Естің процесстері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 11 бет
Таңдаулыға:

Ес!

1. Ес туралы жалпы ұғым.
2. Естің түрлері
3. Естің процесстері

Жеке тәжірибені игеруді үйрену деп атайды. үйренудің түрлерінің бірі
шартты рефлекстердің қалыптасуы. үйренудің толып жатқан түрлері бар. үйрену
естің арқасында жүзеге асады.
Ес дегеніміз – бұл орталық нерв жүйесінде өтіп жататын және жеке
тәжірибені жинақтап, сақтау және оны қайта еске түсіруді қамтамасыз ететін
процестердің жиынтығы. И.М.Сеченов (1-сурет) егер адам ес болмаса мәңгі
бақи туған қалпында қалар еді деп жазды. Ес болмаса, адамдар күнелткен
мақұлық болар еді, өйткені бүкіл түйсік аутаулылар, сыртқы дүние бейнесі
атаулының барлығы пайда болған сайын із-түссіз жоғалып кетіп отырар еді.
Есінен айрылған адамның қандай халде болатынын ми қызметі қатты
бұзылған науқас адамнан байқауға болады. Мұндай науқас өзінің кім екенін,
қайда екенін ұмытады, сол күні өзінің не істегенін білмейді, кітаптың бір
бетін қайта-қайта оқыса да мазмұнын жадында сақтай алмайды. Ол еңбек ете
алмайды, тіпті қарапайым дағдыны да игере алмайды. Жеке тәжірибесі
жинақталмағанда адам тіршілігінің кәдімгі өрісі бұзылып, мүгедек болып
қалады.

Естің физиологиялық табиғаты.

Физиологтар жануарларға тәжірибелер жасап дәрігерлер науқас адамдарды
бақылау арқылы естің үлкен ми сыңарларының белгілі бір бөліктерімен
байланысты екенін анықтады. Анализаторлармен байланысқан ми қыртысы
зақымданғанда естің арнаулы түрлері – есту, көрі, қимылдау және басқа
түрлері бүлінеді. Бұдан дыбысты, көру бейнесін, қимылды есте сақтап, оларды
қайталау процесі бұзылады. Ми қыртысының маңдай немесе самай бөліктері
зақымданған жағдайда ес толық нашарлайды. Сонда науқас информацияны жадында
тұтып, есінде сақтай алмайды әрі оны қайталай алмайды.
Осы заманғы түсінік бойынша ес процесіне қатысты ми бөліктері
нейрондардың тұйықтығымен байланысты .

Сеченов Иван Михайлович
(1829-1905)
Орыстың табиғат зерттеушісі, ойшыл – материалист, орыстың физиология
мектебінің негізін салушы, психологиядағы ғылыми жаратылыс бағытын құрған
ғалым.
(1-сурет)
Осындай тізбектерде айналып жүретін нерв импульстары нерв
клеткаларындағы биосинтез процестерін өзгертеді. Осының нәтижесінде ес
нышанының материалын сақтаушы заттар түзіледі. Кейбір биологиялық
әрекетшіл заттар синтезінің бұзылуы ес нышанының түзілуіне, демек, үйрену
процесіне кедергі жасайды. Информацияны есте сақтау үшін, оны біраз
қайталауға тура келеді. Мысалы, біз телефон нөмірін, өлең немесе математика
формуласын жаттап алу үшін саналы түрде бірнеше рет қайталаймыз. Соған
байланысты адамдарда, жануарларда естілік әрекеті болады.
Жануардың қоршаған ортадағы нәрселер мен құбылыстардың байланыс
заңдылықтарын байқап қалуға бейімділігі, сондай-ақ осы заңдылықтарды жаңа
жағдайға пайдалана білуі, оларды естілік әрекеті деп аталады.
Совет ғалымы Л.В.Крушинский нерв жүйесі неғұрлым көбірек дамыса,
естілік дәрежесінің де соғұрлым жоғары болатынын дәлелдеді. Нерв жүйесі
әсіресе адамда жоғары дәрежеде дамып, ойлау түрінде білінеді.
Естілік әрекет – бұл қоршаған орта жағдайына бейімделудің ең жоғары
формасы. Осының арқасында организм қоршаған орта жағдайының тез өзгеруіне
ғана бейімделіп қоймай, сол өзгерістерді алдын ала болжап, оларды өз мінез
– құлқына пайдалануды ескере алады.
Естілік әрекеті сөйлеуге де байланысты. Егер, бала сөйлеуді 5-6 жасқа
дейін үйрене алмаса, онда оның есі, ақыл-ойының дамуы да кешеуілдейді.
Орталық нерв жүйесі ми қыртысының қызметіне байланысты болып, есте
сақтау, есту дәм сезу рецепторлары үлкен ми сыңарларының қыртысына аралық
ми арқылы өтеді. Үлкен ми сыңарларының қызметі бұзылса адамдағы есте сақтау
қабілеттілігі нашарлайды. Естіліктің ми қызметіне байланыстылығы. (2-сурет)

