Аусыл қатерлі өрбігенде

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Аусыл
Аусыл (лат. Арhtae epizooricae, ящур, ағыл. Ғоot аnd тоuth disease-
FMD) аса жұғымтал жіті өтетін, қызба және ауыздың кілегейлі қабығында,
желін мен аяқтың терісінде күлдіреуік пайда болуы арқылы ерекшеленетін үй
және жабайы ашатұяқты жануарлардың вирустық ауруы.
Тарихи деректер. Жануарлардың аусылмен ауыруы туралы бірінші жазба
деректі 1546 ж. Италияда Д. Фракастро берді. Бұл аурудың қоздырушысы вирус
екенін неміс ғалымдары Деффлер мен Фрош (1898), ал вирустың бірнеше түрге
бөлінетіндігін француз ғалымдары Валле мен Карре (1922) анықтады. Аусыл
Австралиядан басқа барлық құрлықтарда кеңінен тараған. Бұл аурудан ұзақ
уақыт бойы тұрақты АҚШ, Жапония, Канада сау болып есептелінеді. Европа мен
Азия құрлықтарында аусыл жиі байқалып тұрады. Осы екі құрлықты толықтай
дерлік қамтыған соңғы лаң 1966 ж. болды. Қазір ТМД мемлекеттерінде шектеулі
ғана территорияларда оқтын-оқтын байқалып қалады.
Қоздырушысы - Aphtovirus- РНҚ-лы, Aphtovirus туыстығына, Pikor-naviridae
тұқымдастығына жатады. Вирионның мөлшері 20-25 нм. Вирустың антигендік
құрамы өте күрделі. Антигендік қасиеті бойынша серологиялық типке: О, А, С,
САТ-1, САТ-2, САТ-3 және Азия-1 бөлінеді. Әр тип бірнеше вариантқа
бөлінеді: О тармағы 13 вариантқа, А - 32, С - 5, САТ-1 - жеті, САТ-2 - үш,
САТ-3 - төрт, Азия-1 - екі. Бұл тармақтары мен варианттарының бір-бірінен
иммунологиялық айырмашылықтары бар. Олардың әрқайсысы вирустың басқа типі
мен вариантына иммунді жануарларда ауру қоздыра алады. Аусылдың вирусы
бейім жануарлардың эпителий ұлпаларының торшаларының өсінінде белсенді
көбейеді және оның нәтижесінде ЦПӘ байқалады. Вирустың уыттылығы жаңа туған
тышқан үшін өте жоғары. Оны лабораториялық жануарлардың (теңіз тышқаны,
бала тышқан мен қоян көжегі) денесі арқылы өте оңай пассаж жасауға болады.
Жануарлар денесінде вирус бейтараптаушы, комплемент байланыстырушы,
преципитациялаушы антиденелер түзілуіне түрткі болады. Бүл антиденелер
қоздырушының әрбір серологиялық типіне тән болады. Сондықтан ҚГАР, БР, КБР,
сарысумен қорғау реакциясы мен айқыш иммунитет аусыл вирусының серотиптері
мен варианттарын ажырату үшін қолданылады.
Төзімділігі. Вирус эфир мен хлороформға төзімді. 1% фенол ерітіндісі мен
75° этил спирті белсенділігін жоймайды. Лизол мен толуолдың басқа вирустар
мен бактерияларды өлтіретін концентрациясына төтеп береді. Ол ортаның рН-на
сезімтал. 6-дан төмен 10-нан жоғары рН-та инфекциялық қасиетін тез жояды.
Сыдырылып түскен күлдіреуіктің қабығында вирустың төзімділігі едәуір жоғары
болады. Таулы жайылымда келесі жылғы жайылым маусымына дейін сақталады,
сарқын суда жылдың суық мезгілінде 100 күннен артық, жаздың күні 21, күзде
49 күн сақталады. Малдың үстіндегі жүнінде 50, киімде 100, үй ішінде 70
күнге дейін сақталады. Сүтте аусылдың вирусы 65°С-та 30 минутта, 70°С-та 15
минутта, 80-100°С-та бірнеше секундта белсенділігін жояды. Сойылған малдың
етінде вирус ет бабына келу процесі кезінде түзілетін сүт қышқылының
әсерінен тез белсенділігін жояды. Тұздалған және кептірілген өнімдерде 50
күнге дейін сақталынады.
Аусылдың вирусы химиялық заттарға төзімді, оны дезинфекция үшін жиі
қолданылатын хлорлы әк (5%), фенол (1%) және креолин (5%) ерітінділері
бірнеше сағаттан соң ғана өлтіреді. Ең жақсы дезинфектант 1-2 % формаль-
дегид, 2 % күйдіргіш натрий ерітінділері болып табылады. Олар ауру
қоздырушысын 10-30 минут ішінде өлтіреді.
Індеттік ерекшеліктері. Аусылға бейім жануарлар: сиыр, шошқа, қой, ешкі,
буйвол, қодас, түйе, бүғы жэне көптеген жабайы ашатұяқтылар (сайғақ, бұлан,
елік). Бірлі-жарым бұл ауруға ит пен мысық, қоян мен егеуқұйрық, тіпті
кірпі де шалдығатыны туралы хабарлар бар. Ең сезімтал жануарларға сиыр мен
шошқа жатады. Кей жағдайда ауру малды бағып күткенде, аусыл-мен адам да
ауырады. Жас малдың бейімділігі ересек малдан гөрі жоғары және оларда ауру
ауыр түрінде өтеді.
Аусыл қоздырушысының бастауы - ауырған, оның ішінде аурудың жасырын
кезеңіндегі жэне вирус тасымалдаушы мал. Мұндай жануарлар вирусты сыртқы
ортаға сүтімен, сілекейімен, несебі және нәжісімен бөліп шығарады. Бұның
нәтижесінде қоражай, әр түрлі құрал-саймандар, жайылым, жем-шөп, суат,
көлік жабдықтары, т.б. ластанады.
Вирус жануарлардың денесіне негізінен жемшөп және сумен бірге, әр түрлі
ластанған заттарды жалаған кезде ауыздың кілегей қабығы, желін мен сирақтың
зақымданған терісі арқылы немесе ауру малмен бірге тұрғанда аэрогендік
жолмен енеді.
Аусылдың таралуына көп жағдайда шаруашылық-экономикалық байланыстар,
малды өсіру ерекшеліктері, мал басының тығыздығы, халықтың жүріп-тұруы, мал
азығын дайындау, мал өнімдерін сақтау, тасымалдау, өңдеу және т.б.
жағдайлар әсер етеді. Алыстағы жайылымдарға малды айдау кезінде аурудың
таралуы жылдамдайды. Ет және сүт өңдейтін мекемелер аусылдың таралуына көп
әсер етеді.

