Күріш тұқым шаруашылығы

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 7 бет
Таңдаулыға:

Күріш тұқым шаруашылығы
Е.П.Алешин, В.П.Конохова.
Краткий справочник рисовода.

М.:Агропромиздат, 1986.

1. Бастапқы тұқым шаруашылығы
2. Өндірістік тұқым шаруашылығы
3. Тұқымдық егістіктер агротехникасы
4. Күріш тұқымын бастыру, алғашқы өңдеу, сақтау.

Күріш. 1, 2-түптену және сүтте-ніп пісу кезеңіндегі өсімдіктер; 3-
масақша;
4-аналық гүл; 5- ауа өткізгіш ткань (аэренхима); 6- қытай-жапондық топтың
сепсебасы, масақшасы және дәні; 7-үнді тобының сепсебасы, масақшасы және
дәні.

Күріштің бастапқы тұқым шаруашылығын оригинаторлар және аттесатталған
тұқым шаруашылықтары жүргізеді. Олар жоғары репродукциялы және элита
тұқымдарын өсіріп белгілі бір аймаққа сатады және күріш өндіретін
шаруашылықтарға консалтингтік көмек көрсетеді.
Масақты дақылдардың бастапқы тұқым шаруашылығы жүйесі толығымен
қайталанады.
Қазақстанда аудандастырылған күріш сорттары: Авангард, Алтынай, Арал
202, Златый, Қарақалпақстан, Кубань-3, Краснодарский 424, Лазурный, Лиман,
Мадина, Маржан, Опытное, Пак-Ли, Солнечный, Уз Рос 7-13, Уз РОС 59, Уш-
Тобинский.

Өндірістік тұқым шаруашылығы аттестатталған тұқым шаруашылықтарында
жүргізіледі. Олардың міндеттері: күріштің жоспарлы егістік көлеміне
жеткілікті, сорттық және егістік көрсеткіштері жоғары тұқым өндіру.
Жоғары сапалы тұқым өндіру жүйесі:
- сұрыптау питомниктері;
- тұқымдық питомниктер;
- алдын ала көбейту питомниктері;
- суперэлита, элита питомниктері;
- бірінші, екінші және үшінші репродукция егістіктері.

Бірнеше қайтара сепкеннен кейін күріш тұқымының сапасы күрт төмендеп
кетеді, сондықтан 3 жылда бір рет сорт жаңарту жұмыстары жүргізіліп
отырады.
Жаңа, элита немесе бірінші репродукциялық тұқымдар, көбею коэффициентін
ескере отырып, барлық егілетін егістік аумағының 10%-на егіледі

Тұқымдық егістіктер агротехникасы.
- алғы дақылдар: көп жылдық шөптер, екпелі сүрі жер, күріш егістігіне
енгізілген жаңа жерлер. Тұқымдық егістіктер үшін тұзды жерлер мүлдем
жарамсыз;
- жоғары сапалы тұқым: 1-ші классқа (өнгіштігі 95%-дан жоғары) сорттық
тазалығы 1-ші категорияға жататын;
- себу мезгілі: жердің 3-5 см тереңдігі 14-160С қызған кезде
- тұқымды себуге даярлау: себуге 3-5 күн қалғанда ауамен қыздырып
өңдеу, себуге 2-3 апта қалғанда ауруларға қарсы химиялық өңдеу
- себу мөлшері: сортқа байланысты 4,5-6,0 млнга өнгіш дән. Элита
көбейтілетін егістіктерге 4-5 млнга өнгіш дән себіеді.
Жақсы толысқан тұқымдар гектарына 3,0 млн мөлшерінде 30,0 см
қатараралықпен себіледі.
Күріштің тұқымдық егістіктері минералды қоректік заттармен толығынан
қамтамасыз етілуі керек
Өсіріп баптау технологиясы. А л ғ ы д а қ ы л. Күрішті бір орынға
екі, әрі кетсе үш жылдан артық егуге болмайды, өйткені топырақ батпақтанып
және сортаңданып кетеді. Сондықтан күрішті суда өспейтін жақсы алғы
дақылдардан кейін орналастырудың үлкен маңызы бар. Сонымен қатар,
топырақтың ауа режимі бұзылады, анаэробты процесс жүріп, алюминий, темір
металдарының шала тотықтары пайда болады, сөйтіп, күріштің өсуіне зиян
келтіріледі. Ғылыми-зерттеу мекемелері мен алдыңғы қатарлы шаруашылықтардың
тәжірибесі күріштің ең жақсы алғы дақылы жоңышқа екенін дәлелдеді. Одан
кейінгі алғы дақыл жоңышқа қыртысының аударылған алқабы. Күріш ауыспалы
егісіне екпе немесе таза сүрі жер енгізген дұрыс, одан кейін күрішті бір-
екі жыл егуге болады. Сүрі жерлерге екпе ретінде ас бұршақ, үрме бұршақ
немесе беде егіледі.
Қазақстанда негізінен күріштің 7 танапты ауыспалы егісі игерілген.
Ондағы дақылдар келесі тізбекте орналасады: 1, 2-ші танаптар жоңышқа 3, 4-
ші танаптар-күріш, 5-ші танап екпе немесе таза сүрі жер кейде сүрлемдік
жүгері, 6-7-ші танап-күріш.
Т ы ң а й т қ ы ш қ о л д а н у. Суармалы жерлерде егілетін астық
дақылдарының ішінде күріш қоректік заттарға ерекше талап қояды. Тыңайтқыш
колдану басқа дакылдардан гөрі күріштің өнімінің артуына көбірек әсерін
тигізеді.
Бір тонна астығы мен сәйкес мөлшерде сабан өнімін түзу үшін күріш 22-25
кг азот, 10-15 кг фосфор және 30-35 кг калий пайдаланады. .
Күріш қоректену үшін минералды элементтер топырақта жетіспесе оның
өнімі азаяды, әсіресе азоттың жетіспеуі күрішке көп әсер етеді: фотосинтез
процесінің өнімділігі төмендейді, өсімдік сарғыштанып, туптенуі нашарлайды.
Азот күрішке вегетациялық кезеңінің барлық сатысында қажет. Алайда, бір
өлшем құрғақ зат түзу үшін күріштің бұл элементті ең көп кабылдайтын
мерзімі-көктеу мен түтік шығару аралығы.
Күрішке фосфор элементі де жан-жақты әсер етеді. Бұл элемент топырақта
жетіспеген жағдайда өсімдікте ақуыздың синтезделуі нашарлайды, жапырағы
жарылады, тамырлары нашар өседі, түптену кешігеді, щашақ басының көлемі де
кішірейеді. Күрішке фосфордың алғашқы кезеңінде (көктеу) жетіспеуі, оның
жақсы жетілуіне кедергі келтіреді, ал кейінірек берілген фосфор оның орнын
толтыра алмайды. Сондықтан күрішті фосформен бастапқы кезде камтамасыз ету
керек. Күріштің басқа дақылдардан өзгешелігі ол суда еритін фосфор
қосылыстарымен қоса қиын еритін фосфор, калий, темір тұздарын жақсы
сіңіреді.
Басқа қоректік элементтерге карағанда күріш топырақтан калийді көбірек
алады, әсіресе түтік шығару кезеңі басталарда калийді көп керек етеді.
Сондықтан күрішті осы мерзімде калиймен камтамасыз етсе, солғұрлым тез
жетіледі.
Барлық тыңайткыштардың ішінде күріш өніміне неғурлым көбірек әсер
ететін азот тыңайтқышы. Қызылорда облысының шалғынды-батпақ топырағында
азоттың жеке өзін қолданғанда күріш өнімі 70%-ға артқан.
Күріш суда өсетін болғандықтан топырақтан азотты аммоний ионы түрінде
сіңіреді, сондықтан күрішке аммоний сульфаты мен мочевина сияқты азот
тыңайткыштары жақсы әсер етеді.
Азот тыңайтқышының мөлшері көбейтілген сайын күріштің өнімі де арта
түседі. Алматы облысының Ақдала өнірінде жүргізілген ғылыми жұмыстардың
корытындысында ең жоғары өнім гектарына 210 кг азот бергенде алынған.
Азот тыңайтқышының мөлшері алғы дақылға да байланысты өзгереді. Қазақтың
егіншілік ғылыми-зерттеу және Қазақтың күріш ғылыми-зерттеу институттарының
деректері бойынша шалғынды-батпақты және боз топырақтарда үшжылдық
жоңышқадан кейін егілетін күріш үшін 60-90 кг, үшжылдық жоңышқадан соң
үшінші жылы егілетін күрішке 130-150 кг азот беру тиімді екені анықталған.
Күрішке баяу сіңірілетін азот тыңайтқыштарын (мочевинді-формальдегидті)
қолданудың маңызы зор. Бұл тыңайтқыштар кұрамындағы азотты өсімдік 2-3 жыл
пайдаланады. Сондықтан баяу сіңірілетін тыңайтқыштарды көп мөлшерде (2-3
жылдық мөлшерін) сүдігер жыртар алдында бірден беру керек.
Күрішке органикалық және жасыл тыңайтқыштарды қолдану оның өнімін
едәуір арттырады. Жасыл тыңайтқыш ретінде асбұршақ, сиыр жоңышқа, май
бұршақ сыяқты дақылдарды пайдаланады. Күріш ауыспалы егісінде органикалық
тыңайтқыш (көң) мелиоративті танапқа гектарына 20-40 т есебінде беріледі.
Алайда, күріш ауыспалы егісінде әрбір танаптың құнарлылығын реттеу үшін
және дақылдардың өнімділігін арттыру үшін минералдық, органикалық
тыңайтқыштарды ұштастырып пайдалану керек.
Қазақстан жағдайында күріш өсімдігінің азот пен күл элементтерін ең көп
пайдаланатын мерзімі үш-төрт жапырақ салғаннан бастап тутіктенуге дейін, аз
пайдаланатын кезі гүлдену, әсіресе дамуының соңғы кезеңі болып саналады.
Осыған байланысты көң мен фосфор, калий тыңайтқыштарының жылдық мөлшерін
түгелдей сүдігер жыртар алдында немесе күрішті себер алдында, ал азот
тыңайтқышын үш бөліп беру керек (30%-ын себер алдында, 30%-ын 3-4 жапырақ
пайда болғанда, 40%-ын түптену кезінде).
Минералды тыңайтқыштарды (азот 50-70 кгга, фосфор 100 кгга) негізгі
тыңайтқыш ретінде енгізу үшін тұқым себер алдындағы культивациялау кезінде
РТТ-4,2, 1-РМС-4 машиналарымен шашып ЛПЛ-10-25, БДТ-7 құралдарымен
топырақтың 10-12 см тереңдігіне сіңіреді.
Егісті азот тыңайтқыштарымен үстеп қоректендіру АН-2 ұшағымен немесе КА-
26 машинасымен, соңғы кезде делтоплан арқылы күріштің 3-4 жапырағы пайда
болған кезде жүзеге асырылып жүр, ал қажет болған жағдайда, екінші үстеп
қоректендіру өсімдік 6-7 жапырақ жайған кезде жүргізіледі.
Қазақтың күріш ғылыми-зерттеу институтының деректері бойынша, оның алғы
дақылына байланысты егістікке минералды тыңайтқыштар енгізудің тиімді
мөлшері мынадай: көп жылдық шөптер қыртысынан кейін 3 ц аммоний сульфаты, 5
ц суперфосфат, көп жылдық шөптердің екінші айналымынан кейін -гектарына 5-6
ц аммоний сульфаты, 4 ц суперфосфат, ал үшінші жылы күріш егілген жерге
гектарына 7-8 ц аммоний сульфаты, 4-5 ц суперфосфат беріледі.

Топырақ өңдеу. Күріш өсіруді механикаландыру үшін инженерлік суару жүйесін
жасау керек. Суару жүйесінің басты элементі - атыз. Оның көлемі 2-3 гектар.
Суды танапта ұстап тұру үшін танапты айнала топырақ үйіндісімен қоршайды.
Танаптың негізгі бөгеттері биіктеу болып бірнеше жылға жасалады, көлденең
бөгеттері аласалау, биіктігі 30—40 см, бұлар әр күз сайын жаңартылып
отырады. Жал аралығындағы жерді атыз деп атайды.
Атыздың ені 20 м, ұзындығы 700-1500 м болғаны дұрыс. Су бас арықтың екі
жағынан бірдей жіберіледі.
Әр атыздың ұзын бойына, бас арыққа қарама қарсы тереңдігі ең кем
дегенде 0,7 м арық қазылады. Ол негізінен егістік бетіндегі артық суды
ағызып жіберуге арналады. Су бас арықтан атызға және одан қашыртқы арыққа
ашып-жабатын қақпағы бар құбырлы тоспалар арқылы ағып барады.
Күріш танаптарының топырағын өңдеу көбінесе алғы дақылдарға байланысты.
Көп жылдық шөптер ұлтанын өңдеуді, көктемде бірінші орымнан кейін немесе
өсімдік биіктігі 8-10 см-ге жеткен кезде, күрішті себер алдында 7-8 см
тереңдікке дискілі БДТ-2,8, БДТ-4,0 ауыр тырмаларымен бастаған қолайлы.
Топырақ құнарлығын көп жыл бойы тиімді ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.