Нерв жүйесі.

2-сурет.

Ми құрылысы.

(3-сурет). Ми қыртысының самай бөлігінде есту аймағы орналасады.
Демек, есте сақтау да есте аймағына байланысты. Егер адам құлақ пен
естімесе, оның есі, естілік әрекеті ақыл-ойы да дами алмайды. Ес – бұл көру
аймағына да байланысты. Егер, көре отырып, есте сақтап қалуымызда мүмкін.
Соң оны бірнеше жылдардан кейін қайта еске алуға болады. Дені сау,
психологиялық жағынан дамыған адам бір көрген, естіген нәрсесін 22 жыл есте
сақтай алады. Одан соң бірте-бірте естен шығып, ұмытыла бастайды.
Ми қыртысы біртұтас қызмет атқарады және адамның психикалық
әрекетінің материалық негізі болып табылады. Ес, сөйлеу, ойлау және мінез-
құлықты реттеу секілді ерекше психикалық әрекеттер

а)
3-сурет
үлкен ми сыңарларының қыртысына байланысты болады.

Үлкен ми сыңарлары.

б)
3-сурет
Кейбір психология кітаптары бойынша, - ес туралы жалпы ұғым:
Сыртқы дүние заттарры мен құбылыстарының адам миында сақталып,
қайтадан жаңғыртылып, танылып қайтадан жаңғыртылып, танылып ұмытылуын
бейнелейтін процесс естілік сақтау деп аталады. Ес бұл – күрделі психикалық
процесстердің бірі. Ес-есте қалдыру, қайта жаңғырту, тану, ұмыту секілді
процесстерден тұрады.
Естің физиологиялық негізін бір кезде И.П.Павловтың жүйке жүйесінің
пластикалық қасиеті туралы ілімімен түсіндіретін. Жүйке – жүйесінің
пластикалылығы дегеніміз – түрлі қозулардан қалған әсерлердің қайтадан
уақытша байланысқа түсе алу қабілеті. Уақытша байланыстардың тікелей
тітікендіргіштері әсер етпеген жағдайда да мида жасалынуы ойда бұрынғы
байланыстардан із қалып отыратындығын көрсетеді. Бірақ бұл жалпы долбар,
өйткені адам есінің мимен қалайша байланысты екендігі жөнінде ғылымда әлі
нақтылы деректер жоқ. Мәселен: ес құбылысының табиғатын зерттеуші
ғалымдардың бір тобы оны мидағы электр құбылыстарымен байланыстырса енді
бір зерттеушілер есті мидың кейбір клеткаларын бір сыдырғы зерттегенмен
естің бүкіл ми массасынан алатын орнын әлі де анықтай алмай келеді.
Бір нәрсені есте сақтау – оны байланыстыру деген сөз. Ес процесінің
негізісі болып табылатын байланыстарды психологияда ассоциация деп айтайды.
Ассоцияция ассоциатио деген латын сөзі болып, байланыс деген
мағынаны білдірдеі.
Егер бұрын бірнеше объектіні бір мезіглде немесе бірінен соң бірін
елестететсек не ойласақ бұлардың арасында байланыс пайда болады. Кейін
объектінің біреуін ғана елестетсек миымыз да оның қалған бөлігін тудыруға
себеп болады.
Ассоциациялық принципті алғаш рет ойлап тапқан грек ойшылы Аристотель
(б.э.д 384-322) болды. Аристотель ассоциацияларды тек тікелей елестетумен
байланыстырып психикалық әрекеттің қалған түрлерін (ойлау, қиял, ерік)
