Исламдық мәдениет әлемінің қалыптасу ерекшеліктері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 10 бет
Таңдаулыға:

Исламдық мәдениет әлемінің қалыптасу ерекшеліктері

Тарихи жадыға тиеселі адамзат тарихының өн бойына көз жүгіртер болсақ,
онда діндарлықтың адамзат тарихын басынан аяғына дейін толық қамтып
жатқандығын көреміз. Қаншама рет діннің ақыры келді деген сөз айтылса да ол
қазірдің өзінде әлемдік өмірдің негізгі қалыптастырушы факторларының бірі
болып табылады. Діннің халықтар өміріндегі алатын орнының зорлығы
соншалықты діндердің негізін түсінбей жатып сол діндерді ұстанатын
халықтардың мәдениеті туралы толық көзқарас қалыптастыру мүмкін емес. Дінді
сипаттау оңай жұмыс емес. Біздің ойымызша, діннің анықтауыш қызметі оның
әлеуметтілікті қалыптастыруында, яғни адамдар қарым-қатынасын реттеуде
болса керек. Өйткені тіпті религия, сөзінің этимологиялық бастапқы
мәнінің өзі де біріктіру, байланыстыру, қатынасты қалыптастыру
дегенді білдіреді. Дін адамдардың бірлестігін және ұйымдастығын
қалыптастырушы идеологиялық механизм. Діннің мазмұны әлеуметтік мәні бар
негізгі құндылықтарды қасиетті деп танудан тұрады.
Мәдениеттегі діннің рөлін әрбір мәдениеттің жүйе құрастырушы факторы
деп анықтауға болады.
Дін — қоғамдық құбылыстардың ішіндегі ең күрделісі. Діннің мән-
мағынасын қаншама ғұламалар ашып көрсетуге талпынған болатын. Дін жөнінде
жазылған мақалалар, ғылыми еңбектер саны некен-саяқ. Дегенмен діннің
бастауы мен тұңғиық терең мәні ел көзінен тасада қалып қойды. Қорқыныш-
үрей де, сүйіспеншілік те, ата-бабаларды қастерлеу де және т.с.с. да діни
сенімнің өз алдына жеке тұрған бастауы бола алмасы анық. Дінге нақты және
бір мағыдалы анықтама берем деу өте қиын. Егер религия — (дін) терминіне
келер болсақ, латын тілінен дәлме-дәл аударғанда байлау, екінші қайта
оралу дегенді білдіретін көрінеді.
Цицерон шығармаларында религия сөзі халықтың тұрпайы соқыр сеніміне
қарсы қойылған ұғым ретінде пайдаланылады. Бұдан шығаратын бірден-бір
тұжырым, дін деп кез-келген сенім түрін айтпайды тек, адамды қасиетті,
мәңгілік, тапжылмас құндылықтармен байланыстыратын сенім түрін айтады.
Сенім — діннің негізін қалаушы фактор, оның субстанциясы. Сенім қарым-
қатынас, байланыс сынды ұғымдармен астарлас жатыр. Мен құдайға сенемін
деп айту үшін адам өзін сол құдаймен байланыста сезінуі қажет, оған бүкіл
жан-тәнімен бет бұруы керек. Сенім белгілі бір мағынада өзін-өзі тәрк
етуді, өзін құрбандыққа шалуды білдірері де анық. Құрбандық деп қандай да
болмасын тілек үшін белгілі бір құн төлеу қажеттілігін сезінуден туындаған
дүниені, іс-әрекетті айтады. Адам әлеуметінің ең көне рәсімі — құрбандық
шалу рәсімі.
Құрбандық не мақсатпен шалынады, оның жөні неде және т.б. деген
көптеген сұрақтар туады. Бірақ бұл жерде дінді анықтаудағы қиыншылықтар
сияқты көп бөгетке тап боламыз. Бірақ осында көпшілікке белгілі, қалыптасып
қалған көзқарас та жоқ емес — ол бойынша діни наным-сенімдердің қоғамды
реттеушілік функциясы алдыңғы қатарға шығарылған. Басқа сөзбен айтар
болсақ, ол көзқарас діннің де, сенімнің де қоғам-тудырушы рөлін анықтағысы
келетіндігі айғақ.
Адам ұжымдары қақтығыссыз өмір сүре алмайды. Адамдардың алғашқы
бірлестіктері зорлық-зомбылықсыз, бәрінің бәріне соғысынсыз (Т. Гоббс)
болып көрген де емес. Бастарын біріктіре тұра, бір-бірімен қауымдаса тұра
адамдар бөлінісіп, ыдырасып та үлгереді. Мұндай қиын-қыстау кезеңде
адамдардың жағымсыз қасиеттерін — қанды жауыздық құмарлығын өзіндік бір
жолға салып, оның қарқынын басатын бірден-бір құрал ретінде құрбан шалу
қарастырылады. Яғни діннің бір негізгі көрінісі болып табылатын құрбан шалу
әрекеті қоғамды дезинтеграция, бытыраңқылықтан сақтайтын механизм болып
табылды. Сол сияқты діннің өзінің бойынан да осы қасиетті кездестіреміз,
яғни дін де адамдар арасындағы қиратушы зорлық-зомбылық күштеріне кері
әрекет етіп, әлемге тыныштық, келісім, жақсылық әкелуді мақсат тұтады.
Дцамдар бүкіл адамзат тарихы барысында өмірден тұрақтылық, өзгерместік,
мәңгілік пен қасиетті іздеп келеді. Әртүрлі діндер осы ізденістердің жауабы
деп түсінсек те болғандай. Дін адам Жанынан туындайтын дүние, ол өзінің
мазмұнын кеп түрлі нәрседен жинақтайтын болғандықтан өз ретінде адам
өмірінің кептеген салаларын тәртіптеуші нормативті құрылым болып табылады.
Дін адам жан-дүниесінің талап-талпыныстары мен арман-мақсаттарының
тоғысу нүктесі бейнесінде адам өмірінің толық-қандылығын танытатын
категория ретінде де қарастырылады.
Дін деп адамлардын қасиетті байланысты іздеу және табу барысында қол
жеткізетін бірлестігінің тұрақтылығын қамтамасыз ететін методологиялық
механизмді атайды. Діннің негізінде рәсім түр. Рәсім деп жеке тұлғаның
әлеуметтік іс-әрекетін қатал қадағалаушы ережелер жиынтығын айтады. Өкімет
пен азаматтық қоғам институттары пайда болмай тұрып-ақ рәсім адамдар
арасындағы қарым-қатынастарды реттеп, қоғамдық тәртіпті сақтауға болысқан.
Дамыған діндердің ортақ мүддесі — қақтығыссыз, кикілжіңсіз өмір сүру.
Бір құдайға табынушы діндердің алғашқысы — иудаизмнің өзінде қауымдастар
арасындағы жанжалды бүкіл көпшілік алдында ортақтаса шешу принципі қабыл
алынған болатын. Діни бірлестік бұл жерде қауым арасында үйлесімді тіршілік
етуді көздейтін және бейбіт-тыныш өмір сүрудің кепілдігі бола алатын
дәрежеде көрсетілген. Дін — бейбіт өмірдің субстанциясы. Дін арқылы
көпшілік арасында кең танымал бейбітсүйгіштік идеясы тарайды.
Жалпы қандай да болмасын қауымның тұрақты әрі үзіліссіз, ұдайы дамуының
және қызмет етуінің түпкі себебі сол қауым мүшелерінің әлеуметке лайық,
мақсат-мүделлі іс-әрекетіне көп байланысты екендігі кімге де болса
түсінікті нәрсе. Адамның жалған өмірінің шеңберінен тысқары орналасқан
қандай да бір түпнегіздер табу — діннің болмыс етуінің алғы шарты.
Қоғамдағы адамның алдында көптеген өмірлік маңызы бар сұрақтар туары рас,
ал енді оның шешімін құдайға деген сенімсіз, дінсіз табу қиынға соғады,
әлде тіпті де мүмкін емес деуге болады. Ол мәселелер мәңгілік мәселелер
және де ол адам болмыс-бітімінің айрықша ерекшелігін құрастырады да.
Сондықтан да діннің қай кезеңінде болмасын, қандай қоғам типінде болмасын
алар рөлі ерекше.
Бастапқыда дін өкіметпен, мемлекетпен тығыз байланыста өмір сүрді.
Мысалы, қола дәуіріндегі көптеген мәдениеттерде саяси және рәсімдік немесе
діни қызметтерді бөліп жару өте қиын болатын. Көне шығыс өркениеттерінде
діни ұйымдар мемлекеттік басқару ісіне тікелей араласатын еді. Бұндай күйді
біз орта ғасырлық Еуропа тарихынан да кездестіреміз. Еуропада тек Жаңа
Дәуірдегі ірі рухани теңкерілістен кейін ғана жағдай мүлдем басқаша болып
өзгереді. Қайта Өрлеу, кезеңінен басталған өзгерістер нәтижесінде еуропалық
қоғамдық-мәдени өмір шіркеу қарамағынан, оның қатал бақылауынан бірте-бірте
босана бастайды. Бұл процесс реформация нәтижесінде жылдамдап, қарқын
алады. Мәдениеттің зайырлылық принципіне өтуі саяси-қоғамдық және
экономикалық құндылықтардың пайдалану аясының кеңеюімен, ғылыми зерттеулер
мен техникалық шығармашылықтың қарқынды дамуымен етене байланысты жүріп
отырды. Қоғамның, жеке адамның дін ықпалынан айырылуы шіркеудің өкіметтен,
мемлекеттен шеттеуіне, соның нәтижесінде оның саяси құрылымдар қатарынан
жеке бастың еншілігіне қарай ығысуына, яғни мемлекеттен азаматтық қоғам
аясына ауысына әкеліп соқты.
Батыс адамзаты өкімет билігінің заңға негізделген легалды түріне көшкен
сәтте Шығыста әлі де болса сакралды (қасиетті) және профанды (қарапайым
күнделікті), діни және зайырлы бастамалардың біте қайнасып жатуы көзге
ұрады. Соның айғағы ретінде исламдық әлем мен қытайдың ұлы мәдениеттерін
мысал ете кетуге болады.
Христиан және буддизм дінімен салыстырғанда дүние жүзілік діндердің
тағы бірі — ислам адамдардың күнделікті тіршілігіне көп араласады.
Сондықтан болар исламда дін мен саясаттың, діни ұйымдар мен мемлекеттік
органдардың байланысы тамырын тереңге жайған.
Ислам мен оның өкімет билігі құрылымдарымен ара қатынасын байыптау
Қазақстандағы дін мен азаматтық қоғам мәселесін қарастырғанда қажет болады.
Қазақстан Республикасының ата заңы — Конституциясы бойынша дін мемлекеттен
алшақ бөлінген, ол дегеніміз жоғарыда аталғандардың әрқайсысы өз алдына
өзінің қызметтерін атқарады әрі бір-біріне кедергі етпейді деген сөз.
Біздің республикамыздың азаматтарының қандай дінді ұстанам деуі, яғни, ар-
ождан еріктілігі Қазақстан Республикасының Конституциясына, Азаматтық
Кодексіне, Қазақстан Республикасының діни бірлестіктер және дін тұту
еркіндігі туралы Заңдарына негізделеді.
Қазақстан Республикасында заң жүзінде бекітілген шіркеу-мешіттің
мемлекеттен бөлінуі діннің мемлекетке ешбір етер ықпалы жоқ дегенді
білдірмесе керек. Қандай да болмасын мемлекет азаматтардан тұрады, ал
олардың өзіндік наным-сенімдері, соның ішінде діни наным-сенімдері бар
болатын болса, онда мемлекет те өзін толығымен діннің ықпалынан тысқарымын
деп сезіне алмайды. Діни факторды ескермей маңызды әлеуметтік процестерді
қарастыру және олардың мәселелі тұстарын шешу мүмкін емес екеннін бүгінде
елдің бәрі мойындайды.
Дін елдін бәріне, көпшілікке түсінікті түрде адамзат тарихының мәні мен
ерекшелігі туралы сүрақ қояды, адамшылық идеясын алға тартады,
адамгершілікті тұлға, ар-ождан, ұят туралы көзқарастарды қалыптастырады. Ол
тек адамның сыртқы қылығы мен іс-әрекетін ғана реттеп, бағыттап қоймайды,
сонымен қатар ішкі дүниесін жасайды, адамның Мейірімділік, Махаббат және
Шындыққа деген сенімі мен үмітін қалыптастырады.
Қазіргі таңда әлемде бар діндердің қайсысымен болсын әлсіз байланысқан
адам бүгінгі таңда әбіржу үстінде — ол не өзінің заң беруші ақыл-ойына, не
ұлы пайғамбарлар мен адамзаттың ұлы ұстаздарына сенуі керек. Біздің
замандас жоғарыда аталғандардың қайсысын таңдап алғанына қарамастан діни
қажеттіліктің өзектілігі азаймайды, кемімейді. Діни қажеттіліктер әсіресе
қоғамдық қарым-қатынастардың күрт өзгеріске ұшыраған, түбегейлі жаңашыл
бағыт ұстанған қиын-қыстау өтпелі кезеңдерінде өте ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.