Аусылмен ауырған сиырдың ауызынан сілекей ағуы.
Кәдімгідей қатерсіз өрбуімен бірге аусылдың қатерлі түрі де кездеседі.
Ол жағдайда жүрек қызметі мен қан айналымының бұзылуы басым болады
да, мал қатты күйзелген жағдайда болады. Әсіресе маститтің жіті түрі жиі
байқалып, сүт беруін тоқтатып, мал жатып қалады. Аусыл қатерлі өрбігенде
7-14-ші күндерінде мал кенеттен өліп, өлім 70-100%-ға жетеді. Аусылдың
қатерлі өрбуі әсіресе жас төлде жиі кездеседі. Бұзаудың денесінің ыстығы
көтеріліп, қатты әлсіреп, күйзеледі, кейде гастроэнтерит, тахикардия, жүрек
параличі байқалады. Ауырған бұзау әдетте 12-36 сағат ішінде миокардиттің
әсерінен өліп кетеді.

Аусылмен ауырған сиырдың тіліндегі күлдіреуік.
Қойда аусыл сиырға қарағанда біршама бәсең өтеді. Негізгі белгісі - дене
ыстығының көтерілуі. Ауызда пайда болатын, тез басылып қалатын тарыдай ұсақ
афталар (күлдіреуік жара) әдетте байқалмай қалуы мүмкін. Тұяқтың өкшесінің
жоғарғы жағында, тұяқ көбесі мен тұяқ аралығында аурудың бесінші күнінде
афта пайда болады. Мұндай жағдайда мал ақсайды. Аусыл сақман кезінде
байқалса қозылар жүрек еті мен орталық жүйке жүйесінің зақымдануынан өлімге
ұшырайды. Ересек қойлар аусыл вирусына сезімталдығының төмен болуынан
отардағы барлық малдардың ауруға шалдығуы ұзақ уақытқа созылады. Шошқа
аусыл болғанда талпақ танауында, желінінде, тұяқ көбесінде афта пайда
болады. Ауырған хайуан ұзақ уақыт жатып алады, жорғалап қана, тізерлеп
қозғалады. Экссудативтік процестер өрбігенде, ауру сирағына аз-маз зақым
келсе тұяғы сыдырылып түсіп қалады. Торайларда аусыл сепсис түрінде өтеді
де, ауру шыққан фермадағы барлық еметін торайлар қырылып қалады.
Патологоалатомиялық өзгерістер. Ірі қарада аусылға тән патологиялық
өзгерістердің ең бастысы - ауыз қуысында, желінде және сирақтарда
кездесетін күлдіреуіктер. Кейде күлдіреуіктер мен қызылшақаланған орындар
өңештің, таз қарын мен жалбыршақ қарынның кілегейлі қабығында қездеседі.
Жүрек қабында транссудат жиналып, миокардта өліеттенген ақсары нүктелер
кездеседі (жолбарыс терісі сипатты "тарлан" жүрек). Жүректегі мұндай
өзгеріс әсіресе бұзауларда жиі ұшырасады. Сонымен қатар малдың бұл
түлігінде геморрагиялық энтерит аурудың негізгі белгілерінің қатарына
жатады. Аусылдың денені жайлаған (генерализацияланған) түрінде сірі
қабықтар (көкірек пердесі, құрсақ пердесі) қанталап, үлпершек ағзаларда
дегеяеративтік өзгерістер байқалады.
Балау. Аусылға диагноз қою үшін індеттанулық деректер, клиникалық
белгілері және зертханалық зерттеулердің нәтижелері пайдаланылады. Аусыл ең
алғаш байқалғанда міндетті түрде қоздырушы вирусты бөліп, оның типі мен
вариантын анықтайды, Ол үшін кемінде 5 г афтаны тең мөлшерде алған таза
глицерин мен рН 7,4-7,6 фосфат буферінің қосьшдысынан даярланған
консервантқа салып зертханаға жібереді. Аусылдың вирусын айқындау үшін
комплемент байланыстыру реакциясы (КБР), диффузиялық преципитация реакциясы
(ДГІР), қосалқы гемаглютинация реакцтясы (ҚГАР), комлпемент байланыстыруды
тежеу ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.