түсіндіруге бұл принципті қолданбады. Ғылымда тұңғыш рет ассоциация ілімін
шартты рефлекс теориясымен дәлелдеген, осы негізде көптеген психикалық
процестердің табиғатын түсіндіруге болатындығын көрсеткен ұлы орыс ғалымы
Иван Петрович Павлов (4-сурет) болды. И.П.Павлов психологияда ассоциациялар
деп аталатын құбылыс ми қабығында екі қозу процесінің қабаттасып келуіне
байланысты пайда болып сан рет қайталаудың нәтижесінде бекіп отыратын
уақытша байланыстар, екенін түсіндірді. Ұлы ғалым бұл туралы былай деп
жазды. Уақытша жүйкелік байланыс жануарлар дүниесінде де біздің өзімізде де
байқалатын жан-жақты физиологиялық құбылыс. Сонымен қатар, ол түрлі
әрекеттерден, әсерлерден құрылса да немесе әріп, сөз әлде ойдан құрылса да
психикалық құбылыс болып табылады.
Павлов Иван Петрович
(1849-1938)
СССР ғылым академиясының академигі И.П.Павлов адамның жоғары дәрежелі
нерв қызметі физиологиялары бойынша зерттеулер жүргізіп, әлемге даңқы
кетті.
4-сурет
Оны психологтар ассоциация деп атады. Ассоциациялардың Аристотель
заманынан белгілі болған үш түрі бар. Олар: іргелестік, ұқсастық және
қарама-қарсылық ассоциациялары. Бұл ассоцияциялар жөнінде И.П.Павлов былай
деді:
Шартты байланыс ... бұл сірә біздің бір мезгілдік ассоциация
дейтініміз болса керек. Шартты байланыстардың генерализациясы ұқсастық
ассоциациясы дегенге сәйкес келеді. Шартты рефлекстердің анализі мен
синтезі сайып келгенде ой әрекетінің негізгі процестері мен мәні бірдей
нәрсе.
Аристотель ойлап тапқан ассоциялардың табиғатын былайша түсіндіруге
болады:
1. Іргелестік ассоциациясы бойынша бір зат жөніндегі елес өзімен бірге
оған қатысы бар екінші затты қоса туғызады.
Мәселен: Кремль ұғымы, қызыл алаң ұғымын, көктем туралы ұғым, шөп туралы
ұғымды туғызуы мүмкін.
2. Ұқсастық ассоциациясынан нәрсенің, көріністің бейнелері өздеріне
ұқсас образдарды еске түсіреді, яғни бір зат жөніндегі елес сол затқа
қандай болса да ұқсастығы бар екінші затты елестетеді. (Мәселен,
толқынның шуы, адамның самбырлаған сөзін).
3. Қарама-қарсылық ассоциациясында бір зат туралы елес оған қарама-қарсы
екінші затта не құбылысты еске түсіреді.

Естің түрлері

Адамда нені жаттау қажеттігіне қарай есті 4 түрге бөлуге болады:
1. Қимыл есі – тұрмыстық, спорттық және еңбек дағдысына, жазбаша сөзге
үйрену қимылына негізделеді.
2. Бейнелеу есі – адамның бет - әлпетін, табиғат көрінісін, қоршаған орта
жағдайын, оның иісі мен дыбысын, музыка әуенін есте сақтап, оларды
қайталауға көмектеседі. Бейнелеу есі әсіресе жазушы, артист, суретші,
музыканттарда жақсы дамыған.
3. Эмациялық ес – адамның күйзелген ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.