реформалауы тиіс, бұл барлық
кезеңдерде ең прогрессивті және қазіргі заман талабына сай ғылым және
басқару тәжірибесінің тәсілдерін, соның ішінде маркетингтің жаңа бағыттарын
ендіруду білдіреді.
Маркетингтегі ақпараттық жүйесін негіздеу бөлімінде пәндік сала, ұйым
сипаттамасы, ақпараттық, программалық, математикалық, ұйымдастырушылық,
лингвистикалық қамтамасыз ету талаптары анықталған және өнімнің сатылу
көлемін талдау және болжау мәселесінің концептуалды схемасы көрсетілген.
Негізгі бөлімінде өнімнің сатылу көлемін талдау мен болжау және
өндірістің жоғарғы түсімділігін қамтамасыз ету үшін ақпараттық база және
барлық есептер кешенін жүзеге асыруда қолданылатын программалық құрал
жабдықтар сипаттамасы, математикалық, программалық қамтамасыз етілуі және
оның құрылымы берілген. Сонымен қатар бақылаушы есеп пен қолданушыға нұсқау
көрсетілген.
1 Ұйымның маркетингтік ақпараттық жүйесін негіздеу
1.1 Маркетингтік ақпарат жүйесі. Үрдістің экономикалық мәні
Қазіргі кездегі мекемелер (корпорациялар) көпжақты қызметтің,
бөлімшелердің территориялық бөлінуінің, серіктестерімен кооперативтік
байланыстардың көп болуына байланысты күрделі құрылымға ие. Корпоративтік
ақпараттық жүйе (КАЖ) осындай ірі мекемелердің барлық ресурстарын және
іскерлік процесстерін басқаруды автоматтандыруға бағытталған [17]. Осымен
қатар басқарушылық процесстерді автоматтандыру ақпаратты өңдеуге кететін
шығындарды азайтуға ғана емес, мекеменің жұмыс кезіндегі іскерлік
процесстерін және ұйымдық құрылымын динамикалық оптимизациялауға
бағытталған.
Қазіргі кездегі КАЖ-ға келесі талаптар қойылады:
• Іскерлік процесстің барлық операцияларында клиенттердің тапсырыстарының
орындалуының толық цикілін басқару, бұған қоса материалдық ресурстармен
қамтамассыздандырылуын бақылау.
• Қабылданатын басқарушылық шешімдердің сапасын жоғарлату үшін қажетті
аналитикалық ақпараттың жедел алынуы.
• Қазіргі кездегі бюджет жасау технологияларын іске асыру және қажетті
ресурстардың бекітілген жобалар мен қызмет бағыттарымен динамикалық
байланысын қамтамассыз етуі тиіс.
• Қатерлерді ескере отырып бизнес-жоспарлау және басқару жүйелерін жасау.
• Электрондық құжат алмасу және жұмыс ағындарын басқару жүйелерін жасау.
КАЖ келесі негізгі қасиеттерге ие:
• Модульдік, яғни, мекеменің белгілі бір қызмет түрін автоматтандыратын
және өзара комплекстелетін ақпараттық жүйені жасап, жекеленген
программалық комплекстер бойынша ендіру.
• Интегрирленуі, мәліметтер және интерфейстер форматтарын ұсыну
стандарттары негізінде жалпы мәліметтер базалары арқылы программалық
комплекстер арасында ақпараттық алмасуды мүмкін етеді.
• Бейімделгіштігі, программалық комплекстердің бизнес-процесстерді
ұйымдастырудың әртүрлі схемаларына сай келуі.
• Масштабталуы, автоматтандырылған жұмыс орындарының санының ендірілетін
программалық комплекстерге сай өсуі және ақпараттық жүйені қолдану
тиімділігін жоғалтпай мекемені мекеменің кеңейтуге мүмкіндік береді.
• Құпиялығы, қолданушылардың құзырлық деңгейіне сай ақпараттық жүйеге енуді
қамтамассыз ету.
Жоғарыда қарастырылған талаптарды іске асыру үшін басқарушылық
процесстерді локальді автоматтандыру үшін қажетті ақпараттық жүйені
каноникалық жобалаудың көптеген әдіс, тәсілдері жарамсыз болып қалуда, тек
қана CASE, RAD және компоненттік технолгияларды қолдану негізіндегі
ақпараттық жүйені индустриалды жобалаудың әдіс, тәсілдері жобалық
шешімдерді тез жасап және динамикалық өзгеруші қажеттіліктерге сай
бейімделуін іске асыруға мүмкіндік береді.
Қазіргі күнгі КАЖ архитектурасы іскерлік процесстің күрделі
операцияларын бір бүтін ретінде бақаруға мүмкіндік беретін ақпараттық
жүйенің программалық компоненттерінің клиент-серверлік әрекеттесу
принциптеріне немесе транзакцияның орындалуына негізделеді. Сондықтан
мұндай ақпараттық жүйелер транзакцияны жедел өңдейтін жүйелер (OLTP- OnLine
Transaction Processing) деп аталады.
КАЖ-ң клиент-серверлік архитектурасы қолданушылардың ақпараттық
жүйемен және іскерлік процесстер немесе ұзақ транзакцияларды орындау
процессінде өзара әрекеттесуін қарапайымдандырады. Ұзақ транзакцияны КАЖ-ға
жүгінуді талап ететін, әр қайсысы бүкіл жиынтық орындалмай еш бағалыққа ие
болмайтын іскерлік процесстің операциялар жиынтығы ретінде қарастыруға
болады. Қысқа транзакцияны немесе жәй транзакцияны КАЖ компонентінің
біреуіне жүгіну немесе клиенттің серверге жүгінуі ретінде қарастыруға
болады.
Сервер ретінде клиенттің ақпараттық қажеттілігіне қызмет көрсететін
процессті түсінуге болады. Әртүрлі архитектураларда процесс ретінде
мәліметтер базаларын іздеу немесе жаңарту болуы мүмкін, сонда сервер
мәліметтер база сервері деп аталады немесе процессті мәліметтерді өңдейтін
процедура орындауы мүмкін, мұндай жағдайда сервер қосымша сервер деп
аталады.
Сервермен байланысты анықтау, қызмет көрсетуге сұрау түрін анықтау,
серверден қызмет көрсету нәтижесін алу, қызмет көрсетудің аяқталуын растау
клиенттің міндеттері болып табылады. Қызмет көрсетуге сұрау жіберетін соңғы
қолданушы, сондай-ақ соңғы қолданушымен шақырылған қосымша да клиент болуы
мүмкін.
Жалпы жағдайда клиент-серверлік архитектура өзіне ұсынудың үш
деңгейін қосады:
• Мәліметтерді қолданушымен ұсыну деңгейі;
• Мәліметтерді қосымшамен өңдеу деңгейі;
• Мәліметтер базасымен өзара әрекет ету деңгейі;
Бұл схема бойынша бір жағдайда қолданушы қосымшаның бақылауы мен
қайта құруынан кейін мәлімметтер базасына түсетін мәліметтерді енгізеді,
басқа жағдайда қажетті мәліметтер үшін мәліметтер базаларына жүгінетін
қосымшамен мәліметтерді өңдеуге сұраныс жібереді. Қажетті мәліметтерді
алып, қосымша оларды өңдейді, ал нәтижелерін мәліметтер базасына немесе
қолданушыға ыңғайлы түрінде береді, мысалы, мәтіндік құжат, электрондық
кесте, график түрінде береді.
Клиенттер және серверлер локальдік немесе глобальдық есептеуіш
желінің әртүрлі түйіндерінде орналасқан кезде клиент-серверлік архитектура
көп қолданушылық жұмыс режимін іске асырады және бөлінгіш болып табылады.
Локальді желінің орталықтандырылған есептеуіш жүйеден артықшылығы бұрын
орнатылған есептеуіш құрылғылар арасындағы өзара қәрекет принциптерін қайта
қарастырусыз біртұтас өткізу ортасы көмегімен есептеуіш ресурстарға ашық
қосылу және қолдануында.
Есептеуіш желіде клиент-серверлік архитектура түрліше іске асуы
мүмкін. Нақты сұлбаны таңдау түрлі нұсқалар мекеменің алыстатылған
бөлімшелерінің территориялық бөлінуімен, эксплуатациялық беріктік
талаптарымен, тез әрекет етуімен, қызмет көрсету қарапайымдылығымен
анықталады. Клиент-серверлік архитектураның әртүрлі сұлбаларын
қарастырайық.
Берілген жағдайда МББЖ программалары локальдік желінің жұмысшы
станцияларының жедел жадысында, ал мәліметтер базасының файлдары файл-
сервердің магниттік дисктерінде орналасады. Арнайы интерфейстік модуль
сұрау жасалған файлдардың қай жерде орналасқанын анықтайды. Осыған
байланысты берілген МББЖ локальдік мәліметтер базасымен де, орталық
мәліметтер базасымен де жұмыс істей алады. Файл-сервер мәліметтер базасын
бірлесе қолдануды синхронизациялау жазуларды басқа жұмыс станцияларынан қол
жетпейтіндей ету үшін, оларды түзету уақытына блоктайтын мәліметтер
базаларын басқару жүйесіне жүктеледі.
Файл-серверлерді қолдану - мәліметтерді өңдеудің барлығы жұмыс
станциясында орындалады, ал файл-сервер тек мәліметтерді жинақтаушы және
ену құралының функциясын атқарады дегенді білдіреді.
Екі деңгейлі клиент-серверлік архитектурасы тек қана мәліметтер
базасының серверін (DB-сервер) қолдану негізінде құрылған. Клиент бөлігі
мәліметтерді ұсыну деңгейі болып табылады, ал серверде мәліметтер базасымен
бірге МББЖ және қолданбалы қосымшалар орналасқан.
DB-сервердің файл-серверден айырмашылығы - оның жедел жадысында
желілік операциялық жүйеден басқа жұмыс станцияларымен DB-сервердің сыртқы
жадысында орналасқан мәліметтер базасын бірлесе қолдануын қамтаммассыз
ететін орталықтандырылған МББЖ жұмыс істейді.
DB-сервері мәліметтер файлдарын тұтастай желімен жіберуден бас
тартуға мүмкіндік береді, оның орнына қолданушының сұрауын
қанағаттандыратын мәліметтер базасынан алынған іріктемені ғана жіберу
мүмкіндігі бар. Осымен қатар қолданушы қосымшасын екі бөлікке бөлу
мүмкіндігі бар: бір бөлігі серверде орындалады және мәліметтер базасынан
алынған мәліметтерді іріктеумен және агрегациялаумен байланысты, талдау
және шешім қабылдауға қажетті мәліметтерді ұсынатын екінші бөлігі клиент
машинасында жүзеге асырылады. Осы арқылы, сервер және клиенттік жұмыс
станцияларының есептеуіш ресурстарын қосу нәтижесінде ақпараттық жүйенің
жалпы өнімділігі артады.
Мәліметтер базасына сұрау реляциялық мәліметтер базалары үшін
стандартқа айналған SQL тілінде жүзеге асырылады. Осыдан мәліметтер базасы
сервері барлық реляциялық МББЖ-мен: Oracle, Informix, MS SQL Server, ADABAS
D, InterBase, SyBase және т.б. сүйемелденетін SQL сервері деп жиі аталуда.
Клиенттік қосымшалар столдық МББЖ (MS Access, FoxPro, Paradox, Clipper және
т.б.) тілі арқылы жүзеге асуы мүмкін. Осыдан клиенттік қосымшаның SQL
сервермен өзара әрекеті глобальдік мәліметтер базасынан мәліметтерді жіберу
және оларды клиенттік қосымшалардың мәліметтер базалары құрылымына қайта
құру мүмкіндігін қамтаммассыз ететін ODBC (Open Data Base Connectivity)
драйвері арқылы жүзеге асырылады.
Үш деңгейлі клиент-серверлік архитектурасы API интерфейсі
(Application Program Interface) арқылы клиенттік жұмыс станцияларының
байланысы орнатылатын жеке сервер қосымшаларына қолданбалы программаларды
орналастыруға мүмкіндік береді. Қосымшаның клиенттік бөлігінің жұмысы
“сервистер” деп аталатын қосымшаның серверінің қажетті функцияларын
шақыруға бағытталған. Өз ретінде қолданбалы программалар мәліметтер
базасының серверіне SQL сұраулар көмегі арқылы қатынасады. Мұндай
ұйымдастыру КАЖ-ң өнімділігі мен тиімділігін мыналардың есебінен едәуір
жоғарлатуға мүмкіндік береді:
• жүйелік ресурстарды елеулі үнемдеу кезінде көптеген клиенттік
қосымшаларда мәліметтерді өңдеудің жалпы функцияларын көп рет қайталап
қолдану;
• қосымшалар сервері мен мәліметтер базасының серверінің жұмыстарының
параллельдігі, осымен қатар қосымшалар сервері мәліметтер базасының
серверімен салыстырғанда құатсыздау болуы мүмкін;
• клиенттік орындардан қосымшалар сервері арқылы мәліметтер базасына енуді
есептеуіш желіде сұраулардың орындалуын диспетчерлеу жолымен
оптимизациялау.
• біреуінің жұмыс бабынан шыққан жағдайда желіде бірін-бірі ауыстыра алатын
бірнеше қосымшалар северінде программалық қамтамассыздандыруды дубльдеу
нәтижесінде мәліметтерді өңдеудің жылдамдығы мен сенімділігін арттыру;
• қолданушылардың ену өкілеттіліктерін тексеру жүйесін басқару функцияларын
мәліметтер базасы серверінен қосымшалар серверіне ауыстыру;
үш деңгейлі клиент-серверлі КАЖ-і техно-жұмыстық жобалауының
технологиялық желісін қарастырайық (сур. 2.-3.).
