Чжоу Эньлайдың революциялық қызметі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 38 бет
Таңдаулыға:

Жоспары
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .3-8
1-тарау.Чжоу Эньлайдың революциялық қызметі
1.1. Чжоу Эньлайдың саяси
портреті ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..9 -13
1.2. Вампу әскери мектебінің
құрылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...14-18
1.3. Біріккен майданның
құрылуы ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 16-19

2-тарау.Чжоу Эньлай мемлекет төрағасы.
2.1. Ч.Эньлайдың мемлекеттік және саяси
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...20-25
2.2. Ч.Эньлайдың дипламаттық
рөлі ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .26-56

Қорытынды ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... 56-59

Пайдаланған
әдебиеттер ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ...60-61

КІРІСПЕ
Бұл тақырыпты алуымыздың негізгі себебі бүгінгі таңда дүниежүзінің
терезесі тең елдерінің қатарына ұзақ жылдар бойы антиманжурлық,
антиимпериалистік және революциялық күрес жолымен жеткен Қытай Халық
Республикасының мемлекет болып құрылуына ат алысқан революционер, мемлекет
қайраткері, дипломат Чжоу Эньлай еңбегін көпшілік қауымға таныстырғымыз
келеді. Қазіргі кезде өз егемендігін қолына алған Қазақстан 70 жылдан аса
советтік империяның бұғауында болып келді. Ал Қытай елі соңғы 100 жылда
әсіресе 19-ғасырдың соңы 20-ғасырдың басында Шығыста шиеленіске түскен
елдің бірі болды. Мұны Қытай революционер қайраткері Чен Бо-да: "Қытай
халқы өз еліне басқыншылық еткен барлық елдермен соғысты. Қытай жері
революциялық күрес ең ұзақ уақыт жүргенжер" - деп жазды.[1]
В.И.Ленин: "Қытай халқы ғасырлар бойы жаншып келген құлдығына бас
ұрмай, бостандық пен теңдігін армандап қана қоймай, Қытайдың қанаушыларына
қарсы күреске шықты"-деп көрсетті.[2]
Қытай - көп ғасыр бойы манархиялық дәстүр сақтаған, шаруалар қауымы
әліде жойылмаған, жартылай отарлық ел болды.
Қытай пролетариатының күреске шығуының да негізгі себебі осы болды.
Халық манжурлық және өз жеріндегі феодалдық қанауда болды. Жұмысшылар
өнеркәсіп орындарында ұсталды. Деревнядағы кедейлер қанаушылыққа ұшырады.
Осындай себептен Қытай еңбекші бұқарасы революциялық күреске араласып,
әскери күшке айналды. Олар комунистік партиясын құрды, ол партия Қытай
революциясында жетекші роль атқарды. Қазіргі кезде ҚХР-да Қытай
революциясытуралы көптеген зерттеулер мен мақалалар, бұрын бұл салада
ғылыми талдау аз жасалынған жаңа материалдар, сонымен қатар Қытай
революциясындағы сол кездегі басшы қайраткер ролін ашу қолға алынды. Арада
пікірталас пайда болды. Мұны Батысгерман тарихшысы Т.Шидер сөзімен
айтқанда: "Тарихтың жекелеген фазалары соңғы бөлшектеріне дейін
түсіндірілсе де тарих жұмбақ күйінде қала береді. [3]
Тарихи әдебиеттердің бір бөлігі, әсіресе 1979-1981 жылдардағы
"мәдени революция" кезіндегі Қытай коммунистерін ақтауға байланысты саяси
компаниялардың мақсаты "мәдени революция", кезіндегі тарихи оқиғадан алыс
тұрушылықтан бас тарту болды. Бұл Қытайдағы революцияляқ қозғалысты жаңаша
түрде қарауды талап ететін орын.
Соңғы кезде Қытайда "Қытай комунистік партиясының тарихы" туралы
лекция жарық көрді. Оны Шанхай, Пекин, Цзимин, Ханчжоу сияқты ірі оқу
орындарының орталықтары дайындады.
Бұл революция және оның жетекшілерінің тарихы туралы концепция негізгі
3 кезеңнен тұрады:
1. ҚКП-ның Орталық комитетінің 3-пленумы аралығы.
2. УІ пленум мен 12-сьезд аралығы.
1981ж. шілде-1982ж қыркүйек
3. Қытай комунистік партиясының 12-сьезінен кейінгі кез.
Бірінші кезеңнің ерекшелігі "мәдени революция" кезін ғана сынға
алушылық емес, сонымен бірге бір жақты пікірде болған 50 жылдардағы
көзқарасты қайта қарау. Мұның ең бір шарықтау кезі 1980 жыл және 1981
жылдың бас кезі. Бұл кезде Қытай тарихшыларының көп жылғы еріксіз
үндестіктерін жеңіп, тарихи шындыққа бет бұру болды.
Орыс тарихшысы А.И.Данилов: "Тарихи әлем-оқиғаларға толы әлем. Олар
жоқ жерде өзгеріс, қозғалыс, даму тіпті тарихи шындықта жоқ" - деп
жазды.[4]
Шындығында, Қытай революциясының жеңісі дүниежүзінде халқы жағынан көп
қоныстанған Қытай елінің көп жылдар бойы күреспен жеңіп алған бостандығы
болды. Қазан революциясынан үлгі алды.
Соңғы жылдары Қытай революциялық қозғалысындағы комунистік партия
жетекшілерінің ролін ашу үшін Батыстың прогрессивті тарихшылары қолға алды.
Ол Франсуз тарихшысы Жан Шэно, Итальян тарихшысы Энрика Пишел және
басқалары.
Орыс тарихшылары Қытай революциясын үш кезеңге бөлді: 1903-1917:, 1917-
1927:, 1928-1949:
Бірінші кезеңді буржуазиялық деп сипаттауға болады,оның қозғаушы күші
болып антициндік, антимонархистік 1911-1913ж Синхай револютциясы болды.
Екінші кезең буржуазиялық-демократиялық деп аталды. Бұл кезең халық
белсенділігі артты, оның шарықтау шегі 1925-1927ж, бірқатар әлеуметтік
мәселені алға қойған жаңа типті өкімет әкелді.
Үшінші кезең революциялық процесс буржуазиялық қоғамды төңкерген,
капиталистік жолдан шыққан уақыт болды. Әр кезеңнің өз алдына қойғанмақсаты
болды. Революцияның соңғы кезеңі халықтық-демократия-лық сипат алды. Бұл
"халықтық-демократиялық өкімет" түсінігі біздің қоғамымызда әр түрлі
пікірге тап болды.
Орыс тарихшылары В.И.Гунин мен А.В.Милек - сетов: "Бұл революция
демократиялық ревалюция" - деп жазады.[5]
Ал, тарихшы В.Ф.Ли "Социальная революция и власть в странах востока"
еңбегінде: "Халықтық демократияның пайда болуы социалистік Қайта құрудың
алғышарты" - деп түсіндіреді.
Менің пікірімше бұл революция халықтық-демократиялық революция. Осы
революцияда өз елінің ұлттық тәуелсіздігі үшін күрескен революционер,
мемлекет қайраткері, дипломат Чжоу Эньлай өмірі мен қызметі Қытай халқының
ұлт-азаттық қозғалысымен тығыз байланысты.
Ч.Эньлай - өмірінің соңына дейінсовет халқының шынайы досы болды.
Академик, қытайтанушы С.Л.Тихвинский: "1919 ж 4-май қозғалысынан бастап
1976 ж өмірінің соңына дейін 60 жылдан аса уақытта Қытайдағы ХХ ғасырдың
барлық оқиғалары Ч.Эньлаймен бірге өтті" - деп жазады. [6]
Кеңес тарихшылары да, қытай тарихшылары да Ч. Эньдайдың сыртқы
саясаттағы көзқарасы, өз отанының ішкі саясатындағы рөлі туралы осы күнге
дейін монография, журналдық статья өте аз жазғанын айту қажет.
Осы жұмысты жазу барысында қажетті мағлұматтарды академик
С.Л.Тихвинскийдің жәнебасқа да кеңес тарихшыларының еңбектерінен алдым.
Қытай коммунистік партиясы 1921 ж құрылды. Оның көрнекті қайраткелері
Мао Цзе-дун, Чжоу Эньлай, Чжу Де және Лю Щаоци және т.б. болды. Бұл
қайраткерлердің өмірі мен бүкіл қызметі Қытай революциясының ірі
оқиғаларымен және жас қытай мемлекеті құрылғаннан кейінгіоның
құрылысымен тығыз байланысты. ҚХР жарияланғаннан кейін Америка
интервенциясын және Қытайдың өз ішіндегіазамат соғысын біржолата тоқтатып,
демокра тиялықүкімет құруға өз үлестерін қосты. Халықаралық коммунистік
және жұмысшы қозғалысымен тығыз байланыста болды. Бұрынғы Кеңес және Қытай
тарихи саяси шығармаларында Ч.Эньлай өмірі Мао-Цзе-дунмен ұқсас болса да
"мәдени революция" көлеңкесінде қалып қойды.
С.Л.Тихвинский өзінің естеліктерінде Қытайдың басқа мемлекет
қайраткерлеріне қарағанда Ч.Эньлаймен 1949-1950 және 1957 жылдары,одан
кейін де бірнеше рет кездескенін жазады.
1988 жылы Веймарда өткен Еуропа қытайтанушыларының конференциясында
академик С.Л.Тихвинский: "Қытай халқының ұлт-азаттық күресіндегі Ч.Эньлай
рөлі туралы баяндама жасады".
1990 жылы С.Л.Тихвинский Токиода болып, "Ч.Энь лайдың 1918-1919 ж.
Жапонияда болғаны туралы деректерді жинау барысында Жапонияның марксист-
профессоры Кавака Хадзимнің "Чжоу Эньлай" туралы еңбектерімен танысты".[7]
Қазіргі кезде Қытай профессоры Цзи Чжунзидің "Биография Чжоу Эньлая"
еңбегінің 1-томы Пекинде жарық көрді. Ол 1898-1949 ж аралығын қамтиды.
ҚХР жарияланғаннан кейін Чжоу Эньлай мемлекет және партияның басшы
органдарында қызмет атқарды.
Елдің экономикасын, ғылымын, мәдениетін, қорғанысын нығайтуға,
социализмнің негізін салуға үлкен күш жұмсады.
Қытай Халық Республикасының дүниежүзіндегі дамыған мемлекеттермен
терезесі тең мемлекет болуға Чжоу Эньлайдың экономика мен саясаттағы еңбегі
орасан зор.

1-ТАРАУ
Чжоу энлаидың революциялық қызметі
1. Чжоу Энлайдың саяси портреті
Әрбір тарихи тұлғаның әлеуметтік-саяси еңбегін дұрыс түсіну үшін ең
алдымен оның өмірін, өмір сүрген дәуірін және өскен ортасын анықтап алу
қажет.
Осыған орай мен де Қытай халқының көрнекті саяси қайраткері Ч.Эньлай
өміріне қысқаша тоқталып өткім келеді.
Ч.Эньлай 1898ж 5 Наурызда Цзянсу провинциясының Хуайань қаласында
кедейленген шэньшень семьясында дүниеге келді. Әкесі провинциядағы
қаржы басқармасының ұсақ чиновнигі болды. Шешесінен ерте айрылды. 10-
жасынан бастап Солтүстік-Шығыс Қытайдағы Маньчжурия полисейлік офисер
қызметін атқарушы атасының қолында тәрбиеленді. Осы жылдары ол шетел
миссионерлерінің қолдауымен ашылған бастауыш мектепке барды. Бірқатар Қытай
классикалық әдебиеттерімен бірге, Еуропа авторларының еңбектерін және тағы
басқа оқыды. Осы жерде алғаш рет Қытайдың Маньчжурларға қарсы патриоттық
публицистикасымен танысты. Мектепте ағылшын тілін оқыды. 1913ж Ч.Эньлай
Америка миссионерлеріне қарасты Нанкиндегі орта мектепті 4ж оқыды. Бұл
Қытайдағы революцияның басылып қал ған жылдары еді. Елде Солтүстіктің
шетел импералистерімен біріккен реакциялық күші болды.
