Оффшорлық аймақтардың салық ерекшеліктерін пайдалану
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Е.А. БӨКЕТОВ АТЫНДАҒЫ ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Экономика кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Халықаралық салық салудағы оффшорлық механизмдер.
Мазмұны
Кіріспе
1 тарау. Халықаралық салықтық құқықтағы
оффшорлық механизмдер.
1.1 Оффшорлық механизмнің пайда болуының алғашқы
шарттары
1.2. Оффшорлық механизмнің халықаралық салық
құқығының нормаларымен реттелуі.
2 тарау. Халықаралық салық салудағы оффшорлық
механизмнің әрекет етуінің қағидалары.
2.1. Оффшорлық аймақтардың салықтық артықшылығын
қолдану.
2.2. Әлемдегі бөлек оффшорлық аймақтардың салық
салудың ерекшеліктерін қолдану.
2.3. Оффшорлық аймақта еншілес компанияларды құру
салық салудағы шығындарды азайту мүмкіндіктерінің құралы ретінде.
3 тарау. Салықтық ынтымақтастықтың халықаралық реттелуі.
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Біздің мемлекет ұзақ уақыт бойы сыртқы әлемнен бөлініп тұрды және
ол жағдай еліміздің экономикалық дамуына үлкен әсерін тигізді. Көптеген
экономикалық түсүніктер біз үшін бейтаныс болды. Шекаралар ашылып,
кәсіпкерлікке рұқсат берілгеннен кейін кәсіпкерлер бизнеспен , оның ішінде
халықаралық бизнеспен айналыса бастады.
Қазіргі таңда қазақстандық экономика сынық алдында бірнеше
мақсаттарды шешу міндеті жүктеліп отыр: тауарлы – ақшалай қатынастармен,
нарықты экономика, оның құрылымы мен инфраструктурасын қайта жаңғырту;
конверсияны, салалардың реструктуризациясын және модернизациясын жүзеге
асырып, жемдік шаруашылыққа шығу қажет.
Қазіргі таңда Қазақстан экономикасы мен Қазақстан мемлекетінің,
мақсаттары қысқа және орта мерзімді даму бағыттарында сәйкес келмейді.
Мемлекет пен ұлттық экономиканың мақсатына жету құралының қайнар қоры
біреу. Бұл кәсіпорындардың және олардың жұмысшыларының кірісі. Ал бұдан
мынандай қорытыңды жасауға болады. Ұлттық экономика мен мемлекет ұлттық
кірісті қолдану бөлігінде бәсекелестер болып табылады.
Бұл жағдайлар мемлекетпен бәсекелестік күрес кезінде
кәсіпорындардың өзінің позицияларын күшейту үшін әр түрлі әдістерді қолдану
мүмкіндігін анықтайды.Әлемдік тәжирібе бұл күрестің тиімді әдісі бұл
жеңілдіктерді аймақтарға,бұл аймақтардағы жеңілдіктері бар оффшорлық
компаниялары бар халықаралық салықтық жоспарлауды қолдану болып табылады.
Қазіргі таңда оффшорлық аймақтар және шаруашылық –экономикалық
қызметпен байланысты іс жүргізу әдістері қазіргі замаңғы экономикаға
негізделген, ал оффшорлық бизнес әлемдік құбылыс масштабына ие болды .
Бүгін оффшорлық аймақтар әлемдік жүйенің және ұлттық
экономикасының, соның ішінде жоғары дамыған елдердің ажырамас бір бөлігі
болып танылады. Сонымен қатар оффшорлық қаржы орталықтарында мағыналы
түрде капитал жиналған және бұл әлемде болып жатқан үрдістерге өз әсерін
тигізеді. XX ғасырдың аяғында оффшорлық бизнес тек саңдық емес, сонымен
қатар сапалық өзгерістерге ұшырады.
Оффшорлық бизнестің пайда болуы мен дамуының негізгі қозғаушы күші
бұл үкіметтің өз елдеріндегі экономикалық жағдайды бақылау жүргізгісі
келіуі мен азаматтардың оған бағынғысы келмеуі және өзінің пайдасының
бөлшегін салық ретінде бергісі келмеуінен пайда болған қайшылықтан
туындаған. Сырт көзге оффшорлық бизнес көрсетілген қайшылықты шешуге
бағытталған өркениетті жолы болып көрінуі мүмкін . Бірақ ол бұлай емес.
Мысалға АҚШ-та оны “ХХ ғасырдың пиратство” деп атаған. Егер де Қазақстан
Республикасы туралы айтатын болсақ, Қазақстан кәсіпорындары мен жеке
тұлғалардың оффшорлық компанияларының бақылауынсыз қарыжы–экономикалық
өзара қатынастары әрекетсіз жағдайларда немесе дұрыс емес әрекеттер кезінде
мемлекеттің кедейленуі және капиталының толтырылмайтын ағымына әкеліп
соғады.
Бұл жерде мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігі ғана емес, сонымен
қатар болашақ ұрпақтың өмірлік маңызды мүдделері де қауіпке ұшырайды.
Бүгін, бюджетке салық түсімдерін жоғарылату мемлекеттік мүддені
білдіретін болғандықтан әр түрлі әдістерді қолдануды талап етеді.
Қазақстанда оффшорлық аймақтармен және оффшорлық бизнестің жалпы
байланысты мәселелер өте өзекті болып табылады.Олардың дұрыс шешілуі арқылы
мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігінің қамтамасыз етуі.
Қазақстандық кәсіпорын үшін көрсетілген әдісті қолданудың өзектілігі,
оны осы дипломдық жұмыста қарастырып, оның мазмұнын ашуға қажет екендігін
анықтап берді.
Дипломдық жұмыста оффшорлық аймақтардағы салық құқығын қолдану
механизімі, оффшорлық бизнесті шаруашылық тиімділігін жоғарлату әдісі,
сонымен қатар қазақстан кәсіпорынның қызметін, сыртқы экономикасының
тиімділігін көтеру оффшорлық компанияларының классификациясы берілген;
Қазақстанда және шет елдегі оффшорлық кәсіпкерлікті құқықтық реттеу
әдістері көрсетіледі; оффшорлық аймақтардағы салық артықшылықтарын қолдану
әдістері сипатталады, сонымен қатар қазақстан кәсіпорындарының салық салу
ерекшеліктері көрсетіледі;
Қазақстан республикасының экономикалық қауіпсіздігін сақтау үшін,
барлық тиімді әдістерді дұрыс пайдалана білуіміз керек.
1 тарау. Халықаралық салық құқығындағы оффшорлық
механизмдер.
1.1 Оффшорлық механизмнің пайда болуы шарттары
Белгілі бір немесе басқа формада адамзат тарихының бүкіл барысында
түрлі елдер мен халықтарда халықаралық сауданы қадағалап , ізіне түсуге өз
территориясы бөлігінде салық қатынасына байланысты шаруашылық жағдайын
дамыту арқылы шетелдік компанияларды тартуға ұмтылыс жасалып жүр. Бұл
процесс финикийлердің гүлденуі кезінде бастау болған,одан соң ерікті сауда
орталығы.Бірінші Афины теңіз одағының астанасы–Делос аралы болды. Орта
ғасырға келетін болсақ, бұл кезең тарихы Италия қалалары Ливорно мен Триест
сонымен бірге Югославия қаласы Шитеникпен байланысты,ал сеңімді меншік
институтының тарихы крест жорықтарымен тұспа тұс келеді . XVIII ғасырда
ерікті сауда аймақтары Гибралтар мен Банкогкте пайда болды.
XX ғасырдың 30-жылдары оффшорлық юрисдикциялар Люксембурте,
Панамада,Нидерланды Антиль араларында қалыптасты .
Дегенмен оффшорлық бизнестің қазіргі тарихи өткен ғасырдың екінші
жартысында,Біріккен Корольдыктың белсенді түрде қатысуымен басталды .
Британ оффшорлық орталықтары 60-жылдары сол кездегі 80-90% құрайтын
салықтытөлеуден бас тартқан қуатты британдықтар үшін салықтан қашатындар
ретінде дами бастады . Осындай орталықтар ролінде шағын аралдық мемлекеттер-
Ұлыбританияның колониалдық және тәуелді территориялары болды.
Өзінің даму барысында әлемдік экономикада оффшорлық территориялар
өз аймақтарында неғурлым көп елдерді жинады қаржы ұйымдардың және жеке
тұлғаларды аз мөлшердегі салықпен өзіне тартып,кәсіпкерлік іс әрекеттің
шағын реттеулерімен және конфиденциалдық туралы қатақ заңдармен оларды
қамтамассыз ете білді.
Оффшорлық аймақтарды құруға талпыну аяқ асты емес, әлемдік
экономиканың интернационалдығы тарихи процесімен дайындалғандығы табиғи.XX
ғасырдың 60-жылдарында оффшорлық аймақтардың пайда болуының жоғарғы
сұранысының негізгі себебі халықаралық несие нарығы мен өндірістік
капиталдардың дамуы арқасындағы экономикалық интеграцияның сапалы жаңа
мазмұны болып табылады. Бұл XX ғасырдың екінші жартысында трансұлттық
корпорацияның екпінді дамуы нәтижесінде өтті, ол кезде халықаралық тауар
айналамының өте тез өсуі мен экспансиясы қаржы ресурстарының айрықша
ұлғаюын ғана емес, оларға жер шарының кез-келген түпкірінде еркін
мүмкіндікті талап етті.Ондай сұраныс капиталдық ұлттан тыс нарығын тудырды,
банк іс-әрекетінің жылдам, шапшан интернализациясына әсер етті. Бұл өз
кезегінде , түрлі нормаларды пайдалану жөніндегі қызметтер мен делдалдық
қаржы операцияларына жоғары сұраныстың пайда болуына да әсерін тигізді .
Оффшорлық аймақтардың құрылуы мен оған байланысты қаржы шаруашылық
іс-әрекеттер әдістерін жүргізуде XX ғасырдың ортасында басталған ғылыми
техникалық революцияның позитивті, айқын мағынаға ие . Ақпараттық
технологиялар мен байланыс құралдары дамуы үшін іске асырылған оның
табыстарынсыз, көптеген оффшорлық құрылымдарды тиімді функционалдандыру
мүмкін емес еді. Мысалы, оффшорлық бизнестің қарапайым кәдімгі жағдайы
–фирма бір елде тіркелген, іс әрекеті екінші елде жүргізіледі, банк есеп
шоты үшінші елде ашылған, ал иесі төртінші елде тұрады.
Осылайша оффшорлық бизнес туындаған. Дәл қазіргі шақта мәнді
түрде елдер саны көбейді олардың резиденттері басқалардан өздеріне тиесілі
іс–әрекетті жасыруға ұмтылады және өз үкіметімен де бұл орайда сыр
бөліскісі келмейді. Олардың мүлік жағдайы ерекше кеңейген, сонымен бірге
оларды оффшорлық бизнеске жетелейтін себептер тізімі ұзарды.
Қазақстан территориясында шетелде тіркелген компания кәсіпкерлік
бизнесін жүзеге асыруға құқы бар. Ондай компаниялардың үш тобын бөліп
көрсетуге болады:
- түрлі шет мемлекеттерінде қарапайым әдіспен мекемеленген
кәсіпкерлік фирмалар;
- аталған оффшорлық аймақтарда мекеленген кәсіпкерлік фирмалар;
- Қазақстанда тіркеліп, фирмалар арқылы іс–әрекет ететін
трансұлттық компаниялар жалпы, шетелдерде тіркелген кәсіпкерлік фирмалар
Қазақстан Республика территориясында оларға берілген лицензиялар мен басқа
да құжаттар негізінде міндетті түрдегі лицензиялауды талап ететін
кәсіпкерлік іс–әрекетті орындау үшін сол жерде кедергісіз жұмыс істеуге
құқылы. Қалған басқа жағдайларда олар өз іс–әрекетін лицензиясыз жүзеге
асыруға құқылы.
Ондай фирмалар Қазақстанда өз өкілдіктерін құра алады, әрине
Қазақстандық заңдылық бойынша, бизнес субьектісінің мүдделерін көрсетіп
оларды қорғауды іске асыру. Қаржы операциялары мен салық төлеуді қосқанда
осы тәрізді фирмалар өздерінің кәсіпкерлік барлық функцияларын Қазақстаннан
тыс жерлерде жүргізеді. Айтылған кәсіпкер бизнес субьектілері Қазақстан
территориясында тікелей контрагендер мен клиенттер іздейді. Интернет арқылы
оларға қызмет көрсетеді және жекелеген клиенттердің тапсырмаларын орындайды
(мысалы кеңес беру немесе экспертиза жүргізу). Қазақстан Республикасы
территориясында әрекет ететін мұндай кәсіпкерлік фирмалардың әртүрлілігі
оффшорлық компаниялар болып табылады.
Авторлар оффшор терминін жиі қолданады, оффшорлық аймақ ретінде және
ондағы болып жататын процестерді сипаттау үшін қолданады. А. Амбарцумова
мен С. Стерлигованың нарықтық экономиканың 1000 термині анықтамалығында
айтылған: Оффшор–әлемдік қаржы орталықтарын сипаттау үшін және кейбір банк
операциялар түрлері үшін қолданылатын термин.
Басқа, анағұрлым толық түсінігін Үлкен энциклопедиялық сөздіктен
табуға болады: оффшор (ағылшын тілінен off-shore–жағалаудан алыс, ел
территориясынан тыс орналасқан) – шетелдер қатысуымен шетелдік валютада
қаржы–несиелік операцияларға жеңілдіктер режимін беретін территория
(салықтарды төмендету, валюта бақылауын босату т.б.).
