Баға - тауар бірлігіне берілетін ақша соммасы, тауардың ақшаға айырбасының эквиваленті

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 9 бет
Таңдаулыға:

Баға-нарықтық экономиканың негізгі элементі

Баға-көп функционалды экономикалық құбылыс, (ведущая) алдағы нарықтық
категория. Бағаның өзгеруінен көбінесе әлеуметтік, экономикалық, сонымен
қатар саяси қайшылықтар туындайды. Сондықтан да басқару құрылымдары
(властные структуры) және маркетингтік қызметтер ғана емес, сонымен қатар
бүкіл қоғам бағалар туралы барлық жақты және объективті ақпараттарға,
олардың өзгеруінің заңдылығы мен тенденциясының терең анализіне
қызығушылықпен қарайды.
Баға-тауар бірлігіне берілетін ақша соммасы, тауардың ақшаға айырбасының
эквиваленті.
Бағалар, олардың құралу және өзгеруінің процестері өзімен статистикалық
зерттеулердің пәнін көрсетеді. Баға статистикасы-нарық статистикасына және
әлеуметтік-экономикалық статистикаға олардың құрама бөлігі ретінде кіретін
жеке (самостоятельный) блок. Баға бойынша ақпараттардың екі қайнар көзі
белгілі. Біріншісі, тұтыну нарығындағы тарифтердің бағаларының өзгеруін
қадағалау. Екіншісі, халықтың тұтынуын, шығындары мен табыстарын таңдамалы
статистикалық зерттеулердің бір түрі ретінде бюджеттік зерттеу. Осы қайнар
көздердің негізінде негізгі тұтыну тауарлары мен қызметтерін фиксталған
(фиксированному) жинау (набор) бойынша тұтыну бағаларының индексі (ТБИ)
(кейде өмір құнының индексі деп аталады) есептеледі. Көп елдер (стран) үшін
есептеу әдісі бірдей болып келеді. Бұл ТБИ-нің халықаралық салыстыруларын
(сопоставления) жүргізуге көмектеседі.
Баға түсінігі, оның экономикалық табиғаты нарықта баға ойнайтын екі
рольде сипат алады (проявляются). Ол мына түрде болады:
-нарық конъюктурасы мен саясатын көрсететін индикаторы ретінде (сұраныс
пен ұсыныс байланысы (соотношения), саудалық және экономикалық тәуекел,
қаржы-несиелік жағдайлар, нарықтағы бәсекелестіктің дәрежесі және т.б.);
-сұраныс пен ұсынысқа, нарықтың құрылымына, теңгенің сатылымдық қасиетіне
және т.б. әсер ететін нарықтың маркетингтік реттеуіші (регулятор) ретінде.
Бағаның реттеуіш ретінде ресурстарды қолдануды шектеуге көмектеседі және ол
өндіріс үшін мотивация болып табылады.
Нарықтық баға әр түрлі функциялар атқарады. Баға-бұл тауарларды ақшаға
ауыстыруда (соизмеритель) және делдал. Баға-нарық конъюктурасының маңызды
көрсеткіші, сұраныс пен ұсыныстың байланысы мен құрылымының, деңгейінің
факторы. Баға-тиімділікті (эффективность) басқарудың және пайда табудың
құралы, салық салудың факторы. Баға-бұл инфляциялық процестердің маңызды
құраушысы, инвестициялық саясатқа әсер ету құралы (бағаның көтерілуінен
(өсуінен) инвестицияның (привлекательность) өседі). Баға-еңбек нарығына,
тұтынудың көлемі мен құрамына, әр түрлі әлеуметтік топтардың нақты
табыстарының деңгейіне әсер ететін халықтың өмірінің дәрежесінің күшті
(мощный) факторы. Сонымен қатар, баға-бұл бәсекелестік күрестің қаруы.
Бағаның түсінігін түсінудің тағы бір әдісі экономикада бағалардың
ойнайтын ролін суреттейтін оның функцияларын қарастыру.
Бағаның алғашқы функциясы-өлшемдік (измерительная). Бағаның арқасында
тауардың құнын өлшеуге, анықтауға болады, басқаша айтқанда, сатылған
тауарлар үшін сатып алушы қанша ақша беру керектігін анықтау. Бағалар
ақшаға төлем құралы ретінде сату-сатып алу актінде сандық анықтамалыққа
(количественная определенность) ие болуға мүмкіндік береді. Тауарлардың
бірлігінің даналық, көлемдік, салмақтық бағасын біле отырып және оны
сатушының сататын көлеміне және сатып алушының алатын бірлігіне көбейте
отырып, біз тауарлар мен қызметтерге ақшалай төлемдердің көлемін
анықтаймыз. Еңбектің, жұмыс күшінің бағасын есептей отырып, жалақы
есептеледі.
Бағаның өлшемдік функциясынан басқа әр түрлі тауарлардың құндылықтарын
салыстыра қарама-қарсы қоюға бағытталған (соизмерительная) функциясы бар.
Бағаларды салыстыра отырып, біз өте немесе кішкене қымбат, қымбат және
арзан тауарларды ажыратуға мүмкіндік аламыз.
