Асқорыту - өте күрделі үрдіс

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 5 бет
Таңдаулыға:

АСҚОРЫТУ
Тамақ ішу, ішкен астың ішек-қарында қорытылуы, денеге сіңуі аса
Күрделі үрдістер. Ас адамның арқауы - дейді халық.
Ас құрамындағы қоректік заттар (белок, көмірсу, май) адам денесіндегі
тіндердің жаңарып жаңғырылуын, жасуша түзілуін, адамның өсіп-өнуін, дамуын
қамтамасыз ететін құрылыс материалдары, тіршілік қоретеріне жұмсалатын
энергия көзі. Демек қоректік заттар дер кезінде және қажет мөлшерде ұдайы
түсіп отыруы шарт. Олай болмаған күнде гомеостаз бұзылып, жасушалардың,
тіпті бүкіл организмнің тіршілігіне қауіп төнеді. Адам өзіне қажет
қоректік заттарды әдетте сырттан алады. Бұл - экзогендік тамақтану.
Сырттан, қоректік заттар келіп түспесе де, адам біразға дейін тіршілік
ете береді. Ол өз жасушаларындағы органикалық қоректік заттарды пайдаланып,
құрамындағы ағзалар, тіндердің қалыпты қызмет етуін қамтамасыз етіп
отырады, яғни эндогендік тамақтану басталады. Мұндай жағдайда энергия қоры
біртіндеп таусылады да адам әлсіреп, түрлі ауруларға шалдығады. Демек,
эндогендік тамақтану ген тірлігін қамтамасыз ете алмайды. Асқорыту - ете
күрделі үрдіс. Ол алдымен физикалық жолмен өнделеді, соңынан химиялық
реакцияға түсіп, қорытылып денеге сіңетін сатыға жетеді. Физикалық өндеу
барысында ас кесектері ұсатылып, бөлшектенеді, сілекей шырынмен шыланып,
жұмсарады. Химиялық өңдеуге ішек-қарын ферменттері қатысады. Асқорыту
ферменттері сусыз жерде әсер ете алмайтын ашытқы гидролазалар тобына
жатады. Бұлардың әсерінен күрделі органикалық қоректік заттар ыдырап, қан
мен лимфаға өтетіндей, денедегі жасушалар пайдалана алатындай қарапайым
қосынды - мономерлерге айналады.
Су, минерал тұздар, ас құрамындағы кейбір қарапайым органикалық заттар
ішек-қарында өзгерместен тікелей қанға сіңеді. Гидралаза ферменттері түзілу
ерекшеліктеріне қарай үш топқа бөлінеді. Аутолитикалық ферменттер -
тағамдық заттар, мәселен, ана сүті құрамындағы ферменттер, симбионттық
гидролазалар - бактериялар мен біржасушалы жәндіктердің қатысуымен
гидролиздік үрдістерді іске асыратын, айталық, күйіс қайыратын малда
клетчатканы ыдырататын ферменттер. Адамда симбионттық гидролиз тоқ ішекте
ғана кездеседі. Меншікті гидролазалар - жан-жануар, адам денесінде ас
қорытуға қатысатын ішек-қарын сөліндегі негізгі ферменттер.
Гидролиз үрдісінің орналасуына қарай жасуша ішіндегі және одан тысқары
жердегі ас қорыту болып екіге бөлінеді.
Жасуша ішіндегі асқорытуда фагоцитоз, пиноцитоз арқылы жасушаға өтетін
қоректік заттар лизосомалық ферменттердің қатысуымги гидролизге ұшырайды.
Мәселен, лейкоцитгер мен лимфоцитгерде, ротирулоциттер және гистиоциттер
жүйесінде ас осылай қорытылады.
Жасушадан тыс жерде асқорыту дистанттық (қуыстық) және тонтақтық
(мембраналық) ас қорыту болып екіге бөлінеді. Дистанттық ас қорыту
ферменттер түзілетін жасушалардан оқшау жерде, ішек-қарын түтігінде өтеді,
ал контақтық ас қорыту дегеніміз ішек түтігінің ішкі бетінде, онымен
жанасқан эпителий жасушаларында гликокаликстсг ферменттердің әсерінен
болатын гидролиз. Қуыстық гидролиз кезінде пайда болған өнімдер гликокаликс
қабатынан өтіп, мембрана бетінде бірнеше мономерлерге айналады да, ішек
эпителиі бетіндегі микротүктер арасында орналасқан микроканалдар арқылы
ішек жасушаларына өтеді. Сөйтіп сіңу үрдісі басталады.
Асқорыту жүйесі ауыз қуысындағы ағзалардан, жұтқыншақ, өңеш, қарын, он
екі елі івдек, аш ішек, тоқ ішек, сөл шығаратын бездер мен бауырдан тұрады.
Асқорыту жүйесінің қызметі:
1. Сөл шығару (секреция) қызметі. Оны асқорыту, сілекей, ішек-қарын
бездері, ұйқы безі, бауыр атқарады. Сөл құрамында органикалық қоректік
заттарды ыдырататын ферментер (гидролазалар) болады. Олар үш топтан, атап
айтқаңда, протеаза, липаза, карбогидролазадан тұрады.
Протеаза ферменті белоктарды пептид және амин қышқылдары сатыларына,
липаза - әрбір май түрін май қышқылдары мен глицерид, ал карбогидралаза -
полисахаридтерді (крахмал, гликоген) моносахаридтерге дейін ыдыратады.
2. Қимыл (жиырылу-жазылу) қызметін бірыңғай салалы еттер орындайды.
Жоғарыда аталған асқорыту жүйесі құрамына кіретін ағзалар бірімен бірі
жалғасып (түйісіп) ұзыннан ұзын созылып, жоғарыдан төмен қарай тартылған
ішек-қарын түтігін құрады. Өңеш, қарын, ішектер қабырғасының ортаңғы қабаты
бірыңғай салалы еттерден тұрады. Салалы ет талшықтары сақина тәрізді және
бойлай тартылған екі түрлі талшықтан құралған. Асқорыту жолының бір бөлімі
екінші бөлімімен түйіскен жерінде салалы ет талшықгары сақина тәрізденіп
топталып, сфинктер еттерін құрады. Өңеш, ішек-қарынның қимылы осы еттердің
біресе тартылып, біресе жазылып алма- қимылға келуіне байланысты. Сақина
тәрізді ет талшықтары жиырылса, өңеш, ішек-қарын түтігі (каналы) тарылып,
ұзарады, ал ұзыннан орналасқан ет талшықтары жиырылса түтік кеңейіп,
қысқарады. Бұл қимылдар ас кесегінің ішек-қарын сөліне шыланып он-
ферменттер әсерімен ыдырауға, ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.