Дегенмен, оффшорлық аймақ, оффшорлық компания, оффшорлық
іс–әрекет, түсініктеріне операциялар жасайтын экономистер оларды толық
және дәл қарастырады. Оффшорлық компания дегеніміз оффшорлық аймақ болып
табылатын ерекше территорияларда тіркелген кәсіпкерлік фирма. Өз кезегінде,
оффшорлық аймақ белгілі бір мемлекеттің оффшоры құрылған, сол ел
юрисдикциясы нормалары мен ережелері жоқ ерекше территориялды аймақ, аудан,
облыс немесе арал (жартылай арал). Ал, оффшорлық іс–әрекет қандай да бір
мемлекет юрисдикциясынан тыс компаниялар мен фирмалар іс–әрекеті.
Оффшорлық бизнес пен оффшорлық компанияның келесі ұғымдары анағұрлым
толық болып табылады: оффшорлық бизнес–бұл белгілі юрисдикция шеңберінен
тыс жүзеге асырылатын шетелдік бизнес соған қатысты кіріс көздерінен және
оған қатысты салық салу жеңілдіктерінен құралады.
Оффшорлық компания–бұл кәсіпорынның ерекше ұйымдастырушылар –заңдық
мәртебесін сипаттап, оған салық жоғалтуларын барынша төмендетуді қамтамасыз
ететін термин (көп жағдайларда нөлге дейін). Мұндай мәртебе негізінен,
оффшорлық компания ресми тіркелген юрисдикциядан тыс іскерлік операцияларды
жүргізу талаптарымен байланысты.
Қазіргі таңда оффшорлық компаниялардың қолдану мүмкіндіктерінің орасан
зор бағыты қалыптасты: банктік және сақтандыру бизнесі, жылжымайтын мүлік
операциясы, несиеге ие болу және халықаралық тасымалдар, лицензиялық және
ғылыми іс–әрекет, құрылыс, өндіріс т.б. Өндірістік іс–әрекетке келетін
болсақ, оны аталған оффшорлық компаниялар іске асырады, олардың өздерінің
жеке өндірістік қуаты жоқ бола тұра, өндірістік қызметті басқа
компанияларда жасайды, ол өздері негізгі өндірісті қамтамасыз етумен
айналысады (тауар табу, қызмет ету, жарнама т.б.).
1.2. Оффшорлық механизмінің халықаралық салық құқығымен
реттелуі.
Әлемде салық ақыларын дивиденттің бір бөлігі пайдасының үлестірілген
және үлестірілмеген түріне қарай анықтайтын үш негізі салық салу пайдасы
жүйесі қолданылады.
Классикалық жүйе. Оған сәйкес үлестірілген пайда бөлігі ерекше
салығы болмайды. Заңды және жеке тұлғалар әр түрлі салық жағдайларында
болады, өйткені жеке тұлғалар кіріс табысы салығын төлейді. Классикалық
жүйе Австралияда, Люксембургте, Нидерландыда, Жаңа Зеландияда, Испанияда,
Швецияда, Швейцарияда, АҚШ-та қолданылады.
Салық ақысының жекеше жүйесі. Үлестірілген және үлестірілмеген
пайда бұл жағдайда салыстық түрлі ақысын құрайды. Жекеше ақы Австрияда,
Финляндияда, Грецияда, Жапонияда, Норвегияда қолданылады. Мұнда жеке
инвесторлар мен корпорациялардың салық жағдайлары бірен-саран теңеледі.
Төленген салықты есепке алу жүйесі. Салық ақысы – барлық пайда санасы
үшін ортақ. Компания төленген пайда салығының үлесі дивиденд алу кезіндегі
соңғы акционермен несиеленеді (компенсация). Екі рет салық салудан бұл
жерде құтылып кетуге болады. Бұл жүйе Бельгияда, Канадада, Францияда,
Ирландияда, Италияда, Түркия мен Ұлыбританияда қолданылады.
ГФР-да соңғы екі элементтен тұратын құрама жүйе жүреді: салық ақысы
жеке-дара, сомасына табыс салығының төменгі түрімен алады. Нәтижесінде, бұл
елде жеке және институтталған инвесторлардың жағдайы бірдей. Сонымен,
корпоративтік секторда белгілі юрисдикция шамасында қос салықты
болдырмаудың түрлі әдістері бар. Соған сай бір кіріс екі рет салынбауы тиіс-
дивидентті үлестіру дәрежесінде және оны сонғы акционер, яғни фирманың
кірісіне есепке жатқызу дәрежесінде. Халықаралық масштабы коммерциалық
операцияларды жүргізуде қос салықты шеттету проблемасы асқына түседі. Бұл
жағдайда ол мемлекет аралық дәрежедегі арнайы реттеуде қажет етеді. Шын
мәнінде, белгілі бір юрисдикцияда салық тап тазартылған кірістердің басқа
юрисдикцияға түскенде қайтадан пайда салығына жатқызылу қаупі бар.
Салық ауыртпашылығы көптеген жағдайларда 30%-ға жететін қайнар
көздесалығы үшін айырықша ұлғаюы мүмкін. Содықтан да әлемнің барлық
мемлекеттері шетелден алынған қос салықты шеттету жүйесінің әр түрін
қолданады. Ол ұлттық заңдылықта, сондай-ақ қос салықты шеттету туралы
халықаралық келісімдерде бағаланады.
А. Салық жүйесінің мәулетсіз несиесі. Көптеген елдерде, АҚШ-та,
Ұлыбританияда, ГФР-да қолданылады, заңғы тұлғалар болып саналмайтын отандық
фирмалардың шетелдік бөлімінің салық айналасы кірісінде жүреді. Бұл жүйе
бойынша несие кірістер отанына қайтарылды ма немесе шет мемлекетте
реинветорланды ма, соған байланысты беріледі. Салық несиегі отандық
компаниядан алынған салықтың шетелде төленіп, алынған табыс салығы боп
түсіндірілді. Салық несиегі белгілі юрисдикцияда бекітілген пайда салығы
ақысынан тыс жүзеге асырылады.
Б. Мәулетті салық несиесі.Бұл типтің салық несиесі. өз бетінше жеке
заңды тұлға болып саналатын еншілес кәсіпорындар кірістеріне жатады. Ол
шетелдік мемлекеттер салатын келесі салық түрлерін толық және жартылай
өтеуді қарастырады.
- қайнар көзінде салықтарын кіріс көзі болып отырған елде
төленген, аударылған дивиденттерге;
- шетелдік салықтардың шет елде төленген анықталған үлесі.Бұл үлес
дивиденттер аналық фирмамен репартияланған кейін несиеленеді.
Мұнда кіріс түскенге дейінгі компенсацияны мәулеттеу жүреді. АҚШ-
та, Ұлыбританияда, ГФР-да, Белгияда, Ирландияда, Италияда,
Жапонияда және басқа кейбір мемлекеттерде салық несиесі
біржақтылық негізде беріледі, яғни барлық резиденттік фирмалар
үшін. Ал Австрия, Дания, Люксембургте – қос салықты жою жөніндегі
келісім ережелерін сәйкес негізде.
В. Салықтардан босату жүйесі.Бұл жүйе аналық фирма немесе қайнар көзі басып
табылатын елдің салық салу жүйесінен шетелдік пайдаларды толық алып
тастауды қарастырады. Салықтардан босатылу дәстүрлі түрде екіжақты негізде
тиісті келісіммен жүреді. Бұл берілген жүйе Австралия, Люксембург, Франция,
Нидерланды, Швейцария елдерінде қолданылады. Бұл елдер тобы ерекше назар
аударатын мәселе, жасалған істер шарты салық келісімдерінің қол астында іс-
әрекет етуі керек. Кейбір жеке жағдайларда тағы бір әдіс – салықтарды алып
тастау қолданылады. Сондай-ақ жоғарыдағы әдістер қарастырған қос салықты
жою әдістері құрамы кездеседі. Қос салықты жою іс-әрекетінің түрлі жүйесін
мысалмен қарастырайық (1.3.1кесте)1.
Кесте 1.3.1
Түрлі салық жүйесіндегі салық жоғалтулары есептері.
А. Компенсация жоқБ. Салық В. Салықтан
несиесі босатылу
1 Қайнар көз еліндегі 100 100 100
барлық кіріс
2 Табыс салығы 40 40 40
3 Салықты есептен 60 60 60
шығару кірісі
4 Алатын елдің салық 100 100 0
кірісі
5 Шетелдік кірістерге 60 60 0
салық ақысы
6 Салық несиесі - 40 -
7 Алатын елдегі негізі 60 20 0
салық
8 Жиынтық салық 100 60 40
9 Таза кіріс 0 40 60
Бұл мысалда барлық көрсеткіштер шартты және есептеуден келтірілген қайнар
көзі-елде пайда салығы - 40% құрайды, қабылдаушы елде – 60%. Кестеде шын
мәніндегі бейнелеудің қарапайымдылығы юайқалады: қосымша фирманың барлық
табысы дивидендтерге үлестіріледі, ал қосымша салық жоқ деп болжам жасалды.
Кейбір жағдайларда салық несиесі жүйесіне сәйкес қайнар көзде дивиденд
салығы есепке алынады. Ол қосымша фирма орналасқан елде төленеді: Қайнар
көзді шетелдік салығының салық несиесі мысалы, Ұлыбританияда
қолданылады. Ерекше жағдайларда бұл елде салықтарды алып тастау
қолданылады. Келтірілген сандық мысал аналық компанияның шетелден 700
бірлік шамасындағы таза дивиденд алуын елде қайнар көз салығы 300 бірлік
шамасында төлегенің көрсетеді. Салықтарды есептеу әдісі және салық
несиесімен салықтарды алып тастау жүйесі бойынша компенсацияларын
айқындауға болады.(1.3.2кесте)1
Кесте 1.3.2
Қайнар көздегі салық есебі
Салық несиесі Салықтарды алу
1 Дивиденд 1000 1000
2 Шығару - 300
3 Салынатын кіріс 1000 700
4 Пайда салығы 330 231
5 Салық жеңілдегі 300 -
немесе несие
6 Төленген салықтар 30 231
Салық заңдылықтарына сәйкес кәсіпкерлік іс-әрекетті іске асырмаған немесе
Қазақстан Республикасының территориясында мүлігі жоқ шетелдік кәсіпкерлік
іс-әрекет субъектілері қазақстандық салықтарды төлеуші болып табылмайды.
Осылай, Қазақстан Республикасының Пайдаға және шетелдік заңды
тұлғалар табыстарына салық салу салық кодексна сәйкес Қазақстан
Республикасының территориясында тұрақты өкілдік арқылы кәсіпкерлік заңды
тұлғалар пайда салығын төлеуші болып саналады.Қазақстан Республикасының
салық кодексна сәйкес салық салудың қосымша құн салығы бойынша объектілері
Қазақстан Республикасының территориясындағы тауарлар тарату айналымы,
орындалған жұмыстармен көрсетілген қызметтер және Қазақстан Республиканың
территориясына әкелінген тауарлар болып саналады. Қазақстан Республикасының
салық кодексна сәйкес шет мемлекеттер заңдылығына сай құрылған
компаниялар, фирмалар, басқада ұйымдар халықаралық ұйымдар мен
бірлестіктер, сондай-ақ Қазақстан Республикасының ерекше бөлімшелер мүлік
салығын төлеушілер болып табылады.
Осылайша, шетелдік оффшорлық компанияларға қойылатын негізгі талаптар
– оларды Қазақстан Республикасының территориясынан тыс жерде тіркеу және
Қазақстан Республикасының территориясында іс-әрекетін болдырмау.
Қазақстандық және көптеген шет мемлекеттердің заңдылықтары Қазақстан
Республикасының азаматтарына шетел территориясында заңды тұлғаларды
мекемеуге, ол территорияда кәсіпкерлік іс-әрекетін жасауға, сол
территориядағы мүлікке меншік етіп иелену құқығына тыйым салмайды.
Сондай-ақ Қазақстан Республикасының кез-келген азаматы шет
мемлекетінің территориясында берілетін барынша көп салық жеңілдіктерін
мекемеуге құқылы.
Қазақстандық кәсіпкердің осындай іс-әрекеті валюталық реттеу және
валюталық бақылау заңдылығымен шектелген. Сонымен, Қазақстан
Республикасының Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы Заңның 10-
шы пунктінің 6-шы және 1-ші бабына сәйкес (1992, 9 қазан) тура
инвестициялар портфельдік инвестициялар, ғимаратқа меншік ету құқығына
төйлеу қаржылары, ел заңдылығына оның және ол орналасқан жылжымайтын
мүлікке жататын жер және жер қойнауы, қару-жарақ және басқа мүліктер,
экспорт және импорт тауарлар бойынша 90 күннен аспайтын мерзімде төлем
төлеу мәулетін алу, сонымен бірге Қазақстан Республикасының президентінің
валюта ағымдағы валюталық операцияларына жатпайтын барлық валюталық
операцияларды тиісті рұқсатсыз жасауға болмайды. Осы заңның 4-ші пунктінің
2-ші бабына сәйкес заңсыз жасалған істер жарамсыз болып саналады. Ондай
істерді жасаған тұлғалар Қазақстан Республикасының заңдылығына сәйкес
құқықтық, әкімшілік және басқада жауапкершілікке тартылады.
