Қазақ әдебиеті тарихы пәні

Пән: Әдебиет
Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 4 бет
Таңдаулыға:

Қазақ әдебиеті тарихы пәні
ХІІІ - ХV ғасырдағы әдебиет
Ауыз әдебиеті мен жазба әдебиет арасындағы байланыс.

1. Әдебиет тарихы - әдебиет тану ғылымының құрандас, негізгі бір бөлімі екені мәлім. Ал, әдебиет тарихы пәні марксизм - ленинзм ілімін басшылыққа ала отырып, көркем әдебиеттің даму процесін қоғамдық өмірдің нақты жағдайымен байланысты түрде алып зерттейді.

Қазақ әдебиеті тарихы - қазақ халқының қадым замандардан бастап, бүгінгі күнге дейін жасаған көркем әдебиет туындыларын қамтиды.

Қазақ халқының құрылуына негіз болған ру - тайпалар көне замандардан - ақ қазіргі Қазақстанды, Орта Азияны, Еділ бойы мен Каспий жағалауларын мекен етті.

Қазақ халқын құраған осы ру - тайпалар кезінде өзбек, қырғыз, азербайжан, түрікмен, ұйғыр, қарақалпақ, башқұрт, татар халықтарының этникалық құрамына енген ру - тайпалармен аралас көршілес отырып өмір сүргені белгілі.

Бұл сөзімізге орыс, белорус, украин халықтарының жазба әдебиетінің ертедегі тілі толық дәлел.

Бұл халықтардың ежелгі дәуірдегі әдеби шығармалары қазіргі орыс, белорус, украин халықтарына түсініксіз булгар тілінен тараған церковно - славян тілінде жазылған. Ал орта ғасырдағы француз әдебиетінің басым көпшілігі қазіргі французға түсініксіз латын тілінде жазылып келгені мәлім. Оның үстіне, қазақ әдебиетінің ежелгі дәуіріне қатысты әдеби ескерткіштер көне түркі, шағатай, ұйғыр, араб, парсы тілдерінде жазылған.

Түркі тектес халықтардың ежелгі мәдени, әдеби және тілдік мұраларын ұзақ жылдар бойы сарыла зерттеген Е. Э. Бертельс, А. Н. Самойлович, С. Е. Малов, И. В. Стеблева, Ә. Н. Нәтіп сияқты есімдер мәшһүр совет ғалымдары қазіргі түркі тектес халықтардың рі - ұлттық дәуірді бәріне ортақ жазу - сызуы әліппесі, мәдениеті, тілі, әдебиеті болған деп санайды.

2. ХІІІ - ХV ғасырлардағы әдебиет

Бұл кезең әдебиет тарихында Алтын Орда - Хорезм дәуірі деп те аталды.

Аталған дәуірдегі туындылар жалпы түркі әдеби тілінде жазылған. Олар: «кодекс куманинус» («қыпшақ тілінің сөздігі»), Хорезмидің «Мухаббат - наме» дастаны, Насыридин Рабәузидің «Қисса - сул Әнбля» немесе «Қиссауи рабәузи» жинағы Дүлбектің «Жүсіп Зылиха», Сайфи Сарайидың «Гүлістан бит - түпін», Құтыптың «қисрау шыпын» дастандары. сондай-ақ Алтын Орда дәуірінде жазылған тарихи мұралар шежіре - кітаптар да баршылық.

Қазақтің тұңғыш тарихшысы Хайдар Дулатидің «Тарихи - и Рашиди», Қадырғали Жасаиридің «Жамиғат - таурих», Захириддин Бабырдың «Бабыр - наме «атты шығармалыр аталмыш дәуірдегі әдебиеттің көрнекті үлгілері болып табылады.

«Кодекс күманикус». Бүкіл қыпшақ даласын, Орта Азия мен Шығыс Европа жерлерінің көбін жаулап алу негізінде құрылған Алтын Орда мемлекеті нығайып тұрған кезде қыпшақ тілі үстем тілге айналды.

«Кодекс куманикус» - Латын сөзі. бұл сөздің мән - мағынасы - кумандардың кітабы. Қыпшақ тілінің сөздігі яки қыпшақ тілі туралы жинақ.

Бұл сөздік екі бөлімнен тұрады. Кітаптың бірінші бөлігінде - үш бағана етіп жазылған. Латынша - парсыша - куманша сөздік берілген. Сөздікті осылайша, үш бағаналы етіп құру өте қажет болған. Өйткені мұндай сөздік қыпшақ даласына Батыс Европа елдерінен келгендер, яғни латын тілін білетіндер үшін де, шығыс жақтан келген адамдар, яғни парсы тілінде сөйлейтіндер үшін деп, пайдалануға қолайлы еді:

«Кодекс куманикустың» екінші бөлімін - сан қилы аңыз - әңгімелер, ертегілер жинағы деуге болады. Екінші бөлімінің мақсаты - кумандар аралында христиан дінін уағыздау болса керек, мұнда христиан дінінің пайдасы жайындағы түрлі уағыз - өсиет сөздер, христостық өмірі хақында, Мария Ананың әулиелігі туралы, киелі апостолдар жөнінде діни хикая - аңыздар бар.

Алтын Орда дәуірі әдебиетінің ең көрнекті үлгісі - «Мухаббат - наме», дастаны. Оны жазған ақын Хорезми. Бүгінгі күнге дейін «Мухаббат- наме» дастанның екі қолжазба нұсқасы мәлім.

Дастанның екі нұсқасы да қазір Лондонның британия музейінде сақтаулы тұр.

«Мухаббат - наме» дастанының араб әрпімен жазылған нұсқасы 473 бәйіттен тұрады. Дастанда 11 наме (хат) бар

Жігіттің қызға жазған он бір хаты жырға негіз болған. Солардың ішінде төртінші, сегізінші және он бірінші хаттар парсы тілінде жазылған. «Мухаббат - наменің» негізгі бөлімінде жігіттің сүйген қызына деген мөлдір махаббаты жырланады.

Жігіт сүйген қызына әсемдік әлеміне тең таппай, оны Айға да, Күнге де теңеп, жер бетіндегі сұлулық атаулының ғажайып картинасын жасайды.

Азербайжан халқының кемеңгер ақыны Низамидің «Хұсрау мен шырын» поэмасын Құтб ақын қыпшақ - оғыз тіліне 1341-1342 жылдары аударған. Бұл Тыныбектің Алтын Орда тағына отырған кезі. Аударманы дастанды Тыныбек пен ханша Малика - Хатунға арнайды.

Құтбтың «Хұсрау - Шырын» дастанының жалпы көлемі - 120 парақ, яғни 240 бет. Дастан 4740 бәйіттен тұрады. (Низамиде 7000 бәйіт) . Соның 4689 бәйітті Құтб ақынның өзі жазған жыр жолдары. Қалғандары шығарманы көшірушілер тарапынан қосылған өлеңдер болып келеді. Құтб дастаны 91 тараудан тұрады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.