Өлшемдік функциясының арқасында баға есептік (учетная) функцияға ие
болады. Физикалық бірліктерді өлшенген материалды-заттық түрдегі
тауарлардың сандық және сапалық көрсеткіштерін ақшалай бірліктерде өлшенген
(адекватные) көрсеткіштерге ауыстырсақ, баға есептің қосалқы құралына
айналады. Кәсіпорынның мүліктік кешенінде 5 қондырғы бар екендігі
бекітілгенге қарағанда, есептің жалпы соммасы 15 млн. ақшалай бірлік
болатын әрбіреуінің бағасы 3 млн. ақшалай бірлік болатын 5 қондырғы бар
екендігін куәландыруы ыңғайлы. Бағаның есептік функциясы өнім өндіруге
кеткен шығындарды да есепке алуға мүмкіндік береді.
Есеппен қатар баға өлшеуіш ретінде көрсеткіштері ақшалай түрде
қолданылатын талдаудың (анализ), болжаудың, жоспарлаудың маңызды
құралдарының бірі бола алады.
Бағалардың жоғарыда аталған функцияларынан оларды экономикалық
процестерді реттеудің құралы ретінде қолдану мүмкіндігі туады. Сонымен,
нарықтық экономикада баға-бұл тұтынушы немесе сатып алушының жауапты
реакциясымен олардың төлеміне тауарларды сатушы немесе өндірушінің ақшалай
сауалын (запрос) ұштастыратын сұраныс пен ұсыныстың теңесуінің негізгі
құралы. Реттеуші баға реттеу процесінде пайда болады және оған бұл мағынада
реттелетін болуы тән. Сондықтан да дәрежесі сұраныс пен ұсынысты
теңестіруге сәйкес келетін тең (равновесные), яғни өзі қалыптасатын
(самоустанавливающиеся) бағалар көмегімен тауар-ақша процестерін реттеу
(саморегулирования) функциясы туралы сөз қылған нақтырақ болатын еді.
Баға үлестіру (распределительная) функциясын атқара алады. Оның мәні
өнімнің бағасымен байланысты сол немесе басқа өнімге сұранысты қайта
үлестіру арқасында тауар ұсынысына, жетіспейтін (дефицит) тауарладың
өндірісін кеңейтуге және артық (избыточный) тауарлардың өндірісін
қысқартуға әсер ету мүмкіндігінде. Соның арқасында инвестициялар ескі
салалардан ағып шыққан қаржылар арқасында өндірістің аз дамыған салаларына
көбірек бағытталады.
Баға өте маңызды әлеуметтік функцияны атқарады. Баға және оның өзгеруімен
жанұяның тұтыну (потребительский) бюджеті, өмір деңгейі (уровень жизни),
өмір сүру минимумы, шығындары, қызметтер мен игіліктерді тұтыну көлемі мен
құрылымы байланысты. Бағаның деңгейі мен оның өсуіне адмдардың әлеуметтік
реакциясы сезімтал және жоғары. Тұтыну тауарлары мен қызметтеріне бөлшектік
(розничные) бағаларды тұрмыстық қабылдауда (восприятие) адамдар бағаның
өскені өмір деңгейін төмендетеді, ал бағаның төмендеуі өмір деңгейін
жақсартады деп ойлайды. Бұл жағдайда әдетте тұтыну құрылымы, табысьар,
тауарлардың нарықта болуы сияқты басқа, бағалық емес факторлар
ескерілмейді.
Еліміздің халықтық шаруашылығында іске асырылатын ішкі функцияларымен
қатар, бағалар елдер арасында өзара есептеулердің (расчеты), сыртқы
төлемдердің, сауда келісімдерінің құралы ретінде сыртқы экономикалық
функциялар атқарады.
Өндірушінің сатудан түсетін түсімді ұлғайту үшін өнімнің сапасы мен
өндіріс көлемін үлкейтудегі қызығушылығына әсер ете отырып, бағалар
ынталандыру функциясын атқарады. Бұл әсер етудің механизмі өндірушінің
тауарлар мен қызметтер, өнімдер бағасымен байланысты кіріс пен табысты
ұлғайту мүддесі арқылы өтеді. Бұл функцияның бәсекелестік нарықтық және
дефициттік бәсекелессіз экономикада көрініс табуларының арасындағы
айырмашылық, бірінші жағдайда, өндіруші тауар көлемін, сапасын және бағаны,
ал екіншісінде-тек қана бағаны көтеруге тырысуында.
Нарықтық экономикада бағалар көптеген функциялардан босатылған (мысалы,
жоспарлық) және негізінен ақшалай мазмұнды іске асыратын нарықтық реттеуіш
және ынталандырғыш ретінде қолданылады.
Баға-объективті (әділ) категория, оның көлемі ақша айналымы, сұраныс пен
ұсыныс заңдарының әрекетіне байланысты.
Рынок механизмiнiң қызмет етуiнiң негiзi “сұраныс” пен “ұсыныс” болса, ал
сол сұранысты тудыратын басты фактор тұтынушылар iс-әрекетi болып табылады.
Рыноктық экономиканың ерекшелiгi де сол, онда сұраныс ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.