Айта кету керек, осы уақытта оффшорлық аймақ саналатын мемлекеттер
резиденттеріне валюталық қаржыларды аударуда бақылау едәуір күшейген.
Осылайша, салық оптимизаторының бастапқы іс-әрекеті- шетелдік
оффшорлық компанияның құрылтайшы болуы мемлекет тарапынан қарама-қайшы іс-
әрекеттерді тудыруы мүмкін. Валюталық қаржыларды шетелге аудару тәртібі
теңберінің кез-келген талпыныстары лицензиясыз басынан бастап заңсыз деп
танылады. Заңсыз құрылған компанияларды анықтау фактісінде салықты
бақылайтын органдар сот тәртібімен осы компанияның іс-әрекеті нәтижесінде
алынғандарды құдалауға құқылы.
Ал Қазақстанда қандай жүйе пайдаланады? Қазақстан Республикасының қос
салық салуды шеттеудің автоматтық түрі қаралмаған. Ол қос салықты шеттету
туралы тиісті келісіммен ғана жүргізіледі. Бұл келісімдерді салық несиесі
немесе босатылу принципі қарастырады. Мысалға, Қазақстан-Ирландия
келісімінде салық несиесі принципі орнатылған, ал Қазақстан-Кипр шартында
салықтан босату принципі баяндалған. Салық келісімдерінің тиісті баптарын
әр кез тиянақты талдап отырған жөн.
Осыдан барып практикалық қорытындылар қатары жалғасын табады, оны
қызықстандық кәсіпкерлерге шетелдік қосымша фирмалармен қаржылық
байланыстарды жоспарлағанда ескеру қажет.
Шет мемлекетте алынған кіріс табысынан алынады:
- пайда салығы;
- қайнар көз табысы елінде алынған, үлестірілген дивиденд салығы;
- елдегі кіріс алушы фирманың кіріс табысы салығы.
Осы тәріздес мысалдар кірістерді аударудың басқа фирмасында – банктік
пайыз түрінде және арендалық төлем түрінде пайда болады. Бұл орайда
арендалық төлем салығы пропорционалды төмендетіледі немесе толық жойылады,
егер заңдылық бойынша шетелдік кіріске қос салықты жою қарастырылған
жағдайда және салық жеңілдіктерін анықтыйтын келісімдер болғанда. Салық
келісімдерінде қайнар көзде салық ақысы барлық негізгі кіріс түрлері
үшін көрсетіледі. Айта кету керек, кейде бұл салықтың салықтың белгілі
шарттарға байланысты жүзілу шкаласы қолданылады, мысалға компанияның
үлеске қатысы.
Сонымен, халықаралық корпорацияларда негізгі салықтың жоғалтулар 40-
50 %-ға дейін жететін шетелдік фирмалардың пайда салығы болып табылады.
Соған сәйкес салық жоғалтулары әдістері негізгі екі топқа бөлінеді: пайда
салығын төмендету әдістерді және кірістерді ығыстыру кезінде жоғалтуларды
төмендету әдістері мен осы іспеттес басқа да оперциялар. Сонымен бірге осы
салық түрлерінің әрқайсысын төмендетуге бағытталған салықты жоспарлау
әдістері де бар.
Сонымен, салықтан айрылуды төмендетудің ең бір айқын әдісі – пайда
салығы неғұрлым төмен елдердің қосымша фирмаларының жайғастыруы. Бірақ бұл
тәсіл практика жүзінде әрдайым қолданылмайды, өйткені қосымша фирма
жайғастыруды таңдаған жер тұтас кешенді факторлармен анықталады. Бұл
профильдік фирмаларға ерекше қатысты, өйткені олар қандай да бір тауарлар
өндіреді немесе қызметтер көрсетеді. Оларға тән шешуші ерекшкліктер:
керекті персоналдың болуы, жабдықтау нарығына жақындау, көлік жағдайлары,
ұйымдастурышылық факторлар т.б.
Мәселе ерекше транзиттік компанияларды пайдалану болып отыр.
Негізінен ондай компанияларды орналастыру үшін екі мемлекет арасындағы
жағымды салық келісімдері бар елдер, немесе ондай келісімдердің әмбебабтық
жүйелі келісімдері бар юрисдикциялар таңдап алынады. Одан басқа, аралық
компаниялар үшін арнайы салық жеңілдіктері беріледі.
Қаржылық – инвестициялық аудармалар бойынша халықаралық каналдар құру
үшін арнайы холдингтік, қаржылық және лиценизиялық компаниялар пайдалынады.
Олар капиталды бір елден екінші елге аударуда пайда болатын шығындарды
төмендетуге ерекше көмектеседі. Транзиттік сызба нұсқаның едәуір көп
негізі аралық холдингтері құру болып табылады.
Дәнекер холдингтік компанияның көмегімен аналық фирма мен оның
еншілес кәсіпорындары арасындағы құрылтайшы капитал мен дивиденттерді
аудару жүзеге асырылады. Шетелде холдингтік компанияларды пайдалана отырып
салықты жоспарлауда үлкен халықаралық тәжірибе жинақталған.
Еншілес холдингтік компаниялар репартирования мен капиталдың
халықаралық аударылымдары заңды тұлғалар арасында дивиденд формасында, банк
пайызы түрінде және роялти төлемдері едәуір жағымды елдерде құрылады. Ондай
елдердің саны шектелген. Жоғарыда айтқандай, оларға: Бельгия, Нидерланд,
Швейцария, Австрия, Люксембург, Дания, кейбір салық гаваны елдері кіреді.
Барлық холдингтік юрисдикцияларда қайнар көз салығы кіріс аударылымына
ерекше төмен, басқа дамыған елдерге қарағанда оның ақысы 30 % жетеді және
одан жоғары. Сонымен бірге түрлі дәстүрлі холдингтік юрисдикциялардың
холдингтік компаниялры пайдаланатын салық жеңілдіктерінің дәредесі мен
сипаты бірдей емес.
Салықтан айырылуды төмендетуді қамтамасыз ететін корпоративті сызба
нұсқаның оптималды түрін таңдағанда, компанияға дереу талдау керек:
- қос салықты шеттету туралы екі жақты келісім шарттары;
- барлық юрисдикциялар қатысатын шетелдік салықтардың компенсация
жүйесі;
- белгіленген іскерлік операцияларды жүргізуде аралық
компанияларға берілетін жеңілдіктер.
Осылайша, мемлекетте шетелдік кірістер салығы мен олардың компенсация
механизмінің барлық тізбегін зерттеп білу қажет – еншілес делдал фирмалар
елдеріндегі аралық этаптарда, олар қайда жинақталған, және аналық елге
немесе территорияға дейін, оларды қай жерде инвестициялауға тиіс т.б.
Холдингтік құралымды құрудың барлық мүмкін балама сызба нұсқаларды
қарастырып, одан соң оптималды бір варианты таңдалып алынады. Қарапайым
жағдайда аралық элемент құралымы келесідей беріледі. Мысалға, АҚШ – та
негізгі капиталға салуды еншілес фирмалар құру арқылы жүргізу жоспарланады.
Дегенмен, еншілес фирмалардан түсетін кірісті АҚШ-та емес, басқа елде
инвестициялау жоспарланады. Ол үшін, жайлы салық юрисдикциядағы холдингтік
немесе қаржылық компания құрылады. Оған асыранды фирмалардың акциялары мен
АҚШ-тағы басқа активтер беріледі. АҚШ-тан кірістер осы фирма мекен-жайына
дивиденд формасында, несие пайызы немесе роялти төлемі түрінде аударылады.
Әрі қарай олар басқа асыранды фирмалар арасында үлестірілуі, жылжымайтын
мүлікке салынуы, салық гаванына аударылуы немесе репартирдендірілуі
мүмкін.
Аралық компаниялар ретінде дивиденд формасында кірістерден
халықаралық аударуда айрылуды төмендетуге әсер ететін холдингтік фирмалар
жиі пайдаланылады. Олармен қатар іскерлік практикада делдал қаржылықжәне
лицензиялық фирмалар қолданылады. Қаржылық фирмалар банктік пайыздарды
аударуда жоғалтуларды төмендету үшін қызмет етеді, ал лицензиялық фирмалар
роялти төлемдерін жасау үшін қызмет етеді. Кейбір елдерде барлық үш функция
бір заңды тұлғада бірігуі мүмкін. Холдингтік фирмалар үшін таңдалып алынған
юрисдикциялар негізінен, қаржылық және лицензиялық компаниялар құру үшін
қолданылады.
Қайнар көзде салығын шеттеудің басқа да амалдары бар. Мысалы,
кейбір жағдайларда еншілес кәсіпорындар өкілдік ретінде қызмет етуі мүмкін.
Өкілдіктің кірісінің репортирлендірілуі қайнар көзде салығына барлық елде
тартылмайды. Атап айтқанды, Қазақстанда өкілдіктің таза пайдасы салықтан
толық тазартылған болып саналады. Ал егер де дивиденд немесе кіріс үлесі
еншілес фирма тарапынан аударылса, онда фирма қайнар көзде салығын төлеуі
керек. Салық оптимизациясы сызба нұсқаларындағы қазақстандық оффшорды
қолдану барысында ескеретін жағдай – Қазақстан Республикасының Салық
Кодексінің тарауы күшіне енгеннен бастап түрлі өзгертулерге ұшырайды
(оффшорлық аймақтарды қосқанда).
Нәтижесінде, ЗАТО-да құрылған, жергілікті дәрежедегі салық салу
жеңілдіктерінің оффшорлық іс-әрекеті қазіргі уақытта іс жүзінде кемтарлыққа
ұшыраған. Осы фактіні ескерлік, ЗАТО-да жеңілдетілген салық салу аймағын
дамыту, құру жоспар, мақсаттар толық шешілмеген, ЗАТО базасында
жеңілдетілген салық салу зонасының әрі қарай дамитын келешегі жоқ.
2 Тарау. Халықаралық салық салудың оффшорлық механизмінің
функциясының принциптері.
2.1.Оффшорлық аймақтардың салық ерекшеліктерін пайдалану.
Оффшорлық аймақтарда тіркелген фирмалардың кәсіпкерлігі бес маңызды
белгілермен көрінеді.
Оның біріншісі, оффшорлық аймақта кәсіпкерлік фирманың тіркелуі бұл
фирма үшін сол тіркелген жерінде іскерлік іс-әрекетін жүргізуді шартты
етпейді. Оффшорда тіркеуге алынған кез-келген компания оффшорлық
компаниялардың пайда болуына тыйым салынбаған әлемнің кез-келген жерінде
кәсіпкерлікпен айналысуға құқылы.
Осы белгінің арқасында барлық американдық компаниялар әлемге әйгілі
болды, мысалы, аты ақыға айналған фамилия Морган (Морган-Стекли, Морган
гэрэкти траст, Морган энд Ко және т.б.), сондай-ақ ірі компаниялар
Стандарт ойл оф Нью-Йорк, Стандарт ойл оф Нью-Джерси. Бұл кәсіпкерлік
бизнес субъектілері әр түрлі мерзімде шағын американ штаты Делаыэрде бір
заңды адреспен тіркелген.
Екінші белгі бойынша, компанияның оффшорлық аймақта тіркелуі сол
жерде қандай да бір тиімді жағдайлардың болуы немесе тіркеулердің болуы.
Қазіргі кездегі ең белгілі оффшорлық аймақтарда құнды қағаздар бойынша
дивиденд түріндегі кірістерге салық салықтайды, сенімді басқармалардағы
активтер, экспортқа шығаралатын капиталға салынатын салық жоқ.
Оффшорлық аймақтарды немесе салық гаваньдарын территориялық
принципі бойынша үш топқа бөлуге болады:
- Еуропа. Бұл топ құрамына Ұлыбританияға жататын Мэн аралы,
Гибралтар, Люксембург, Лихтенгштейн, Монако, Кипр, Мальта,
Модейра, Португалия аралы, Ирландия.
- Атлантика және Кариб. Бұл топқа Бермуд аралдары, Багам, Кайманов,
Британ Виргип аралдары, Гайана, Барбадос, Панама. Осы топқа сондай-
ақ Делавэр америка штаты кіреді.
- АзияТынық мұхиты. Бұл топ құрамына Гонконг, Кука аралдары, Науру,
Вандату, Латуан, Сингапур кіреді.
Үшінші белгі бойынша, оффшорлық компанияларды тіркелген жерінде оның
жеке қатысынсыз тіркеуге болады. Оффшорлық компанияларды тіркеумен тіркеуші
бизнес деп аталатын, кеңестік қызмет парағында әр түрлі специфика
субъектісі болып саналатын арнайы агенттіктер айналысады. Мұндай агентіктер
шетелде секретарлық компаниялар деп аталады. Олар клиенттерге тиімді
оффшорлық зоналар іздеуге көмектеседі, оларға осы орайдағы бүкіл мәселелер
жөнінде кеңес береді.
Төртінші белгі бойынша, оффшорлық компаниялардың негізгі
қатысушыларының есімдері тиісті секретарлық агенттіктер қызметкерлеріне
ғана белгілі. Оффшорлық компаниялардың өздері белгіленген құрылтайшыларда
тіркеледі, олар толық орташа сыйақы үшін өздерін осындай кәсіпкерлік фирма
қожайындары санайды, ол фирманың қай жерде, қандай іс-әрекетпен
айналысатынын білмеген жағдайда да. Мұндай жағдайлар оффшорлық аймақтардың
ерекше тартылымдығына әсер етеді.
Оффшорлық компаниялардың коммерциялық банктерде есеп-шотын алуға және
ондай компанияларды құруды шектеуді жергілікті билік органдары мен банктің
өз басшылары ғана араласады.