Сур. 2. Үш деңгейлі клиент-серверлі КАЖ-і техно-жұмыстық жобалауының
технологиялық желісі
D1- Пәндік облысты сипаттау;
D2- МБ-ң таңдалған серверін сипаттау;
D3- Техникалық құралдар мен желілік операциялық жүйенің таңдалған
конфигурациясын сипаттау;
D4- Техникалық тапсырма (қолданушылардың ақпараттық қажеттіліктері);
D5- Жасаудың программалық құралдарын сипаттау;
D6- КАЖ-ң функционалдық құрылымын сипаттау;
D8- КАЖ-і қолданушылар және олардың құқықтарының тізімі;
D9- МБ-ң облыстарын толтыру журналы;
D10- Жолдама құжаттар;
G1- Есептеуіш желі;
G2- МББЖ;
G5- МБ-ң сұлбасы басқарушы элементтермен бірге;
G6- Қосымшалар сервері;
G7- Клиеттік орындардың қосымшалары;
U1- Желілік операциялық жүйе және техникалық плтаформалар универсумы;
U2- МБ-ң серверлерінің универсумы;
U3- КАЖ-і жасаудың программалық құралдарының универсумы;
Сур. 3. Клиент-серверлік ортада мәліметтер базасын жобалаудың
технологиялық желісі
D2- МБ-ң таңдалған серверін сипаттау;
D5- Жасаудың программалық құралдарын сипаттау;
D6- КАЖ-ң функционалдық құрылымын сипаттау;
D7- Таралған мәліметтер базасының құрылымы;
D10- Жолдама құжаттар;
G1- Есептеуіш желі;
G2- МББЖ;
G3- МБ жадысының облыстары;
G4- МБ-ң сұлбасы;
G5- МБ-ң сұлбасы басқарушы элементтермен бірге;
1. Корпоративтік ақпараттық жүйенің жалпы құрылымын жасау.
Бұл мәселе пәндік облысты сипаттау – D1 және техникалық тапсырма – D4
негізінде шешіледі. Берілген технологиялық операцияның шығуына КАЖ-ң
функционалдық құрылымын сипаттау – D6 және техникалық құралдар және желілік
операциялық жүйенің таңдалған конфигурациясын сипаттау – D3 қызмет етеді.
Корпоративтік ақпараттық жүйенің жалпы құрылымын жасау мыналарды анықтауға
негізделеді:
• МБ-ң серверінің функцияларын;
• Қосымшалар серверінің функцияларын;
• Клиенттік орындардың функцияларын;
• Осы функцияларды орындауға қажетті ақпаратты анықтау;
• Есептеуіш желі түйіндері бойынша серверлерді және клиенттік орындарды
таратуды;
• Қолданушылардың КАЖ-ға ену құқықтарын анықтау;
Қолданушылардың КАЖ-ға енудің негізгі құқықтары мыналар:
• Есептеуіш ресурстарға ену құқықтары. Мұндай құқықтар желілік операциялық
жүйе құралдары көмегімен есептеуіш желі администраторымен беріледі.
Құқықтарды беру процессі түрлі қолданушылар категорияларына желі
ресурстарының және олармен оқу, қайта өңдеу, жазу функцияларын орындау
мүмкіндіктерінің тағайындалуына негізделеді. Мысалы, manager 1 атты
қолданушыға 1 кестеде көрсетілген ресурстарға қол жеткізе алады.
1 кесте. Қолданушылардың қол жеткізетін ресурстары
Қолданушы аты Жүйелік ресурс Рұқсат етілген
(дисктер, функциялар
папкалар,файлдар)
manager 1 D:\zapasy\ostatok1.dbf Тек оқұ
D:\zapasy\ostatok.dbf Оқұ, қайта
C:\price өңдеу
Тек жазу
• КАЖ-ң МБ-ы сұлбасының объекттеріне ену құқықтары. Мұндай құқықтар
серверлік МББЖ құралдары көмегімен МБ-ы серверінің администраторымен
беріледі. Құқықтарды беру процессі түрлі қолданушылар категорияларына МБ
сұлбасының объекттерімен оқу, қайта өңдеу, жазу функцияларын орындау
мүмкіндіктерінің тағайындалуына негізделеді. Мысалы, manager 1 атты
қолданушыға 2 кестеде көрсетілген ресурстарға қол жеткізе алады.
2 Кесте. Қолданушының құқықтары мен жеңілдіктер тізімі
Қолданушы МБ объекттілері Рұқсат етілген
аты функциялар
(R-Оқу, RW-Оқу,
жазу, W-жазу)
Кесте Алаң Бейне Есеп беруСұрау
manager 1 SPR_M RW
KODM RW
E1 RW
V1 R
REP1 R
ZAPR1 R
2. КАЖ үшін есептеуіш желі (ЕЖ) жасау
КАЖ үшін берілген архитиктураның ЕЖ-н жасау құрылғыларды сатып алу
және монтаждау, сонымен қатар желілік програмалық қамтаммасыздандыруды
орнатуға негізделеді. Функционалдық құрылымды сипаттау-D6 және техникалық
құралдар мен желілік операциялық жүйенің таңдалған конфигурациясын сипаттау-
D3 негізінде есептеуіш желіні-G1 жасау іске асады.
Желілік операциялық жүйені таңдау көбінесе есептеуіш құралдардың
техникалық платформасына тәуелді. INTEL платформасын қолданғанда WINDOWS NT
және WINDOWS 95 желілік операциялық жүйелері көп таралған болып табылады.
- ILM
- SUN
- HP және т.б.
Платформалары қолданғанда UNIX операциялық жүйесінің
түрлі версиялары сәйкес платформаларға қолданылады.
КАЖ үшін МБ-ң серверін таңдау МБ-ы серверлерінің нарығын әртүрлі
критериялар бойынша талдауға негізделеді. Мұндай критерилер келесілер болуы
мүмкін:
• Аппараттық архитиктурадан тәуелсіздігі;
• Программалық- аппараттық платформадан тәуелсіздігі;
• Ашық жүйелер стандартын сүйемелдеу;
• Мәліметтерді көппроцессорлық және параллельді өңдеуді сүйемелдеу;
• Таратылған мәліметтерді оптималды сақтау;
• WEB серверлерді сүйемелдеу және INTERNET-пен жұмыс;
• Екілік индекстерді сүйемелдеу;
• Үзіліссіз жұмыс;
• Бұзылудан сақтау;
• Қолдану қарапайымдылығы;
Мысал түрінде жоғарыда аталған критерилер бойынша ORACLE 7.0, MS SQL
SERVER 2000 және ADABAS D МБ-ң серверлерінің салыстыруын қарастырайық.
Салыстырмалы талдау 3 кестеде келтірілген.
3 Кесте. МБ серверлерінің салыстырмалы сипаттамалары
Салыстыру ORACLE 7.0MS SQL SERVER ADABAS D
критерилері 2000
1 2 3 4
Аппараттық архитиктурадан ия ия ия
тәуелсіздігі
Программалық- аппараттық ия жоқ ия
платформадан тәуелсіздігі
3 кестенің жалғасы
1 2 3 4
Ашық жүйелер стандартын сүйемелдеу ия ия ия
Мәліметтерді көппроцессорлық және ия ия ия
параллельді өңдеуді сүйемелдеу
Таратылған мәліметтерді оптималды ия ия ия
сақтау
WEB серверлерді сүйемелдеу және ия ия ия
INTERNET-пен жұмыс
Екілік индекстерді сүйемелдеу ия жоқ ия
Үзіліссіз жұмыс ия ия ия
Бұзылудан сақтау ия жоқ ия
Қолдану қарапайымдылығы жоқ ия ия
Бірыңғайлы интерфейстің болуы жоқ ия жоқ
Серверлерді топтық басқару ия ия жоқ
Мәліметтерді импорттау, ия ия жартылай
экспорттау, трансформалау
3. МБ-ң құрылымын жасау және оны ақпараттық толтырылуы.
Техникалық тапсырма- D4, жасаудың программалық құралдарын сипаттау-
D5, МБ-ң таңдалған серверін сипаттау- D2 және оның МББЖ- G2 негізінде МБ-ң
құрылымын жасау және оны ақпараттық толтырылуы- G4 жүзеге асырылады.
МБ-ң құрылымын жасау және оны ақпараттық толтырылуы келесі
технологиялық операциялардың орындалуына негізделеді (1.3. сур.):
• Мәліметтер базасының таралған сұлбасын жобалау;
Мәліметтер базасының таралған сұлбасын жобалау әдеттегідей АЖ
модельдерін құруға мүмкіндік беретін, осымен қатар түрлі қолданушылар
категориялары үшін олардың бекітілген ену құқықтары негізінде модель
астыларды ерекшелейтін CASE технологиялардың көмегімен іске асады.
• МБ-ң облысын жасау;
МБ-ң облыстарын жасау облыстарды (жүйелік, мәліметтерді сақтау,
транзакция, архивтік мәліметтерді сақтау) инициализациялауға негізделеді.
Бұл жүйелік администратормен орындалады. Осы мақсатта ол МБ-ң серверінің
МББЖ-ң құралдарын қолданады.
• МБ-ң SQL сипаттамаларын енгізу:
МБ-ң SQL сипаттамаларын енгізу жүйелік администратормен орындалады.
Енгізу сыртқы көздерден, сондай-ақ МБ-ң серверінің МББЖ-ң құралдарымен
орындалуы мүмкін.
• МБ-ң басқарушы элементтерін жасау (тригерлер, процедуралар және
т.б. )
Сақталынатын процедура негізгі функциясы МБ сұлбасын функционалды
кеңейту болатын мәліметтер базасын программалық толтырудың нұсқасы болып
табылады. Мысалы, банктік жүйенің администраторы Х номерлі есеп шотқа Ү
сомасын енгіу функциясын орындайтын сақталынатын процедураны жасайды.
Қосымша жасаушысы осы процедураны қолданады, бірақ оның қалай жұмыс
істейтінін нақты білмейді. Бұл келесі басымдылықтарды береді:
• Берілген әрекеттің алгоритмі өзгергенде администратор тек қана осы
сақталынатын процедураны ғана өзгертеді, осыдан кейін барлық
қосымшалар жаңаша жұмыс істей бастайды;
• Сақталынатын процедураны қолданатын жұмыс орнының типіне тәуелсіз
бірдей әрекеттер бірдей орындалады, бұл жасалған жүйенің
сенімділігін арттырады;
• Сақталынатын процедура бір адаммен жазылады, ал көптер қолданылады,
сонымен, КАЖ жасау қарқыны артады;
• Қолданушылардың сұрауларын өңдеу жылдамдығы сақталынатын
процедураны талдау, процедураны анықтау кезінде бір рет
орындалуының есебінен артады;
МБ тригері – бұл кейбір оқиға болғанда SQL-оператолардың кейбір
наборын автоматты түрде орындайтын оқиға - әрекет механизімі.
Мәліметтерді модификациялау тригерлерді орнатуға болатын оқиғалар болып
табылады. Осымен қатар тригер МБ-ң нақты кестесімен байланысты. Тригер МБ-
да объект түрінде сақталынады. Тригерлерді жасау МБ серверінің сілтемелік
тұтастығын қамтаммассыздандыратын ережелерді орнатуға мүмкіндік береді.
Тригер әрекеттерінің қалай сипатталатынын қарастырайық. Әр әрекет
тригер үшін, әр бір қатар үшін (FOR EACH ROW бөлімі) оқиғаны шақырған
оператордың орындалуының алдында (BEFORE бөлімі) және оператор
орындалғаннан кейін (AFTER бөлімі) бір рет орындалатынның сипаттамаларынан
тұрады.
CREATE TRIGGER АТЫ ON КЕСТЕ АТЫ
BEFORE
FOR EACH ROW
AFTER ОПЕРАТОРЛАР
4. КАЖ-ң МБ-н басқару.
МБ-ң құрылымы-G4, МБ-ң таңдалған серверін сипаттау- D2 және оның МББЖ-
G2 негізінде МБ-н басқару жүзеге асырылады. Берілген операцияның шығуына
КАЖ-і қолданушылар және олардың құқықтарының тізімі- D8, транзакциялардың
орындалу және МБ-ң облыстарын толтыру деңгейінің журналы қызмет етеді.
МБ-н басқару жүйе администраторымен келесі функциялардың орындалуына
тіреледі:
• Түрлі қолданушылар категорияларының ену құқықтарын физикалық тағайындау
және өзгерту;
МБ администраторымен қолданушылар құқықтары мен жеңілдіктерін
тағайындау
а) Кестелер;
ә) Кестелер алаңы;
б) Бейнелер;
в) Есеп берулер
г) Сұраулар
сияқты МБ-ң объектілеріне иелік ету және өзгерту
мүмкіндігіне ие болу өкілеттілігін анықтауда түйінделеді.
• МБ-н толтыру мониторингі;
МБ администраторы МБ-н толтыру процесінде берілген облыстардың
қолданылуын қадағалайды және қажет болған жағдайда МБ серверінде қосымша
орын бөледі;
• МБ-н қайта құрылымдау;
МБ администраторы қажеттілік туған жағдайда мәліметтерді қайта
құрылымдауға мүмкіндігі бар, яғни, кестелер құрылымын және олардың өзара
байланысын қайта анықтау.
5. Қосымшалар серверлерін жасау.
Қолданушылардың ақпараттық қажеттіліктеріне- D4 және олардың
құқықтарына- D8 сүйене отырып, құралдық ортаны- D5 пайдалана қосымшалар
сервері- G6 және жолдама құжаттар- D10 жасалынады.
Қосымшалар сервері құрамына сервис жиынтығы (мәліметтерді өңдеу
функциялары) және қолданушылардың қажеттіліктеріне қызмет көрсету
сервисінің орындалуын бақылауды жүзеге асыратын монитор транзакций кіреді.
6. Жұмыс станцияларында клиенттік қосымшаларды жасау.
Қолданушылардың ақпараттық қажеттіліктері- D4 және олардың құқықтары-
D8 негізінде, құралдық ортаны- D5 пайдалана клиеттік орындардың қосымшалары-
G7 жасалады, сонымен қатар жолдама құжаттар- D10. Ішінара клиенттік
қосымшалар бөлімдерінің қолданушылық интерфейсін жобалау жүзеге асырылады.
Осы жұмыста тұрғызылатын ақпараттық жүйе КАЖ-ң барлық талаптарына
сәйкес тұрғызылады.
XIX ғасырда көптеген фирмалар ұсақ болды және олардың қызметкерлері
өздерінің клиенттерін жеке таныды. Басқарушылар маркетингтік ақпаратты
адамдармен сұқпаттасу, сұрақтар қою арқылы жинады.
ХІХ ғасырда ауқымды және жақсы сапалы маркетингтік ақпаратты жинаудың
қажеттігін негіздеген үш бағыт күшейді:
1. Жергілікті жердегі маркетингтік деңгейден жалпы ұлттық масштабтағы
маркетингке көшу: Фирма өзінің нарығының территориясын тұрақты
кеңейтіп отырады, басқарушылар барлық клиенттерін тікелей білмейді.
Маркетингтік ақпаратты жинаудың басқа жолдарын табу керек.
2. Сатып алу мұқтаждығынан сатып алу қажеттілігіне көшу: Табыстарының
өсуіне қарай сатып алушылардың тауарларды таңдау талғамы артады.
Сатушыларға сатып алушылардың тауарлардың әртүрлі сипаттамаларына,
орамаларына және де басқа қасиеттеріне реакциясын болжау қиындайды,
олар маркетингтік зерттеуге жүгінеді.
3. Бағалық бәсекелестіктен бағалық емес бәсекелестікке көшу: Сатушылар
тауарларға маркалық атаулар беру, тауарларды дараландыру, жарнама
және өткізуді ынталандыру сияқты маркетингтің бағалық емес
құралдарын кеңінен қолдануда және оларға нарықтың осы құралдарды
қолдануға қалай жауап қайтаратыны туралы ақпарат қажет.
Сатушылардың маркетингтік ақпаратта қажеттіліктері өскен сайын, ол
жеткіліксіз, тапшы секілді. Нарық қызметкерлері оларға жеткілікті көлемде
қажетті дәл және пайдалы мәліметтерді жинай алмайтынына арыздануда. Бұл
мәселені шешу мақсатымен көптеген фирмалар ерекше маркетингтегі ақпараттық
жүйені жасайды.
Әлемдік қауымдыққа интеграциялану Қазақстанды экономикасын дамыған
мемлекеттер үшін жалпы тенденцияларға сәйкес реформалауы тиіс, бұл барлық
кезеңдерде ең прогрессивті және қазіргі заман талабына сай ғылым және
басқару тәжірибесінің тәсілдерін, соның ішінде маркетингтің жаңа бағыттарын
ендіруду білдіреді. Маркетингтің жаңа функциясы - өзара әрекетті басқару
функциясының пайда болуы коммуникативтік позициядан маркетинг технологиясын
сәйкесінше қарастыруға мүмкіндік береді, ал коммуникацияларды табыс табуға
жағдай жасайтын компанияның өз серіктестерімен кез-келген қарым-қатынас
түрінде қарастыруға мүмкіндік береді [20].
Шаруашылық жүргізу шарттарын және қазіргі таңда бар маркетингттік
технолгияларды талдау қазіргі экономикалық жағдайда отандық тауар және
қызмет өндірісінің дамуы көп жағдайда оларды нарықта жылжыту тәсілдеріне
және тұтынушылардың отандық өнім маркаларына адалдығын қалыптастыруға
тәуелді болатынын көрсетеді.
Табиғатта және қоғамда әрекет ететін циклдар түрлері мекемеге
(құрылымына, функциялаға, оларды іске асыру тәсілдеріне және т.б.), сондай-
ақ оның сыртқы макро- және микро орта элементтерімен өзара әрекеттеріне
әсер етеді. Түрлі цивилизацияда және түрлі мемлекеттерде олар түрліше
байқалады. Соңғы он жылдағы жалпы экономикадағы дағдарыс мәселелері өндіріс
мекемелерінде едәуір байқалды.
Сондықтан олардың негізгі мақсаты – қолда бар потенциалды қолдану
және ұжымдармен ұйымдардың ыдырауына жол бермеу болды.
Бұл стратегиялық жоспарлау мен басқаруға анағұрлым салмақты қарауды,
фирманың іскерлік белсенділігінің дамуына негіз жасайтын заман талабына сай
маркетингтік технологияларды қолдануды талап етті.
Осы өтпелі кезеңде маркетингтің ролі бірегей және қосарланған болды:
микродеңгейде ол мекемені қалыптасатын нарықтық ортаға бейімдейтін
инструмент және инвестицияларды тарту құралы ретінде, ал макро деңгейде
нарықтық орта инструменті ретінде. Ұйымның осы ортаға кіру дәрежесін
фирманың бәсекеге қабілеттілік потенциалын бейнелейтін іскерлік белсенділік
деңгейімен бағалауға болады.
Іскерлік белсенділік деп ұйымның, оны құраушыларының сыртқы ортамен
үйлесімді келісілген дамуы негізінде экономикалық өсуіне (соның ішінде
өндірістік-өткізу жүйесі) себептесетін әрекеттердің жиынтығын түсіну керек.
Іскерлік белсенділікті сандық бағалау дәстүрлі түрде екі бағыт
бойынша жүзеге асырылады – жоспардың орындалу дәрежесі бойынша және
ресурстарды қолдану тиімділігінің деңгейі бойынша. Бірақ бұл көрсеткіштер
негізінен жүйенің экономикалық даму қарқынына әсер ететін ішкі факторларды
бағалайды. Осы шартта өткізу нарығының кеңдігі, экспортқа шығарылатын
өнімнің болуы, мекеме абыройы (соның ішінде мекеме қызметін қолданушы
клиенттердің танымалдығы және т.б.) сияқты іскерлік белсенділіктің сапалы
құраушылары формализациялауға келмейтін сияқты қарастырудан тыс қалады.
Мекеменің іскерлік белсенділігін зерттегенде әлемдік шаруашылық
конъюнктурасының бірнеше түрлерін қарастыру қажет, ұлттық, аймақтық,
салалық деңгейлерін. Конъюнктураны жүйелі (маусымдық, циклдық) және жүйесіз
тербелістерге ие тербелістік жүйе ретінде қарастырғанда ғана іскерлік
белсенділік деңгейін бағалау, өзгеру қадамын түсіндіру және болашақ
жағдайын болжау мүмкін болады. Тербелгіш процесстер ережеге сай қайтқыш
болып табылады. Олармен қатар қоғамның экономикалық өмірінің динамикалық
процесінде іскерлік белсенділікті басқару моделіне кездейсоқ құраушылар
түрінде енуі мүмкін болатын қайтпайтын тенденциялар бар.
Маркетингтік белсенділік іскерлік белсенділіктің құраушылырының бірі
ретінде қарастырылуы мүмкін. Маркетингтік белсенділік деп стратегия сапасын
және маркетингтік потенциалды интенсивті қолдану және дамыту кезінде
сыртқы орта өзгерістеріне реакция жылдамдығын бейнелейтін мекеменің
бәсекелестік ортада әрекетінің нәтижелігінің комплекстік сипаттамасын
түсінуге болады. Жарнама нарығы маркетингтік белсенділіктің индикаторы
ретінде қызмет етуі мүмкін. Маркетингтік белсенділік көрсеткіштерінің
құрамында сапалық аспект (бәсекелестік стратегиясы) көрсеткіштері,
маркетингтік потенциалды (маркетингтік “миксті” пайдалану әдістері мен
мәдениеті) мобилизациялау деңгейінің көрсеткіштері және динамикалық
(маркетингтік өзгерістерді өткізу жылдамдығы, бәсекелестік жағдайға реакция
сипатының сәйкес келуі) көрсеткіштер, және де осыдан шығатын осы
белсенділік масштабының рационалдығы және оның тартылған инвестициялар
деңгейін қамтаммассыз етуі қарастырылуы керек.
Маркетингтік комуникациялардың негізгі түрлерінің бірі - жарнама
нарығының дамуы - бизнестегі коммуникативтік белсенділіктің артуы туралы
және қосымша зерттеу мен уақыт талабына жауап беретін маркетингтің жаңа
принциптерін жасау қажеттілігі туралы айтуға мүмкіндік береді.
Түрлі маркетингтік концепциялардың оларда маркетингтік
комуникацияларға берілген ролі жағынан салыстырмалы талдауы ақпараттық
қоғамда жалпы маректингті және ішінара маркетингтік комуникацияларды
басқаруда жаңа бағыттың қажет екенін көрсетті.
Мұндай бағыт маркетингтің коммуникациялық концепциясында бейнеленеді.
Маркетингтің коммуникациялық концепциясы қазіргі қоғам жағдайында
маркетингтің басты мақсаты болып табылатын қаржылық есеп беруді
публикациялаудан жаңа тауар атын таңдауға дейін мекеменің барлық
сфераларында сауатты коммуникация ұйымдастыруға негізделеді.
Тауар мен қызметтің тұтынушылармен қабылдауының негізі брендтер, ал
брендинг маркетингтің коммуникациялық концепциясының негізгі түсінігі болып
табылады.
Бренд – нақты сатушылардың немесе сатушылар тобының тауарларын және
қызметтерін бәсекелестерден айыру үшін белгілеу мақсатында қолданылатын
сөз, белгі, символ, дизайнерлік шешім немесе олардың комбинациясы. Брендті
басқару, оған қоса оны жасау, нарықта жылжыту, өзгергіш жағдайларға
бейімдеу брендинг түсінігімен анықталады.
Маркетингтің коммуникациялық концепциясы келесі принциптерге
сүйенеді:
• маркетингтік комплекс құраушыларының (тауар, баға, тауар өткізу
арналары) барлығы үшін коммуникациялық функцияның басымдығы;
• тұтынушының ұзақ мерзімдік талғамына бағытталу;
• брендті дамыту есебінен компанияның сыртқы әсерлерге тұрақтылығын
қамтаммассыз ету;
• брендингті басқару жүйесін функционалды-құрылымды ұйымдастыру;
• маркетингтік қызметті жүргізу барысында сыртқы серіктестік
тиімділігі;
• маркетингтік қызметтің барлық аспектілерін міндетті коммуникациялық
талдау және аудит жүргізу;
Келтірілген концепция шегінде дамыған брендті жасаудың әдістемелік
базасын коммуникациялық модельдер кешені құрайды. Коммуникациялық модельдер
кешені құрамына
1. факторлық талдау және тәжірибелік-психологиялық тестілеу
негізінде бренд потенциалын;
2. “марканы білу” көрсеткішін зерттеу негізінде брендтің өмірлік
циклінің түрлі кезеңдерінде өмірге икемділігін;
3. брендтің өмірлік циклінің түрлі кезеңдерінде брендтің
тұтынушыларға коммуникациялық әсерінің қажетті интенсивтігін;
4. жаңа брендті нарыққа шығару кезеңінде коммуникациялық әсер
етудің рационалды интенсивтік деңгейі;
5. бағалау және анықтау моделдері кіреді.
Бірқатар мекемелердің – тұтыну тауарларын өндірушілерін ғана емес,
сонымен қатар өндірістік арналымдағы тауарлар өндірушілерінің тәжірибесін
талдау маркетингке және фирмалардағы басқару процесстеріне көз қарастың
бірте-бірте өзгеруін көрсетеді. Бұл сфераға қызығұшылықтың туу себептерінің
арасынан бірінші орынға дәстүрлі экономикадан “жаңа” экономикаға көшу
кезінде пайда болған, ұйымның өзара әрекетіне үлкен мағына берілетін жаңа
тенденциялар шығады. Ол үшін постулаттар ретінде келесілер болады;
• материалдық активтерді, ресурстарды, өзіндік құнды басқарудан
материалдық емес активтарды, интелектуалдық капиталды басқаруға;
• меншік арқылы байланыстан альянстар құруға;
• абыройды ұзақ жылды құрудан брендті алға жылжытуға;
• тіл алғыш орындаушыларды тәрбиелеуден дарындыларды, жоғары
тиімділікті менеджерлер командаларын, жүйелерді және компаниялар
желілерін іздеуге;
Осы шартта шығындарды үнемдеу бәсекелестік пен маркетингтік
шығындардың рационалдығын жоғарлатудың нақты факторы болады.
Түрлі сала және масштабтағы компаниялардың қызметтерін талдау барлық
мекемелер үшін маркетингтік белсенділікті қамтаммассыз ететін біркелкі
рецептің жоқтығын, “маркетингтік” компанияға көшу автоматизімінің, сондай-
ақ біркелкі жетістік формуласының болмайтынын көрсетті. Әр мекеме төрт
типтік күйдің (стадия) біреуінде болуы мүмкін:
1. “жоқ және керек емес”;
2. “керек, бірақ қалай екенін білмейміз”;
3. “білеміз және өіміз бірдеме жасауға тырысамыз ”;
4. “көбірек білуге тырысамыз және маркетингтік фирма сияқты іс
істейміз;
Бірақ бір стадиядан екіншісіне өту – бұл фирманың бәсекелестігін және
іскерлік белседілігін жоғарлататын жол екендігін баяндауға болады, және
осыдан отандық өндірістің тиімділігінің артуы.
Маркетингтік ақпарат мекемені басқарудың ақпараттық жүйесінің бөлігі
болып табылатын маркетингтегі ақпараттық жүйенің шегінде жиналады,
талданады және таратылады.
Маркетингтегі ақпараттық жүйе – бұл маркетингтік шешімдерді
дайындау және қабылдау үшін қажетті дәл және нақты ақпаратты уақытында
өңдеуге, талдауға және таратуға арналған қызметкерлердің, құралдардың, әдіс
және тәсілдердің жиынтығы [10].
Маркетингтегі ақпараттық жүйе:
4 сурет. Маркетингтегі ақпараттық жүйе сызбасы
Ақиқат ақпаратты игеріп, оларды мекеменің белгілі бір мақсаттарына
пайдалану – маркетингтегі басты стратегиялық шарт болып табылады.
Маркетингтегі ақпараттық жүйе ішкі және сыртқы көздерден алынған
мәліметтерді маркетингтік қызмет басшылары мен мамандарына қажетті
ақпаратқа айналдырады. Маркетингтегі ақпараттық жүйе сәйкес шешімдер
қабылдайтын маркетингтік қызмет басшылары мен мамандарының арасында
ақпаратты таратады. Сонымен қатар мекеменің басқа автоматтандырылған
жүйелерімен бірлесе жұмыс істеп, мекеменің басқа қызмет басшыларына қажетті
ақпаратты жеткізеді.
Мекемедегі маркетингтің функциясын жүзеге асыру үшін қажетті ақпарат
кеңістігін сипаттайды.
Маркетингтегі ақпараттық жүйесін тұрғызу мақсаты екі жағдайдан тұрады:
сатып алушының қажеттілігін барынша зерттеу мен өндірістің жоғарғы
түсімділігін қамтамасыз ету.
Нарық жүйесіндегі фирманың немесе мекеменің ақпарат кеңістігі мен көп
сатылы иерархиялы құрылымдағы директивті экономикалық жағдайда жұмыс
істейтін мекеменің ақпарат кеңістігінің біршама айырмашылығы болады.
Нарық күрделі ықтимал жүйе болғандықтан, әдетте ол шаруашылық
қызметтегі нақты тәуекелділікті болжайды. Нарық кезінде фирмалардың қызмет
атқаруы – бұл қажетті мүмкіндіктерді жіберіп алудың және қалаған табысқа
жетудің кездейсоқ жағдайларымен үнемі алмасып отыруы. Фирманың қалаған
табысы ұзаққа созылуы үшін, соншалықты басқа да факторлармен қоса, ол жан-
жақты ақпаратты болуы керек.
Бұл жерде ақпаратты бола білу дегенді тек мәлімет жинау деп ұғынуға
болмайды, бұл деген болжау мен ықтималдық теориясының, ойындар теориясының
және т.б. әдістерге негізделген ақпаратты таңдаудың арнаулы тәсілдерін де
білу дегенді білдіреді. Ақпаратты бола білу – бұл тіпті “жағымсыз”
ақпаратты болашақ табыс факторына немесе жаңа ойлардың генераторына
айналдыра білуден тұратын өнерге жатады.
Филипп Котлердің қағидасы бойынша маркетингтегі ақпараттық жүйе 4
жүйе немесе 4 ішкі блоктан тұрады:
- ішкі ақпарат жүйесі немесе есеп беру жүйесі;
- ағымдағы сыртқы маркетингктік ақпаратты жинастыру жүйесі;
- маркетингтік зерттеу жүйесі;
- маркетингтік ақпаратты талдау жүйесі [11];
Ішкі есеп беру жүйесі – бұл фирма қызметінің әртүрлі жақтарын мен
жағдайларын сипаттайтын мәліметтер. Мәліметтерге: тапсырыстар, есеп
берулер, өнімнің бағалары, келіп түскен ұсыныстар, пікірлер, әртүрлі
келісім шарттардың жүруі, материалдардың көлемі, өнімнің өзіндік құны, өтім
және қарыздар туралы мәліметтер. Әр фирманың күнделікті өткізу
көрсеткіштері, шығындар, материалдық қорлар, қолдағы ақшаның қозғалысы,
кредиторлық және дебиторлық қарыздар туралы деректерді көрсететін ішкі
есептер болады. Бірақ, тек ақпараттың осытүріне ғана сүйенуге болмайды,
себебі бұл ақпарат түрі қажетті көптеген мағлұматтарды қанағаттандырмайды,
оның үстіне аса маңызды ұйымдастырушылықтағы кемшіліктермен ерекшеленеді.
Ағымдағы сыртқы маркетингтік ақпаратты жинау жүйесі - маркетингтік
жоспарларды жасауға, сонымен қатар оны түзеуге қажетті маркетингтік сыртқы
ортаның өзгеруі туралы ағымдағы ақпаратты жинаудың, ақпаратты алудың
анықталған процедуралар және көздерін қолдануға негізделген тұрақты іс-
әрекет.
Өз кезегінде ішкі ақпарат алынған нәтижелерге фокусталады, ал ағымдағы
сыртқы маркетингтік ақпаратты жинау жүйесі сыртқы ортады мүмкін болатын
жағдайды зерттейді.
Бұл блокқа сауда кемшіліктері туралы, жабдықтаудағы кемшіліктері
туралы, нарықтық және шаруашылық конъюнктураның өзгеруі туралы,
бәсекелестік туралы және басқада мәліметтер жатады.
Ағымдағы ақпаратты алу көздері әртүрлі сипатта болуы мүмкін, оны
жинау үшін формальді және формальді емес процедураларды қолданады. Осы
сияқты ақпараттың қайнар көздеріне мыналар жатады: кітаптар, газеттер,
арнаулы басылымдар, клиенттермен, жабдықтаушылармен кездесулер, фирмалардың
басшыларымен, қызметкерлермен хабарласу, пікір алысу, жәрмеңкелер,
көрмелер, жарнамалық даңғылдар, каталогтар, арнаулы бюролармен жекеменшік
ақпарат бөліміне және ақпарат қызметіне шолу, т.б.
Сыртқы ақпарат жүйесін жақсы ұйымдастырғанда, жинақталып және
жүйеленген мәліметтерге талдау жасап, ол мәліметтер сыртқы ортада болып
жатқан өзгерістерге уақытында және бірдей реакция жасауға мүмкіндік
жасайды.
Фирмадағы күнделікті ақпарат сапасын зерттеу мен оны жинау көлемін
кеңейту үшін әртүрлі ынталандыру жағдайлары қолданылады. Мысалы: негізгі
қызметі басқа қызмет ортасына, өтімге, жарнама және басқаларға байланысты
болатын фирманың қызметкерінің сыртқы ақпаратты ынталы түрде жинауы, оның
мамандығын жоғарылатады.
Жоғарыда қарастырылған 2 жүйе фирманың стратегиялық ақпаратын істеп
шығару үшін жеткіліксіз. Болжауды бақылау үшін нарық кезінде өтетін
заңдылықтарды байқап, белгілі бір жағдайларды нақты зерттей түсу керек. Бұл
үшін маркетингтегі ақпараттық жүйенің 3 жүйесі – маркетингтік зерттеулер
жүйесі қажет.
Маркетингтік зерттеулер жүйесі – маркетингтік зерттеу фирма алдындағы
маркетингтік жағдайға байланысты қажетті деректер тобын жүйелі түрде
анықтау, оларды жинау, талдау және есеп беру. Маркетингтік зерттеу жүйесі
ағымдағы сыртқы маркетингтік ақпаратты жинау жүйесінен өзгешілігі – мекеме
нарықта тап болған нақты маркетингтік жағдай бойынша мәліметтерді жинайды
және талдайды. Мұндай іс-әрекет нақты мәселелердің пайда болуына қарай
мәліметтерді жинаудың және жиналған мәліметтерді өңдеудің арнайы әдістерін
қолдану негізінде периодты іске асады. Маркетингтік зерттеу қызметінің
аймағы кең болғандықтан, оған мыналар қамтылады: нарық сипаты мен оның
потенциалды мүмкіндіктерін зерттеу; нақты тауар өндірушілер арасындағы
нарықтық үлесті бөлісуге талдау жасау; бәсекелестердің іс әрекетін, сауда
саясатын, жарнамаларды зерттеу; сұранысты болжау және т.б.
Маркетингтік зерттеу 5 кезеңнен тұратын үрдіс:
- мәселені табу және зерттеу мақсатын тұжырымдау;
- ақпарат көздерін таңдау;
- ақпаратты жинау;
- жиналған ақпаратты талдау;
- алынған нәтижелерді ұсыну;
Маркетингтік ақпаратты талдау жүйесі – маркетингтік деректерді және
мәселелерді талдаудың жетілдірілген әдістер жинағы. Әр бір маркетингтік
ақпаратты талдау жүйесінің негізін статистикалық банк және модельдер банкі
құрайды.
Статистикалық банк – таңдап алынған деректердің өзара байланысын
толық көрсететін және оларды статистикалық өңдеудің уақыт талабына сай
жинастырылған әдістер жинағы. Статистикалық банкке регрессиялық,
корреляциялық, факторлық, ұялы талдаужәне т.б. кіреді.
Модельдер банкін нарық қызметкерлерінің ең оптимальді маркетингтік
шешім қабылдауына мүмкіндік беретін математикалық модельдер жинағы.
Модельдер банкісіне баға белгілеу жүйесінің моделі, бағаны есептеу моделі,
орналасуды талдау моделі, жарнама кешенінің құралдарын құру моделі, т.б.
Бұл 4 жүйенің барлығындағы ақпарат фирманың даму стратегиясы мен
маркетингтік саясатының нұсқауларын таңдаудағы сандық және сапалық
белгілерді қалыптастырудың негізі болып табылады.
Маркетингтегі ақпараттық жүйе:
- мүмкін болатын қиындықтар мен мәселелерді ерте табуға;
- қолайлы жағдайларды анықтауға;
- маркетинг қызметінің стратегияларын мен шараларын табу және
бағалау;
- маркетинг жоспарларының орындалуының және стартегиясының іске
асуының деңгейлерін моделдеу және статистикалық анализ негізінде
бағалау;
үшін арналған [11].
Маркетингтегі ақпараттық жүйені жобалаудың келесі қадамдарын ұсынуға
болады.
Алғашқысында мекемеде маркетингтің ұйымдастырылуы, маркетингті
басқару жүйесінде тапсырмалардың, құқық және жауапкершіліктің таратылуы
зерттеледі. Келесіде менеджерлердің маркетингтік ақпаратта қажеттілігі
анықталады. Осы мәліметтердің негізінде ақпараттық көздер
идентификацияланады, оны алудың және талдаудың процедуралары мен құралдары
анықталады. Келесі қадамдар: алдағы зерттеулер жоспарын жасау, қорытынды
есеп берудің форматын және қызығушылақтары бар тұлғаларға алынған
нәтижелерді ұсыну жүйесін жобалау. Осымен қатар мәліметтер банкін,
қамтамассыздандыру жүйесін және маркетингтегі ақпараттық жүйенің
функционирлеуін бағалау жүйесін жасау және қолдау шаралары жасалады.
Маркетингтегі ақпараттық жүйенің біркелкі үлгісінің жоқтығы анық.
Мекеменің және оның маркетингтік қызметінің басшылығы ақпараттқа өзіндік
ерекше талаптар қояды, ол өзінің жеке мекемесі және де оның сыртқы ортасы
туралы жеке көзқарастарын басшылыққа алады; ол ақпаратта қажеттілігінің
өзіндік жеке иерархиясына және басқару аппаратының қызметкерлерінің жеке
басының және іскерлік қасиеттеріне, олардың арасында қалыптасқан өзара
қатынастарға тәуелді болатын басқарудың өзіндік дара стиліне ие. Осымен
қатар тиімді жұмыс істейтін маркетингтегі ақпараттық жүйе тек алғашқы
жүйенің біртіндеп дамуының нәтижесі болып табылады.
1.2 Казфосфат ЖШС-ің сипаттамасы
Казфосфат жауапкершілігі шектеулі серіктестік 1999 жылы құрылды.
Серіктестіктің негізгі қызмет түрлері келесілер болып табылады:
- минералдық шикізатты добыча, обогащение және өңдеу, соның негізінде
өндірістік өнім және халықтық тұтыну тауарларын шығару;
- геологтік барлау жұмыстарын жүргізу;
- минералдық тыңайтқыштар, сары фосфор және оның қоспаларының өндірісі;
- фосфориттік руданы өндіру және өңдеу;
Казфосфат ЖШС-н құру химиялық саланың Қазақстан Республикасының
экономикалық дамуы үшін маңыздылығының артуымен шартталады.
Компанияның қызметі Қазақстанның оңтүстігіндегі фосфорлық өнеркәсіп
ұйымдарының тұрақтылығын нығайтуға бағытталған.
Өзінің қызметінің негізгі бағытымен қатар Казфосфат ЖШС-і мақсаты
фосфорлық саладағы мекемелердің өндіріс процессін жетілдіру, олардың
құрылымын дамыту, сондай-ақ мекемелердің бар құаттылығын модернизациялау
болатын үлкен жұмыс атқаруда, бұл өз кезегінде Қаратау фосфориттік
бассейнінің табиғи ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
1 Ұйымның маркетингтік ақпараттық жүйесін негіздеу
1.1 Маркетингтік ақпарат жүйесі.
1.2 Казфосфат жауапкершілігі шектеулі серіктестік сипаттамасы
1.3 Маркетингтік ақпарат жүйесінің тағайындалуы және мақсаты
2 Маркетингтегі ақпарат жүйесін жобалау
2.1 Ақпараттық жүйедегі есептің орны
2.3 Кіріс ақпараты
2.4 Шығыс ақпараты
3 Ақпараттық жүйе деңгейін бағалау және қолдануы мүмкін болатын сала
1. Маркетингтегі ақпараттық жүйені тұрғызуға кететін шығынын есептеу
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Кіріспе
Қазіргі даму кезеңінің ажырағысыз белгісі жаһандандыру және қоғамды
ақпараттандыру болып табылады. Қоғам өмірінің барлық салаларын
ақпараттандыру ақпараттың және ақпараттық технологиялардың мемлекеттің
әлеуметтік және экономикалық дамуындағы рөлін түбірлі өзгертеді. Қоғамның
экономикалық және әлеуметтік даму деңгейі, оның әлемдік жүйеге интеграциясы
ақпараттық технологияларды пайдаланудың масштабы мен сапасына және
мамандардың кәсіпкерлік қызметіне тәуелді [1].
Кез келген қоғамның ақпараттандыру деңгейі ақпараттық қызметтің даму
дәрежесімен және онымен айналысып қызмет көрсететін мамандардың санымен,
біліктілігімен анықталады. Сондай-ақ ақпараттандыру, қазіргі ақпараттық
технологияларды көп мөлшерде шығарумен оларды соңғы уақыттарда жиі
пайдаланып жүрген телекоммуникациялы жүйелерге қосу мәселелерін шешуді
қарастырады және де оның алдағы уақыттарда дамуын болжайды.
Ақпараттандыру – жеке және заңды тұлғалардың ақпараттық
қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында ақпараттық ресурстарды,
ақпараттық жүйелерді ақпараттық технологияларды қолдану негізінде құруға
және дамытуға бағытталған ұйымдастырушылық, әлеуметтік – экономикалық және
ғылыми – техникалық үрдіс [3]. Осы жағдайда ақпараттың маңызы артады, оның
мәртебесі өзгереді – ақпарат бизнестің стратегиялық ресурсы болуда. Осы
орайда мекемені басқару тиімділігі көп жағдайда ақпараттық база сапасымен
және оны аналитикалық өңдеудің мұқияттылығымен анықталады.
Нарықтық жағдайда мекеменің өмір сүргіштігінің және тұрақтылығының
кепілдігі қызметін оның қаржылық тұрақтылығы атқарады, ол ақша
қаражаттарымен еркін маневрлеу, оларды тиімді қолдану арқылы үздіксіз
өндіріс және өнімді өткізу процесін қамтамассыздандыратын қаржылық
ресурстардың жағдайын бейнелейді. Мекеменің қаржылық тұрақтылығын бағалау
үшін, объективті, ғылыми негізделген және оптимальді басқарушылық,
өндірістік және әсіресе қаржылық шешімдерді қабылдау үшін мекеменің
қаржылық жағдайын талдау қажет.
Қазіргі кезде барлық мекемелер нарыққа өтуге, даму перспективаларын
жасаумен, шаруашылық жүргізудің түрлі формаларын қолдану тиімділігін
кешенді бағалаумен, жедел басқарушылық шешімдерді жасаумен байланысты
байланысты талдау жұмыстарының ауқымының кеңейтілуінде қажеттілік
сезінуде. Осыған байланысты ЭЕМ негізінде экономикалық талдауды
автоматтандыру объективті қажеттілік болуда. Ол шаруашылық қызметті басқару
процесіне сапалы ақпараттық қызмет көрсетудің маңызының артуымен, қазіргі
заманғы ЭЕМ-ң техникалық мүмкіндіктерінің қарқынды дамуымен, экономика
дамуының қазіргі кезең ерекшеліктерімен шарттасады.
Әрине, бұл жағдайларда ақпарат жүйелері экономикадағы басқарудың
қажетті таптырмас құралына айналады. Қазіргі уақыттарда ақпарат жүйелері
есептеу техникасынсыз қолмен жасалатын ақпарат жүйелері және
автоматтандырылған ақпарат жүйелері болып жіктеледі.
Ақпараттық жүйе (АЖ) - экономикалық объектіні басқаруға қажетті
ақпаратты жинау, сақтау, жаңарту, өңдеу және шығарып беру жүйесі [8].
АЖ - ақпараттық жүйе жобасы мен ақпаратты есептеу жүйесінен (АЕЖ)
тұратын күрделі жүйе. Ақпараттық жүйе жобасы деп - ақпараттық жүйе тұрғызу
мен жұмыс істету шешімдерін сипаттап жазылған техникалық құжат, ал
ақпаратты есептеу жүйесі АЖ жобасын жұмыс істетуге бағытталған ұйымдастыру
техникалық кешен деп түсінуге болады. АЕЖ мәліметтерді жинауды, өткізіп
беруді, өңдеуді, сақтауды, жинақтап толтыруды және шығарып беруді АЖ
жобасындағы шешімдерге сәйкес қамтамасыз етеді.
Нарықтық экономиканың функционалды құрылымының ақпарат жүйесіне
негізінен экономикадағы ақпарат жүйесі кіреді - бұл экономика бағытындағы
қызметкерлерді, техникалық және программалық жабдықтарды, мәліметтерді
өңдеу амалдары мен әдістерді, сондай-ақ нақты бір саладағы ақпараттық
жүйені қосатын жоғарғы деңгейде арнайы тұрғызылған ақпарат жүйесі.
Экономикадағы ақпарат жүйелерінің кіріс құжаттарына ішкі және сыртқы
ақпарат жатса, ал шығыс құжаттарына басқару шешімдерін қабылдауға арналған
ақпарат жатады.
Әлемдік қауымдыққа интеграциялану Қазақстан экономикасын дамыған
мемлекеттер үшін жалпы тенденцияларға сәйкес реформалауы тиіс, бұл барлық
кезеңдерде ең прогрессивті және қазіргі заман талабына сай ғылым және
басқару тәжірибесінің тәсілдерін, соның ішінде маркетингтің жаңа бағыттарын
ендіруду білдіреді.
Маркетингтегі ақпараттық жүйесін негіздеу бөлімінде пәндік сала, ұйым
сипаттамасы, ақпараттық, программалық, математикалық, ұйымдастырушылық,
лингвистикалық қамтамасыз ету талаптары анықталған және өнімнің сатылу
көлемін талдау және болжау мәселесінің концептуалды схемасы көрсетілген.
Негізгі бөлімінде өнімнің сатылу көлемін талдау мен болжау және
өндірістің жоғарғы түсімділігін қамтамасыз ету үшін ақпараттық база және
барлық есептер кешенін жүзеге асыруда қолданылатын программалық құрал
жабдықтар сипаттамасы, математикалық, программалық қамтамасыз етілуі және
оның құрылымы берілген. Сонымен қатар бақылаушы есеп пен қолданушыға нұсқау
көрсетілген.
1 Ұйымның маркетингтік ақпараттық жүйесін негіздеу
1.1 Маркетингтік ақпарат жүйесі. Үрдістің экономикалық мәні
Қазіргі кездегі мекемелер (корпорациялар) көпжақты қызметтің,
бөлімшелердің территориялық бөлінуінің, серіктестерімен кооперативтік
байланыстардың көп болуына байланысты күрделі құрылымға ие. Корпоративтік
ақпараттық жүйе (КАЖ) осындай ірі мекемелердің барлық ресурстарын және
іскерлік процесстерін басқаруды автоматтандыруға бағытталған [17]. Осымен
қатар басқарушылық процесстерді автоматтандыру ақпаратты өңдеуге кететін
шығындарды азайтуға ғана емес, мекеменің жұмыс кезіндегі іскерлік
процесстерін және ұйымдық құрылымын динамикалық оптимизациялауға
бағытталған.
Қазіргі кездегі КАЖ-ға келесі талаптар қойылады:
• Іскерлік процесстің барлық операцияларында клиенттердің тапсырыстарының
орындалуының толық цикілін басқару, бұған қоса материалдық ресурстармен
қамтамассыздандырылуын бақылау.
• Қабылданатын басқарушылық шешімдердің сапасын жоғарлату үшін қажетті
аналитикалық ақпараттың жедел алынуы.
• Қазіргі кездегі бюджет жасау технологияларын іске асыру және қажетті
ресурстардың бекітілген жобалар мен қызмет бағыттарымен динамикалық
байланысын қамтамассыз етуі тиіс.
• Қатерлерді ескере отырып бизнес-жоспарлау және басқару жүйелерін жасау.
• Электрондық құжат алмасу және жұмыс ағындарын басқару жүйелерін жасау.
КАЖ келесі негізгі қасиеттерге ие:
• Модульдік, яғни, мекеменің белгілі бір қызмет түрін автоматтандыратын
және өзара комплекстелетін ақпараттық жүйені жасап, жекеленген
программалық комплекстер бойынша ендіру.
• Интегрирленуі, мәліметтер және интерфейстер форматтарын ұсыну
стандарттары негізінде жалпы мәліметтер базалары арқылы программалық
комплекстер арасында ақпараттық алмасуды мүмкін етеді.
• Бейімделгіштігі, программалық комплекстердің бизнес-процесстерді
ұйымдастырудың әртүрлі схемаларына сай келуі.
• Масштабталуы, автоматтандырылған жұмыс орындарының санының ендірілетін
программалық комплекстерге сай өсуі және ақпараттық жүйені қолдану
тиімділігін жоғалтпай мекемені мекеменің кеңейтуге мүмкіндік береді.
• Құпиялығы, қолданушылардың құзырлық деңгейіне сай ақпараттық жүйеге енуді
қамтамассыз ету.
Жоғарыда қарастырылған талаптарды іске асыру үшін басқарушылық
процесстерді локальді автоматтандыру үшін қажетті ақпараттық жүйені
каноникалық жобалаудың көптеген әдіс, тәсілдері жарамсыз болып қалуда, тек
қана CASE, RAD және компоненттік технолгияларды қолдану негізіндегі
ақпараттық жүйені индустриалды жобалаудың әдіс, тәсілдері жобалық
шешімдерді тез жасап және динамикалық өзгеруші қажеттіліктерге сай
бейімделуін іске асыруға мүмкіндік береді.
Қазіргі күнгі КАЖ архитектурасы іскерлік процесстің күрделі
операцияларын бір бүтін ретінде бақаруға мүмкіндік беретін ақпараттық
жүйенің программалық компоненттерінің клиент-серверлік әрекеттесу
принциптеріне немесе транзакцияның орындалуына негізделеді. Сондықтан
мұндай ақпараттық жүйелер транзакцияны жедел өңдейтін жүйелер (OLTP- OnLine
Transaction Processing) деп аталады.
КАЖ-ң клиент-серверлік архитектурасы қолданушылардың ақпараттық
жүйемен және іскерлік процесстер немесе ұзақ транзакцияларды орындау
процессінде өзара әрекеттесуін қарапайымдандырады. Ұзақ транзакцияны КАЖ-ға
жүгінуді талап ететін, әр қайсысы бүкіл жиынтық орындалмай еш бағалыққа ие
болмайтын іскерлік процесстің операциялар жиынтығы ретінде қарастыруға
болады. Қысқа транзакцияны немесе жәй транзакцияны КАЖ компонентінің
біреуіне жүгіну немесе клиенттің серверге жүгінуі ретінде қарастыруға
болады.
Сервер ретінде клиенттің ақпараттық қажеттілігіне қызмет көрсететін
процессті түсінуге болады. Әртүрлі архитектураларда процесс ретінде
мәліметтер базаларын іздеу немесе жаңарту болуы мүмкін, сонда сервер
мәліметтер база сервері деп аталады немесе процессті мәліметтерді өңдейтін
процедура орындауы мүмкін, мұндай жағдайда сервер қосымша сервер деп
аталады.
Сервермен байланысты анықтау, қызмет көрсетуге сұрау түрін анықтау,
серверден қызмет көрсету нәтижесін алу, қызмет көрсетудің аяқталуын растау
клиенттің міндеттері болып табылады. Қызмет көрсетуге сұрау жіберетін соңғы
қолданушы, сондай-ақ соңғы қолданушымен шақырылған қосымша да клиент болуы
мүмкін.
Жалпы жағдайда клиент-серверлік архитектура өзіне ұсынудың үш
деңгейін қосады:
• Мәліметтерді қолданушымен ұсыну деңгейі;
• Мәліметтерді қосымшамен өңдеу деңгейі;
• Мәліметтер базасымен өзара әрекет ету деңгейі;
Бұл схема бойынша бір жағдайда қолданушы қосымшаның бақылауы мен
қайта құруынан кейін мәлімметтер базасына түсетін мәліметтерді енгізеді,
басқа жағдайда қажетті мәліметтер үшін мәліметтер базаларына жүгінетін
қосымшамен мәліметтерді өңдеуге сұраныс жібереді. Қажетті мәліметтерді
алып, қосымша оларды өңдейді, ал нәтижелерін мәліметтер базасына немесе
қолданушыға ыңғайлы түрінде береді, мысалы, мәтіндік құжат, электрондық
кесте, график түрінде береді.
Клиенттер және серверлер локальдік немесе глобальдық есептеуіш
желінің әртүрлі түйіндерінде орналасқан кезде клиент-серверлік архитектура
көп қолданушылық жұмыс режимін іске асырады және бөлінгіш болып табылады.
Локальді желінің орталықтандырылған есептеуіш жүйеден артықшылығы бұрын
орнатылған есептеуіш құрылғылар арасындағы өзара қәрекет принциптерін қайта
қарастырусыз біртұтас өткізу ортасы көмегімен есептеуіш ресурстарға ашық
қосылу және қолдануында.
Есептеуіш желіде клиент-серверлік архитектура түрліше іске асуы
мүмкін. Нақты сұлбаны таңдау түрлі нұсқалар мекеменің алыстатылған
бөлімшелерінің территориялық бөлінуімен, эксплуатациялық беріктік
талаптарымен, тез әрекет етуімен, қызмет көрсету қарапайымдылығымен
анықталады. Клиент-серверлік архитектураның әртүрлі сұлбаларын
қарастырайық.
Берілген жағдайда МББЖ программалары локальдік желінің жұмысшы
станцияларының жедел жадысында, ал мәліметтер базасының файлдары файл-
сервердің магниттік дисктерінде орналасады. Арнайы интерфейстік модуль
сұрау жасалған файлдардың қай жерде орналасқанын анықтайды. Осыған
байланысты берілген МББЖ локальдік мәліметтер базасымен де, орталық
мәліметтер базасымен де жұмыс істей алады. Файл-сервер мәліметтер базасын
бірлесе қолдануды синхронизациялау жазуларды басқа жұмыс станцияларынан қол
жетпейтіндей ету үшін, оларды түзету уақытына блоктайтын мәліметтер
базаларын басқару жүйесіне жүктеледі.
Файл-серверлерді қолдану - мәліметтерді өңдеудің барлығы жұмыс
станциясында орындалады, ал файл-сервер тек мәліметтерді жинақтаушы және
ену құралының функциясын атқарады дегенді білдіреді.
Екі деңгейлі клиент-серверлік архитектурасы тек қана мәліметтер
базасының серверін (DB-сервер) қолдану негізінде құрылған. Клиент бөлігі
мәліметтерді ұсыну деңгейі болып табылады, ал серверде мәліметтер базасымен
бірге МББЖ және қолданбалы қосымшалар орналасқан.
DB-сервердің файл-серверден айырмашылығы - оның жедел жадысында
желілік операциялық жүйеден басқа жұмыс станцияларымен DB-сервердің сыртқы
жадысында орналасқан мәліметтер базасын бірлесе қолдануын қамтаммассыз
ететін орталықтандырылған МББЖ жұмыс істейді.
DB-сервері мәліметтер файлдарын тұтастай желімен жіберуден бас
тартуға мүмкіндік береді, оның орнына қолданушының сұрауын
қанағаттандыратын мәліметтер базасынан алынған іріктемені ғана жіберу
мүмкіндігі бар. Осымен қатар қолданушы қосымшасын екі бөлікке бөлу
мүмкіндігі бар: бір бөлігі серверде орындалады және мәліметтер базасынан
алынған мәліметтерді іріктеумен және агрегациялаумен байланысты, талдау
және шешім қабылдауға қажетті мәліметтерді ұсынатын екінші бөлігі клиент
машинасында жүзеге асырылады. Осы арқылы, сервер және клиенттік жұмыс
станцияларының есептеуіш ресурстарын қосу нәтижесінде ақпараттық жүйенің
жалпы өнімділігі артады.
Мәліметтер базасына сұрау реляциялық мәліметтер базалары үшін
стандартқа айналған SQL тілінде жүзеге асырылады. Осыдан мәліметтер базасы
сервері барлық реляциялық МББЖ-мен: Oracle, Informix, MS SQL Server, ADABAS
D, InterBase, SyBase және т.б. сүйемелденетін SQL сервері деп жиі аталуда.
Клиенттік қосымшалар столдық МББЖ (MS Access, FoxPro, Paradox, Clipper және
т.б.) тілі арқылы жүзеге асуы мүмкін. Осыдан клиенттік қосымшаның SQL
сервермен өзара әрекеті глобальдік мәліметтер базасынан мәліметтерді жіберу
және оларды клиенттік қосымшалардың мәліметтер базалары құрылымына қайта
құру мүмкіндігін қамтаммассыз ететін ODBC (Open Data Base Connectivity)
драйвері арқылы жүзеге асырылады.
Үш деңгейлі клиент-серверлік архитектурасы API интерфейсі
(Application Program Interface) арқылы клиенттік жұмыс станцияларының
байланысы орнатылатын жеке сервер қосымшаларына қолданбалы программаларды
орналастыруға мүмкіндік береді. Қосымшаның клиенттік бөлігінің жұмысы
“сервистер” деп аталатын қосымшаның серверінің қажетті функцияларын
шақыруға бағытталған. Өз ретінде қолданбалы программалар мәліметтер
базасының серверіне SQL сұраулар көмегі арқылы қатынасады. Мұндай
ұйымдастыру КАЖ-ң өнімділігі мен тиімділігін мыналардың есебінен едәуір
жоғарлатуға мүмкіндік береді:
• жүйелік ресурстарды елеулі үнемдеу кезінде көптеген клиенттік
қосымшаларда мәліметтерді өңдеудің жалпы функцияларын көп рет қайталап
қолдану;
• қосымшалар сервері мен мәліметтер базасының серверінің жұмыстарының
параллельдігі, осымен қатар қосымшалар сервері мәліметтер базасының
серверімен салыстырғанда құатсыздау болуы мүмкін;
• клиенттік орындардан қосымшалар сервері арқылы мәліметтер базасына енуді
есептеуіш желіде сұраулардың орындалуын диспетчерлеу жолымен
оптимизациялау.
• біреуінің жұмыс бабынан шыққан жағдайда желіде бірін-бірі ауыстыра алатын
бірнеше қосымшалар северінде программалық қамтамассыздандыруды дубльдеу
нәтижесінде мәліметтерді өңдеудің жылдамдығы мен сенімділігін арттыру;
• қолданушылардың ену өкілеттіліктерін тексеру жүйесін басқару функцияларын
мәліметтер базасы серверінен қосымшалар серверіне ауыстыру;
үш деңгейлі клиент-серверлі КАЖ-і техно-жұмыстық жобалауының
технологиялық желісін қарастырайық (сур. 2.-3.).
Сур. 2. Үш деңгейлі клиент-серверлі КАЖ-і техно-жұмыстық жобалауының
технологиялық желісі
D1- Пәндік облысты сипаттау;
D2- МБ-ң таңдалған серверін сипаттау;
D3- Техникалық құралдар мен желілік операциялық жүйенің таңдалған
конфигурациясын сипаттау;
D4- Техникалық тапсырма (қолданушылардың ақпараттық қажеттіліктері);
D5- Жасаудың программалық құралдарын сипаттау;
D6- КАЖ-ң функционалдық құрылымын сипаттау;
D8- КАЖ-і қолданушылар және олардың құқықтарының тізімі;
D9- МБ-ң облыстарын толтыру журналы;
D10- Жолдама құжаттар;
G1- Есептеуіш желі;
G2- МББЖ;
G5- МБ-ң сұлбасы басқарушы элементтермен бірге;
G6- Қосымшалар сервері;
G7- Клиеттік орындардың қосымшалары;
U1- Желілік операциялық жүйе және техникалық плтаформалар универсумы;
U2- МБ-ң серверлерінің универсумы;
U3- КАЖ-і жасаудың программалық құралдарының универсумы;
Сур. 3. Клиент-серверлік ортада мәліметтер базасын жобалаудың
технологиялық желісі
D2- МБ-ң таңдалған серверін сипаттау;
D5- Жасаудың программалық құралдарын сипаттау;
D6- КАЖ-ң функционалдық құрылымын сипаттау;
D7- Таралған мәліметтер базасының құрылымы;
D10- Жолдама құжаттар;
G1- Есептеуіш желі;
G2- МББЖ;
G3- МБ жадысының облыстары;
G4- МБ-ң сұлбасы;
G5- МБ-ң сұлбасы басқарушы элементтермен бірге;
1. Корпоративтік ақпараттық жүйенің жалпы құрылымын жасау.
Бұл мәселе пәндік облысты сипаттау – D1 және техникалық тапсырма – D4
негізінде шешіледі. Берілген технологиялық операцияның шығуына КАЖ-ң
функционалдық құрылымын сипаттау – D6 және техникалық құралдар және желілік
операциялық жүйенің таңдалған конфигурациясын сипаттау – D3 қызмет етеді.
Корпоративтік ақпараттық жүйенің жалпы құрылымын жасау мыналарды анықтауға
негізделеді:
• МБ-ң серверінің функцияларын;
• Қосымшалар серверінің функцияларын;
• Клиенттік орындардың функцияларын;
• Осы функцияларды орындауға қажетті ақпаратты анықтау;
• Есептеуіш желі түйіндері бойынша серверлерді және клиенттік орындарды
таратуды;
• Қолданушылардың КАЖ-ға ену құқықтарын анықтау;
Қолданушылардың КАЖ-ға енудің негізгі құқықтары мыналар:
• Есептеуіш ресурстарға ену құқықтары. Мұндай құқықтар желілік операциялық
жүйе құралдары көмегімен есептеуіш желі администраторымен беріледі.
Құқықтарды беру процессі түрлі қолданушылар категорияларына желі
ресурстарының және олармен оқу, қайта өңдеу, жазу функцияларын орындау
мүмкіндіктерінің тағайындалуына негізделеді. Мысалы, manager 1 атты
қолданушыға 1 кестеде көрсетілген ресурстарға қол жеткізе алады.
1 кесте. Қолданушылардың қол жеткізетін ресурстары
Қолданушы аты Жүйелік ресурс Рұқсат етілген
(дисктер, функциялар
папкалар,файлдар)
manager 1 D:\zapasy\ostatok1.dbf Тек оқұ
D:\zapasy\ostatok.dbf Оқұ, қайта
C:\price өңдеу
Тек жазу
• КАЖ-ң МБ-ы сұлбасының объекттеріне ену құқықтары. Мұндай құқықтар
серверлік МББЖ құралдары көмегімен МБ-ы серверінің администраторымен
беріледі. Құқықтарды беру процессі түрлі қолданушылар категорияларына МБ
сұлбасының объекттерімен оқу, қайта өңдеу, жазу функцияларын орындау
мүмкіндіктерінің тағайындалуына негізделеді. Мысалы, manager 1 атты
қолданушыға 2 кестеде көрсетілген ресурстарға қол жеткізе алады.
2 Кесте. Қолданушының құқықтары мен жеңілдіктер тізімі
Қолданушы МБ объекттілері Рұқсат етілген
аты функциялар
(R-Оқу, RW-Оқу,
жазу, W-жазу)
Кесте Алаң Бейне Есеп беруСұрау
manager 1 SPR_M RW
KODM RW
E1 RW
V1 R
REP1 R
ZAPR1 R
2. КАЖ үшін есептеуіш желі (ЕЖ) жасау
КАЖ үшін берілген архитиктураның ЕЖ-н жасау құрылғыларды сатып алу
және монтаждау, сонымен қатар желілік програмалық қамтаммасыздандыруды
орнатуға негізделеді. Функционалдық құрылымды сипаттау-D6 және техникалық
құралдар мен желілік операциялық жүйенің таңдалған конфигурациясын сипаттау-
D3 негізінде есептеуіш желіні-G1 жасау іске асады.
Желілік операциялық жүйені таңдау көбінесе есептеуіш құралдардың
техникалық платформасына тәуелді. INTEL платформасын қолданғанда WINDOWS NT
және WINDOWS 95 желілік операциялық жүйелері көп таралған болып табылады.
- ILM
- SUN
- HP және т.б.
Платформалары қолданғанда UNIX операциялық жүйесінің
түрлі версиялары сәйкес платформаларға қолданылады.
КАЖ үшін МБ-ң серверін таңдау МБ-ы серверлерінің нарығын әртүрлі
критериялар бойынша талдауға негізделеді. Мұндай критерилер келесілер болуы
мүмкін:
• Аппараттық архитиктурадан тәуелсіздігі;
• Программалық- аппараттық платформадан тәуелсіздігі;
• Ашық жүйелер стандартын сүйемелдеу;
• Мәліметтерді көппроцессорлық және параллельді өңдеуді сүйемелдеу;
• Таратылған мәліметтерді оптималды сақтау;
• WEB серверлерді сүйемелдеу және INTERNET-пен жұмыс;
• Екілік индекстерді сүйемелдеу;
• Үзіліссіз жұмыс;
• Бұзылудан сақтау;
• Қолдану қарапайымдылығы;
Мысал түрінде жоғарыда аталған критерилер бойынша ORACLE 7.0, MS SQL
SERVER 2000 және ADABAS D МБ-ң серверлерінің салыстыруын қарастырайық.
Салыстырмалы талдау 3 кестеде келтірілген.
3 Кесте. МБ серверлерінің салыстырмалы сипаттамалары
Салыстыру ORACLE 7.0MS SQL SERVER ADABAS D
критерилері 2000
1 2 3 4
Аппараттық архитиктурадан ия ия ия
тәуелсіздігі
Программалық- аппараттық ия жоқ ия
платформадан тәуелсіздігі
3 кестенің жалғасы
1 2 3 4
Ашық жүйелер стандартын сүйемелдеу ия ия ия
Мәліметтерді көппроцессорлық және ия ия ия
параллельді өңдеуді сүйемелдеу
Таратылған мәліметтерді оптималды ия ия ия
сақтау
WEB серверлерді сүйемелдеу және ия ия ия
INTERNET-пен жұмыс
Екілік индекстерді сүйемелдеу ия жоқ ия
Үзіліссіз жұмыс ия ия ия
Бұзылудан сақтау ия жоқ ия
Қолдану қарапайымдылығы жоқ ия ия
Бірыңғайлы интерфейстің болуы жоқ ия жоқ
Серверлерді топтық басқару ия ия жоқ
Мәліметтерді импорттау, ия ия жартылай
экспорттау, трансформалау
3. МБ-ң құрылымын жасау және оны ақпараттық толтырылуы.
Техникалық тапсырма- D4, жасаудың программалық құралдарын сипаттау-
D5, МБ-ң таңдалған серверін сипаттау- D2 және оның МББЖ- G2 негізінде МБ-ң
құрылымын жасау және оны ақпараттық толтырылуы- G4 жүзеге асырылады.
МБ-ң құрылымын жасау және оны ақпараттық толтырылуы келесі
технологиялық операциялардың орындалуына негізделеді (1.3. сур.):
• Мәліметтер базасының таралған сұлбасын жобалау;
Мәліметтер базасының таралған сұлбасын жобалау әдеттегідей АЖ
модельдерін құруға мүмкіндік беретін, осымен қатар түрлі қолданушылар
категориялары үшін олардың бекітілген ену құқықтары негізінде модель
астыларды ерекшелейтін CASE технологиялардың көмегімен іске асады.
• МБ-ң облысын жасау;
МБ-ң облыстарын жасау облыстарды (жүйелік, мәліметтерді сақтау,
транзакция, архивтік мәліметтерді сақтау) инициализациялауға негізделеді.
Бұл жүйелік администратормен орындалады. Осы мақсатта ол МБ-ң серверінің
МББЖ-ң құралдарын қолданады.
• МБ-ң SQL сипаттамаларын енгізу:
МБ-ң SQL сипаттамаларын енгізу жүйелік администратормен орындалады.
Енгізу сыртқы көздерден, сондай-ақ МБ-ң серверінің МББЖ-ң құралдарымен
орындалуы мүмкін.
• МБ-ң басқарушы элементтерін жасау (тригерлер, процедуралар және
т.б. )
Сақталынатын процедура негізгі функциясы МБ сұлбасын функционалды
кеңейту болатын мәліметтер базасын программалық толтырудың нұсқасы болып
табылады. Мысалы, банктік жүйенің администраторы Х номерлі есеп шотқа Ү
сомасын енгіу функциясын орындайтын сақталынатын процедураны жасайды.
Қосымша жасаушысы осы процедураны қолданады, бірақ оның қалай жұмыс
істейтінін нақты білмейді. Бұл келесі басымдылықтарды береді:
• Берілген әрекеттің алгоритмі өзгергенде администратор тек қана осы
сақталынатын процедураны ғана өзгертеді, осыдан кейін барлық
қосымшалар жаңаша жұмыс істей бастайды;
• Сақталынатын процедураны қолданатын жұмыс орнының типіне тәуелсіз
бірдей әрекеттер бірдей орындалады, бұл жасалған жүйенің
сенімділігін арттырады;
• Сақталынатын процедура бір адаммен жазылады, ал көптер қолданылады,
сонымен, КАЖ жасау қарқыны артады;
• Қолданушылардың сұрауларын өңдеу жылдамдығы сақталынатын
процедураны талдау, процедураны анықтау кезінде бір рет
орындалуының есебінен артады;
МБ тригері – бұл кейбір оқиға болғанда SQL-оператолардың кейбір
наборын автоматты түрде орындайтын оқиға - әрекет механизімі.
Мәліметтерді модификациялау тригерлерді орнатуға болатын оқиғалар болып
табылады. Осымен қатар тригер МБ-ң нақты кестесімен байланысты. Тригер МБ-
да объект түрінде сақталынады. Тригерлерді жасау МБ серверінің сілтемелік
тұтастығын қамтаммассыздандыратын ережелерді орнатуға мүмкіндік береді.
Тригер әрекеттерінің қалай сипатталатынын қарастырайық. Әр әрекет
тригер үшін, әр бір қатар үшін (FOR EACH ROW бөлімі) оқиғаны шақырған
оператордың орындалуының алдында (BEFORE бөлімі) және оператор
орындалғаннан кейін (AFTER бөлімі) бір рет орындалатынның сипаттамаларынан
тұрады.
CREATE TRIGGER АТЫ ON КЕСТЕ АТЫ
BEFORE
FOR EACH ROW
AFTER ОПЕРАТОРЛАР
4. КАЖ-ң МБ-н басқару.
МБ-ң құрылымы-G4, МБ-ң таңдалған серверін сипаттау- D2 және оның МББЖ-
G2 негізінде МБ-н басқару жүзеге асырылады. Берілген операцияның шығуына
КАЖ-і қолданушылар және олардың құқықтарының тізімі- D8, транзакциялардың
орындалу және МБ-ң облыстарын толтыру деңгейінің журналы қызмет етеді.
МБ-н басқару жүйе администраторымен келесі функциялардың орындалуына
тіреледі:
• Түрлі қолданушылар категорияларының ену құқықтарын физикалық тағайындау
және өзгерту;
МБ администраторымен қолданушылар құқықтары мен жеңілдіктерін
тағайындау
а) Кестелер;
ә) Кестелер алаңы;
б) Бейнелер;
в) Есеп берулер
г) Сұраулар
сияқты МБ-ң объектілеріне иелік ету және өзгерту
мүмкіндігіне ие болу өкілеттілігін анықтауда түйінделеді.
• МБ-н толтыру мониторингі;
МБ администраторы МБ-н толтыру процесінде берілген облыстардың
қолданылуын қадағалайды және қажет болған жағдайда МБ серверінде қосымша
орын бөледі;
• МБ-н қайта құрылымдау;
МБ администраторы қажеттілік туған жағдайда мәліметтерді қайта
құрылымдауға мүмкіндігі бар, яғни, кестелер құрылымын және олардың өзара
байланысын қайта анықтау.
5. Қосымшалар серверлерін жасау.
Қолданушылардың ақпараттық қажеттіліктеріне- D4 және олардың
құқықтарына- D8 сүйене отырып, құралдық ортаны- D5 пайдалана қосымшалар
сервері- G6 және жолдама құжаттар- D10 жасалынады.
Қосымшалар сервері құрамына сервис жиынтығы (мәліметтерді өңдеу
функциялары) және қолданушылардың қажеттіліктеріне қызмет көрсету
сервисінің орындалуын бақылауды жүзеге асыратын монитор транзакций кіреді.
6. Жұмыс станцияларында клиенттік қосымшаларды жасау.
Қолданушылардың ақпараттық қажеттіліктері- D4 және олардың құқықтары-
D8 негізінде, құралдық ортаны- D5 пайдалана клиеттік орындардың қосымшалары-
G7 жасалады, сонымен қатар жолдама құжаттар- D10. Ішінара клиенттік
қосымшалар бөлімдерінің қолданушылық интерфейсін жобалау жүзеге асырылады.
Осы жұмыста тұрғызылатын ақпараттық жүйе КАЖ-ң барлық талаптарына
сәйкес тұрғызылады.
XIX ғасырда көптеген фирмалар ұсақ болды және олардың қызметкерлері
өздерінің клиенттерін жеке таныды. Басқарушылар маркетингтік ақпаратты
адамдармен сұқпаттасу, сұрақтар қою арқылы жинады.
ХІХ ғасырда ауқымды және жақсы сапалы маркетингтік ақпаратты жинаудың
қажеттігін негіздеген үш бағыт күшейді:
1. Жергілікті жердегі маркетингтік деңгейден жалпы ұлттық масштабтағы
маркетингке көшу: Фирма өзінің нарығының территориясын тұрақты
кеңейтіп отырады, басқарушылар барлық клиенттерін тікелей білмейді.
Маркетингтік ақпаратты жинаудың басқа жолдарын табу керек.
2. Сатып алу мұқтаждығынан сатып алу қажеттілігіне көшу: Табыстарының
өсуіне қарай сатып алушылардың тауарларды таңдау талғамы артады.
Сатушыларға сатып алушылардың тауарлардың әртүрлі сипаттамаларына,
орамаларына және де басқа қасиеттеріне реакциясын болжау қиындайды,
олар маркетингтік зерттеуге жүгінеді.
3. Бағалық бәсекелестіктен бағалық емес бәсекелестікке көшу: Сатушылар
тауарларға маркалық атаулар беру, тауарларды дараландыру, жарнама
және өткізуді ынталандыру сияқты маркетингтің бағалық емес
құралдарын кеңінен қолдануда және оларға нарықтың осы құралдарды
қолдануға қалай жауап қайтаратыны туралы ақпарат қажет.
Сатушылардың маркетингтік ақпаратта қажеттіліктері өскен сайын, ол
жеткіліксіз, тапшы секілді. Нарық қызметкерлері оларға жеткілікті көлемде
қажетті дәл және пайдалы мәліметтерді жинай алмайтынына арыздануда. Бұл
мәселені шешу мақсатымен көптеген фирмалар ерекше маркетингтегі ақпараттық
жүйені жасайды.
Әлемдік қауымдыққа интеграциялану Қазақстанды экономикасын дамыған
мемлекеттер үшін жалпы тенденцияларға сәйкес реформалауы тиіс, бұл барлық
кезеңдерде ең прогрессивті және қазіргі заман талабына сай ғылым және
басқару тәжірибесінің тәсілдерін, соның ішінде маркетингтің жаңа бағыттарын
ендіруду білдіреді. Маркетингтің жаңа функциясы - өзара әрекетті басқару
функциясының пайда болуы коммуникативтік позициядан маркетинг технологиясын
сәйкесінше қарастыруға мүмкіндік береді, ал коммуникацияларды табыс табуға
жағдай жасайтын компанияның өз серіктестерімен кез-келген қарым-қатынас
түрінде қарастыруға мүмкіндік береді [20].
Шаруашылық жүргізу шарттарын және қазіргі таңда бар маркетингттік
технолгияларды талдау қазіргі экономикалық жағдайда отандық тауар және
қызмет өндірісінің дамуы көп жағдайда оларды нарықта жылжыту тәсілдеріне
және тұтынушылардың отандық өнім маркаларына адалдығын қалыптастыруға
тәуелді болатынын көрсетеді.
Табиғатта және қоғамда әрекет ететін циклдар түрлері мекемеге
(құрылымына, функциялаға, оларды іске асыру тәсілдеріне және т.б.), сондай-
ақ оның сыртқы макро- және микро орта элементтерімен өзара әрекеттеріне
әсер етеді. Түрлі цивилизацияда және түрлі мемлекеттерде олар түрліше
байқалады. Соңғы он жылдағы жалпы экономикадағы дағдарыс мәселелері өндіріс
мекемелерінде едәуір байқалды.
Сондықтан олардың негізгі мақсаты – қолда бар потенциалды қолдану
және ұжымдармен ұйымдардың ыдырауына жол бермеу болды.
Бұл стратегиялық жоспарлау мен басқаруға анағұрлым салмақты қарауды,
фирманың іскерлік белсенділігінің дамуына негіз жасайтын заман талабына сай
маркетингтік технологияларды қолдануды талап етті.
Осы өтпелі кезеңде маркетингтің ролі бірегей және қосарланған болды:
микродеңгейде ол мекемені қалыптасатын нарықтық ортаға бейімдейтін
инструмент және инвестицияларды тарту құралы ретінде, ал макро деңгейде
нарықтық орта инструменті ретінде. Ұйымның осы ортаға кіру дәрежесін
фирманың бәсекеге қабілеттілік потенциалын бейнелейтін іскерлік белсенділік
деңгейімен бағалауға болады.
Іскерлік белсенділік деп ұйымның, оны құраушыларының сыртқы ортамен
үйлесімді келісілген дамуы негізінде экономикалық өсуіне (соның ішінде
өндірістік-өткізу жүйесі) себептесетін әрекеттердің жиынтығын түсіну керек.
Іскерлік белсенділікті сандық бағалау дәстүрлі түрде екі бағыт
бойынша жүзеге асырылады – жоспардың орындалу дәрежесі бойынша және
ресурстарды қолдану тиімділігінің деңгейі бойынша. Бірақ бұл көрсеткіштер
негізінен жүйенің экономикалық даму қарқынына әсер ететін ішкі факторларды
бағалайды. Осы шартта өткізу нарығының кеңдігі, экспортқа шығарылатын
өнімнің болуы, мекеме абыройы (соның ішінде мекеме қызметін қолданушы
клиенттердің танымалдығы және т.б.) сияқты іскерлік белсенділіктің сапалы
құраушылары формализациялауға келмейтін сияқты қарастырудан тыс қалады.
Мекеменің іскерлік белсенділігін зерттегенде әлемдік шаруашылық
конъюнктурасының бірнеше түрлерін қарастыру қажет, ұлттық, аймақтық,
салалық деңгейлерін. Конъюнктураны жүйелі (маусымдық, циклдық) және жүйесіз
тербелістерге ие тербелістік жүйе ретінде қарастырғанда ғана іскерлік
белсенділік деңгейін бағалау, өзгеру қадамын түсіндіру және болашақ
жағдайын болжау мүмкін болады. Тербелгіш процесстер ережеге сай қайтқыш
болып табылады. Олармен қатар қоғамның экономикалық өмірінің динамикалық
процесінде іскерлік белсенділікті басқару моделіне кездейсоқ құраушылар
түрінде енуі мүмкін болатын қайтпайтын тенденциялар бар.
Маркетингтік белсенділік іскерлік белсенділіктің құраушылырының бірі
ретінде қарастырылуы мүмкін. Маркетингтік белсенділік деп стратегия сапасын
және маркетингтік потенциалды интенсивті қолдану және дамыту кезінде
сыртқы орта өзгерістеріне реакция жылдамдығын бейнелейтін мекеменің
бәсекелестік ортада әрекетінің нәтижелігінің комплекстік сипаттамасын
түсінуге болады. Жарнама нарығы маркетингтік белсенділіктің индикаторы
ретінде қызмет етуі мүмкін. Маркетингтік белсенділік көрсеткіштерінің
құрамында сапалық аспект (бәсекелестік стратегиясы) көрсеткіштері,
маркетингтік потенциалды (маркетингтік “миксті” пайдалану әдістері мен
мәдениеті) мобилизациялау деңгейінің көрсеткіштері және динамикалық
(маркетингтік өзгерістерді өткізу жылдамдығы, бәсекелестік жағдайға реакция
сипатының сәйкес келуі) көрсеткіштер, және де осыдан шығатын осы
белсенділік масштабының рационалдығы және оның тартылған инвестициялар
деңгейін қамтаммассыз етуі қарастырылуы керек.
Маркетингтік комуникациялардың негізгі түрлерінің бірі - жарнама
нарығының дамуы - бизнестегі коммуникативтік белсенділіктің артуы туралы
және қосымша зерттеу мен уақыт талабына жауап беретін маркетингтің жаңа
принциптерін жасау қажеттілігі туралы айтуға мүмкіндік береді.
Түрлі маркетингтік концепциялардың оларда маркетингтік
комуникацияларға берілген ролі жағынан салыстырмалы талдауы ақпараттық
қоғамда жалпы маректингті және ішінара маркетингтік комуникацияларды
басқаруда жаңа бағыттың қажет екенін көрсетті.
Мұндай бағыт маркетингтің коммуникациялық концепциясында бейнеленеді.
Маркетингтің коммуникациялық концепциясы қазіргі қоғам жағдайында
маркетингтің басты мақсаты болып табылатын қаржылық есеп беруді
публикациялаудан жаңа тауар атын таңдауға дейін мекеменің барлық
сфераларында сауатты коммуникация ұйымдастыруға негізделеді.
Тауар мен қызметтің тұтынушылармен қабылдауының негізі брендтер, ал
брендинг маркетингтің коммуникациялық концепциясының негізгі түсінігі болып
табылады.
Бренд – нақты сатушылардың немесе сатушылар тобының тауарларын және
қызметтерін бәсекелестерден айыру үшін белгілеу мақсатында қолданылатын
сөз, белгі, символ, дизайнерлік шешім немесе олардың комбинациясы. Брендті
басқару, оған қоса оны жасау, нарықта жылжыту, өзгергіш жағдайларға
бейімдеу брендинг түсінігімен анықталады.
Маркетингтің коммуникациялық концепциясы келесі принциптерге
сүйенеді:
• маркетингтік комплекс құраушыларының (тауар, баға, тауар өткізу
арналары) барлығы үшін коммуникациялық функцияның басымдығы;
• тұтынушының ұзақ мерзімдік талғамына бағытталу;
• брендті дамыту есебінен компанияның сыртқы әсерлерге тұрақтылығын
қамтаммассыз ету;
• брендингті басқару жүйесін функционалды-құрылымды ұйымдастыру;
• маркетингтік қызметті жүргізу барысында сыртқы серіктестік
тиімділігі;
• маркетингтік қызметтің барлық аспектілерін міндетті коммуникациялық
талдау және аудит жүргізу;
Келтірілген концепция шегінде дамыған брендті жасаудың әдістемелік
базасын коммуникациялық модельдер кешені құрайды. Коммуникациялық модельдер
кешені құрамына
1. факторлық талдау және тәжірибелік-психологиялық тестілеу
негізінде бренд потенциалын;
2. “марканы білу” көрсеткішін зерттеу негізінде брендтің өмірлік
циклінің түрлі кезеңдерінде өмірге икемділігін;
3. брендтің өмірлік циклінің түрлі кезеңдерінде брендтің
тұтынушыларға коммуникациялық әсерінің қажетті интенсивтігін;
4. жаңа брендті нарыққа шығару кезеңінде коммуникациялық әсер
етудің рационалды интенсивтік деңгейі;
5. бағалау және анықтау моделдері кіреді.
Бірқатар мекемелердің – тұтыну тауарларын өндірушілерін ғана емес,
сонымен қатар өндірістік арналымдағы тауарлар өндірушілерінің тәжірибесін
талдау маркетингке және фирмалардағы басқару процесстеріне көз қарастың
бірте-бірте өзгеруін көрсетеді. Бұл сфераға қызығұшылықтың туу себептерінің
арасынан бірінші орынға дәстүрлі экономикадан “жаңа” экономикаға көшу
кезінде пайда болған, ұйымның өзара әрекетіне үлкен мағына берілетін жаңа
тенденциялар шығады. Ол үшін постулаттар ретінде келесілер болады;
• материалдық активтерді, ресурстарды, өзіндік құнды басқарудан
материалдық емес активтарды, интелектуалдық капиталды басқаруға;
• меншік арқылы байланыстан альянстар құруға;
• абыройды ұзақ жылды құрудан брендті алға жылжытуға;
• тіл алғыш орындаушыларды тәрбиелеуден дарындыларды, жоғары
тиімділікті менеджерлер командаларын, жүйелерді және компаниялар
желілерін іздеуге;
Осы шартта шығындарды үнемдеу бәсекелестік пен маркетингтік
шығындардың рационалдығын жоғарлатудың нақты факторы болады.
Түрлі сала және масштабтағы компаниялардың қызметтерін талдау барлық
мекемелер үшін маркетингтік белсенділікті қамтаммассыз ететін біркелкі
рецептің жоқтығын, “маркетингтік” компанияға көшу автоматизімінің, сондай-
ақ біркелкі жетістік формуласының болмайтынын көрсетті. Әр мекеме төрт
типтік күйдің (стадия) біреуінде болуы мүмкін:
1. “жоқ және керек емес”;
2. “керек, бірақ қалай екенін білмейміз”;
3. “білеміз және өіміз бірдеме жасауға тырысамыз ”;
4. “көбірек білуге тырысамыз және маркетингтік фирма сияқты іс
істейміз;
Бірақ бір стадиядан екіншісіне өту – бұл фирманың бәсекелестігін және
іскерлік белседілігін жоғарлататын жол екендігін баяндауға болады, және
осыдан отандық өндірістің тиімділігінің артуы.
Маркетингтік ақпарат мекемені басқарудың ақпараттық жүйесінің бөлігі
болып табылатын маркетингтегі ақпараттық жүйенің шегінде жиналады,
талданады және таратылады.
Маркетингтегі ақпараттық жүйе – бұл маркетингтік шешімдерді
дайындау және қабылдау үшін қажетті дәл және нақты ақпаратты уақытында
өңдеуге, талдауға және таратуға арналған қызметкерлердің, құралдардың, әдіс
және тәсілдердің жиынтығы [10].
Маркетингтегі ақпараттық жүйе:
4 сурет. Маркетингтегі ақпараттық жүйе сызбасы
Ақиқат ақпаратты игеріп, оларды мекеменің белгілі бір мақсаттарына
пайдалану – маркетингтегі басты стратегиялық шарт болып табылады.
Маркетингтегі ақпараттық жүйе ішкі және сыртқы көздерден алынған
мәліметтерді маркетингтік қызмет басшылары мен мамандарына қажетті
ақпаратқа айналдырады. Маркетингтегі ақпараттық жүйе сәйкес шешімдер
қабылдайтын маркетингтік қызмет басшылары мен мамандарының арасында
ақпаратты таратады. Сонымен қатар мекеменің басқа автоматтандырылған
жүйелерімен бірлесе жұмыс істеп, мекеменің басқа қызмет басшыларына қажетті
ақпаратты жеткізеді.
Мекемедегі маркетингтің функциясын жүзеге асыру үшін қажетті ақпарат
кеңістігін сипаттайды.
Маркетингтегі ақпараттық жүйесін тұрғызу мақсаты екі жағдайдан тұрады:
сатып алушының қажеттілігін барынша зерттеу мен өндірістің жоғарғы
түсімділігін қамтамасыз ету.
Нарық жүйесіндегі фирманың немесе мекеменің ақпарат кеңістігі мен көп
сатылы иерархиялы құрылымдағы директивті экономикалық жағдайда жұмыс
істейтін мекеменің ақпарат кеңістігінің біршама айырмашылығы болады.
Нарық күрделі ықтимал жүйе болғандықтан, әдетте ол шаруашылық
қызметтегі нақты тәуекелділікті болжайды. Нарық кезінде фирмалардың қызмет
атқаруы – бұл қажетті мүмкіндіктерді жіберіп алудың және қалаған табысқа
жетудің кездейсоқ жағдайларымен үнемі алмасып отыруы. Фирманың қалаған
табысы ұзаққа созылуы үшін, соншалықты басқа да факторлармен қоса, ол жан-
жақты ақпаратты болуы керек.
Бұл жерде ақпаратты бола білу дегенді тек мәлімет жинау деп ұғынуға
болмайды, бұл деген болжау мен ықтималдық теориясының, ойындар теориясының
және т.б. әдістерге негізделген ақпаратты таңдаудың арнаулы тәсілдерін де
білу дегенді білдіреді. Ақпаратты бола білу – бұл тіпті “жағымсыз”
ақпаратты болашақ табыс факторына немесе жаңа ойлардың генераторына
айналдыра білуден тұратын өнерге жатады.
Филипп Котлердің қағидасы бойынша маркетингтегі ақпараттық жүйе 4
жүйе немесе 4 ішкі блоктан тұрады:
- ішкі ақпарат жүйесі немесе есеп беру жүйесі;
- ағымдағы сыртқы маркетингктік ақпаратты жинастыру жүйесі;
- маркетингтік зерттеу жүйесі;
- маркетингтік ақпаратты талдау жүйесі [11];
Ішкі есеп беру жүйесі – бұл фирма қызметінің әртүрлі жақтарын мен
жағдайларын сипаттайтын мәліметтер. Мәліметтерге: тапсырыстар, есеп
берулер, өнімнің бағалары, келіп түскен ұсыныстар, пікірлер, әртүрлі
келісім шарттардың жүруі, материалдардың көлемі, өнімнің өзіндік құны, өтім
және қарыздар туралы мәліметтер. Әр фирманың күнделікті өткізу
көрсеткіштері, шығындар, материалдық қорлар, қолдағы ақшаның қозғалысы,
кредиторлық және дебиторлық қарыздар туралы деректерді көрсететін ішкі
есептер болады. Бірақ, тек ақпараттың осытүріне ғана сүйенуге болмайды,
себебі бұл ақпарат түрі қажетті көптеген мағлұматтарды қанағаттандырмайды,
оның үстіне аса маңызды ұйымдастырушылықтағы кемшіліктермен ерекшеленеді.
Ағымдағы сыртқы маркетингтік ақпаратты жинау жүйесі - маркетингтік
жоспарларды жасауға, сонымен қатар оны түзеуге қажетті маркетингтік сыртқы
ортаның өзгеруі туралы ағымдағы ақпаратты жинаудың, ақпаратты алудың
анықталған процедуралар және көздерін қолдануға негізделген тұрақты іс-
әрекет.
Өз кезегінде ішкі ақпарат алынған нәтижелерге фокусталады, ал ағымдағы
сыртқы маркетингтік ақпаратты жинау жүйесі сыртқы ортады мүмкін болатын
жағдайды зерттейді.
Бұл блокқа сауда кемшіліктері туралы, жабдықтаудағы кемшіліктері
туралы, нарықтық және шаруашылық конъюнктураның өзгеруі туралы,
бәсекелестік туралы және басқада мәліметтер жатады.
Ағымдағы ақпаратты алу көздері әртүрлі сипатта болуы мүмкін, оны
жинау үшін формальді және формальді емес процедураларды қолданады. Осы
сияқты ақпараттың қайнар көздеріне мыналар жатады: кітаптар, газеттер,
арнаулы басылымдар, клиенттермен, жабдықтаушылармен кездесулер, фирмалардың
басшыларымен, қызметкерлермен хабарласу, пікір алысу, жәрмеңкелер,
көрмелер, жарнамалық даңғылдар, каталогтар, арнаулы бюролармен жекеменшік
ақпарат бөліміне және ақпарат қызметіне шолу, т.б.
Сыртқы ақпарат жүйесін жақсы ұйымдастырғанда, жинақталып және
жүйеленген мәліметтерге талдау жасап, ол мәліметтер сыртқы ортада болып
жатқан өзгерістерге уақытында және бірдей реакция жасауға мүмкіндік
жасайды.
Фирмадағы күнделікті ақпарат сапасын зерттеу мен оны жинау көлемін
кеңейту үшін әртүрлі ынталандыру жағдайлары қолданылады. Мысалы: негізгі
қызметі басқа қызмет ортасына, өтімге, жарнама және басқаларға байланысты
болатын фирманың қызметкерінің сыртқы ақпаратты ынталы түрде жинауы, оның
мамандығын жоғарылатады.
Жоғарыда қарастырылған 2 жүйе фирманың стратегиялық ақпаратын істеп
шығару үшін жеткіліксіз. Болжауды бақылау үшін нарық кезінде өтетін
заңдылықтарды байқап, белгілі бір жағдайларды нақты зерттей түсу керек. Бұл
үшін маркетингтегі ақпараттық жүйенің 3 жүйесі – маркетингтік зерттеулер
жүйесі қажет.
Маркетингтік зерттеулер жүйесі – маркетингтік зерттеу фирма алдындағы
маркетингтік жағдайға байланысты қажетті деректер тобын жүйелі түрде
анықтау, оларды жинау, талдау және есеп беру. Маркетингтік зерттеу жүйесі
ағымдағы сыртқы маркетингтік ақпаратты жинау жүйесінен өзгешілігі – мекеме
нарықта тап болған нақты маркетингтік жағдай бойынша мәліметтерді жинайды
және талдайды. Мұндай іс-әрекет нақты мәселелердің пайда болуына қарай
мәліметтерді жинаудың және жиналған мәліметтерді өңдеудің арнайы әдістерін
қолдану негізінде периодты іске асады. Маркетингтік зерттеу қызметінің
аймағы кең болғандықтан, оған мыналар қамтылады: нарық сипаты мен оның
потенциалды мүмкіндіктерін зерттеу; нақты тауар өндірушілер арасындағы
нарықтық үлесті бөлісуге талдау жасау; бәсекелестердің іс әрекетін, сауда
саясатын, жарнамаларды зерттеу; сұранысты болжау және т.б.
Маркетингтік зерттеу 5 кезеңнен тұратын үрдіс:
- мәселені табу және зерттеу мақсатын тұжырымдау;
- ақпарат көздерін таңдау;
- ақпаратты жинау;
- жиналған ақпаратты талдау;
- алынған нәтижелерді ұсыну;
Маркетингтік ақпаратты талдау жүйесі – маркетингтік деректерді және
мәселелерді талдаудың жетілдірілген әдістер жинағы. Әр бір маркетингтік
ақпаратты талдау жүйесінің негізін статистикалық банк және модельдер банкі
құрайды.
Статистикалық банк – таңдап алынған деректердің өзара байланысын
толық көрсететін және оларды статистикалық өңдеудің уақыт талабына сай
жинастырылған әдістер жинағы. Статистикалық банкке регрессиялық,
корреляциялық, факторлық, ұялы талдаужәне т.б. кіреді.
Модельдер банкін нарық қызметкерлерінің ең оптимальді маркетингтік
шешім қабылдауына мүмкіндік беретін математикалық модельдер жинағы.
Модельдер банкісіне баға белгілеу жүйесінің моделі, бағаны есептеу моделі,
орналасуды талдау моделі, жарнама кешенінің құралдарын құру моделі, т.б.
Бұл 4 жүйенің барлығындағы ақпарат фирманың даму стратегиясы мен
маркетингтік саясатының нұсқауларын таңдаудағы сандық және сапалық
белгілерді қалыптастырудың негізі болып табылады.
Маркетингтегі ақпараттық жүйе:
- мүмкін болатын қиындықтар мен мәселелерді ерте табуға;
- қолайлы жағдайларды анықтауға;
- маркетинг қызметінің стратегияларын мен шараларын табу және
бағалау;
- маркетинг жоспарларының орындалуының және стартегиясының іске
асуының деңгейлерін моделдеу және статистикалық анализ негізінде
бағалау;
үшін арналған [11].
Маркетингтегі ақпараттық жүйені жобалаудың келесі қадамдарын ұсынуға
болады.
Алғашқысында мекемеде маркетингтің ұйымдастырылуы, маркетингті
басқару жүйесінде тапсырмалардың, құқық және жауапкершіліктің таратылуы
зерттеледі. Келесіде менеджерлердің маркетингтік ақпаратта қажеттілігі
анықталады. Осы мәліметтердің негізінде ақпараттық көздер
идентификацияланады, оны алудың және талдаудың процедуралары мен құралдары
анықталады. Келесі қадамдар: алдағы зерттеулер жоспарын жасау, қорытынды
есеп берудің форматын және қызығушылақтары бар тұлғаларға алынған
нәтижелерді ұсыну жүйесін жобалау. Осымен қатар мәліметтер банкін,
қамтамассыздандыру жүйесін және маркетингтегі ақпараттық жүйенің
функционирлеуін бағалау жүйесін жасау және қолдау шаралары жасалады.
Маркетингтегі ақпараттық жүйенің біркелкі үлгісінің жоқтығы анық.
Мекеменің және оның маркетингтік қызметінің басшылығы ақпараттқа өзіндік
ерекше талаптар қояды, ол өзінің жеке мекемесі және де оның сыртқы ортасы
туралы жеке көзқарастарын басшылыққа алады; ол ақпаратта қажеттілігінің
өзіндік жеке иерархиясына және басқару аппаратының қызметкерлерінің жеке
басының және іскерлік қасиеттеріне, олардың арасында қалыптасқан өзара
қатынастарға тәуелді болатын басқарудың өзіндік дара стиліне ие. Осымен
қатар тиімді жұмыс істейтін маркетингтегі ақпараттық жүйе тек алғашқы
жүйенің біртіндеп дамуының нәтижесі болып табылады.
1.2 Казфосфат ЖШС-ің сипаттамасы
Казфосфат жауапкершілігі шектеулі серіктестік 1999 жылы құрылды.
Серіктестіктің негізгі қызмет түрлері келесілер болып табылады:
- минералдық шикізатты добыча, обогащение және өңдеу, соның негізінде
өндірістік өнім және халықтық тұтыну тауарларын шығару;
- геологтік барлау жұмыстарын жүргізу;
- минералдық тыңайтқыштар, сары фосфор және оның қоспаларының өндірісі;
- фосфориттік руданы өндіру және өңдеу;
Казфосфат ЖШС-н құру химиялық саланың Қазақстан Республикасының
экономикалық дамуы үшін маңыздылығының артуымен шартталады.
Компанияның қызметі Қазақстанның оңтүстігіндегі фосфорлық өнеркәсіп
ұйымдарының тұрақтылығын нығайтуға бағытталған.
Өзінің қызметінің негізгі бағытымен қатар Казфосфат ЖШС-і мақсаты
фосфорлық саладағы мекемелердің өндіріс процессін жетілдіру, олардың
құрылымын дамыту, сондай-ақ мекемелердің бар құаттылығын модернизациялау
болатын үлкен жұмыс атқаруда, бұл өз кезегінде Қаратау фосфориттік
бассейнінің табиғи ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz