Ұзақ мерзімді несиелер

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 27 бет
Таңдаулыға:

Мазмұны

Кіріспе

1 ТАРАУ. Қазақстандағы шағын жӘне орта бизнеске
несие беруді талдау
2.3. Қазақстанның қазіргі несиелік жүйесін талдау
2.4. Кәсіпкерлік фирмаларды несиелендіру ерекшеліктері

2 ТАРАУ. Қазақстандағы шағын жӘне орта бизнестің МӘСЕЛЕЛЕРІ жӘне ДАМУ БОЛАШАҒЫ
3.1. Қазақстандағы шағын және орта бизнеске несие беру мәселелері
3.2. Кіші несиелеу – Қазақстандағы шағын және орта бизнесті
қолдау пішіні

ҚОРЫТЫНДЫ

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

КІРІСПЕ

Қазақстанның нарықтық экономикаға өтуін, оның жұмыс істеу тиімділігінің артуын, қажетті инфрақұрылымның құрылуын несиелендіру қатынасын қолданбай және оны ары қарай өркендетпей қамтамасыздандыру мүмкін емес.
Несие өндіру күштерінің өркендеуін ынталандырады, ғылыми-техникалық прогресс жетістіктері негізінде ұдайы жаңғыруды кеңейту үшін капитал көздерін қалыптастыруды тездетеді.
Несиелік қолдаусыз, ішкі мемлекеттік және сыртқы экономикалық кеңістікте шаруашылықтардың, кәсіпорындардың, кәсіпкерлік қызметтердің басқада түрлерін енгізудің тез және өркениетті қалыптасуын қамтамасыздандыру мүмкін емес.
Кәсіпорындарды несиелендірудің объективті қажеттілігі капиталдың ауыспалы айналымының ерекшеліктерімен шартталған, оған кіретіндер: ақша резервтерінің тұрақты пайда болуы, шаруашылықтағы қаражат айналымының әртүрлі ұзақтығы, қолма-қол ақшалы және ақшасыз айналымдардың тығыз шиеленісуі, экономикалық субъектілер шеңберіндегі қаражаттарды оқшауландыру. Ауыспалы айналым процесінде бір шаруашылық буындарынан қаражат босатылып алынады, ал екіншілерінде оларды қолдану қажеттілігі туады. Несиелендіру қажеттілігі нарық жағдайларында басқарудың коммерциялық ұйымдастырылуыменде шарттасылған, бұл кезде әрбір кәсіпорында капиталдың ауыспалы айналымы жағдайында қаражаттың қосымша қажетсінуі пайда болады. Несиелендіру механизмі көмегімен кәсіпорындар өздерінің қалыпты жұмыс істеуі үшін қажетті қаражаттарды алады.
Несие салалар мен аймақтар арасындағы экономикалық байланыстардың өркендеуінде, өндіріс тиімділігінің жоғарылауында, табыстар мен пайдаларды құру мен қолдануда үлкен маңызды орын алады. Несие ақшалық массаның көлемі мен құрылымына, төлем айналымына және ақша айналысы жылдамдығына белсенді ықпал етуге қабілетті. Несиенің арқасында пайданы капиталдандырудың яғни өндірістің шоғырлануының ең жылдам процесі өтеді.
Курстық жұмыстың мақсаты банкілік несиелер теориясын талдау, несие функциясын анықтау, несиелендірудің шарттары мен нысанын анықтау. Несиелендірудің ең тиімді нысандарын және осы нысандардың қазіргі Қазақстанның банк жүйесінде қолданылуын бөліп көрсету.
Несиелердің кәсіптік банкілік және Қазақстандық жалпы мемлекеттік өзіндік ерекшеліктермен байланысты мәселелерін анықтау, банкілік әдістемелердің жетілдірілу қабілеттілігін, сонымен қатар несиелерді басқарудағы банкілік менеджменттің келешегін анықтау.
Қойылған мақсатқа жету үшін нормативтік және заңдық актілер, мамандар мен банк қызметкерлерінің еңбектері, статистикалық мәліметтер, кезеңдік әдебиеттердегі зерттеу статьялары қолданылды. Теориялық ізденістерден өзге несиені рәсімдеу кезінде құрастырылатын құжаттар мен банк қызметкерлерінің ауызша ақыл-кеңестері қолданылды.
1 ТАРАУ. Қазақстандағы шағын жӘне орта бизнеске несие беруді талдау

1.1. Қазақстанның қазіргі несиелік жүйесін талдау

Тәуелсіздік жылдары Қазақстан Республикасының экономика саласында түбегейлі түрлендіру жаңғырулары жүзеге асты. 2002 жылы АҚШ пен Еуропалық Одақ Қазақстанға нарықты экономикасы бар ел мәртебесін берді.
Экономикалық реформалар мен ішкі нарықтардың ашықтығы қазақстандық өндірісшілерді, нарықтық жүйеге үйлескен алдыңғы қатарлы технологиялары, жоғары білікті кадрлары бар және әрбір кәсіпорынның мүддесін мемлекет қорғайтын шетелдік компаниялармен қатаң бәсекелестік жағдайларға қойды. Олар, әрине, Қазақстан Республикасының қаржылық секторынада қатысты. Қалыптасушы және дамушы процесс ретінде, ақшалы – қаржылы жүйе эволюцияның жоғары қарқындылығында болады. Құрылымының динамизмі, өсу параметрлері, экономикалық реформаларының қарқындылықтары бойынша Қазақстан ТМД басқа елдерінен көп алда, Еуропадағы, Америкадағы және Оңтүстік – Шығыс Азиядағы бұрыннан тұрақтанған қаржылық жүйеден бастапқы артта қалуын біртіндеп қысқартуда.
Қазіргі уақытта ақшалы – қаржылы жүйенің қазақстандық моделі қалыптасуда. Оның негізгі ерекшеліктері келесі ережелермен қортындыланады:
1.ҚР құрылатын ақшалы – қаржылы жүйенің моделі елдің өзіндік ерекшелігіне дүниежүзілік тәжірибенің бейімделуіне негізделген. Сірә, отандық ғалымдар мен мамандардың ұсыныстары мен әзірлемелері назар аудартады.
ҚР қаржылы секторлық моделі, ең болмағанында, германиялық және норвегиялық модельдердің жалпы алғандағы түріне келеді. Сонымен қатар, ол елдің экономикалық, әлеуметтік, этномәдениеттік және геосаясаттық ерекшеліктерін көрсетеді. Қазақстан Республикасын германиялық модельмен басқада қаржылық институттар арасында банкілік сектордың жетекші ролі, корпоративтік инвесторлардың басым мәнділігі жақындастырады. Бұл жағдай біздің елімізді көпшілікке танытған жағдай болды.
Мемлекеттік ақшалай – несиелі және қаржы саясаты көп жағдайда батыс еуропалық тәжірибелерді қолдануға бағдарланған, бәрінен бұрын германиялық тәжірибені. Дегенмен, менің көзқарасымда, ұлттық экономикада қаржылық ағымға қызмет көрсететін, қаржылық қатынастың құрылуының норвегиялық практикасын толығырақ қолдануға көп мән берілмей келеді, бұл жүйе капиталдың елдер аралық қозғалысына белсенді араласуға қабілетті: шет елдік (ең алдымен көрші мемлекеттерге) нарықтарға шығу жолыменде, шетелдік инвестицияларды тарту жолыменде.
Банкілік сектордың ролі маңызды өзгереді, ол ЖІӨ (жалпы ішкі өнім) өсуінің байсалды факторы болады. Олардың қажетсінулеріне экономиканың нақты секторының қызмет көрсетуі туралы дәстүрлі көрініс шектеулі, толық емес болды. Бір жағдайларда қаржылық және өндірістік капиталдың қосылысуының қарама – қайшы процестері өтетін, қазіргі жағдайларда, тәуекелділіктің нақты бағалануымен бағалы қағаздарға инвестициялаудың қаржылық секторы, ақшалай қаражатты банкілерге салу процесінің басымдылығы байқалады. Осының нәтижесінде, жәнеде жоғары инфляция кезеңінде коммерциялық банкілердің қарқынды дамуының салдарынан, елде қаржылық делдалдар арасында банкілік жүйенің бастаушы (лидерлік) жағдайы жасалды. Олардың үлесіне барлық активтардың 78% жатады.5
Қағида бойынша, банкілік жүйенің пассивтері – ТМД елдеріндегі ақшалай – несиелік жүйелердің практика жүзіндегі жалғыз құрамасы.
Байқағанымыздай, банкілік жүйелердің пассивтері, Ресей мен Беларуссияны қоспағанда, барлық елдердегі ЖІӨ - нің өсуіне қарағанда жылдамырақ жоғарылайды, соған қарамастан, олар 83% - тен аспайды.
2004 жылдың 1 сәуіріндегі жағдай бойынша республикада 35 екінші дәрежелі банктер қызмет етеді, оның ішінде біреуі мемлекеттік (ААҚ Қазақстанның тұрғын үй құрылысының жинақ банкісі), 16 - сы шетелдік қатысумен (10 еншілес банктерді, Қазақстан Республикасының резидент емес – банктерін қосқанда) және АҚ Қазақстанның даму банкісі.
Екінші дәрежелі 24 банкілердің филиалдық желісі бар, банкілер филиалының жалпы саны -354 (есеп беру айында 4 филиалды ашуға келісім беріліп, 5 филиалды ашуға берілген келісімдер қайта шақырылып алынды), оның ішінде АҚ Қазақстан Халық Банкі - 149 филиалы, ААҚ Қазақстан Наурыз Банкі - 22 филиалы, АҚ Банк ТұранӘлем - 22 филиалы туралы.
Банкі орналасқан жерден сыртта 21 банкінің есептесу – кассалық бөлімдері бар. ЕКБ (есептесу-кассалық бөлім) жалпы саны - 1 037 (есеп беру айында 9 ЕКБ ашуға келісім беріліп, 4 ЕКБ ашуға берілген келісімдер қайта шақырылып алынды), оның ішінде ЕКБ саны АҚ Қазақстан Халық Банкі - 380, АҚ Банк ТұранӘлем - 192.
Республикада 20 шет ел банкілерінің өкілдіктері ашылды.
2004 жылдың наурыз айы бойынша банкілік сектордың жиынтық есепті меншікті капиталы 4,3 млрд. тенгеге (1,76%) өсті және 249,1 млрд. тенгені құрады.
Банктердің жиынтық активтері бүгінгі күндері 1 785,6 млрд тенгені құрайды.
Банктердің несиелік портфелі, банкілер аралық қарыздарды есепке алғанда, есеп беру кезеңінде 33 млрд. тенгеге (2,89%) артты және 1 174,5 млрд. тенгеге дейін жетті.
Банктердің несиелік портфелінің сапасы 2004 жылдың 1 сәуіріндегі жағдайы бойынша айтарлықтай өзгерген жоқ, және стандартты несиелер үлесі - 62,8%, күмәнді несиелер -34,6%, үмітсіз несиелер - 2,6% құрады. 2004 жылдың 1 наурызындағы жағдайы бойынша стандартты несиелер үлесі - 62,2%, күмәнді несиелер -35,4%, үмітсіз несиелер - 2,4% құрады.
Заңды және жеке тұлғалардан банкілердің тартуы арқылы келген салым ақшаның жалпы сомасы (банкілер мен халықаралық қаржылар ұйымын қоспағанда), 1 075,3 млрд. тенгені құрады, өткен аймен салыстырғанда 9,2% жоғарылады. Оның ішінде заңды тұлғалардың салым ақшаларының саны 716,8 млрд. тенгені құрайды, 13,4%-ке арнайы тағайындалған еншілес ұйымдардың салым ақшасы есебінен өсе отырып.
Екінші дәрежелі банкілердің табыстарының жиынтық сомасы 2004 жылдың 1 сәуіріне 71,8 млрд. тенгені құрады, осыған ұқсас өткен кезеңнің көрсеткішінен 4% - ке артты.
1995 жылдың қаңтарынан бері банкілік жүйенің сан бойынша қусырылуы (қысқарту) басталды, оның негізгі мақсаты республиканың банкілік жүйесінің сенімділігін арттыру болып табылады. Банкілерді қусыру Ұлттық банкінің талаптарын қатаңдату, банкілер арасындағы бәсекелестікті күшейту жолымен іске асырылды. Ұлттық банкінің негізгі міндеті, дүниежүзілік стандарттарға жуықтайтын барлық банкілердің қызметін сапалы жақсарту және банкілер топтарын (10-15) қалыптастыру болады.
Айта кететін жайт, тек жаңа қаржылық институттар құру және қолданудағы институттардың тиімділігін жоғарылату ғана, экономиканың әртүрлі салаларының кәсіпорындарының ары қарай өсуіне итермелейді.

1.2. Кәсіпкерлік фирмаларды несиелендіру ерекшеліктері

Тұрақты экономикалық өсу этапында тұрып, Қазақстан әлуетті инвесторлармен қаражаттың белсенді салымына өте мұқтаж. Осындай инвесторлардың бірі болып, бірнеше жылдар қатарында жеткілікті тұрақты дамып келе жатқан банкілік сектор табылады. Сонымен қатар, банкілердің ресурстық базасының өсуінің жоғары қарқындылығының арқасында, банкілік несиелендіру процесі екпінді жандандырылады.
Соңғы жылдары макроэкономикалық жағдайлардың жақсаруы және қаржылық нарықтың тұрақты дамуының сақталуы фонында экономиканың көптеген секторларында өндірістің позитивті өсуі жалғасуда. Нақты сектордың көптеген кәсіпорындарының қызметтері жақсаруда, тауарлар мен қызмет көрсетуді өткізу дұрысталды, айналым қаражаттары жоғарылады.
Жалпы, халықтың тұрмыс жағдайы жоғарылады, тұрғындардың табыстары жайлап өсуде, жинақтау үшін еркін ресурстар көбірек пайда бола бастады. Сөзсіз, осының бәрі біздің еліміздің кәсіпорындары мен тұрғындарының несиені өтеу қабілеттіліктеріне оң әсер етті. Банкілік несиелерге әлуетті тапсырыс жоғарылады.
Сонымен қатар, Қазақстандағы несиелендірудің белсенді дамуының анықтаушы факторлары қатарына келесілерді жатқызуға болады:
“Несиеге өмір сүруге” қорықпайтын тұрғындар саны көбейді;
банктердің сыйақылық мөлшерлемелері төмендеу тенденциясына ие;
Несиелендірудің жаңа түрлерін ұсынуда банкілер өз қызметтерін едәуір жандандырды;
Экономикалық өсудің жоғары қарқындылығы тұрақты түрде ақша қаражатының жетіспеушілігімен қатар жүреді. .
Осы жағдайларда банкілер жаңа несиелендіру спектрін кеңейтті және берілетін несиелер көлемін көбейтті, ал несие беру олардың көрсететін қызметтерінің басымдылықты түрі болды.
Соңғы үш жылдың ішінде, экономикадағы банкілер несиелерінің көлемі бірнеше есеге жоғарылады және 2004 жылдың наурыз айының аяғына 974,6 млрд. тенгені құрады.
Қазіргі кезде банктер активтерінің 60% - ке жуығы экономиканы несиелендіруге бағытталған. Отандық банктердің (орта есеппен 32 млн. АҚШ долларына жуық) жеткілікті жоғары капиталдандырылғанын еске алсақ, несиелердің мұндай қатынастары әмбебап банкілер үшін дұрыс, оның активтеріндегі несиелер үлесі 60 – 65 % болады.
Қазіргі күнде Қазақстандағы несиелік нарық келесі беталыстармен сипатталады.
Экономикадағы банктер несиелері бойынша негізгі қарыздың жалпы көлемі ақпан айында 4%-ке көбейді (жыл басынан 3,6%-ке) және 1 трлн. тенгені (7,3 млрд. АҚШ долл.) құрады.
2003 жылдың ішінде байқалған, ұлттық валютаның нығаюы тенгемен берілетін несиелердің артуына және соған сәйкес несиелік салымдардың долларлану дәрежесінің төмендеуіне әкелді, бұл бәрінен бұрын тенге бағамының АҚШ долларына қатынасы бойынша нығаюымен түсіндіріледі. Несие алған жағдайда, қарызгерге, несиені алған шетелдік валютаның бағамының төмендеуі тиімді болады. Қазіргі уақыттағы жағдайда, көптеген қарызгерлер үшін ең дұрысы шешімді тенге пайдасына қабылдау болып табылады.
Ұлттық валютадағы несиелер 2,0% -ке өсті және 460,5 млрд. тенге құрайды, ал шетелдік валютадағы несиелер 5,7%-ке өсіп, 552,7 млрд. тенгені (4 млрд. АҚШ долл.) құрады (1 кесте.)
Кесте 1.
Ұлттық валютада банкілермен берілген несиелер*

12.00
12.01
12.02
12.03*
01.04
02.04
03.04

135317
141 284
211 862
435 436
451 501
460 461
484 575
ұлттық
валютада:
126 709
129 818
190 173
388 320
402 195
409 100
430 427
Банкілік
емес заңды тұлғаларға
8 608
11 466
21689
47 116
49 306
51 361
54 148
жеке
тұлғаларға
* http:www.nationalbank.kz

Сонымен қатар қысқа мерзімді несиелермен салыстыру бойынша орта- және ұзақ мерзімді несиелердің өсуі жалғасуда екенін айта кету керек (2 кесте).

2 кесте.
Банкілермен берілген қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді несиелер*

12.00
12.01
12.02
12.03*
01.04
02.04
03.04

Несиелердің жалпы сомасынан:
143 195
241 135
289 014
369 775
363 187
372 473
367 333
Қысқа мерзімді
133 023
248 682
383 393
608 350
611 433
640 719
669 303
Ұзақ мерзімді
http :www.nationalbank.kz
Ұзақ мерзімді несиелер 4,8% -ке өсті және 640,7 млрд. тенге болды, қысқа мерзімді несиелер 2,6%-ке өсіп, 372,3 млрд. тенгені құрады. Ұзақ мерзімді несиелердің меншікті салмағы қаңтар айымен салыстырғанда 62,7% -тен 63,2%-ке дейін жоғарылады.
Ұзақ мерзімді несиелердің басымды өсуі, бәрінен бұрын, экономикалық субъектілердің ертеңгі күніне деген сенімділігінің артуы туралы және жалпы экономикалық жағдайдың тұрақталғанын байқатады. Өз кезегінде, дәл осы экономика тұрақтылығы шетелдік инвесторлар үшін, өзінің қызметін көрсету үшін мемлекетті таңдау кезінде ең басты факторлардың бірі болады.
Біздің экономикамызға деген сенімділіктің жоғарылауы, біздің халақаралық рейтингіміздеде өзінің қолдауын тауып отыр. ТМД территориясында бірінші болып Қазақстан инвестициялық деңгейдің рейтингісін алды, бұл отандық коммерциялық банкілерге бірлестірілген қарыздар көлемін жоғарылатуға әсер етеді, яғни, елдің ішінде олардың несиелік қызметінің жандануына ықпал етеді.
Ал қарызгерлер түрлері бойынша несиелердің құрылымына келетін болсақ, несиелендіру қызметінің нарығында банкілердің негізгі қарызгері болып, бұрынғыша, корпоративтік тапсырыскерлер қалады. Олардың үлесіне 2004 жылдың 1 мамырындағы күй бойынша барлық несиенің 90,4% - ті келеді ( 3 кесте).
3 кесте
Қарызгерлер түрлері бойынша несиелердің құрылымы
кезең соңында, млн.тенгемен
12.00
12.01
12.02
03.03
12.03*
01.04
02.04
03.04

261570
459002
613793
632166
856345
850629
881034
896188
Банкілік
емес заңды тұлғаларға
14647
30815
58614
64486
121780
123992
132158
140449
жеке
тұлғаларға

276218
489817
672407
696653
978125
974621
1013192
1036637
Барлығы несиелер
* http:www.nationalbank.kz

Экономиканың салалары бойынша банктік несиелендірудің қалыптасқан басымдылығына келер болсақ, бұл жерде өнеркәсіпке, ауыл шаруашылығына және құрылысқа бағытталған несиелердің өсімі басқа секторларға берілетін несиелердің өсу қарқынынан басым түседі (4 кесте).
4 кесте
Экономиканың салалары бойынша банктік несиелер
кезең соңында, млн.тенгемен

12.00
12.01
12.02
12.03**
01.04
02.04
03.04

Барл. сала бойынша
276218
489817
672407
978125
974621
1013192
1036637
экономикалар

оның ішінде:
84283
166814
230786
273641
271507
281463
274954
Өнеркәсіп
30,5
25880
34,1
50600
34,3
76717
28,0
117354
27,9
110989
27,8
109227
26,5
105523
Меншікті салмақ, %
Ауыл шаруашылығы
9,4
10,3
11,4
12,0
11,4
10,8
10,2
Меншікті салмақ, %
11958
22991
42700
75178
78491
81090
87222
Құрылыс
4,3
4,7
6,4
7,7
8,0
8,0
8,4
Меншікті салмақ, %
16509
21112
20262
31453
30471
32906
37934
Көлік
6,0
4,3
3,0
3,2
3,1
3,2
3,6
Меншікті салмақ, %
5895
11629
12777
7730
7539
7288
10019
Байланыс
2,1
2,4
1,9
0,8
0,8
0,7
1,0
Меншікті салмақ, %
91839
151317
197846
276731
274750
287822
296326
Сауда
33,3
30,9
29,4
28,3
28,2
28,4
28,6
Меншікті салмақ, %
39853
65353
91318
196038
200874
213398
224659
Басқалары
14,4
13,3
13,6
20,0
20,6
21,1
21,7
Меншікті салмақ, %
Қысқа мерзімді несиелер

Барл. сала бойынша
143195
241135
289014
369775
363187
372473
367333
экономикалар

оның ішінде:
42772
82845
81537
100256
97822
96928
89754
Өнеркәсіп
12669
24 527
35 508
45 345
40 500
39 884
38 229
Ауыл шаруашыл.
4328
9419
13 736
25 362
26 043
26 094
28 126
Құрылыс
3553
6 245
7 055
8 845
7 764
7 901
7 390
Көлік
5473
9 552
9 777
1 285
1 391
1 230
3 894
Байланыс
57366
85 089
113 609
146 261
143 906
151 051
154 628
Сауда
17033
23 457
27 793
42 420
45 762
49 385
45 313
Басқалары
Ұзақ мерзімді несиелер

Барл. сала бойынша
133023
248682
383393
608350
611433
640719
669303
экономикалар

оның ішінде:
41511
83968
149249
173385
173685
184534
185200
Өнеркәсіп
13211
26073
41209
72010
70488
69343
67294
Ауыл шаруашыл.
7630
13572
28964
49817
52448
54996
59097
Құрылыс
12956
14867
13208
22608
22707
25005
30544
Көлік
422
2077
3000
6444
6148
6058
6125
Байланыс
34473
66229
84238
130469
130844
136771
141698
Сауда
22820
41896
63525
153618
155113
164014
179347
Басқалары
* http:www.nationalbank.kz

Осыған қарамастан, банкілермен берілетін несиелердің басым массасы қарызгерлермен саудалық операцияларды жүргізуге қолданылады және олардың меншікті самағы қазіргі кезде жеткілікті жоғары болып табылады, 28,6 %.
Нарықты экономикаға өту жағдайларында, бүкіл дүниежүзіндегі сияқты, шағын бизнестің дамуына үлкен көңіл бөлінеді.
Шағын кәсіпкерлік субъектілеріне банкілермен берілетін несиелер бір ай ішінде 6,8% - ке жоғарылады, сөйтіп 205,3 млрд. тенгені құрады.
Салалар қазындығындағы шағын кәсіпкерлік субъектілер үшін мөлшерлеме мониторингі 2003 жылдың мамыр айынан бастап жүргізіле бастады. Осы уақыт ішінде мөлшерлемелер келесідей түрде өзгерді (5 кесте).

5 кесте
Шағын кәсіпкерлік субъектілеріне банкілерден берілетін несиелер және солар бойынша салалар қазынасындағы сыйақы мөлшерлемелері 2003-2004
жылдар кезеңінде*.

Сала
мамыр
2003ж.
желтоқсан
2003ж.
наурыз
2004ж.

Берілген көлем
млн. тенге
Сыйақы мөлшерлемесі, %
Берілген көлем,
млн. тенге
Сыйақы мөлшерлемесі, %
Берілген көлем,
млн. тенге
Сыйақы мөлшерлемесі, %
Өнеркәсіп
4632,1
17,0
3659,1
16,5
4754,0
14,8
Ауыл шаруашыл.
4086,4
15,6
5602,5
15,3
5449,3
14,8
Құрылыс
2879,7
18,4
2450,5
15,6
7966,5
14,9
Көлік
290,5
17,7
721,3
17,4
441,1
16,8
Байланыс
94,2
16,4
52,8
13,0
82,5
14,4
Сауда
27006,0
17,1
19978,2
16,0
31194,6
15,0
* http:www.nationalbank.kz

Бесінші кестеден көргеніміздей, сыйақы мөлшерлемесі өткен кезеңде, барлық салаларда едәуір төмендеді. Бұл төмендеу, салыстырмалы жоғары несиелік тәуекелділікке қарамастан, шағын кәсіпкерлік субъектілерімен несиелендіру операциялары бойынша банкілер жұмыстарының жандануымен байланысты. Несиелендіру көлемінің маңызды артуы практика жүзінде барлық салаларда болды (байланыс саласынан өзгесінде). Сонымен қатар, бұл позитивтік өзгеріс, шағын кәсіпкерлікті несиелендіру процесіне көптеген банкілердің тартылуымен байланысты. Бұрын банкілер мүмкіндігінше ірі тапсырыскерлерді тартуға тырысатын, қазіргі кезде бұл жағдай өзгеріп келеді. Бұл нарықтың мейлінше молыққанын және соның арқысында оның табиғи әртараптануын көрсетеді.
Сонымен қатар, шағын бизнесті несиелендірудің жағдайының мәнді жақсаруы, тек қана банкілік тәуекелдіктің сақтандыру жүйесі жұмыс істегенде болады. Осыған байланысты Үкіметке Ұлттық Банкімен келесідей ұсыныс жасалынды: шағын кәсіпкерліктің дамуы Қорына осы функцияларды кіргізу.
Қазіргі кезде несиелер сапасы оң деп бағаланады. Банкілердің жинақты несиелік портфеліндегі стандартты несиелер үлесі 68,9%, үмітсіз несиелер - 1,7%, күмәнді несиелер - 29,4% (6 кесте).

6 кесте
Банкілердің жинақты несиелік портфелінің сапасын сипаттайтын көрсеткіштердің өзгеруі, %
кезең соңында*.

Сыныпталатын несиелердің портфелдегі үлесі
Желт.
2000
Маусым 2001
Желт.
2001
Маусым 2002
Желт.
2002
Қыркүй. 2003
Наурыз
2004
Стандартты
60,8
46,9
55,3
70,0
76,8
74,6
68,9
Күмәнді
34,7
47,3
39,2
24,9
21,2
23,7
27,9
Үмітсіз
4,5
5,8
5,5
5Д
2,0
1,7
1,7
* http:www.nationalbank.kz

Қазіргі күндері банкілер қарызгерлерінің негізгі массасы — бұл барынша пайдалы жұмыс істейтін, тексерілген кәсіпорындар.
Келешекте экономиканың нақты секторының негізгі салаларының өсуінің позитивтік беталысы және қаржылық нарықтағы жағдайдың тұрақтылығы, сонымен қатар инфляция қарқынының төмендеуі мен тенгені айырбастау бағамының төмендеуі қарызгерлердің несиелік қабілеттілігіне ыңғайлы ықпал етеді.
Сонымен, өткен жылдары, отандық несиелік нарықтың жұмыс істеуінің сандықта, сапалықта көрсеткіштерінде маңызды табыстарға қол жетті. Осыған байланысты айта кететін нәрсе, экономиканы несиелендірудің жандануына Ұлттық Банкінің қосатын үлесі өте зор.
Мысалы, Ұлттық Банкі коммерциялық банк өкілдерімен кезекті кездесулер ұйымдастырып тұрды. Сонымен қатар, банкілер несиелері бойынша сыйақы мөлшерлемесін төмендетуге арналған, экономикалық алғы шарттардың баяндалуымен хаттар жіберілді.
Ақпан айында несиелер бойынша сыйақының орташа өлшемді мөлшерлемесі, банкілік емес заңдық тұлғаларға ұлттық валютада 14,8% (қаңтарда - 15,0%), жеке тұлғалар несиелері бойынша - 22,1% (19,4%) құрады.
Ұлттық Банкінің қайта қаржыландыруының ресми мөлшерлемесі төмендеді (өазір ол 7% құрайды). Осы проблема бойынша жұмысшы топ құрылды және қазір ол жұмыс атқаруда, оның мүшелері банктер өкілдері, Ұлттық Банк өкілі, сонымен бірге Үкімет өкілдері.
Экономиканың нақты секторына банкімен берілген несиелер көлемінің өсу фонында, несиелер бойынша сыйақы мөлшерлемелерінің қозғалысын көрсететін келесі беталыстар орын алады.
Жалпы, несиелер бойынша мөлшерлемелер соңғы үш жылда төмендеу беталысында болды ( 7 кесте).

7 кесте
Банкілік несиелер бойынша сыйақы мөлшерлемелерінің динамикасы

Желт. 2001г.
Желт. 2002г.
Желт. 2003г.
Қаңтар 2004г.
Ақпан 2004г.
Наурыз
2004г.

Берілгені, барлығы
14,2
13,4
12,8
14,0
13,1
13,4

Банкілік емес заңды тұлғаларға
13,9
13,0
12,2
13,6
12,3
12,7

Жеке тұлғаларға
21,6
18,7
18,6
17,8
18,5
18,6

Ұлттық валютада
15,8
14,6
15,5
75,5
15,8
15,6

Банкілік емес заңды тұлғаларға
15,3
14,1
14,9
15,0
14,8
14,9

Жеке тұлғаларға
24,5
21,5
20,3
19,4
22,1
21,4
Шетелдік валютада
13,4
12,6
10,6
12,5
10,8
10,7
Банкілік емес заңды тұлғаларға
13,1
12,3
10,1
12,1
10,2
9,9
Жеке тұлғаларға
19,6
17,1
16,7
15,9
15,2
15,8
* http:www.nationalbank.kz

Бұл төмендеу негізінен Қазақстанның банкілік қызмет көрсету нарығының біртіндеп молығуымен байланысты, яғни нарықтағы бәсекелестіктіңде өсуімен. Дегенмен, бұл төмендеуге, несиелендірудің оңтайлы жағдайларын құруға бағытталған мемлекеттік шараларда әсер етті. Жекелеп айтсақ, Ұлттық Банкімен қайта қаржыландырудың ресми мөлшерлемесі төмендетілді, ол бүгінүі күні 7,0% болады.
Сонымен, соңғы жылдардың беталысы Қазақстанның несиелік нарығының тұрақты даму стадиясында екенін растады. 2002 жылы Ұлттық Банкімен алдағы 4 жылда Қазақстанның қаржылық секторының даму концепциясы әзірленді. Ол жалпы қаржылық жүйе алдында тұрған стратегиялық міндеттерді анықтайды. Бұл кезде, несиелік нарықтың дамуына келер болсақ, осы концепцияның шеңберінде келесідей шараларды жүргізу жоспарланады.
Несиелендірудің тиімді жұмыс атқаратын, үш деңгейлі жүйесі құрылады. Бірінші деңгейінде, негізінен ірі және орта тапсырыскерлерге қызмет көрсететін банкілер болады. Екіншісінде – салыстырмалы ірі емес тапсырыскерлерге қызмет көрсететін, банкілік операциялардың жеке түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар кіреді. Үшінші деңгей, басым көпшілігі майда тапсырыскерлер болатын, микронесиелік ұйымдармен көрсетіледі.
2004 жылдың бірінші тоқсанында көптеген областарда несиелендіру көлемінің жоғарылау беталысы жалғасты (8 кесте.)

8 кесте
Қазақстан аймақтары бойынша кәсіпорындарға берілген несиелер, 2003 жыл және 2004 жылдың 1 тоқсанында.

1 669 043
864 036
Барлығы

Оның ішінде
100 765
49 727
Астана қаласы
1 052 841
587 533
Алматы қаласы
12 048
3 509
Ақмола обласы
82 226
42 719
Ақтөбе обласы
3 830
2 501
Алматы обласы
47 211
15 608
Атырау обласы
48 188
27 536
Шығыс-Қазақстан обласы
12 545
6 585
Жамбыл обласы
25 018
11 156
Батыс-Қазақстан обласы
92 500
33 061
Қараганды обласы
45 724
23 630
Қостанай обласы
4 704
4 629
Қызылорда обласы
18 744
7 993
Маңғыстау обласы
35 585
21914
Павлодар обласы
10 143
8 105
Солтүстік-Қазақстан обласы
76 969
17 829
Оңтүстік-Қазақстан обласы
* http:www.nationalbank.kz

Қортындысында айтарымыз, экономиканы несиелендіру саласындағы проблемелардың шешімі көбінесе банкілердің өзіне тәуелді емес, объективті факторларға, оның ішінде нарық жағдаятынада тәуелді. Осы этапта банкілер, нақты секторды несиелендіру жолында барлық мүмкіндіктерді жасауда, мұны жалпы оң деп бағалау қажет.
Дегенмен, банкілердің инвестициялық әлуеттілігінің әлдеде жоғары еместігін мойындауымыз керек – банкілер несиелерінің ЖІӨ -ге қатынасы 14%-ті ғана құрайды.
Нақты сектор кәсіпорынының несиелік және дебиторлық қарыздарының фонында банкілердің жинақты несиелерінің сомасы мәнсіз көрінеді. Бір сөзбен айтқанда, қазіргі уақытта несиелер көлемі экономиканың нақты секторлары кәсіпорындарының арасындағы ақшалай ағынмен салыстырымсыз және маңызды инвестициялық проблемеларды шешуге қабілетті емес.
Сондықтанда, келешекте банкілер несиелендіруді тек қана депозиттерді тартумен емес, сонымен қатар өзінің жеке капиталы есебіненде кеңейтуі үшін, оларға капиталдануын арттыру бойынша қойылатын талаптарды жоғарылату керек. Ұлттық Банкінің саясаты өндірістің өркендеуі үшін макроэкономикалық жағдайларды жақсартуға және жаңа қаржылық құралдарды жетілдіруге бағытталған жағдайда, банкілік сектордың тұрақты дамуы экономиканы несиелендіруді кеңейтуге мүмкіндік береді және осылай көптеген экономикалық проблемаларды шешуге ықпал етеді.

2 ТАРАУ. Қазақстандағы шағын жӘне орта бизнестің МӘСЕЛЕЛЕРІ жӘне ДАМУ БОЛАШАҒЫ

2.1. Қазақстандағы шағын және орта бизнеске несие беру мәселелері

Шағын кәсіпкерлік қолайлы емес экономикалық жағдайда, сонымен қатар Қазақстан Республикасы Қаржы Министрлігі мен Ұлттық Банкінің жеткілікті қатаң ақшалай – несиелі және бюджетті – қаржылы саясаты жағдайында аяғына тұрып, өркендеуге талаптанады.
Макроэкономика аумағында қол жеткізген ұлттық валюта курсының қалыптасқанына, ақшалық массаны шектеп және инфляция қарқынын төмендетуге қарамастан, қаржыландыру мәселесі әліде шешілген жоқ.
Сондықтан, шағын кәсіпкерлікті несиелендіру басымдылықты мемлекеттік міндетпен анықталады, ЕҚДБ несиелік бойлығының қарыз қаражаты есебінен шағын және орта бизнесті қаржыландыруды бастаған, шағын кәсіпкерліктің өркендеу Қоры құрылды .
Қаржылық сұлба ретінде қосалқы несиелендіру қабылданды, яғни екінші деңгейдегі банктер арқылы несие беру – қордың қарызгері болып өкілеттік банктер түседі, ал шағын және орта кәсіпкерліктің субъектілері – соңғы қарызгерлер болады. Әрине, іскер кісілер “жұмсақ” несиеге мүдделі, дегенмен олар үшін маңызды нәрсе қол жетерлігі, біріншілікті капиталды алу мүмкіндігі және жұмыспен қамтуды қамтамасыз ету. Шағын және орта бизнес үшін несиеге тұрақты қол жеткізу оның шамасына қарағанда өте маңызды деп саналады. Несие құнының жоғарылығы бизнестің үлкен рентабельділігіне әкелетінін ұмытпау қажет.
Шағын және орта кәсіпкерліктің субъектілерімен (жұмыс және қызмет көрсету) және оның салалық құрылымдарымен өндіріс өнімдерінің көлемін талдау, жәнеде жұмыс істеушілердің саны келесідей қорытындылар жасауға мүмкіндік береді: біріншіден, кәсіпкерлер қызметі әлсіз әртараптандырылған - - олар негізіненсаудамен айналысады және аз шамада қызмет көрсету аймағында көрінеді. Екіншіден, бір жұмысшыға келетін меншікті көлем төмен. Мұндай бизнес несиеге қызмет көрсете алмайды.
Қор қарызгерлері болып ірі банкілер түседі, оның ішінде Π – жарғылық капиталы 500 ден 1300 млн. тенгеге дейін. Олар үлкен сомаға сапалы портфель қалыптастыруға қабілетті, дегенмен олар үшін шағын және орта бизнеске қызмет көрсеті жоғары меншікті операциялық шығындармен байланысты. Регионалдық банкілер жергілікті жерлерде шағын және орта бизнеске жақындау және несиелік ресурстарды көбірек қажетсінеді, бірақ олардың шетелдік несиелерді өткізуге қатысу тәжірибесі шектеулі және тәуекелділікті басқаруы шектеулі.
Шағын және орта бизнесті несиелендіру мәселесі тек макроэкономикалық факторлармен емес жәнеде қаржылық сектор күйінеде байланысты. Оны шешу үшін негізделген тәсілдеме және тиімді ұзақ мерзімді мемлекеттік саясат керек.
Шағын және орта бизнесті қаржыландыру мемлекеттік реттеуді, қаржыландыру көзі анықталған кезде басқаруды, шағын және орта кәсіпкерліктің өркендеуінің негізгі бағыттарын және несие беру саясатын керек етеді . Әрине олардың орындалуын бақылау жүргізумен.
Қазіргі кезде шағын және орта бизнестің несиеленуі қормен тек қана екінші деңгейлі банктер арқылы жүзеге асуда. Бюджеттік несиелендірудің басқа бағдарламаларыда осы механизм бойынша несиелендіріледі.
Әлемдік тәжірибе.
Жекелегенде, оны тасымалдаушы ЕҚДБ - шағын және орта бизнестің несиелену проблемесын банктердің институциональдық өркендеуі арқылы шешудің жақтаушы. Банктер шағын және орта бизнесті несиелендірудің қазіргі технологиясын сондай игеруі керек, ұзақ мерзімдік келешекте ол күнделікті қызметте басымды болатындай. Банктерде шағын және орта бизнесті несиелендіру қалауының тұрақты негізде болуына қол жеткізу және нарықты жағдайларда, банк арқылы несиелерді әншейін таратып бергенге қарағанда дұрыс .
Бірқатар жағдайларда шағын және орта бизнесті қаржылай қолдау бағдарламалы болуы мүмкін, демек жеңілдікті сипатты, және бұл мақсаттар үшін сыртқы және бюджеттік қаржылар тартыла алады. Жәнеде коммерциялық несие беру, мүдделі министрліктер мен ведомстволардың қатысуымен несиелендіру әкімшіліктендіруге жол береді.
Нәтижесінде негізгі құжат несиелендірудің шарттары ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.