Осы жағдаймен оффшорлық аймақтарды кәсіпкерліктің бесінші белгісі
де байланысты. Ол мемлекеттің оффшорға біржола айналуын немесе өз
территориясында оффшорға орын бөлуді шешетін сондай аймақтардың тиімді
болуынан тұрады. Оффшорлық зоналар табиғи қазба байлықтарға кедей және
ауылшаруашылық өндіріске қолайсыз. Ол территорияларына ерекше мәртебе және
жеңілдіктер беру арқылы экономикалық дамудың ішкі көздері көзге тартылады.
Оффшорлық аймақтардың көз тартарлық капиталды орналастыруға айналуы
шетелдік капиталдың ерекше өсуіне әсер етеді, айналымдардың ұлғаюы
жергілікті бюджетке кірістерді көп келтіреді. Сондықтан, оффшорлық
аймақтарды дамыту мен қолдауды іскерлік әрекетің көп түрлілігі деп білу
керек.
Оффшорлық аймақтардың жергілікті акімшілігі тіркелген жиындардан, жыл
сайғынғы баж салықтардан, төлемдерден, жергілікті салықтардан, жеңілдік
салықтары болса да ұдайы табыс алып отырады. Бұл кірістер құрылған
компаниялар санына қарай пропорционалды өсіп отырады. Жергілікті халық
шетелдік фирмалар, офистерінде, байланыс қызметінде, қонақ үйлерде, көлік
кәсіпорындарында жұмыс істеуге мүмкіндік алады.
Оффшорлық бизнес шетелдік инвестицияларды өзіне тарту үшін
еңгізілгендіктен салық және баскада жеңілдіктер шетелдік компанияларға ғана
берілген, ал қатарлас оффшорлық кәсіпкерлік фирмаларды ішкі нарықтан
алыстату үшін шаралар қолданылады.
Аралдық және анклавтық мемлекеттердің жекелеген территорияларының
оффшорлығы кездейсоқ емес. Көптеген жағдайларда оффшорлық компаниялардың
иелері мен акционерлері тек ғана шетелдік заңды және жеке тұлғалар болуы
керек екендігі қарастырылады. Барлық кірісті капиталды олар шетелдің әкелуі
керек. Оффшорлық компаниялардың ішкі нарыққа шығу мүмкіндігі шектелген,
себебі олар пайдаланатын жеңілдік мәртебесін ұлттық компаниялармен
бәсекелестік күрес үшін және ұлттық валюталық, кедендік, салық заңдылығын
бузу дәрежесіне апармау керек.
ТМД елдерінде оффшорлық бизнестің бұқаралық дамуы 1990-жылдың аяғынан
мемлекеттің ішкі экономикалық іс-әрекет монополиясын алып тастауымен
байланысты басталды. Оффшорлық бизнеске бірінші болып қуатты ресейлік
бизнесмендер мен ұйымдасқан қылмыс назар аударды. Еске сала кету керек,
Қазақстанда оффшорлық бизнес дәл қазіргі уақыттағы орын алған үш формада
дами бастады.
Бірінші формасы – оффшорлық компанияларды пайдаланудың апатты жолы.
Бұл жағдайда оффшорлық бизнесті пайдаланудың дөрекі варианттары жүрді.
Оффшорлық бизнесті жүргізудің екінші формасы Қазақстандық секретарлық
компаниялар іс-әрекетінің пайда болуымен байланысты. Ондай фирмалардың
негізгі бизнесі алдын-ала дайындалған оффшорлық компанияларды сатумен
анықталады, ал оларды әрі-қарай пайдалану варианттарын олардың иелері
құрастырады. Қазақстандық заңды және жеке тұлғалар жүргізетін оффшорлық
бизнес Қазақстандық нарықта оффшорлық секретарлық компаниялардың пайда
болып, олардың белсенді іс-әрекетімен байланысты. 1992 жылы Қазақстанда бұл
уақытта жақсы құрастырылған салық заңдылығына қарама-қарсы іс-әрекет
шартында орасан зор тәжірибе жинақтығын ірі халықаралық секретарлық
компаниялар жұмыс істейді. Олардың арқасында Қазақстан Республикасында
тиімді оффшорлық бизнес барлық үміткерлерге мүмкін болды.
Егер Қазақстан Республикасындағы оффшорлық бизнестің даму бағыттарын
талдайтын болсақ, мыналарды айта кеткен жөн, Қазақстанда бүкіл әлемдегі
сияқты оффшорлық құрылымдарды пайдалану арқылы активтерді, мүліктік
жоспарларды пайдалануды қорғау қамтамасыз етіледі, кір ақшаларды жою
қамтамасыз етіледі. Бұл орайда оффшорлық компанияларды өз бетімен пайдалану
бағыты ретінде Қазақстандық азаматтар мен кәсіпорындарға шетелден әкелінген
капиталдың заңсыз түрін анықтап алу керек. Капитал әкелудің заңсыздығы және
кір ақшаларды жою Қазақстан оффшорлық бизнесінің дамуындағы бір-бірімен
тығыз байланысты негізгі факторлар болып табылады.
Реформаланған экономика шетелдік инвестицияларды қажет етеді деген
әңгімеге келсек, біздің ел қылмыстық жолмен табылған ақшаны тазартатын
әлемдегі кір жуамын орынға айналды десек қателеспейміз. Егер ондай
қаржылар елден шығарылып, Қазақстанға қайтарылса да оларға публикалық
амнистия шақыруға дейін барды. Бірақ бұл инвестициялар пайданы көбейткен
жоқ, Қазақстанның биліктердің бұл әрекеті босқа кеткен жоқ – Қазақстан
ақшаларды тазарту жөніндегі халықаралық орталықтардың бірі болып
табылады.Қазақстан Республикасында оффшорлық бизнес жағдайын
күрделілендіретін тағы бір жайт, экспорт капиталының бақылауы алынбауы,
барлық мүмкіндіктерге ие, жазаланбайтын Қазақстан Республика
территориясындағы секретарлық компаниялар сарапшылары таңданатын банк іс-
әрекеттері.
Заңсыз капиталды әкелудің өте тиімді әдісі – қазақстандық экспортшы
құрастырған оның атынан жүргізілетін ішкі сауда операциялары үшін керекті
оффшорлық құрылым арқылы жұмыс. Қазақстандық экономиканың нағыз бичі болып
табылған сызба нұсқа былай көрінеді: өнімнің негізгі бөлігі айырбас
бойынша шикізатқа, отынға, энергияға кетеді, қаржы құралдарының негізгі
салмағы. Қазақстан шекарасынан әрі қарай аккумульдендіріледі, экспорттық
тасқындар оффшорлық аймақтағы делдал фирмалар арқылы кетеді, ондай
фирмалардың құрылтайшылары ретінде кәсіпорының жоғары лауазым тұлғалары мен
олардың туған-туыстары болады.
Мұндай ереже оффшорлық юрисдикцияларда тіркелген Қазақстандық
кәсіпорындар мен компаниялардың экономикалық және құқықтық аспектілері
заңды түрде рәсімделгенге дейін жүреді. Берілген жағдайда тек мемлекет
емес, кәсіпорының өзі де қиналады, өйткені жеке тұлғалардың криминалдық
баю мақсаттары қарама-қайшы мемлекет атынан ғана емес, кәсіпорының өзінің
гүлденуі мақсатымен кіреді.
Қазіргі таңда қазақстандық оффшорға бұқаралық ақпарат құралдарының
жеңіл қолынан кәсіпорындарға тіркелген салық жеңілдектерінің
қызығушылықтарын көрсетуші барлық мүмкін әкімшілік-территориялық құралуды
жатқызады. Айта кету керек, ондай территориялардың саны соңғы кезде артып
келеді. Одан аса, Қазақстанда өзіндік нарықтың қалыптасу процесі жүріп
жатыр – салық жеңілдіктері аймағы базасындағы корпоративтік және қаржылай
қызмет нарығы.
2.2.Оффшорлық аймақтардың салық ерекшеліктерін пайдалану.
Алдынғы параграфтағы келтірілген материалдардан ескеретін жағдай,
салық төлемдері оптимизациясы нәтижесінде босатылған оффшорлық бизнес
компанияның салық төлемдерін шын қаржыларды тиімді жұмсауға жағдай
тұғызады.
Қаржы активтерін елдер арасында орналастырудың екі аспектісі бар:
активтерді орналастыру және ол активтер салынған фирмаларды орналастыру.
Бірінші вариант, ереже бойынша негізгі нарық тенденциялары есебінің
негізінде іске асырылған қысқа мерзімді салымдармен байланысты. Фирмаларды
орналастыру компанияның ойластырылған және есептелген ішкі сауда
стратегиясын талап етеді. Айта кету керек, бұл жерде фирманы орналастырудың
таңдалған алғашқы орны өте маңызды.
Дегенмен, оффшорлық аймақта компания құрудан әрқашан да нәтижелер
күтілмейді. Бұл негізінен, капиталды орналастыру үшін дұрыс аймақ таңдау
проблемасымен байланысты, сондай-ақ оффшорлық бизнестің әрқашан оң емес
абыройымен байланысты. Дей тұрғанмен кәсіпкерлік оффшорлық компаниялардың
салық ерекшеліктерін барынша пайдалануды көздейді, өйткені оларға алынған
қаржы көздерін сақтап қалу, оларды іс-әрекетінде белгілі немесе басқа
территорияның салық ақысы дәрежесіне арқа сүйемейді, ал базалайтын елді
таңдау проблемасына кешенді түрде қарайды. Соған сәйкес, салық ақыларының
мөлшері қосалқы мағынада.
Ережеге сай, кез-келген ресейлік компания өз бизнесін тіркейтін елді
таңдағанда келесі варианттарды қарастырады:
1. Өз бизнесін Қазақстан Республикасында тіркеу
2. Өз бизнесін оффшорлық аймақта тіркеу
3. Өз бизнесін орташа салық салу жүйесі бар мемлекетте тіркеу.
Қазіргі уақытта табылған қаржы құралдарын елімізде сақтап,
инвестициялау үшін жағдай жасалатын нәтижеге ие Қазақстан Республикасында
глобальды салық реформасы жүріп жатыр. Дәл қазіргі уақытта соңғы
экономикалық, әсіресе саяси оқиғалар барысында Қазақстанда инвестициялау
үшін ерекше ынталар жоқ.
Қалыпты салық ақысы және салы гаваны елдерін таңдағанда әрдайым
біріншісі таңдауға алынады. Батыс елдеріндегі жоғары салық ақыларын шын
мәніндегі төмендетуді қолға алғанда, ол сайланатын сипатта болған күнде де
барлық компаниялар үшін мүмкін. Өндірістік және коммерциялық іс-әрекеттері
бар кәсіпорындарға арналған көптеген дамыған елдердің салық режимдері
оффшорлық аймақтарға бәсекелестік тұғызады. Сонымен қатар халықаралық
компаниялар халықаралық салық келісімдерінің мәнді жеңілдіктерін пайдалана
алады. Сондықтан, асыранды және аналық компаниялардың оффшорлық
аймақтардағы және орташа салық салу елдеріндегі үйлесімді жайғасын
пайдаланатын тағы бір ұйымдастырушылық құрылым жиі пайда болады. Бұл барлық
бизнестегі салық үшін әрқашан да жағымды нәтижелер шығарып жатады және
дамыған елдегі базалық қалыптасудың абыройын көтереді.
Алайда, компанияның орналасқан жеріне қарамастан, компанияның салық
төлемдерінің көпшілігі компанияның заңды формасы мен құрылымына, оның іс-
әрекетінің мақсаттары мен сипатына байланысты. Кез-келген заңдылық жеке
бизнесі формалары үшін жеңілдіктерден және артық ерекшеліктерден тұрады.
Оффшорлық компанияларды пайдаланатын кез-келген, іс-әрекет өз іс-
әрекетін іске асыру үшін стандарттық сызба нұсқаны қарастыратыны мәлім. Бұл
сызба нұсқалар тауарлық және қаржы ағындарын оптималдандыру үшін, салықтан
айырылуды төмендету үшін керек.
Осы бойынша біз келесі негізгі варианттарды пайдаланамыз:
1. Түрлі аймақта сауда жасау үшін, экспорт-импорттық операциялар жасау
үшін, акцизденген тауарларды сату үшін қазақстандық компаниялар
салықтан айырылып қылмыс үшін екі фирманы пайдалана алады – біреуін
оффшорлық аймақта, екіншісін сауда жүретін орында. Ол үшін компания
оффшорлық аймақта сатып алушымен сату-сатып алу келісім шартын жасап
қос қояды, ал жергілікті фирма және оффшорлық компания қызмет
көрсетуге шарт жасалады, олардың арасындағы қарым-қатынас сызба
нұсқамен 1-суретте берілген.
Жабдықтаушы
1
Оффшорлық компания
2
___________________________________ ____________________________
С А Т Ы П А Л У Ш Ы Л А Р
Сурет 1. Саудаласудың бірнеше аймақтардағы қарым-қатынас сызба нұсқасы
бөлшек саудадан басқа.
Осы сызба нұсқаны пайдаланатын компаниялар ішкі баға құрылымында үнемдейді.
Бұдан көз жеткізуге болады, ресейлік компания өзінің Кипрдегі оффшорлық
компаниясына құрылтайшылық еткенде,мүліктік және кірістерге 5 желтоқсан
1998 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Е.А. БӨКЕТОВ АТЫНДАҒЫ ҚАРАҒАНДЫ МЕМЛЕКЕТТІК УНИВЕРСИТЕТІ
Экономика кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Халықаралық салық салудағы оффшорлық механизмдер.