Бірінші дүниежүзілік соғыста Еуропа державаларының қатысуын пайдаланып
Жапон үкіметі Қытайдың экономикалық және саяси жағдайына ене бастады.
"1915ж Қаңтар айында Жапон үкіметінің Қытайға "21талап" қоюы, Қытайдың
алдыңғы қатарлы азаматтарына, соның ішінде оқушы, студент жастардың
қарсылығына тап болды. Антижапондық қозғалыс өріс алды. Бұл қозғалысқа
өзіндік үлесін Ч.Эньлай да қосты. Ол калектиппен бірге болу және еңбекті
бағалау керек деген мектептегі ассоасияны ұйымдастырып, осы жерде шығатын
журналдың редакторы болды. Журнал Қытай үкіметінің жапон агрессорларына
қарсы шықпайтынын қатты сынға алды. Сун-Ятсеннің еңбектерін оқыды.
Демократиялық идеяларын таратты.
1917ж жазында Ч.Эньлай Нанкин орта мектебін өте жақсы аяқтады.
Жапонияға барды, осы жерде К.Марксиің "Капитал" еңбегімен танысты.
Университетке дайындығын тастап, Жапониядағы Қытай студенттерінің өміріне
белсене араласты. Олармен бірігіп жапон үкіметінің Қытай армиясымен Қиыр
шығысқа және Сібірге, Совет Одағына қарсы интервенция жасау әрекеттеріне
қарсылық білдірді.
Ч.эньлай орыс революциясы туралы хабарларды, В.И.Лениннің Қайраткерлік
жолын қызыға оқыды. Бұларды Жапонияның социалистік баспасөз орталықтарынан
алды.
1919 ж апрельде Ч.Эньлай Тяньцзинге оралды. Осы жылы "Версаль бітіміне
және оның шарттарына" қарсы шығушылардың бірі болды.
Бұл осы жылғы Қытай студент жастарының баскөтеруімен болған "4-май
қозғалысы" еді. Бұл қозғалысқа белсене қатысушылардың ішінде кейін Қытай
коммунистік партиясының көрнекті қайраткері болған Мао Цзедун, Ли Да-Чжао,
Цой Цю-бо, ЧЭньлай т.б. болды.
1919ж күз айында Ч.Эньлай жаңадан ашылған Нанкан университетінің
студенті болды. Студенттік газетте, ол сосиализм идеаларын, шетел
импералистерінің Қытай жүмысшыларының арзан еңбегін пайдаланып отырғанын,
олардың жалақысын көтеру жолындағы күресін жазды.
1919ж 6 Сентябрьде Тяньчлизде патриоттық студенттер Ассосасия-
сының құрылуына байланысты жиналыс өтті. Оған Қытайдың алғашқы
марксистерінің бірі, Пекин университтерінің профессоры Ли Да Чжао
шақырылды. Ол кездерде Ч.Эньлай "Коммунистік Манифесті" және марксизм
ілімінің негізін салушылардың бірі Ч.Дусюмен кездесті.
1920 жылдың январь айында Жапон товарларына байкот жариялауға митнгі
болды. Басқа студенттермен бірге Ч.Эньлайда тұтқындалды. Түрмеде ол өзінің
жолдастарына марксизмды, экономика және право жөнінде сабақ берді,
өздігімен білім алды.
Сот барысында Ч.Эньлай өкіметтің жүргізіп отырған саясатын ашық айтты.
Бұл оның түрмеден шығуына бірден-бір себеп болды. Бұдан кейін Ассоциация
студенттері Еуропадан үлгі ала бастады. Артта қалған Қытай үшін күресті.
1920 ж Ч.Эньлай студенттермен бірге Францияға барды. Бұл студенттерге
Қытай үкіметі "субсидиямен" уәде берді. Бірақ Францияға келген студенттер
қиын жағдайға тап болды. Өкіметтің "Субсидия" дегені жалған болып шықты.
Жоғары оқу орындары туралы тіпті сөз де болмады. Жастардың көпшілігі
Париждегі және Лиондағы, Лильдегі көмір шахталарына жұмысқа орналасты.
Ч.Эньлай Париждегі жұмысшы қалашығы Биянкурге орналасты. Бірінші күннен
бастап-ақ Еуропадағы жұмыс істеп жүрген немесе оқып жүрген Қытай жастарының
арасында ұйымдастырушылық және революциялық үгіт жұмысын жүргізуге ат
салысты. Өзі де заводта, шахталарда жұмыс істеді. Бельгияда, Германияда
болды. Берлинде болашақ Қытай Қызыл Армиясының қолбасшысы, сол жерде білім
алып жүрген Чжу Дэмен кездесті. Осы жылдары Ч.Эньлай Тяньцзиндегі
"Ишибао" газетінің штаттан тыс тілшілік қызметін атқарды. Газеттің
беттерінде Францияға оқуға келген Қытай жастарының қиыншылығын, Еуропа
державаларының Советтік Ресейге қарсы саясатын, Германиядағы жағдайды,
Еуропа елдеріндегі жұмысшы қозғалысын, Версаль конференциясындағы Жапон
үкіметінің қойған мәселесі туралы мақалалар жариялап отырды. Тихвинский
С.Л.: "Францияда Ч.Эньлай жанындағы Цай Хэсэнь, Ли Лисань, Дэн Сяопин, Ле
Фучунь,Чэнь И және т.б. мраксизм идеяларын үгіттеді. Бұл қайраткерлер Қытай
Коммунистік партиясының құрылуына дейін-ақ Парижде Коммунистік Лиганың
негізін салды.[8] "Лиганың ұйымдастыру бөлімін Ч.Эньлай жүргізді. "Жастар"
журналының редакторы болды.
1922 ж Қытай Коммунистік Партиясының құрылуына байланысты Лига
мүшелері Булон орманындағы конференцияда ҚКП-ның құрамына кіруге және
Еуропада оның секциясын ашуға шешім қабылдады. Сондықтанда Қытай Халық
Республикасында Ч.Эньлайды ҚКП-ның негізін салушылардың алғашқы адамдарының
бірі деп санайды.Ұлттық революция жылдарында Коминтерннің нұсқауымен
Гоминодан партиясының құрамына кірді.Осы кезде Қытайда Гоминодан мен ҚКП
бірігіп жұмыс атқарды.
1924 ж сеньтябрде ҚКП-ның шешімімен Ч.Эньлай Еуропадан Қытайға келді.
Ол Гуанчжоудағы Сун-Ятсен басқарған революциялық үкіметтің құрамына кірді.
Ч.Эньлай ҚКП-ның Гуандун-Гуансий комитетінде секретарь және әскери бөлімнің
басшысы болды.
Тихвинский С.Л.: "1925 ж 27 жастағы Ч.Эньлай Дэн Инчаоға үйленді. 1919
жылдан бастап хат алысып тұрған. Дэн Инчаомен өмірдің ауыртпалығын 50
жылдан аса бірге көрді. Балалары болмаған. Олар революция үшін күрестегі
қаза болған достарының балаларын өздері тәрбиеледі. Солардың бірі Қытай
мемлекеттік советінің төрағасы Ли Пэнді айтуға болады[9].

1.2. Вампу әскери мектебінің құрылуы
1924 ж май айында құрылған Вампу әскери мектебінің саяси бөлімінің
басшысы болды. Мектепті Чан Кайши басқарды. Оңтүстік Қытайдың
милитаристеріне қарсы соғыста, ұлттық революциялық операцияларда Ч.Эньлай
әскери тәжірибе жинақтады. Мектеп курснттарының арасында беделді болды.
1923 ж Қытайдың революциялық үкіметі шақыруы бойынша барған бірінші совет
әскери маманы А.И.Черепанов өз естелігінде: "Гуанчжоуда коммунистер" ерекше
аудандар" құрды, оларда революциялық пунктер құрды. Бұл аудандар
Гоминьданның Орталық Комитетіне тікелей бағынышты болды", - деп жазды.
Коммунистер көшелерде, қаланың кәсіподақтарында белсенді жұмыс атқарды. Әр
түрлі клубтар мен жұмыс орындарында жұмысшыларды ұйымдастырды. Үгіт
коммунистердің социалистік одақтары арқылы студенттер арасында жүрді.
"Сол кезде ҚКП-ның саны көп болмады: 500-600 адам" - деп жазды
А.И.Черепанов. Партияның көптеген мүшелері өзіндік саяси іс жүргізуге әлі
дайындықтары болмады. ҚКП-ның Орталық Комитетіне ұйымдастырушылық және
тәрбиелік жұмысты көп жүргізуіне тура келді. Ол үшін коммунистердің
идеологиялық дәрежесін көтеру керек болды. Коммунистік партия Гунчжоу мен
Шанхайдағы халық арасына үгіт жұмысы жеткілікті уақытты талап етті"[10].
1924жылы 1Ноябьрде Вампу мектебінде 1500 адам болды. Олардың
ішінде мұғалімдер мен офицерлер саны-62, әкімшілік құрамы -131, ауыспалы
құрамы-950, қызмет көрсетушілер-237 болды. Мектептің негізгі мақсаты бай
мерзімде жаяу әскер дайындау керек болды. Арнайы артилерия, саперлік,
байланыс, пулемотшілер дайындайтын класы болды.
Кейінірек мектепте саяси-қызметшілер дайындайтын бөлім ұйымдастырылды.
Ол кейін Орталық әскери-саяси училише деген атқа ие болды.Мұғалимдер
құрамында офисерлер әр түрлі жерден әскери дайындықтан өткенде болды.
Бірі Жапониядан, тіпті көпшілігі бірі АО диндегі ескі типтегі Қытай
әскери мектебін немесе провинциядағы әскери мектепті аяқтағандар болды.
Курсанттар көбінесе жоғары жәнеорта оқу орындарынан, Гуанчжоу, Шанхай және
т.б. қалалардан алынды. Мектептің бірінші түлегінен 39-комунис шықты.
Жұмысшы өкілдері болмады. Кейін мектептің жанынан халықтвң өз еркімен
күреске шығатындары үшін арнайы курстар ұйымдастырылды. Шаруалар мен
қала кедейлері болды. Білімдері болмады. А.И.Черепанов: "1925ж аяқтаған
2500 курссанттардың 1640 шаруалардан шықты, 100 жұмысшы, 400-саудагер,
400 оқушылар, 10-солдат, 15-чиновник, өкілдері болды.
Комунистер армияны тәрбиелеуде және әскери қабілеттілікті арттыруда
зор еңбек сіңірді. Саяси бөлімнің жұмысы комунистік топтардың белсенділігін
арттырды.
Черепанов А.И."Записки военного советника в Китае" М., 1976. 12-бет.

3. Біріккен майданның құрылуы
1924 ж сентябрьде ҚКП-ның шешімімен Ч.Эньлай Еуропадан Қытайға
келді.Осы жылы Сун-Ят-Сенмен Компартияның қатарында болды. Революциялық
үкімет Гуанчжоуда болды. Ч.Эньлай 1924 ж Коммунистік партияның Гуанду-
Гуансий комитетінде секретарь және әскери бөлімнің басшысы болды. Осы
жылдарда ҚКП-ның тікелей өкілеттілігін атқарды. 1924 ж май айында
құрылған Вампу әскери мектебінің саяси бөлімін басқарды. Бұл 1937 ж
Гоминдан мен ҚКП-ның біріккен ұлттық майданының ашылуына себеп болды. 1925
ж ақпан-наурыздағы Чэнь Цзюминге қарсы бірініші Шығыс жорықтарындағы әскери
қимылдардың нәтижесінде Қытайда жаңа ұлттық-революциялық армия (НРА)
құрылды.
1927 ж 1 августе Нанчань қаласында Гоминьдан әскери басшыларының
арасында көтеріліс болды. Оған Е.Тин, Чжу Де және Хэ Лун, Ч.Эньлай сияқты
қолбасшылар қатысты. Бірақ, ол жеңіске жетпеді. Ч.Эньлай оңтүстікте,
Гундунге кетті. Осыдан кейін 1 август Қытайда "ұлт-азаттық" күні ретінде
аталып өтіледі.
Ч.Эньлайдың Гоминьданнан шығу себебі: 1925-1926 ж Оңтүстік
революциялық армияның солтүстік жорығы Қытайда революйиялық жеңіске жетті.
1927 ж 21 наурызда пролетариатқа Қытайдың өнеркәсіп орталығын басып алу
мүмкіндігі туды және 3 апта бойы ұлттық армия келгенше Чан Кайши басқарып
тұрды. Бірақ ол 12 сәуірде Шанхайға армия әкеліп, империалистермен ымыраға
келді. Көтерілісшілерге сатқындық әрекет жасады.
ҚКП-ның құрамынан Гоминданның оңшыл қанаты бөлінді. Нанкинде Чан
Кайшидің контрреволюциялық үкіметі құрылды. Бұл оқиға Ч.Эньлайдың
Гоминданнан шығуына үлкен себеп болды.
1924 ж аяғында жұмысшы-шаруалар қозғалысы біршама белсенді бола
бастады, бірқатар провинцияларда аз ғана тұрақты Қызыл армиялар құрылды.
Бірінші Шығыс жорығындағы (1925ж февраль-март) әскери қимылдардың
нәтижесінде (Чэнь Цзюнминге қарсы) Қытайда жаңа ұлттық-революциялық армия
қалыптасты.
ҚКП-ның 1927 ж көктеміндегі 5 сьезде Ч.Эньлай Орталық Комитеттің
мүшесі болып қабылданды. Әскери бөлімнің басшысы болды. 1927 ж 1 августегі
Наньчан қаласындағы революцияда Е.Тин,Чжу Дэ және Хэ Лун сияқты басшылар
өз сенімдерін ақтады.
1928 ж Ч.Эньлай Коминтерннің бірігуімен болған Москвадағы июнь-июль
айларында ҚКП-ның 6 сьезіне келеді. Сьезд 1925-1927 ж революцияға қорытынды
жасайды және ұлт-азаттық күрестің одан әрі даму жолын көрсетті. Сьезде
Ч.Эньлай жұмысшыларды ұйымдастыру және әскери мәселе бойынша есеп
берді. Ол бөлімінің басшылығына ауысты.Осы жылы Москвадағы Коминтерннің 6
конгресінің жұмысына қатынасты. Комитерннің Атқару Комитетінің мүшелігіне
кандидаттыққа ілінді. Гоминданның, ҚКП-ның Біріккен Ұлттық майданынан
бөлінуі,елде қатаң репрссия жүргізді. Ол коммунистерге, жұмысшыларға,
жастарға ауыр соққы болды. Мұндай жағдайда Ч.Эньлай партияның жұмысын
астыртын атқаруға мәжбүр болды. 1928 ж октябрьде Ч. Эньлай Шанхайға
келіп, коммунистік партияны жаңа жағдайға ұйымдастыруға кірісті.
1930 ж 5 июньде москваға Ч.Эньлай келді. ВКП-ның 16 сьезіне
қатынасушыларға Қытайдағы революциялық қозғалысты айта келіп;
"Қытай революциясы жә не ҚКП Ұлы Октябрь революциясының әсерінен пай
да болды, дүниеге келді. Дүниежүзілік экономикалық дағдарыс, революциялық
қозғалыстың өрлеуі әсіресе, СССР-дегі социалистік құрылыстың нәтижелі табыс
тары - мұның бәрі Қытайдағы революциялық қозғалысқа өз әсерін тигізбей
қоймады", - деп көрсетті.
1934 ж көктемінде Чан Кайши үлкен армия жасақтап, авиация мен
артиллерияны пайдаланып, 5-рет Орталық Совет аудандарына жорыққа
аттанды. Ч. Эньлайға Гоминьданның құрсауын бұзу жоспарын жасау және
оған басшылық ету тапсырылды. Жасырын резерв үшін мобилизация жүргізілді.
Октябрь айында Қызыл Армияның негізгі күші Гоминьдан Армиясының қоршауын
бұзып, Цзянси провинцияларына, Қытайдың батысына жылжыды. Ондағы мақсат
басқа соғыс базалары мен бірігу еді. Бұл жорық өте қиын болды. Адам
баспаған орман, жол, дала, сазды балшық, қар басқан таулы жерлер, жаудың
оғының астымен Қытайдың 11 провинциясын басып өтуге тура келді.

Бұл азаттық күресте Қытай халқының ұмытылмас тарихының беттері болып
қалды. Ч.Эньлай осы қиыншылықты әскерлермен бірге көрді,ерлік пен батырлық
көрсетті.Қызыл Армияның басшылары мен әскерлеріне үлгі көрсетті. Бұл
қиындықтарды оның өмірлік серігі, 50 жылдан аса уақыт бірге болған
жұбайы Дэн Инчао бірге көрді,жанында болды.

2-тарау
1.Ч.Эньлайдың мемлекеттік және саяси рөлі

1935 ж Жапон үкіметінің агрессиясы Қытайға айқын көрінді. Бұл кезде
Ч.Эньлай штаб басшылығының міндетін атқарды.ҚКП-ның атынан бірнеше рет
Гоминдан армиясындағы солдаттар мен офицерлерді империалистік Жапониядан
қорғану үшін бірігушілікке шақырды. Коммунистік Интернационал УІІ
конгресінде 1935 ж ҚКП-ның жұмысына жоғары баға берді. Анти-империялистік
Біріккен майданның ашылуына үндеу жариялағанын құптады. Комитерннің Орталық
Атқару Комитетінің секретары Г.Дмитрев "Фашизмнің енуі және
интернационалдық жұмысшы табының мақсатын" айта келіп: "Қытайда Жапон
империалистерінің тонаушылық әрекеті және Нанькин үкіметінің сатқындығы
Қытай халқына қорқыныш пен үрей әкелді. Қытайдағы совет аудандары мұндай
әрекетті басуға және Қытайды империалистерден бөліп алуы керек. Қытай
үкіметі өзінің бостандығы мен тәуелсіздігі үшін күресуде. Барлық істе ҚКП-
сы басшы болуы керек..." ҚКП-ның шешімімен Ч.Эньлай Чжан Сюэлян басқарған
армиямен байланыс жасауға кірісті. Ч.Сюэлян Нанькин үкіметінің бұйрығы
бойынша Жапон армиясының Маньчжурияны басып алуына қарсы шықпай, Солтүстік
Батыс Қытайдан кері шегіну керек- деді.
1936 ж январьда Ч.Эньлай,Мао Цзе-дун және Чжу Де, Чжан Сюэлян
басқарған армиясымен арнайы түрде Жапон агрессиясына қарсы шығуға шақырды.
Бұл жұмыс ҚКП-сы мен Гоминданның 17-ші армиясының басшысы генерал Ян
Кучэмен бірігіп жасалды. Осы жылы 9 апрельде Ч.Эньлай Ч.Сюэлянмен кездесіп,
оған ҚКП-ның саясатын түсіндірді. Арадағы хат алысудан соң Ч.Сюэлян
Ч.Эньлаймен бірге болып, азамат соғысын аяқтауға бет алды. Чан Кайши
бұйрығын орындаудан бас тартты. Сианьдағы 17-ші армиямен бірігіп Жапон
агрессорларына қарсы шықты. Чан Кайши Сианьға келгенде екі басшыға да
азамат соғысын тоқтату керектігін түсіндірді. Бірақ Ч.Кайши одан бас
тартты. 12 декабрь күні офицерлер Чан Кайшиді тұтқынға алды. Сианьдағы бұл
мәселені шешуге Ч.Эньлай жіберілді. Ол бұл жерде Чан Кайшимен кездесіп,
елдің барлық күшін Жапон агрессорларына қарсы күресуге шақырды. Сыртқы
жаудан қорғанып, азамат соғысын тоқтату мүмкіндігін қарастырды. 1936 жылы
25 декабрьде Ч.Кайши Сианьнан кетуге мәжбүр болды. Сиань мәселесінің бейбіт
шешілуі Қытайда Жапон үкіметіне қарсы ҚКП мен Гоминьданның бірігіп
"Біріккен майдан" құруына жол ашты.
1935 ж 7 июльдеЖапон үкіметі Қытайға ірі мастабтағы соғыс жариялауына
байланысты Ч.Эньлай шұғыл Солтүстік Қытайға кетті. Бұл жерде халыққа үгіт-
насихатжұмысын жүргізді, партизан соғысының әдістерін үйретті, патриотизмді
қалыптастыруға күш жұмсады.
Осы жылдың аяғында ҚКП-ның шешімімен Уханға келді. Нанькинді Жапония
аккупацияланғннан кейін астана уақытша Ухань болды. Осы кезде ҚКП органы
"Синьхуа Жибао" газетін шығарды. Уханьда 1937 ж Ч.Эньлай Коммунистік
партияның қолдауымен алғаш рет дипломатиялық ұйым құрды. Уханьдағы 8-ші
далалық армияның ішінен "халықаралық үгіт-насихат" тобын құрды. Топтың
мақсаты шетел журналистерімен байланыс жасап,информациялық хабар жинау
болатын.Осыған орай Ч.Эньлай "Жұмыстың 5 ережесін" жасап берді:
1) "Көзбен жұмыс істеу" - оқумен, соның ішінде Марксизм-ленизм
еңбектерін; Мао Цзе-дун еңбектерін және ҚКП документтерін оқумен айналысу.
2) "Құлақпен жұмыс істеу"- халық соғыс туралы, Гоминьдан, болашақ
Қытай туралы не айтып жатыр және оны өзінің қызметінде пайдалану.
3) "Тілмен жұмыс істеу" - партияның саясатын және жағдайын
насихаттау,дұрыс емес идеялар мен көз-қарастарға соққы беру.
4)"Қолмен жұмыс істеу"- не талап қойса, соның барлығын өзі істеу.
5)"Аяқпен жұмыс істеу"-достарды жүре отырып іздеу, есікті жауып алып,
кім қашан келер екен деп күтіп отырмау керек.
Ч.Эньлай және оның дипломатиялық кадрларының саяси белсенділігі
Чунцинде көрінді. Жапондардың соққысынан кейін Гоминьдан үкіметі Чунцинге
орналасқан еді. Осы жерде Ч.Эньлайдың дипломатиялық әдістері қалыптасты.
"1938 жылы март айында Ч.Эньлай Қытайдағы әскери Комитеттің саяси
басқармасын және мобилизациялау ісін басқарды. Бұл қызметте Ч.Эньлай өнер
шелерінің, мәдениет қызметкерлерінің, жазушылар мен басқа да зиялы қауым
арасында жауға қарсы тұруға барынша үгіт жүргізді. Әсіресе, Ч.Эньлай жұмысы
"Уханды қорғау жұмысын ұйымдастырудан" көрінді.
Жұмсалатын қаржы мен материалдың ресурстары сауда палатасына,жұмысшы
күшін бөлуді провинциялық үкіметке тапсырды." Заводтар мен өнеркәсіп
орындарындағы жұмысшыларды Қорғаныс жұмысына жіберді. Бірақ, Уханды ұстап
тұру мүмкін болмады.
Жапон әскерлерінің алдыңғы бөлімі қалаға кіргеннен кейін, Ч.Эньлай
қаланы тастауға мәжбүр болды.
Ч.Эньлай туралы Қытай жазушысы және тарихшысы, 1938 жылы Қытайдың
ұлттық армиясының саяси бөлімін басқарған Го Можо: "Ч.Эньлай кез келген
істі соңына дейін ойланып істейтін.Онда темірдей қатаң ойлау логикасы
болды. Ке келген мәселені өте жылдамдықпен шеше білетін,сол іске барынша
берілгені соншалық, бірнеше күн ұйықтамайтын. Бірақ келесі күні жұмысын
жалғастыра беретін "- деп жазды.
1938 жылдың аяғында Ч.Эньлай Чунциндегі 8 армияны басқарды. Гоминьдан
партиясының тізе бүгушілік элементтрін жойды.Біртұтас майдан құру жұмысын
жалғастырды. Сонымен бірге ҚКП-ның Оңтүстік Қытайдағы Орталық Комитетінің
бөлімін басқарды және "Синхуа Жибао" газетінің бас редакторы болды. Ол
үлкен ұйымдастырушылық және партияның үгіт-насихаттық жұмысын жүргізді.
"Коммунистік Интернационал" көп тілде шығатын және үнемі көрнекті
Қытай коммунистерінің статьяларын, ҚКП-ның документтерін жариялап отырды.
1940 жылы журналда Ч.Эньлайдың "Қытайдың тізе бүгушілігі және жіктелу
қаупіне қарсы" деген мақаласы жарияланды.
1943 жылы июнь мен 1944 жылдың ноябрь аралығында Ч.Эньлай Яньанда
болды. Мао Цзе-дун Ч.Эньлайды "Елді тәртіпке салу" қозғалысына шақырды.
Бұл қозғалыс 1943 жылдың апрель айында ҚКП-ның Орталық Комитетінің:
"Мао Цзе-дунның идеологиялық жүйесі мен партияның ішіндегі меньшевиктік
идеологияны тұншықтыру мәселесі" еді.Қозғалыстың барысында партияға
берілген коммунистер өз істерінен бас тартуға мәжбүр болды.Мао Цзе-дун
нұсқауымен барлау органының басшысы Кан Шэнь Жапон агентурасымен бірігіп
жаппай репрессияны бастады. Бұл кейін Мао Цзе-дунның "жеке басқа
табынушылығына" әкелді.
Бірақ Яньандағы ҚКП-ның Орталық комитетінде Ч. Эньлай Кан Шэнь
саясатына қарсылық көрсетті, оның коммунистерді заңсыз тұтқындау, жалған
жаламен айыптау әдістеріне ашықтан-ашық соққы берді. Бұл ісі Ч.Эньлайдың
партияның алдындағы даңқын арттыра түсті.
1944 жылы ноябрьде Ч.Эньлай Чунцинге Гоминьдан үкіметі мен АҚШ
өкілдерімен келіссөз жүргізуге жіберілді. 1945 жылы апрельде Ч.Эньлай
Яньандағы ҚКП-ның УІІ сьезінің жұмысына қатынасты. Біртұтас майдан құру
жөнінде баяндама жасады. 1945 жылы 28 августе Жапонияның тізе бүгу
қарсаңында Ч.Эньлай Мао Цзе-дун мен Чунцинге Гоминьдандармен келіссөз
жүргізуге келді.10 октябрьде ҚКП-ның үш жақты, ҚКП-сы Гоминьдан және АҚШ-
тың соғыс жанжалдарын ешу, байланыс торабын орнату мәселесін шешуде елшілік
қызметін атқарды. 1948-1949 жылдарда Ляоси-Шэньян,Бэйпин-Тянь-Цзин және
Хуайхай ірі-ірі операцияларына қатысып,басшылық жасады. Басштабты басқарды.

2) Чжоу Эньлайдың дипломанттық рөлі 1949 жылы 1 октябрьде Ч.Эньлай
Қытай Халық Республикасының Сыртқы Істер Министрі болды. Бұл қызметте оның
ұйымдастырушылық және дипламатиялық қабілеті айқын көрінді. 20Январьда
1950ж Ч. Эньлай Маскваға келіп, Мао Чзе-дунмен бірге Совет-Қытай
келіссөзіне қатысты. Осы жылы 14-Ақпанда Қытай Халық Республикасы атынан
"Достық, одақтастық өзара көмек" туралы келісімге қол қойды.
Шарт бойынша Қытай Совет одағынан экономикалық ғылыми техникалық және
әскери көмек алатын болды. Қытай өкіметінің өтінішімен Совет Одағынан
экономика әскери істер жөнінен кеңесшілер, өнеркәсіптің әр саласынан маман
кадрлар, транспорт, финанстық, мәдени, ғылыми және білім беру үшін білікті
мамандар жіберілді.
1949ж кейінгі Ч.Эньлай өмірі Қытайдағы ауылшаруашылық құрылысын
қалпына келтіру, елдің сыртқы саясатымен тығыз байланысты еді.Ол Совет
Одағымен және басқа да социалистік елдермен достық қарым қатынасты орнатуда
аянбай еңбек етті. 1960жылдың басына дейін Ч.Эньлай. ҚКП-ның сьезінде,
бүкіл Қытай халықтары қатынасқан сессияларда, қоғамдық жиналыстарда, газет-
журналдарда, үлкен, кең мағынадағы баяндамалар жасап, оларды жариялап
отырды.
Қай жерде болмасын Қытай мен Совет Одағы арасындағы достықты, бірлесіп
бейбітшілік орнатуды мақсат етті.
1. "Советско-китайские отношение 1917-1957."
Ч.Эньлай. 1956ж ҚКП-ның сьезіндегі баяндамасын "Совет Одағы КХР-ның
алғашқы бесжылдық жоспарын орындау барысында жеңілдік шаралармен кредит
берді. 205 өнеркәсіп обьектілерін жоспарлауға көмек берді,олардың көп
бөлігін құрал-жабдықтармен қамтамасыз етті.Арнайы маман кадрларын жіберді,
басқа облстарға техникалық көмек жасады. Біз осы жағдайды пайдаланып, Совет
Одағына шынайы ағалық көмектеріне шексіз алғысымызды білдіреміз"-деп
көрсетті.
Социалистік елдердің бірлігі КХР-ның социалистік құрылысын одан әрі
дамытудың басты құралы болды. Бұл үшін тек сөз және үндеу ғана емес,
материалдық және идеялық базаны нығайту керек болды.
Ч.Эньлай. 1950ж Совет Одағы мен КХР-ның және ынтымақтастық
арақатынасын "дүниежүзілік бейбітшілік кілтіндей" көрді. Екі елдің
арақатынасының нашарлауы-деп көрсетті. Ч.Эньлай, ол құбылыстың жағымсыз
кезеңі болады. Ешкімде Совет Одағының шынайы көмегін жоққа шығармайды"
1957ж мұндай сөздерді Ч.Эньлай. тек Қытайдағы антисоветтік бағытқа
қарсы тұрған "оңшыл элементтерге"ғана емес,сонымен бірге Қытай басшыларының
ішіндегі үлттық пиғылдағы адамдарға, Қытай мен Совет үкіметі достығының
үзгісі келетін көзқарастағыларға ашықтан-ашық жеткізіп отырды. Ол өз елінде
Қазан ревалюсиясының 40жылдық мерекесін зор қуанышпен қарсы алды.
Қытай халқына Қазан революциясының әсерін, қол жеткізген табыстарын
айтып отырды. "СОвет Одағы КХР-на 10 жыл мерзім ішінде 10800 аса
экономиялық, мәдениет, ағарту т.б. салаларына маман кадрларын жіберді.
Ч.Эньлай СССР-дің сыртқы саясаты мен инициативасын, қарусыздану
саясатын, Азия мен Тынық мұхитының қауіпсіздігін қамтамасыз етуін қолдап
отырды. СССР-дің Жапониямен бейбіт келісімін, Таяу Шығыс пен Батыс
Берлиндегі жағдайды реттеуіне ат салысты. Бұл мәселенің барлығы 1951 ж 22
майда Қытайдағы совет елшілігіне нотадан көрінді. Ешбір мемлекетке
Жапонияда қарулы күшін немесе әскери базасын тастап кетуге рұқсат
берілмейді.
Ч.Эньлай Тайваньдағы Қытайға қосу мәселесіне зор күш
жұмсады.Тайваньдағы Гоминьдан қайраткерлерінен үшінші жалпы ұлттық біртұтас
майданның құрылуына шақырды.
Ч.Эньлай еңбегінің нәтижесінде Қытай дипломатиясы зор табысқа
жетті.Оның дипломатиялық таланты Женевада өткен 5 ұлы державаның сыртқы
істер министрі қатысқан конференциядан көрінді. Қытай мен Совет Одағы
конференцияда Ветнам демократиялық республикасының тәуелсіздігін алуға,
Комбоджия мен Лоасқа тәуелсіздіктерін алуға қолдау білдірді. Осы жылы Индия
мен Бирмада болды. Осы елдермен 5 принципті бекітті. Территориалық
егемендігін сақтау, шабуыл жасамау, бір-бірінің ішкі саясатына
араласпау,теңдік пен өзара көмек және бейбітшілік мәселесін шешу.
Қазіргі Қытай және Батыс тарихшылары осы 5 принциптің бас көтерушісі
Ч.Эньлай болды деп есептейді. Индия мен Бирманың рөлін көрсетпейді. 50-
жылдардың ортасында бейбітшілік принциптері Шығыс пен Батыс арасында, соның
ішінде Қытай ішінде маңызы зор болды. Қытайдың капиталистік елдер бұғауынан
дипломатиялық жолмен шыққысы келді.
"Ерте ме, кеш пе- деп көрсетті Ч.Эньлай 1965 ж июньде, Қытай халқы мен
АҚШ арасында дәстүрлі достық қарым-қатынас орнайды" -деген.
1955 ж апрельде Азия және Африка елдері қатынасқан Бандунг
конференциясы өтті. Делегацияны Ч.Эньлай басқарды. Осы жерде ол
дипломатияның сан қырлы сырын жете түсінді. Делегация басшыларымен және
бірқатар елдердің өкілдерімен байланыс жасағанда, алдын-ала дайындалып
қойған текстің іске аспайтынына көзі жетті. КХР-ның саясаты туралы баяндама
жасады. Бейбітшілікті сақтау мен соғысты болдырмау үшін басты фактор
бейбітшілік сақтаушы елдермен арадағы қарым-қатынасты жақсарту, тығыз
байланыста болуды түсінді. Ч.Эньлай Тайваньды Қытайдың бір бөлігі ретінде
қосуға ат салысты. Тайваньдағы Гоминьдан қайраткелерін ҚКП бірігіп үшін
шібіріккен майдан құруға шақырды.
Бірқатар Батыс тарихшылары КХР, соның ішінде Ч.Эньлайды қазіргі
терминмен "Азиядағы Орталық күш" деп көрсетеді. Бірақ Ч.Эньлай 1950 ж
аймақтық қауіпсіздік мәселесін көтерді, ешқандай елді бөліп
қарастырмады. Ол өз сөзінде: Азия мемлекеттеріне бейбітшілік пен
ынтымақтастық керек. Азия елдері жалпы Азияның қауіпсіздігі мен
коллектиптік қауіпсіздікті орнатуға күш салулары қажет. Біздің бұл
саясатымызды Азия елдері жоққа шығармайды деп сенемін деген. Бұған мысал:
1954ж 26 Апрельде Женевада "Карея және Үндіқытай" мәселесі туралы
конференция өтті. Конференцияда Қытай Совет Одағымен бірге Вьетнамның,
Камводжидің және Лаос елдерінің тәуелсіздігін алуға зор үлес қосты.
Үндіқытай франсуз интервенциясы тоқтатылды.
1954ж Ч.Эньлай Индия премьер минстрі ДЖ Неру Египет басшысы Г.Абдель-
Насыр бірігіп бейбіт жағдайда 5принцип Панша-Шила д.а. мәселесін жүзеге
асырды. Ол: территориялық егемендікті сақтау, шабуыл жасамау, бір-бірінің
ішкі саясатына араласпау, теңдік пен өзара көмек және бейбітшілік мәселесін
шешу.
Мұны Азия және Африканың 29 мемлекеті қолдап 1955ж апрельде Бандунк
конференциясы шақырылды. Бұл конференция "бейтарап бейбітшілік жолы болды.
Қазіргі Қытай және Батыс тарихшылары осы бес принциптің бас көтерушісі
Ч.Эньлай болды деп, Индия Египет, Бирманың рөлін көрсетпейді. 1961ж Қазанда
КПСС-тің 22-сьезінде Ч.Эньлай Қытай делегациясын басқарып келді.
1956жылдың ноябрі мен 1957 жылдың февраль дейін Ч.Эньлай Азиядағы-
Ветьнам, Камбоджи, Бирма ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.