Мазмұны
Кіріспе
1 тарау. Халықаралық салықтық құқықтағы
оффшорлық механизмдер.
1.1 Оффшорлық механизмнің пайда болуының алғашқы
шарттары
1.2. Оффшорлық механизмнің халықаралық салық
құқығының нормаларымен реттелуі.
2 тарау. Халықаралық салық салудағы оффшорлық
механизмнің әрекет етуінің қағидалары.
2.1. Оффшорлық аймақтардың салықтық артықшылығын
қолдану.
2.2. Әлемдегі бөлек оффшорлық аймақтардың салық
салудың ерекшеліктерін қолдану.
2.3. Оффшорлық аймақта еншілес компанияларды құру
салық салудағы шығындарды азайту мүмкіндіктерінің құралы ретінде.
3 тарау. Салықтық ынтымақтастықтың халықаралық реттелуі.
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Кіріспе
Біздің мемлекет ұзақ уақыт бойы сыртқы әлемнен бөлініп тұрды және
ол жағдай еліміздің экономикалық дамуына үлкен әсерін тигізді. Көптеген
экономикалық түсүніктер біз үшін бейтаныс болды. Шекаралар ашылып,
кәсіпкерлікке рұқсат берілгеннен кейін кәсіпкерлер бизнеспен , оның ішінде
халықаралық бизнеспен айналыса бастады.
Қазіргі таңда қазақстандық экономика сынық алдында бірнеше
мақсаттарды шешу міндеті жүктеліп отыр: тауарлы – ақшалай қатынастармен,
нарықты экономика, оның құрылымы мен инфраструктурасын қайта жаңғырту;
конверсияны, салалардың реструктуризациясын және модернизациясын жүзеге
асырып, жемдік шаруашылыққа шығу қажет.
Қазіргі таңда Қазақстан экономикасы мен Қазақстан мемлекетінің,
мақсаттары қысқа және орта мерзімді даму бағыттарында сәйкес келмейді.
Мемлекет пен ұлттық экономиканың мақсатына жету құралының қайнар қоры
біреу. Бұл кәсіпорындардың және олардың жұмысшыларының кірісі. Ал бұдан
мынандай қорытыңды жасауға болады. Ұлттық экономика мен мемлекет ұлттық
кірісті қолдану бөлігінде бәсекелестер болып табылады.
Бұл жағдайлар мемлекетпен бәсекелестік күрес кезінде
кәсіпорындардың өзінің позицияларын күшейту үшін әр түрлі әдістерді қолдану
мүмкіндігін анықтайды.Әлемдік тәжирібе бұл күрестің тиімді әдісі бұл
жеңілдіктерді аймақтарға,бұл аймақтардағы жеңілдіктері бар оффшорлық
компаниялары бар халықаралық салықтық жоспарлауды қолдану болып табылады.
Қазіргі таңда оффшорлық аймақтар және шаруашылық –экономикалық
қызметпен байланысты іс жүргізу әдістері қазіргі замаңғы экономикаға
негізделген, ал оффшорлық бизнес әлемдік құбылыс масштабына ие болды .
Бүгін оффшорлық аймақтар әлемдік жүйенің және ұлттық
экономикасының, соның ішінде жоғары дамыған елдердің ажырамас бір бөлігі
болып танылады. Сонымен қатар оффшорлық қаржы орталықтарында мағыналы
түрде капитал жиналған және бұл әлемде болып жатқан үрдістерге өз әсерін
тигізеді. XX ғасырдың аяғында оффшорлық бизнес тек саңдық емес, сонымен
қатар сапалық өзгерістерге ұшырады.
Оффшорлық бизнестің пайда болуы мен дамуының негізгі қозғаушы күші
бұл үкіметтің өз елдеріндегі экономикалық жағдайды бақылау жүргізгісі
келіуі мен азаматтардың оған бағынғысы келмеуі және өзінің пайдасының
бөлшегін салық ретінде бергісі келмеуінен пайда болған қайшылықтан
туындаған. Сырт көзге оффшорлық бизнес көрсетілген қайшылықты шешуге
бағытталған өркениетті жолы болып көрінуі мүмкін . Бірақ ол бұлай емес.
Мысалға АҚШ-та оны “ХХ ғасырдың пиратство” деп атаған. Егер де Қазақстан
Республикасы туралы айтатын болсақ, Қазақстан кәсіпорындары мен жеке
тұлғалардың оффшорлық компанияларының бақылауынсыз қарыжы–экономикалық
өзара қатынастары әрекетсіз жағдайларда немесе дұрыс емес әрекеттер кезінде
мемлекеттің кедейленуі және капиталының толтырылмайтын ағымына әкеліп
соғады.
Бұл жерде мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігі ғана емес, сонымен
қатар болашақ ұрпақтың өмірлік маңызды мүдделері де қауіпке ұшырайды.
Бүгін, бюджетке салық түсімдерін жоғарылату мемлекеттік мүддені
білдіретін болғандықтан әр түрлі әдістерді қолдануды талап етеді.
Қазақстанда оффшорлық аймақтармен және оффшорлық бизнестің жалпы
байланысты мәселелер өте өзекті болып табылады.Олардың дұрыс шешілуі арқылы
мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігінің қамтамасыз етуі.
Қазақстандық кәсіпорын үшін көрсетілген әдісті қолданудың өзектілігі,
оны осы дипломдық жұмыста қарастырып, оның мазмұнын ашуға қажет екендігін
анықтап берді.
Дипломдық жұмыста оффшорлық аймақтардағы салық құқығын қолдану
механизімі, оффшорлық бизнесті шаруашылық тиімділігін жоғарлату әдісі,
сонымен қатар қазақстан кәсіпорынның қызметін, сыртқы экономикасының
тиімділігін көтеру оффшорлық компанияларының классификациясы берілген;
Қазақстанда және шет елдегі оффшорлық кәсіпкерлікті құқықтық реттеу
әдістері көрсетіледі; оффшорлық аймақтардағы салық артықшылықтарын қолдану
әдістері сипатталады, сонымен қатар қазақстан кәсіпорындарының салық салу
ерекшеліктері көрсетіледі;
Қазақстан республикасының экономикалық қауіпсіздігін сақтау үшін,
барлық тиімді әдістерді дұрыс пайдалана білуіміз керек.
1 тарау. Халықаралық салық құқығындағы оффшорлық
механизмдер.
1.1 Оффшорлық механизмнің пайда болуы шарттары
Белгілі бір немесе басқа формада адамзат тарихының бүкіл барысында
түрлі елдер мен халықтарда халықаралық сауданы қадағалап , ізіне түсуге өз
территориясы бөлігінде салық қатынасына байланысты шаруашылық жағдайын
дамыту арқылы шетелдік компанияларды тартуға ұмтылыс жасалып жүр. Бұл
процесс финикийлердің гүлденуі кезінде бастау болған,одан соң ерікті сауда
орталығы.Бірінші Афины теңіз одағының астанасы–Делос аралы болды. Орта
ғасырға келетін болсақ, бұл кезең тарихы Италия қалалары Ливорно мен Триест
сонымен бірге Югославия қаласы Шитеникпен байланысты,ал сеңімді меншік
институтының тарихы крест жорықтарымен тұспа тұс келеді . XVIII ғасырда
ерікті сауда аймақтары Гибралтар мен Банкогкте пайда болды.
XX ғасырдың 30-жылдары оффшорлық юрисдикциялар Люксембурте,
Панамада,Нидерланды Антиль араларында қалыптасты .
Дегенмен оффшорлық бизнестің қазіргі тарихи өткен ғасырдың екінші
жартысында,Біріккен Корольдыктың белсенді түрде қатысуымен басталды .
Британ оффшорлық орталықтары 60-жылдары сол кездегі 80-90% құрайтын
салықтытөлеуден бас тартқан қуатты британдықтар үшін салықтан қашатындар
ретінде дами бастады . Осындай орталықтар ролінде шағын аралдық мемлекеттер-
Ұлыбританияның колониалдық және тәуелді территориялары болды.
Өзінің даму барысында әлемдік экономикада оффшорлық территориялар
өз аймақтарында неғурлым көп елдерді жинады қаржы ұйымдардың және жеке
тұлғаларды аз мөлшердегі салықпен өзіне тартып,кәсіпкерлік іс әрекеттің
шағын реттеулерімен және конфиденциалдық туралы қатақ заңдармен оларды
қамтамассыз ете білді.
Оффшорлық аймақтарды құруға талпыну аяқ асты емес, әлемдік
экономиканың интернационалдығы тарихи процесімен дайындалғандығы табиғи.XX
ғасырдың 60-жылдарында оффшорлық аймақтардың пайда болуының жоғарғы
сұранысының негізгі себебі халықаралық несие нарығы мен өндірістік
капиталдардың дамуы арқасындағы экономикалық интеграцияның сапалы жаңа
мазмұны болып табылады. Бұл XX ғасырдың екінші жартысында трансұлттық
корпорацияның екпінді дамуы нәтижесінде өтті, ол кезде халықаралық тауар
айналамының өте тез өсуі мен экспансиясы қаржы ресурстарының айрықша
ұлғаюын ғана емес, оларға жер шарының кез-келген түпкірінде еркін
мүмкіндікті талап етті.Ондай сұраныс капиталдық ұлттан тыс нарығын тудырды,
банк іс-әрекетінің жылдам, шапшан интернализациясына әсер етті. Бұл өз
кезегінде , түрлі нормаларды пайдалану жөніндегі қызметтер мен делдалдық
қаржы операцияларына жоғары сұраныстың пайда болуына да әсерін тигізді .
Оффшорлық аймақтардың құрылуы мен оған байланысты қаржы шаруашылық
іс-әрекеттер әдістерін жүргізуде XX ғасырдың ортасында басталған ғылыми
техникалық революцияның позитивті, айқын мағынаға ие . Ақпараттық
технологиялар мен байланыс құралдары дамуы үшін іске асырылған оның
табыстарынсыз, көптеген оффшорлық құрылымдарды тиімді функционалдандыру
мүмкін емес еді. Мысалы, оффшорлық бизнестің қарапайым кәдімгі жағдайы
–фирма бір елде тіркелген, іс әрекеті екінші елде жүргізіледі, банк есеп
шоты үшінші елде ашылған, ал иесі төртінші елде тұрады.
Осылайша оффшорлық бизнес туындаған. Дәл қазіргі шақта мәнді
түрде елдер саны көбейді олардың резиденттері басқалардан өздеріне тиесілі
іс–әрекетті жасыруға ұмтылады және өз үкіметімен де бұл орайда сыр
бөліскісі келмейді. Олардың мүлік жағдайы ерекше кеңейген, сонымен бірге
оларды оффшорлық бизнеске жетелейтін себептер тізімі ұзарды.
Қазақстан территориясында шетелде тіркелген компания кәсіпкерлік
бизнесін жүзеге асыруға құқы бар. Ондай компаниялардың үш тобын бөліп
көрсетуге болады:
- түрлі шет мемлекеттерінде қарапайым әдіспен мекемеленген
кәсіпкерлік фирмалар;
- аталған оффшорлық аймақтарда мекеленген кәсіпкерлік фирмалар;
- Қазақстанда тіркеліп, фирмалар арқылы іс–әрекет ететін
трансұлттық компаниялар жалпы, шетелдерде тіркелген кәсіпкерлік фирмалар
Қазақстан Республика территориясында оларға берілген лицензиялар мен басқа
да құжаттар негізінде міндетті түрдегі лицензиялауды талап ететін
кәсіпкерлік іс–әрекетті орындау үшін сол жерде кедергісіз жұмыс істеуге
құқылы. Қалған басқа жағдайларда олар өз іс–әрекетін лицензиясыз жүзеге
асыруға құқылы.
Ондай фирмалар Қазақстанда өз өкілдіктерін құра алады, әрине
Қазақстандық заңдылық бойынша, бизнес субьектісінің мүдделерін көрсетіп
оларды қорғауды іске асыру. Қаржы операциялары мен салық төлеуді қосқанда
осы тәрізді фирмалар өздерінің кәсіпкерлік барлық функцияларын Қазақстаннан
тыс жерлерде жүргізеді. Айтылған кәсіпкер бизнес субьектілері Қазақстан
территориясында тікелей контрагендер мен клиенттер іздейді. Интернет арқылы
оларға қызмет көрсетеді және жекелеген клиенттердің тапсырмаларын орындайды
(мысалы кеңес беру немесе экспертиза жүргізу). Қазақстан Республикасы
территориясында әрекет ететін мұндай кәсіпкерлік фирмалардың әртүрлілігі
оффшорлық компаниялар болып табылады.
Авторлар оффшор терминін жиі қолданады, оффшорлық аймақ ретінде және
ондағы болып жататын процестерді сипаттау үшін қолданады. А. Амбарцумова
мен С. Стерлигованың нарықтық экономиканың 1000 термині анықтамалығында
айтылған: Оффшор–әлемдік қаржы орталықтарын сипаттау үшін және кейбір банк
операциялар түрлері үшін қолданылатын термин.
Басқа, анағұрлым толық түсінігін Үлкен энциклопедиялық сөздіктен
табуға болады: оффшор (ағылшын тілінен off-shore–жағалаудан алыс, ел
территориясынан тыс орналасқан) – шетелдер қатысуымен шетелдік валютада
қаржы–несиелік операцияларға жеңілдіктер режимін беретін территория
(салықтарды төмендету, валюта бақылауын босату т.б.).
Дегенмен, оффшорлық аймақ, оффшорлық компания, оффшорлық
іс–әрекет, түсініктеріне операциялар жасайтын экономистер оларды толық
және дәл қарастырады. Оффшорлық компания дегеніміз оффшорлық аймақ болып
табылатын ерекше территорияларда тіркелген кәсіпкерлік фирма. Өз кезегінде,
оффшорлық аймақ белгілі бір мемлекеттің оффшоры құрылған, сол ел
юрисдикциясы нормалары мен ережелері жоқ ерекше территориялды аймақ, аудан,
облыс немесе арал (жартылай арал). Ал, оффшорлық іс–әрекет қандай да бір
мемлекет юрисдикциясынан тыс компаниялар мен фирмалар іс–әрекеті.
Оффшорлық бизнес пен оффшорлық компанияның келесі ұғымдары анағұрлым
толық болып табылады: оффшорлық бизнес–бұл белгілі юрисдикция шеңберінен
тыс жүзеге асырылатын шетелдік бизнес соған қатысты кіріс көздерінен және
оған қатысты салық салу жеңілдіктерінен құралады.
Оффшорлық компания–бұл кәсіпорынның ерекше ұйымдастырушылар –заңдық
мәртебесін сипаттап, оған салық жоғалтуларын барынша төмендетуді қамтамасыз
ететін термин (көп жағдайларда нөлге дейін). Мұндай мәртебе негізінен,
оффшорлық компания ресми тіркелген юрисдикциядан тыс іскерлік операцияларды
жүргізу талаптарымен байланысты.
Қазіргі таңда оффшорлық компаниялардың қолдану мүмкіндіктерінің орасан
зор бағыты қалыптасты: банктік және сақтандыру бизнесі, жылжымайтын мүлік
операциясы, несиеге ие болу және халықаралық тасымалдар, лицензиялық және
ғылыми іс–әрекет, құрылыс, өндіріс т.б. Өндірістік іс–әрекетке келетін
болсақ, оны аталған оффшорлық компаниялар іске асырады, олардың өздерінің
жеке өндірістік қуаты жоқ бола тұра, өндірістік қызметті басқа
компанияларда жасайды, ол өздері негізгі өндірісті қамтамасыз етумен
айналысады (тауар табу, қызмет ету, жарнама т.б.).
1.2. Оффшорлық механизмінің халықаралық салық құқығымен
реттелуі.
Әлемде салық ақыларын дивиденттің бір бөлігі пайдасының үлестірілген
және үлестірілмеген түріне қарай анықтайтын үш негізі салық салу пайдасы
жүйесі қолданылады.
Классикалық жүйе. Оған сәйкес үлестірілген пайда бөлігі ерекше
салығы болмайды. Заңды және жеке тұлғалар әр түрлі салық жағдайларында
болады, өйткені жеке тұлғалар кіріс табысы салығын төлейді. Классикалық
жүйе Австралияда, Люксембургте, Нидерландыда, Жаңа Зеландияда, Испанияда,
Швецияда, Швейцарияда, АҚШ-та қолданылады.
Салық ақысының жекеше жүйесі. Үлестірілген және үлестірілмеген
пайда бұл жағдайда салыстық түрлі ақысын құрайды. Жекеше ақы Австрияда,
Финляндияда, Грецияда, Жапонияда, Норвегияда қолданылады. Мұнда жеке
инвесторлар мен корпорациялардың салық жағдайлары бірен-саран теңеледі.
Төленген салықты есепке алу жүйесі. Салық ақысы – барлық пайда санасы
үшін ортақ. Компания төленген пайда салығының үлесі дивиденд алу кезіндегі
соңғы акционермен несиеленеді (компенсация). Екі рет салық салудан бұл
жерде құтылып кетуге болады. Бұл жүйе Бельгияда, Канадада, Францияда,
Ирландияда, Италияда, Түркия мен Ұлыбританияда қолданылады.
ГФР-да соңғы екі элементтен тұратын құрама жүйе жүреді: салық ақысы
жеке-дара, сомасына табыс салығының төменгі түрімен алады. Нәтижесінде, бұл
елде жеке және институтталған инвесторлардың жағдайы бірдей. Сонымен,
корпоративтік секторда белгілі юрисдикция шамасында қос салықты
болдырмаудың түрлі әдістері бар. Соған сай бір кіріс екі рет салынбауы тиіс-
дивидентті үлестіру дәрежесінде және оны сонғы акционер, яғни фирманың
кірісіне есепке жатқызу дәрежесінде. Халықаралық масштабы коммерциалық
операцияларды жүргізуде қос салықты шеттету проблемасы асқына түседі. Бұл
жағдайда ол мемлекет аралық дәрежедегі арнайы реттеуде қажет етеді. Шын
мәнінде, белгілі бір юрисдикцияда салық тап тазартылған кірістердің басқа
юрисдикцияға түскенде қайтадан пайда салығына жатқызылу қаупі бар.
Салық ауыртпашылығы көптеген жағдайларда 30%-ға жететін қайнар
көздесалығы үшін айырықша ұлғаюы мүмкін. Содықтан да әлемнің барлық
мемлекеттері шетелден алынған қос салықты шеттету жүйесінің әр түрін
қолданады. Ол ұлттық заңдылықта, сондай-ақ қос салықты шеттету туралы
халықаралық келісімдерде бағаланады.
А. Салық жүйесінің мәулетсіз несиесі. Көптеген елдерде, АҚШ-та,
Ұлыбританияда, ГФР-да қолданылады, заңғы тұлғалар болып саналмайтын отандық
фирмалардың шетелдік бөлімінің салық айналасы кірісінде жүреді. Бұл жүйе
бойынша несие кірістер отанына қайтарылды ма немесе шет мемлекетте
реинветорланды ма, соған байланысты беріледі. Салық несиегі отандық
компаниядан алынған салықтың шетелде төленіп, алынған табыс салығы боп
түсіндірілді. Салық несиегі белгілі юрисдикцияда бекітілген пайда салығы
ақысынан тыс жүзеге асырылады.
Б. Мәулетті салық несиесі.Бұл типтің салық несиесі. өз бетінше жеке
заңды тұлға болып саналатын еншілес кәсіпорындар кірістеріне жатады. Ол
шетелдік мемлекеттер салатын келесі салық түрлерін толық және жартылай
өтеуді қарастырады.
- қайнар көзінде салықтарын кіріс көзі болып отырған елде
төленген, аударылған дивиденттерге;
- шетелдік салықтардың шет елде төленген анықталған үлесі.Бұл үлес
дивиденттер аналық фирмамен репартияланған кейін несиеленеді.
Мұнда кіріс түскенге дейінгі компенсацияны мәулеттеу жүреді. АҚШ-
та, Ұлыбританияда, ГФР-да, Белгияда, Ирландияда, Италияда,
Жапонияда және басқа кейбір мемлекеттерде салық несиесі
біржақтылық негізде беріледі, яғни барлық резиденттік фирмалар
үшін. Ал Австрия, Дания, Люксембургте – қос салықты жою жөніндегі
келісім ережелерін сәйкес негізде.
В. Салықтардан босату жүйесі.Бұл жүйе аналық фирма немесе қайнар көзі басып
табылатын елдің салық салу жүйесінен шетелдік пайдаларды толық алып
тастауды қарастырады. Салықтардан босатылу дәстүрлі түрде екіжақты негізде
тиісті келісіммен жүреді. Бұл берілген жүйе Австралия, Люксембург, Франция,
Нидерланды, Швейцария елдерінде қолданылады. Бұл елдер тобы ерекше назар
аударатын мәселе, жасалған істер шарты салық келісімдерінің қол астында іс-
әрекет етуі керек. Кейбір жеке жағдайларда тағы бір әдіс – салықтарды алып
тастау қолданылады. Сондай-ақ жоғарыдағы әдістер қарастырған қос салықты
жою әдістері құрамы кездеседі. Қос салықты жою іс-әрекетінің түрлі жүйесін
мысалмен қарастырайық (1.3.1кесте)1.
Кесте 1.3.1
Түрлі салық жүйесіндегі салық жоғалтулары есептері.
А. Компенсация жоқБ. Салық В. Салықтан
несиесі босатылу
1 Қайнар көз еліндегі 100 100 100
барлық кіріс
2 Табыс салығы 40 40 40
3 Салықты есептен 60 60 60
шығару кірісі
4 Алатын елдің салық 100 100 0
кірісі
5 Шетелдік кірістерге 60 60 0
салық ақысы
6 Салық несиесі - 40 -
7 Алатын елдегі негізі 60 20 0
салық
8 Жиынтық салық 100 60 40
9 Таза кіріс 0 40 60
Бұл мысалда барлық көрсеткіштер шартты және есептеуден келтірілген қайнар
көзі-елде пайда салығы - 40% құрайды, қабылдаушы елде – 60%. Кестеде шын
мәніндегі бейнелеудің қарапайымдылығы юайқалады: қосымша фирманың барлық
табысы дивидендтерге үлестіріледі, ал қосымша салық жоқ деп болжам жасалды.
Кейбір жағдайларда салық несиесі жүйесіне сәйкес қайнар көзде дивиденд
салығы есепке алынады. Ол қосымша фирма орналасқан елде төленеді: Қайнар
көзді шетелдік салығының салық несиесі мысалы, Ұлыбританияда
қолданылады. Ерекше жағдайларда бұл елде салықтарды алып тастау
қолданылады. Келтірілген сандық мысал аналық компанияның шетелден 700
бірлік шамасындағы таза дивиденд алуын елде қайнар көз салығы 300 бірлік
шамасында төлегенің көрсетеді. Салықтарды есептеу әдісі және салық
несиесімен салықтарды алып тастау жүйесі бойынша компенсацияларын
айқындауға болады.(1.3.2кесте)1
Кесте 1.3.2
Қайнар көздегі салық есебі
Салық несиесі Салықтарды алу
1 Дивиденд 1000 1000
2 Шығару - 300
3 Салынатын кіріс 1000 700
4 Пайда салығы 330 231
5 Салық жеңілдегі 300 -
немесе несие
6 Төленген салықтар 30 231
Салық заңдылықтарына сәйкес кәсіпкерлік іс-әрекетті іске асырмаған немесе
Қазақстан Республикасының территориясында мүлігі жоқ шетелдік кәсіпкерлік
іс-әрекет субъектілері қазақстандық салықтарды төлеуші болып табылмайды.
Осылай, Қазақстан Республикасының Пайдаға және шетелдік заңды
тұлғалар табыстарына салық салу салық кодексна сәйкес Қазақстан
Республикасының территориясында тұрақты өкілдік арқылы кәсіпкерлік заңды
тұлғалар пайда салығын төлеуші болып саналады.Қазақстан Республикасының
салық кодексна сәйкес салық салудың қосымша құн салығы бойынша объектілері
Қазақстан Республикасының территориясындағы тауарлар тарату айналымы,
орындалған жұмыстармен көрсетілген қызметтер және Қазақстан Республиканың
территориясына әкелінген тауарлар болып саналады. Қазақстан Республикасының
салық кодексна сәйкес шет мемлекеттер заңдылығына сай құрылған
компаниялар, фирмалар, басқада ұйымдар халықаралық ұйымдар мен
бірлестіктер, сондай-ақ Қазақстан Республикасының ерекше бөлімшелер мүлік
салығын төлеушілер болып табылады.
Осылайша, шетелдік оффшорлық компанияларға қойылатын негізгі талаптар
– оларды Қазақстан Республикасының территориясынан тыс жерде тіркеу және
Қазақстан Республикасының территориясында іс-әрекетін болдырмау.
Қазақстандық және көптеген шет мемлекеттердің заңдылықтары Қазақстан
Республикасының азаматтарына шетел территориясында заңды тұлғаларды
мекемеуге, ол территорияда кәсіпкерлік іс-әрекетін жасауға, сол
территориядағы мүлікке меншік етіп иелену құқығына тыйым салмайды.
Сондай-ақ Қазақстан Республикасының кез-келген азаматы шет
мемлекетінің территориясында берілетін барынша көп салық жеңілдіктерін
мекемеуге құқылы.
Қазақстандық кәсіпкердің осындай іс-әрекеті валюталық реттеу және
валюталық бақылау заңдылығымен шектелген. Сонымен, Қазақстан
Республикасының Валюталық реттеу және валюталық бақылау туралы Заңның 10-
шы пунктінің 6-шы және 1-ші бабына сәйкес (1992, 9 қазан) тура
инвестициялар портфельдік инвестициялар, ғимаратқа меншік ету құқығына
төйлеу қаржылары, ел заңдылығына оның және ол орналасқан жылжымайтын
мүлікке жататын жер және жер қойнауы, қару-жарақ және басқа мүліктер,
экспорт және импорт тауарлар бойынша 90 күннен аспайтын мерзімде төлем
төлеу мәулетін алу, сонымен бірге Қазақстан Республикасының президентінің
валюта ағымдағы валюталық операцияларына жатпайтын барлық валюталық
операцияларды тиісті рұқсатсыз жасауға болмайды. Осы заңның 4-ші пунктінің
2-ші бабына сәйкес заңсыз жасалған істер жарамсыз болып саналады. Ондай
істерді жасаған тұлғалар Қазақстан Республикасының заңдылығына сәйкес
құқықтық, әкімшілік және басқада жауапкершілікке тартылады.
Айта кету керек, осы уақытта оффшорлық аймақ саналатын мемлекеттер
резиденттеріне валюталық қаржыларды аударуда бақылау едәуір күшейген.
Осылайша, салық оптимизаторының бастапқы іс-әрекеті- шетелдік
оффшорлық компанияның құрылтайшы болуы мемлекет тарапынан қарама-қайшы іс-
әрекеттерді тудыруы мүмкін. Валюталық қаржыларды шетелге аудару тәртібі
теңберінің кез-келген талпыныстары лицензиясыз басынан бастап заңсыз деп
танылады. Заңсыз құрылған компанияларды анықтау фактісінде салықты
бақылайтын органдар сот тәртібімен осы компанияның іс-әрекеті нәтижесінде
алынғандарды құдалауға құқылы.
Ал Қазақстанда қандай жүйе пайдаланады? Қазақстан Республикасының қос
салық салуды шеттеудің автоматтық түрі қаралмаған. Ол қос салықты шеттету
туралы тиісті келісіммен ғана жүргізіледі. Бұл келісімдерді салық несиесі
немесе босатылу принципі қарастырады. Мысалға, Қазақстан-Ирландия
келісімінде салық несиесі принципі орнатылған, ал Қазақстан-Кипр шартында
салықтан босату принципі баяндалған. Салық келісімдерінің тиісті баптарын
әр кез тиянақты талдап отырған жөн.
Осыдан барып практикалық қорытындылар қатары жалғасын табады, оны
қызықстандық кәсіпкерлерге шетелдік қосымша фирмалармен қаржылық
байланыстарды жоспарлағанда ескеру қажет.
Шет мемлекетте алынған кіріс табысынан алынады:
- пайда салығы;
- қайнар көз табысы елінде алынған, үлестірілген дивиденд салығы;
- елдегі кіріс алушы фирманың кіріс табысы салығы.
Осы тәріздес мысалдар кірістерді аударудың басқа фирмасында – банктік
пайыз түрінде және арендалық төлем түрінде пайда болады. Бұл орайда
арендалық төлем салығы пропорционалды төмендетіледі немесе толық жойылады,
егер заңдылық бойынша шетелдік кіріске қос салықты жою қарастырылған
жағдайда және салық жеңілдіктерін анықтыйтын келісімдер болғанда. Салық
келісімдерінде қайнар көзде салық ақысы барлық негізгі кіріс түрлері
үшін көрсетіледі. Айта кету керек, кейде бұл салықтың салықтың белгілі
шарттарға байланысты жүзілу шкаласы қолданылады, мысалға компанияның
үлеске қатысы.
Сонымен, халықаралық корпорацияларда негізгі салықтың жоғалтулар 40-
50 %-ға дейін жететін шетелдік фирмалардың пайда салығы болып табылады.
Соған сәйкес салық жоғалтулары әдістері негізгі екі топқа бөлінеді: пайда
салығын төмендету әдістерді және кірістерді ығыстыру кезінде жоғалтуларды
төмендету әдістері мен осы іспеттес басқа да оперциялар. Сонымен бірге осы
салық түрлерінің әрқайсысын төмендетуге бағытталған салықты жоспарлау
әдістері де бар.
Сонымен, салықтан айрылуды төмендетудің ең бір айқын әдісі – пайда
салығы неғұрлым төмен елдердің қосымша фирмаларының жайғастыруы. Бірақ бұл
тәсіл практика жүзінде әрдайым қолданылмайды, өйткені қосымша фирма
жайғастыруды таңдаған жер тұтас кешенді факторлармен анықталады. Бұл
профильдік фирмаларға ерекше қатысты, өйткені олар қандай да бір тауарлар
өндіреді немесе қызметтер көрсетеді. Оларға тән шешуші ерекшкліктер:
керекті персоналдың болуы, жабдықтау нарығына жақындау, көлік жағдайлары,
ұйымдастурышылық факторлар т.б.
Мәселе ерекше транзиттік компанияларды пайдалану болып отыр.
Негізінен ондай компанияларды орналастыру үшін екі мемлекет арасындағы
жағымды салық келісімдері бар елдер, немесе ондай келісімдердің әмбебабтық
жүйелі келісімдері бар юрисдикциялар таңдап алынады. Одан басқа, аралық
компаниялар үшін арнайы салық жеңілдіктері беріледі.
Қаржылық – инвестициялық аудармалар бойынша халықаралық каналдар құру
үшін арнайы холдингтік, қаржылық және лиценизиялық компаниялар пайдалынады.
Олар капиталды бір елден екінші елге аударуда пайда болатын шығындарды
төмендетуге ерекше көмектеседі. Транзиттік сызба нұсқаның едәуір көп
негізі аралық холдингтері құру болып табылады.
Дәнекер холдингтік компанияның көмегімен аналық фирма мен оның
еншілес кәсіпорындары арасындағы құрылтайшы капитал мен дивиденттерді
аудару жүзеге асырылады. Шетелде холдингтік компанияларды пайдалана отырып
салықты жоспарлауда үлкен халықаралық тәжірибе жинақталған.
Еншілес холдингтік компаниялар репартирования мен капиталдың
халықаралық аударылымдары заңды тұлғалар арасында дивиденд формасында, банк
пайызы түрінде және роялти төлемдері едәуір жағымды елдерде құрылады. Ондай
елдердің саны шектелген. Жоғарыда айтқандай, оларға: Бельгия, Нидерланд,
Швейцария, Австрия, Люксембург, Дания, кейбір салық гаваны елдері кіреді.
Барлық холдингтік юрисдикцияларда қайнар көз салығы кіріс аударылымына
ерекше төмен, басқа дамыған елдерге қарағанда оның ақысы 30 % жетеді және
одан жоғары. Сонымен бірге түрлі дәстүрлі холдингтік юрисдикциялардың
холдингтік компаниялры пайдаланатын салық жеңілдіктерінің дәредесі мен
сипаты бірдей емес.
Салықтан айырылуды төмендетуді қамтамасыз ететін корпоративті сызба
нұсқаның оптималды түрін таңдағанда, компанияға дереу талдау керек:
- қос салықты шеттету туралы екі жақты келісім шарттары;
- барлық юрисдикциялар қатысатын шетелдік салықтардың компенсация
жүйесі;
- белгіленген іскерлік операцияларды жүргізуде аралық
компанияларға берілетін жеңілдіктер.
Осылайша, мемлекетте шетелдік кірістер салығы мен олардың компенсация
механизмінің барлық тізбегін зерттеп білу қажет – еншілес делдал фирмалар
елдеріндегі аралық этаптарда, олар қайда жинақталған, және аналық елге
немесе территорияға дейін, оларды қай жерде инвестициялауға тиіс т.б.
Холдингтік құралымды құрудың барлық мүмкін балама сызба нұсқаларды
қарастырып, одан соң оптималды бір варианты таңдалып алынады. Қарапайым
жағдайда аралық элемент құралымы келесідей беріледі. Мысалға, АҚШ – та
негізгі капиталға салуды еншілес фирмалар құру арқылы жүргізу жоспарланады.
Дегенмен, еншілес фирмалардан түсетін кірісті АҚШ-та емес, басқа елде
инвестициялау жоспарланады. Ол үшін, жайлы салық юрисдикциядағы холдингтік
немесе қаржылық компания құрылады. Оған асыранды фирмалардың акциялары мен
АҚШ-тағы басқа активтер беріледі. АҚШ-тан кірістер осы фирма мекен-жайына
дивиденд формасында, несие пайызы немесе роялти төлемі түрінде аударылады.
Әрі қарай олар басқа асыранды фирмалар арасында үлестірілуі, жылжымайтын
мүлікке салынуы, салық гаванына аударылуы немесе репартирдендірілуі
мүмкін.
Аралық компаниялар ретінде дивиденд формасында кірістерден
халықаралық аударуда айрылуды төмендетуге әсер ететін холдингтік фирмалар
жиі пайдаланылады. Олармен қатар іскерлік практикада делдал қаржылықжәне
лицензиялық фирмалар қолданылады. Қаржылық фирмалар банктік пайыздарды
аударуда жоғалтуларды төмендету үшін қызмет етеді, ал лицензиялық фирмалар
роялти төлемдерін жасау үшін қызмет етеді. Кейбір елдерде барлық үш функция
бір заңды тұлғада бірігуі мүмкін. Холдингтік фирмалар үшін таңдалып алынған
юрисдикциялар негізінен, қаржылық және лицензиялық компаниялар құру үшін
қолданылады.
Қайнар көзде салығын шеттеудің басқа да амалдары бар. Мысалы,
кейбір жағдайларда еншілес кәсіпорындар өкілдік ретінде қызмет етуі мүмкін.
Өкілдіктің кірісінің репортирлендірілуі қайнар көзде салығына барлық елде
тартылмайды. Атап айтқанды, Қазақстанда өкілдіктің таза пайдасы салықтан
толық тазартылған болып саналады. Ал егер де дивиденд немесе кіріс үлесі
еншілес фирма тарапынан аударылса, онда фирма қайнар көзде салығын төлеуі
керек. Салық оптимизациясы сызба нұсқаларындағы қазақстандық оффшорды
қолдану барысында ескеретін жағдай – Қазақстан Республикасының Салық
Кодексінің тарауы күшіне енгеннен бастап түрлі өзгертулерге ұшырайды
(оффшорлық аймақтарды қосқанда).
Нәтижесінде, ЗАТО-да құрылған, жергілікті дәрежедегі салық салу
жеңілдіктерінің оффшорлық іс-әрекеті қазіргі уақытта іс жүзінде кемтарлыққа
ұшыраған. Осы фактіні ескерлік, ЗАТО-да жеңілдетілген салық салу аймағын
дамыту, құру жоспар, мақсаттар толық шешілмеген, ЗАТО базасында
жеңілдетілген салық салу зонасының әрі қарай дамитын келешегі жоқ.
2 Тарау. Халықаралық салық салудың оффшорлық механизмінің
функциясының принциптері.
2.1.Оффшорлық аймақтардың салық ерекшеліктерін пайдалану.
Оффшорлық аймақтарда тіркелген фирмалардың кәсіпкерлігі бес маңызды
белгілермен көрінеді.
Оның біріншісі, оффшорлық аймақта кәсіпкерлік фирманың тіркелуі бұл
фирма үшін сол тіркелген жерінде іскерлік іс-әрекетін жүргізуді шартты
етпейді. Оффшорда тіркеуге алынған кез-келген компания оффшорлық
компаниялардың пайда болуына тыйым салынбаған әлемнің кез-келген жерінде
кәсіпкерлікпен айналысуға құқылы.
Осы белгінің арқасында барлық американдық компаниялар әлемге әйгілі
болды, мысалы, аты ақыға айналған фамилия Морган (Морган-Стекли, Морган
гэрэкти траст, Морган энд Ко және т.б.), сондай-ақ ірі компаниялар
Стандарт ойл оф Нью-Йорк, Стандарт ойл оф Нью-Джерси. Бұл кәсіпкерлік
бизнес субъектілері әр түрлі мерзімде шағын американ штаты Делаыэрде бір
заңды адреспен тіркелген.
Екінші белгі бойынша, компанияның оффшорлық аймақта тіркелуі сол
жерде қандай да бір тиімді жағдайлардың болуы немесе тіркеулердің болуы.
Қазіргі кездегі ең белгілі оффшорлық аймақтарда құнды қағаздар бойынша
дивиденд түріндегі кірістерге салық салықтайды, сенімді басқармалардағы
активтер, экспортқа шығаралатын капиталға салынатын салық жоқ.
Оффшорлық аймақтарды немесе салық гаваньдарын территориялық
принципі бойынша үш топқа бөлуге болады:
- Еуропа. Бұл топ құрамына Ұлыбританияға жататын Мэн аралы,
Гибралтар, Люксембург, Лихтенгштейн, Монако, Кипр, Мальта,
Модейра, Португалия аралы, Ирландия.
- Атлантика және Кариб. Бұл топқа Бермуд аралдары, Багам, Кайманов,
Британ Виргип аралдары, Гайана, Барбадос, Панама. Осы топқа сондай-
ақ Делавэр америка штаты кіреді.
- АзияТынық мұхиты. Бұл топ құрамына Гонконг, Кука аралдары, Науру,
Вандату, Латуан, Сингапур кіреді.
Үшінші белгі бойынша, оффшорлық компанияларды тіркелген жерінде оның
жеке қатысынсыз тіркеуге болады. Оффшорлық компанияларды тіркеумен тіркеуші
бизнес деп аталатын, кеңестік қызмет парағында әр түрлі специфика
субъектісі болып саналатын арнайы агенттіктер айналысады. Мұндай агентіктер
шетелде секретарлық компаниялар деп аталады. Олар клиенттерге тиімді
оффшорлық зоналар іздеуге көмектеседі, оларға осы орайдағы бүкіл мәселелер
жөнінде кеңес береді.
Төртінші белгі бойынша, оффшорлық компаниялардың негізгі
қатысушыларының есімдері тиісті секретарлық агенттіктер қызметкерлеріне
ғана белгілі. Оффшорлық компаниялардың өздері белгіленген құрылтайшыларда
тіркеледі, олар толық орташа сыйақы үшін өздерін осындай кәсіпкерлік фирма
қожайындары санайды, ол фирманың қай жерде, қандай іс-әрекетпен
айналысатынын білмеген жағдайда да. Мұндай жағдайлар оффшорлық аймақтардың
ерекше тартылымдығына әсер етеді.
Оффшорлық компаниялардың коммерциялық банктерде есеп-шотын алуға және
ондай компанияларды құруды шектеуді жергілікті билік органдары мен банктің
өз басшылары ғана араласады.
Осы жағдаймен оффшорлық аймақтарды кәсіпкерліктің бесінші белгісі
де байланысты. Ол мемлекеттің оффшорға біржола айналуын немесе өз
территориясында оффшорға орын бөлуді шешетін сондай аймақтардың тиімді
болуынан тұрады. Оффшорлық зоналар табиғи қазба байлықтарға кедей және
ауылшаруашылық өндіріске қолайсыз. Ол территорияларына ерекше мәртебе және
жеңілдіктер беру арқылы экономикалық дамудың ішкі көздері көзге тартылады.
Оффшорлық аймақтардың көз тартарлық капиталды орналастыруға айналуы
шетелдік капиталдың ерекше өсуіне әсер етеді, айналымдардың ұлғаюы
жергілікті бюджетке кірістерді көп келтіреді. Сондықтан, оффшорлық
аймақтарды дамыту мен қолдауды іскерлік әрекетің көп түрлілігі деп білу
керек.
Оффшорлық аймақтардың жергілікті акімшілігі тіркелген жиындардан, жыл
сайғынғы баж салықтардан, төлемдерден, жергілікті салықтардан, жеңілдік
салықтары болса да ұдайы табыс алып отырады. Бұл кірістер құрылған
компаниялар санына қарай пропорционалды өсіп отырады. Жергілікті халық
шетелдік фирмалар, офистерінде, байланыс қызметінде, қонақ үйлерде, көлік
кәсіпорындарында жұмыс істеуге мүмкіндік алады.
Оффшорлық бизнес шетелдік инвестицияларды өзіне тарту үшін
еңгізілгендіктен салық және баскада жеңілдіктер шетелдік компанияларға ғана
берілген, ал қатарлас оффшорлық кәсіпкерлік фирмаларды ішкі нарықтан
алыстату үшін шаралар қолданылады.
Аралдық және анклавтық мемлекеттердің жекелеген территорияларының
оффшорлығы кездейсоқ емес. Көптеген жағдайларда оффшорлық компаниялардың
иелері мен акционерлері тек ғана шетелдік заңды және жеке тұлғалар болуы
керек екендігі қарастырылады. Барлық кірісті капиталды олар шетелдің әкелуі
керек. Оффшорлық компаниялардың ішкі нарыққа шығу мүмкіндігі шектелген,
себебі олар пайдаланатын жеңілдік мәртебесін ұлттық компаниялармен
бәсекелестік күрес үшін және ұлттық валюталық, кедендік, салық заңдылығын
бузу дәрежесіне апармау керек.
ТМД елдерінде оффшорлық бизнестің бұқаралық дамуы 1990-жылдың аяғынан
мемлекеттің ішкі экономикалық іс-әрекет монополиясын алып тастауымен
байланысты басталды. Оффшорлық бизнеске бірінші болып қуатты ресейлік
бизнесмендер мен ұйымдасқан қылмыс назар аударды. Еске сала кету керек,
Қазақстанда оффшорлық бизнес дәл қазіргі уақыттағы орын алған үш формада
дами бастады.
Бірінші формасы – оффшорлық компанияларды пайдаланудың апатты жолы.
Бұл жағдайда оффшорлық бизнесті пайдаланудың дөрекі варианттары жүрді.
Оффшорлық бизнесті жүргізудің екінші формасы Қазақстандық секретарлық
компаниялар іс-әрекетінің пайда болуымен байланысты. Ондай фирмалардың
негізгі бизнесі алдын-ала дайындалған оффшорлық компанияларды сатумен
анықталады, ал оларды әрі-қарай пайдалану варианттарын олардың иелері
құрастырады. Қазақстандық заңды және жеке тұлғалар жүргізетін оффшорлық
бизнес Қазақстандық нарықта оффшорлық секретарлық компаниялардың пайда
болып, олардың белсенді іс-әрекетімен байланысты. 1992 жылы Қазақстанда бұл
уақытта жақсы құрастырылған салық заңдылығына қарама-қарсы іс-әрекет
шартында орасан зор тәжірибе жинақтығын ірі халықаралық секретарлық
компаниялар жұмыс істейді. Олардың арқасында Қазақстан Республикасында
тиімді оффшорлық бизнес барлық үміткерлерге мүмкін болды.
Егер Қазақстан Республикасындағы оффшорлық бизнестің даму бағыттарын
талдайтын болсақ, мыналарды айта кеткен жөн, Қазақстанда бүкіл әлемдегі
сияқты оффшорлық құрылымдарды пайдалану арқылы активтерді, мүліктік
жоспарларды пайдалануды қорғау қамтамасыз етіледі, кір ақшаларды жою
қамтамасыз етіледі. Бұл орайда оффшорлық компанияларды өз бетімен пайдалану
бағыты ретінде Қазақстандық азаматтар мен кәсіпорындарға шетелден әкелінген
капиталдың заңсыз түрін анықтап алу керек. Капитал әкелудің заңсыздығы және
кір ақшаларды жою Қазақстан оффшорлық бизнесінің дамуындағы бір-бірімен
тығыз байланысты негізгі факторлар болып табылады.
Реформаланған экономика шетелдік инвестицияларды қажет етеді деген
әңгімеге келсек, біздің ел қылмыстық жолмен табылған ақшаны тазартатын
әлемдегі кір жуамын орынға айналды десек қателеспейміз. Егер ондай
қаржылар елден шығарылып, Қазақстанға қайтарылса да оларға публикалық
амнистия шақыруға дейін барды. Бірақ бұл инвестициялар пайданы көбейткен
жоқ, Қазақстанның биліктердің бұл әрекеті босқа кеткен жоқ – Қазақстан
ақшаларды тазарту жөніндегі халықаралық орталықтардың бірі болып
табылады.Қазақстан Республикасында оффшорлық бизнес жағдайын
күрделілендіретін тағы бір жайт, экспорт капиталының бақылауы алынбауы,
барлық мүмкіндіктерге ие, жазаланбайтын Қазақстан Республика
территориясындағы секретарлық компаниялар сарапшылары таңданатын банк іс-
әрекеттері.
Заңсыз капиталды әкелудің өте тиімді әдісі – қазақстандық экспортшы
құрастырған оның атынан жүргізілетін ішкі сауда операциялары үшін керекті
оффшорлық құрылым арқылы жұмыс. Қазақстандық экономиканың нағыз бичі болып
табылған сызба нұсқа былай көрінеді: өнімнің негізгі бөлігі айырбас
бойынша шикізатқа, отынға, энергияға кетеді, қаржы құралдарының негізгі
салмағы. Қазақстан шекарасынан әрі қарай аккумульдендіріледі, экспорттық
тасқындар оффшорлық аймақтағы делдал фирмалар арқылы кетеді, ондай
фирмалардың құрылтайшылары ретінде кәсіпорының жоғары лауазым тұлғалары мен
олардың туған-туыстары болады.
Мұндай ереже оффшорлық юрисдикцияларда тіркелген Қазақстандық
кәсіпорындар мен компаниялардың экономикалық және құқықтық аспектілері
заңды түрде рәсімделгенге дейін жүреді. Берілген жағдайда тек мемлекет
емес, кәсіпорының өзі де қиналады, өйткені жеке тұлғалардың криминалдық
баю мақсаттары қарама-қайшы мемлекет атынан ғана емес, кәсіпорының өзінің
гүлденуі мақсатымен кіреді.
Қазіргі таңда қазақстандық оффшорға бұқаралық ақпарат құралдарының
жеңіл қолынан кәсіпорындарға тіркелген салық жеңілдектерінің
қызығушылықтарын көрсетуші барлық мүмкін әкімшілік-территориялық құралуды
жатқызады. Айта кету керек, ондай территориялардың саны соңғы кезде артып
келеді. Одан аса, Қазақстанда өзіндік нарықтың қалыптасу процесі жүріп
жатыр – салық жеңілдіктері аймағы базасындағы корпоративтік және қаржылай
қызмет нарығы.
2.2.Оффшорлық аймақтардың салық ерекшеліктерін пайдалану.
Алдынғы параграфтағы келтірілген материалдардан ескеретін жағдай,
салық төлемдері оптимизациясы нәтижесінде босатылған оффшорлық бизнес
компанияның салық төлемдерін шын қаржыларды тиімді жұмсауға жағдай
тұғызады.
Қаржы активтерін елдер арасында орналастырудың екі аспектісі бар:
активтерді орналастыру және ол активтер салынған фирмаларды орналастыру.
Бірінші вариант, ереже бойынша негізгі нарық тенденциялары есебінің
негізінде іске асырылған қысқа мерзімді салымдармен байланысты. Фирмаларды
орналастыру компанияның ойластырылған және есептелген ішкі сауда
стратегиясын талап етеді. Айта кету керек, бұл жерде фирманы орналастырудың
таңдалған алғашқы орны өте маңызды.
Дегенмен, оффшорлық аймақта компания құрудан әрқашан да нәтижелер
күтілмейді. Бұл негізінен, капиталды орналастыру үшін дұрыс аймақ таңдау
проблемасымен байланысты, сондай-ақ оффшорлық бизнестің әрқашан оң емес
абыройымен байланысты. Дей тұрғанмен кәсіпкерлік оффшорлық компаниялардың
салық ерекшеліктерін барынша пайдалануды көздейді, өйткені оларға алынған
қаржы көздерін сақтап қалу, оларды іс-әрекетінде белгілі немесе басқа
территорияның салық ақысы дәрежесіне арқа сүйемейді, ал базалайтын елді
таңдау проблемасына кешенді түрде қарайды. Соған сәйкес, салық ақыларының
мөлшері қосалқы мағынада.
Ережеге сай, кез-келген ресейлік компания өз бизнесін тіркейтін елді
таңдағанда келесі варианттарды қарастырады:
1. Өз бизнесін Қазақстан Республикасында тіркеу
2. Өз бизнесін оффшорлық аймақта тіркеу
3. Өз бизнесін орташа салық салу жүйесі бар мемлекетте тіркеу.
Қазіргі уақытта табылған қаржы құралдарын елімізде сақтап,
инвестициялау үшін жағдай жасалатын нәтижеге ие Қазақстан Республикасында
глобальды салық реформасы жүріп жатыр. Дәл қазіргі уақытта соңғы
экономикалық, әсіресе саяси оқиғалар барысында Қазақстанда инвестициялау
үшін ерекше ынталар жоқ.
Қалыпты салық ақысы және салы гаваны елдерін таңдағанда әрдайым
біріншісі таңдауға алынады. Батыс елдеріндегі жоғары салық ақыларын шын
мәніндегі төмендетуді қолға алғанда, ол сайланатын сипатта болған күнде де
барлық компаниялар үшін мүмкін. Өндірістік және коммерциялық іс-әрекеттері
бар кәсіпорындарға арналған көптеген дамыған елдердің салық режимдері
оффшорлық аймақтарға бәсекелестік тұғызады. Сонымен қатар халықаралық
компаниялар халықаралық салық келісімдерінің мәнді жеңілдіктерін пайдалана
алады. Сондықтан, асыранды және аналық компаниялардың оффшорлық
аймақтардағы және орташа салық салу елдеріндегі үйлесімді жайғасын
пайдаланатын тағы бір ұйымдастырушылық құрылым жиі пайда болады. Бұл барлық
бизнестегі салық үшін әрқашан да жағымды нәтижелер шығарып жатады және
дамыған елдегі базалық қалыптасудың абыройын көтереді.
Алайда, компанияның орналасқан жеріне қарамастан, компанияның салық
төлемдерінің көпшілігі компанияның заңды формасы мен құрылымына, оның іс-
әрекетінің мақсаттары мен сипатына байланысты. Кез-келген заңдылық жеке
бизнесі формалары үшін жеңілдіктерден және артық ерекшеліктерден тұрады.
Оффшорлық компанияларды пайдаланатын кез-келген, іс-әрекет өз іс-
әрекетін іске асыру үшін стандарттық сызба нұсқаны қарастыратыны мәлім. Бұл
сызба нұсқалар тауарлық және қаржы ағындарын оптималдандыру үшін, салықтан
айырылуды төмендету үшін керек.
Осы бойынша біз келесі негізгі варианттарды пайдаланамыз:
1. Түрлі аймақта сауда жасау үшін, экспорт-импорттық операциялар жасау
үшін, акцизденген тауарларды сату үшін қазақстандық компаниялар
салықтан айырылып қылмыс үшін екі фирманы пайдалана алады – біреуін
оффшорлық аймақта, екіншісін сауда жүретін орында. Ол үшін компания
оффшорлық аймақта сатып алушымен сату-сатып алу келісім шартын жасап
қос қояды, ал жергілікті фирма және оффшорлық компания қызмет
көрсетуге шарт жасалады, олардың арасындағы қарым-қатынас сызба
нұсқамен 1-суретте берілген.
Жабдықтаушы
1
Оффшорлық компания
2
___________________________________ ____________________________
С А Т Ы П А Л У Ш Ы Л А Р
Сурет 1. Саудаласудың бірнеше аймақтардағы қарым-қатынас сызба нұсқасы
бөлшек саудадан басқа.
Осы сызба нұсқаны пайдаланатын компаниялар ішкі баға құрылымында үнемдейді.
Бұдан көз жеткізуге болады, ресейлік компания өзінің Кипрдегі оффшорлық
компаниясына құрылтайшылық еткенде,мүліктік және кірістерге 5 желтоқсан
1998 ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz