Ата - ананың мектепке көмегі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 26 бет
Таңдаулыға:

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
... ... 6-7

І ҚИЫН БАЛАЛАРДЫҢ ПАЙДА БОЛУ СЕБЕПТЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ НЕГІЗГІ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ

1.1 Мінез-құлқында қиындығы бар оқушыларды педагогикалық тұрғыда
талдау ... ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .7-8
1.2 Қиын балалардың қарым-қатынасындағы шиеленістіретін
факторлар ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ...9-10

ІІ ЖЕТКІНШЕК ЖАСТАҒЫ МІНЕЗ-ҚҰЛҚЫ ҚИЫН БАЛАЛАРДЫ АНЫҚТАУ ЖОЛДАРЫ, ЖӘНЕ
КОРРЕКЦИЯЛАУДЫҢ ІС-ТӘЖІРИБЕЛІК МӘНІ

2.1 Оқушылардың мінез-құлқындағы қиындықтарды
зерттеу
әдістемелері ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... ... 11-13

2.2 Қиын балаларды қайта тәрбиелеу және
коррекциялау
жолдары ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... 14-23

ІІІ
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... 24-25

IV. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ... ... ... ... ... ...26-27

V.
ҚОСЫМШАЛАР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
.28-29

КІРІСПЕ

Зерттеудің өзектілігі: Қиын балалардың кездескен қиыншылықтарды шешуге
және алдарына қойған мақсаттарына жетуге тырысады. Мұндай жағдайлар,
өздерін дұрыс ұстай білуге, ішкі және сыртқы жағдайларды бағалауға және
мінез-құлқы мен танымдық өрістерін дамытып, қалытастырады. Зейін-барлық
психикалық таным процестерімен байланысты және соның көмегімен анықталады.
Егер адамда зейін болмаса, ой еңбегін де, дене еңбегінің де мәні, нәтижесі
болмас еді.

Балалардың мінез-құлқында қиындықтардың пайда болу себебі, біріншіден,
отбасы тәрбиесі десек, екіншіден, мектептегі оқу тәрбие жүмысындағы
кемшіліктермен сипатталады.

Зерттеудің мақсаты: Қиын балалардың балалардың психикалық дамуы
барысында зейіннің қай дәрежеде тиянақтылығын бағалау және оны дамыту.

Зерттеудің міндеті:

-Қиын балалардың балалардың оқыту мен тәрбиесін бағалау;

- Қиын балалардың балалардың тәрбиесін дамыту және шоғырландыру;

- Қиын балалардың балаларда оқыту мен тәрбиелеу әдістемелерін
пайдалану;

- Қиын балалардың балалардың оқыту мен тәрбиелеу принциптерін
қалыптасу деңгейін бағалау;

Зерттеу объектісі:
Қиын балаларды оқыту негізінде өңделген сабақтармен, ұлттық ойындар
арқылы оқыту, тәрбиелеу және дамыту.

Зерттеу пәні:
Қиын балалардың танымдық қасиеттерін дамытуға бағытталған сабақтар.

І ҚИЫН БАЛАЛАРДЫҢ ПАЙДА БОЛУ СЕБЕПТЕРІ ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ НЕГІЗГІ
ЕРЕКШЕЛІКТЕРІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ

1.1 МІНЕЗ-ҚҰЛҚЫНДА ҚИЫНДЫҒЫ БАР ОҚУШЫЛАРДЫ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ТҰРҒЫДА ТАЛДАУ

Жеткеншек жастаға оқушылардың мінез-құлқындағы қиындықтардың пайда болу
себептерін психологтар отбасында дұрыс тәрбие бермеудің салдарынан
болатындығын анықтап, оларды бірнеше түрге бөліп қарастырады: отбасының
әлеуметтік, экономикалық жағдайы; баланың рухани дамуына ата-ананың
немқұрайлы қарауы; қараусыз бала, қамқорлықтың жеткіліксіздігі; шектен тыс
қамқорлық т.б. Мадақтау мен шектен тыс мәпелеуде өскен оқушы ешқандай күш
жұмсамай көзге түскісі келіп тұрады. Олар өздігінен ешнәрсеге қол жеткізе
алмайды (отбасының еркесі). Үлкендердің эмоциялық қақпайлауы салдарынан
кінәмшілдік, өзін қажетсіз санау сезімдері қалыптасады (золушка - өгей
қыз). Адамгершілік, жауапкершіліктің шектен тыс жоғары болуы баланы
балалық қуанышынан айырып, бойында уайымшылдықтың тууына әкеледі.
Мұғалім мен бала арасындағы қарым-қатынас баланың ата-анасына және
баланың құрбыларына қарым-қатынасын анықтай бастайды. Б.Г.Божович,
И.С.Славина бұны эксперименттік түрде зерттеп көрсеткен.
Д.Б.Эльконин мұғалім мен балалардың арасындағы қарым-қатынаста оқушылар
өте байқампаз болып келетінін айтады. Егер оқушы мұғалімнің сыныпта
басқаларға қарағанда өзіне жақын тартатын оқушысы бар екенін байқаса, онда
мұғалімнің оқушы алдында беделі жоғалады. Алғашқы кезеңде оқушылар
мүғалімнің айтқанымен жүреді, яғни мүғалімнің айтқаны олар үшін - заң. Егер
де мұғалім оқушылардың бәріне бірдей көзқараста болмаса, баланың мұғалімге
деген оң пікірі іштей бұзыла бастайды. Мұғалімнің өзгелерден өзіне жақын
тартатын оқушысы басқалардан өзін жоғары ұстайды да, соның нәтижесінде сөз
тасығыш балалар пайда болады. Бала мектепте өзін жақсы сезінсе, онда үйде
де, құрбыларымен де қарым-қатынасы ойдағыдай болады.
Бүгінгі таңда әрбір жас адамның жеке тұлга ретінде калыпасуы үшін
адамға берілген мүмкіндіктерді толық пайдалана алу үшін әрбір адамның
психикалық даму ерекшеліктерін ескеру қажет. Осыған орай мектептегі мінез -
құлқында қиындығы бар оқушылармен арнайы жұмыстар жүргізу қажет. Үлкендер
балалармен дұрыс қарым-қатынас жасай алмайтындықтан, ата-аналардың
тәжірибесінің жетіспеуінен.балада елестетудің, қиялдау процестерінің
жеткіліксіз дамуынан мінез-қүлқының калыптасуында қиындыктар пайда болады.
Егерде зерттелу нәтижесінде мінез-кұлқында киындығы бар оқушылармен
белгілі бағытта жұмыстар жүргізсе, баланың психикалық даму деңгейі калыпты
болады.
Қазіргі кезде мектептің қойып отырған талабы оқушыларды— негізгі
пәндермен терең де берік қаруландыру, ал білімдерін күнделікті
өмірде өз деңгейіндегі іскерлік пен қолдана білу. Осы
жетістіктерге жету үшін мүғалім оқушының мінез-қүлқын, сана
ссзімінің жетілу дәрежесін, таным процестерінің (түйсіну, қабылдау, ес,
ойлау сөйлеу, қиял) дұрыс қалыптасуын қадағалап әрі дамытып отыруы қажет.
Мүғалім психологиялық танымдық процестерді
калыптастырудағы негізгі тұлға. Әрбір баланың психологиясын білу көп
ойлануды, көп ізденуді қажет етеді.
Мүғалім мен оқушы арасындағы қарым-қатынаста мүғалімнің негізгі жүмыс
бағыттары:
1. Окушының жеке дамуын бақылау оның еркін дамып, қабілеттерінің
ашылуына, мінез-қүлқының қалыптасуына тиімді жағдай жасау
2. Оқушының ынтасын, қабілетін зерттеу, бағдар беру.
3. Оқушыларды қоғамдық құндық қатынастарға жетелейтін әрекеттің барлық
түрлерін (жеке-дара, топтық, үжымдық) ұйымдастыру.
4. Оқушылардың еркіндіктері мен қүқықтарын сақтауға
мүмкіндік жасау

1.2 ҚИЫН БАЛАЛАРДЫҢ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСЫНДАҒЫ ШИЕЛЕНІСЕТІН ФАКТОРЛАР
Оқушының қарым-қатынасындағы мінез ерекшелігі
А) қоғамдық ортада, өндірістік коллективте, жора-жолдастары мен басқа
адамдармен қарым-қатынасы еліміздегі жаңалықтардан хабардар, хабардар
емес, айналасымен байланыс жасай алады, шындықты айтады және жақтайды,
үлкен-кішіні сыйлайды, сыйламайды, өзін-өзі ұстай алмайды, ызақор,
ашуланшақ, тұйық т.б.;
Ә) қатар құрбылары мен мектеп оқушыларымен қарым-қатынасы өзін
біркелкі ұстау, сыйласымды, ұстамды, артықшылдығын, сезіну, күш көрсету,
жәбірлеу, зорлықты сезіну, зорлық-зомбылық жасау, қорқақ, ұяң, ұялшақ
т.б..
1. Жеке өз басына қатысы:
А жеке басына сын көзбен қарау, дұрыс баға беру, артық санау, қатал,
өзіне сенімді, сенімсіз, төмен санау т.б.;
Ә дене күшіне сену, басшылыққа ұмтылу, абройлы, жарамсақтану,
жалынышты болу т.б.;
Б үлкендерге ұқсауда өз пікірі болуы, бағынышты болмау, өздігінен
орындауға талаптану, ешкімге қажет емеспін деп сезіну.
2. Жеке басының ынта-ықыласы, құштарлығы, талап-тілегі:
А творчестволық, ұйымдастыру істер мен техникалық, математикалық,
музыкалық бейнелеу өнеріне бейімділігі және спорт ойындарына икемділігі бар
немесе жоқ;
Ә үйірме және секция жұмыстарына қатысады, қатыспайды;
Б көркем әдебиет, газет-жұрналдарды оқиды оқымайды, спектакльдер мен
кинофильм, теледидарды тиянақты көреді, көрмейді;
В қыдырымпаздыққа, қаңғыбастыққа, ұрлыққа, бұзықтыққа, арақ-шарап
ішуге, темекі, наша тартуға құмар, құмар емес.
3. Жеке басының мінез-құлқын жөндеуге, өзін-өзі тәрбиелеуге талаптануы:
А түзеуге талаптану, әрекеттенбеу;
Ә мінезін түзеуге сенімді, сенімсіз;
Б мінез-құлқын жөндеуді ойластырмау, болашағына көзі жетпеу,
көзбояушылық жасау.
4. Қиын баланың жалпы адамгершілік қасиетіне мінездеме коллективист,
бір мақсатты, табанды, шыншыл, қарапайым, тұйық, ұяң, екі жүзді,
қатыгез, қиқар, қыңыр, дөрекі т.б..
Сынып ұжымының қиын балаға қатысы.
1. Класс туралы жалпы мінездеме коллектившілдік негізде, ұйымшыл,
коллектив мүшелеріне талап қою көлемі, әрбір оқушыны қоғамдық
жұмыстарға тарту немесе ұйымшылдығы жоқ, әрбір оқушы өз мүддесін
ойлау, топ-топа бөліну, жікшілдік т.б. .
2. Қиын баланың кластас құрбыларымен қарым-қатынасы кластағы қоғамдық
тапсырмаларды белсенділікпен, тапқырлықпен орындау немесе енжарлқ,
немқұрайдылық көрсету, коллектив мүддесін жеке мүддесінен жоғары
санау немесе төмен қою, жолдастық, достықты сезіну, сезінбеу, қиын
баланың құрбыларының арасында алатын орны, үстемдік жасау,
басшылыққа талпыну, өзін-өзі жоғары санау немесе бағынышты болу,
тұйықтық т.б. .
3. Педагогикалық коллективтің қиын баламен өарым-қатынасы әрбір
оқушыны біркекі санау, таңдап сыйлау, жеке бастарын сыйлау,
сыйламау, өзара және жас ерекшеліктерін ескермеу, ескеру, педагогтік
этикасы бар, дауыс көтеру, әкімгерлікке жүгіну, мәдениет дәрежесі
төмен т.б..
Жанұядағы тәрбие жағдайы.
1. Жанұя туралы жалпы мағлұмат.
2. Жанұядағы қары-қатынас ерекшеліктері.
3. Баланың өз үйінде оқу жұмыстарын ұйымдастыруы.
4. Жанұяда баланың бос уақытын ұйымдастыру.
5. Ата-ананың мектепке көмегі.
6. Жанұяның тәрбие берерлік дәрежеі.
Бала мінез-құлкының киын болып келуі бірнеше факторға байланысты:
Биологиялық фактор – анасының баласына жүкті кезінде денсаулығы дұрыс
болмағандықтан, бала туғаннан жүйке ауруымен көп ауырады. Соның салдарынан
жүйке жүйесі бұзылған ықылас қою, еске сақтау, қабылдау қарқыны кешеуілдеп
дамып, сылбыр, баяу қозғалады. Сонымен қатар әйел жүкті кезінде бір
нәрседен жарақаталудан, уланғыш заттар зиянды әдеттердің (ішімдікке салыну,
темекі тарту) әсерінен болады. Ұжымдық іс-шараларға қатысқысы келмейді,
сабақ соңына дейін толық шыдап отыра алмай кетіп қалады. Жеке басының жақсы
сапалары ашылмай қалған.
Үйішілік фактор – жанұяда бала тәрбиесіне араласпаушылықтың әсерінен
үйден безіп, көше кезіп, сыртқы ортаның жағымсыз ықпалына түсіп жазықсыз
қылмысқа іліккен. Баланың мұндай жағдайынан ата-анасы бейхабар. Баласының
мінез-құлық ерекшелігіндегі өзгерістерді дер кезінде байқамаған. Тамағын
тауып, киімін кигізсем болды деген немқұрайлы қарым-қатынас салдарынан бір-
біріне селқостық сезім пайда болған.

ІІ ЖЕТКІНШЕК ЖАСТАҒЫ МІНЕЗ-ҚҰЛҚЫ ҚИЫН БАЛАЛАРДЫ АНЫҚТАУ ЖОЛДАРЫ, ЖӘНЕ
КОРРЕКЦИЯЛАУДЫҢ ІС-ТӘЖІРИБЕЛІК МӘНІ

2.1. ОҚУШЫЛАРДЫҢ МІНЕЗ-ҚҰЛҚЫНДАҒЫ ҚИЫНДЫҚТАРДЫ ЗЕРТТЕУ ӘДІСТЕМЕЛЕРІ

Біздің зерттеуімізге Шымкент қаласының №77 А.Асқаров атындағы
мектеп гимназиясының 6-шы сынып оқушылары қатысты.
Оқушылардың жеке т:^ғалық қасиеттерінде жағымды, жағымсыз жақтары
болатыны белгілі. Сондықтан да оқушыларды түлғалық қасиеті тұрғысынан
зерттеуге арналған жүмыстардың эдіс-тэсілдеріне тоқталайық. Оқушы бойындағы
бір күн байқалмаған қасиет екінші күні байқалып отыратындық-тан оқушыларға
арналған кңүнделік жүрғізу керек деп ойлаймыз. Онда жыл бойы әр бала туралы
мэлімет жазылу керек. Ол эрі қысқа нақты, жазылады. Оқу жылы соңында мен
қандай оқушымын - деген тақырыпта тэрбие сағатын өткізіп, жазылған
психологиялық күнделікпен оқушыны таныс-тыруға болады.
Әр оқушының мінез-қүлқына талдау жасап, сенің бойыңда мынандай жақсы
қасиеттер бар, сол үшін сені жүрттың бэрі үнатады, сенің бойыңда мынандай
жағымсыз қасиеттер бар - деп оның зиянды екенін түсіндіріп отыру қажет.
Әрбір оқушының жеке басын тәрбиелеудің стратегиясын білу
үшін сынып жетекшісі тек қана оның күшті және әлсіз жақтарын
біліп қоймай, сонымен қатар оның оқитын, тұраты жерін және қарым –
қатынас жасайтын жақтарын білу қажет. Ол үшін олардың ата –
аналарымен тығыз байланыста болу қажет: әңгімелесу, ата – аналар
жиналысы, анкеталық сұрақтар қою, ата – аналардың психологиялық,
педогогикалық білімдерінің деңгейімен танысу. Оқушының ары қарай
жетілуінің бағдарламасын құрмастан бұрын, мұғалім оған әр түрлі
әдіс – тәсілдер арқылы өзіндік бағалау және өзіндік талдау жасауға
көмектеседі. Бұл мақсаттарда мына тақырыптарға әңгіме жүргізуге
болады: “Мен кіммін?”, “Мен қандаймын?”, “Мені түсіну үшін не
істеу керек?” “Менің досым” “қарым – қатынас деңгейін анықтау”,
“Мектепке қалай қарайсың”, “Сен досыңа жол бере аласың ба”,
“Мектеп - оқушы көзімен”, т.б.
Мінез - құлқында қиындығы бар оқшылары үшін жоғары
деңгейдегі эмоционалды қозғыштық тән екендігін байқауға болады.
Оқушылардың мектеп өмірін эмоционалды қабылдауын анықтау барысында
біз 6 сынып оқушыларымен мынадай сауалдама өткіздік:
1. Мектепке сен қандай көңіл күймен келесің? Неге?
2. Саған өз ұстазың, сыныптас достарың ұнайды ма?
3. Ата – анаң сенің мектепке баруыңды қадағалап отырады ма?
Сауалнама нәтижесі:
Сыныптар Көңілді Көңілсіз Бір қалыпты
6а 90% 0 10%
6в 85% 5% 10%
6е 70% 8% 22%

Оқушы мінезін тәрбелеудің сан қырлы жолдары бар писихологиялық
– педогогикалық әдебиеттерде тәрбиелеудің негізгі екі арнасы бар
екені көрнеді. Біріншісі – оқушының іс - әрекетінің қателіктеріне
көзін жеткізу, екіншісі – жақсы әдет ғұрыпқа дағдыландыру. Осы екі
жолды қатар бір – бірінен ажыратпай байланыстыра жүргізсе, оқушы
мінезі саналылық жолға бағытталады. Оқушылрдың мінез – құлқынның
ерекшеліктерін анеықтау үшін төмендегі тәсілдерді ұсынамыз:
1. Оқушының тәртібін сабақ үстінде және сабақтан тыс
кезеңде бақылау:
2. Оның қызметін талдау (әр пән бойынша дәптерлері, бақылау
жұмыстары, шығармалары т.б.):
3. Оқушымен оны не қызықтырады және жақсы көретін сабақтары
жөнінде әңдімелесу:
4. Достары жөнінде әңгіме жүргізу.
Оқушылардың мінез – құлқындағы қиыншылықтардың пайда болу
себептерін анықтау барысында, біз мынандай әдістерді қолдандық:
“Отбасы суреті”, Әңгімелесу, қарым – қатынас деңгейін анықтау, Айзенк
тесті, мектеп – оқушы көзімен, досыңа жол бере аласың ба? Т.б.
“Отбасы” суреті.
Мақсаты: Отбасы ішілік қарым – қатынас ерекшеліктерін анықтау.
Алдымен оқушыларға: “Оқушылар сендер үйде кіммен тұрасыңдар, Отбасы
мүшелерін салыңдар” – деген тапсырма беріледі. Суретті талдау
барысында, оқушының отбасы мүшелерін қалай суретегеніне көңіл бөлу
керек.
“Отбасы” cуретті бойынша алынған нәтиже.

Оқушы ата – анасының Оқушы әкесіне немесе Оқушы екеуінен де
ортасында анасына жақын алшақ
2 4 2

Гистограмма арқылы оқушыларды бағалау үшін, төмендегі бағалар
қойылады: 3 (жақсы), 2 (қанағаттанарлық), 1 (сын аралығы), 0
(қанағаттанарлықсыз).
Соңында осы қойылған бағалар қосылып, гистограмма мазмүны бойынша 15-ке
бөлінеді. Сонда эр оқушының тэрбиелік деңгейі бойынша жинаған үпайы шығады.
Егер оқушы (3) не одан көп ұпай жинаса, ол оқушы (3) не одан көп үпай
жинаса, ол оқушының тэрбиесі „Жақсы,, егер 2,5 - үпай жинаса ол оқушының
тэрбиесі „Қанағаттанарлық,, 1-1,5 үпай жинаса, ол оқушының тэрбиесін „сын
аралығында,, - деп бағалаймыз. Егер оқушы 1-1,5 ұпайдан томен жинаса, ол
оқушының тэрбиесін „Қанағаттанарлықсыз,, - деп бағаланады. Осындай баға
алған оқушыларды „қиын балалар,, тобына жатқызамыз. Бала бойындағы
қиындықтар эртүрлі себептерге байланысты болуы мүмкін. Бүл кезеңде балалар
бүзықшылықты саналы түрде жасамайды, сондықтан оны бала бойынан тез жою
мүмкіндігі бар. Ол үшін баланың мінез-қүлқындағы қиындықтарды анықтап,
арнайы эдістермен түзету жүмыстарын жүггізу керек болады.
Біріншіден, эр тоқсанда бір немесе екі пэннен үлгермейтін оқушыларды
анықтап отыру қажет деп ойлаймыз. Үлгермейтін оқушылардың барлығының
тэртібі напіар болмас алайда, қиын оқушылардың басым көпшілігі бірнеше
пэндерден үлгермейтіні ақиқат;
Екіншіден, сауалнама жүргізу арқылы қиын оқушылар мен педагогтардың
қарым-қатынасын анықтап, оны дүрыс жолға қою мэселесін піепіу қажет;
Үшіншіден, қиын оқушылардың өз сыныптастарымен қандай жағдайда екенін
анықтау және соған лайықтты іс-шаралар жүргізу. Олардың көпшілігі 03
сыныбында басбүзар, ірітушілер жэне озі сияқты бүзақылардың жетекшісі болып
келеді;
Тортіншіден, ата-аналармен жэне достарысен эңгімелесу арқылы тэрбиесі
қиын оқушылардың бос кездерінде кімдермен жүріп-түратынын, қандай топтар
да, орта да болатынын анықтау. Себебі дэл сол бейресми топтар да арқылы
олар темекі шегу, арақ ііпу, қүмарлық ойындарын (компьютер, автомат
ойындары) ойнауды эдетке айналдырады.
Сонымен осы гистограмма бойынша үпі сыныпта мінез-қүлқында
қиыншылығы бар І^оқушы іріктелініп алынады.

Оқушы мінезін тәрбиелеудің сан қырлы жолдары бар. Психологиялық -
педагогикалық әдебиеттерде, тәрбиелеудің негізгі екі арнасы бар екені
көрінеді. Біріншісі - оқушының өз іс-әрекетінің қателіктеріне көзін
жеткізу, екіншісі - жақсы әдет ғүрыпқа дағдыландыру. Осы екі жолды қатар
бір-бірінен ажыратпай байланыстыра жүргізсе, оқушы мінезі саналылық жолға
бағытталады.
Оқушылардың мінез-қүлқының ерекшеліктерін анықтау үшін төмендегі
тәсілдерді үсынамыз:
1. Окушының тәртібін сабақ үстінде және сабақтан тыс кезенде
бақылау;
2. Оның қызметін талдау(Әр пән бойынша дәптерлері бақылау
жүмыстары, шығармалары т.б.)
3. Оқушымен оны не қызықтырады және жақсы көретін сабақтары жөнінде
әңгімелесу;
3. Достары жөнінде әңгіме жүргізу.

2.2 ҚИЫН БАЛАЛАРДЫ ҚАЙТА ТӘРБИЕЛЕУ ЖӘНЕ КОРРЕКЦИЯЛАУ ЖОЛДАРЫ

Адамның баласын заман өсіреді. Кімде-кім жаман болса, оның
замандасының бәрі кінәлі" деп Абай атамыз айтқандай, бала тәрбиесіне
бәріміз: мектеп, ұстаз, қоршаған орта, қоғам жауаптымыз.
Ата-бабаларымыз бізден бұрын бала психологиясын танып, адамның жан
дүниесіне үңіле білген және оны ұрына білген. Мысалы, "Баланды 5-7 жасқа
дейін патшадай сыйла, 10-15-ке дейін құлша жұмса, 15-17 жасынан ақылға
-ақыл қосар дос, жолдасыңдай сыйла" деген ғибраты баланың даму
психологиясын жас ерекшеліктеріне қарап, сипаттап, саптап бөліп қойғандай.
Осы кезеңдердің бірінен аттап кетсек тәрбиенің күрт бұзылуы даусыз. Ал, бұл
қасиет дәл қазіргі уақытта бізге өте қажет: баланың ішкі дүниесіне үңіле
білу, жан – сезімін түсіну, ұғыну, оған көмектесу.
Орта білім дамыту тұжырымдамасында "Қоғамымыздың ірге тасын нығайту
мақсатында ең алдымен адамгершілік, ізгілік, имаңдылық тәрбиесін көркейту
керек" делінген. Сондықтан қоғам талабына сай психология, педагогика
ғылымдарының жетістіктерін пайдалана отырып, дені сау, ұлттық сана-сезімі
жоғары рухани ойлау дүниесі биік, мәдениетті, (еңбекқор, іскер, бойында
басқа да игі қасиеттері қалыптасқан Қазақстан азаматын тәрбиелеу
баршамыздың міндетіміз.
Осынау өмірдегі әрбір жасеспірімге тән қасиет - ешкімге бағынышты болмай,
қатар - құрбыларымен бірге ойнап, бірге күліп, ішкі жан сырларын да бірге
бөлісіп, балалық бал дәуренін кенілді еткізу. Ол "Қоғамымыздың ірге тасын
нығайту мақсатында ең алдымен адамгершілік, ізгілік, имандылық тәрбиесін
көркейту керек" делінген. Сондықтан қоғам талабына сай психология,
педагогика ғалымдарының жетістіктерін пайдалана oтырып, дені сау, ұлттық
сана-сезімі жоғары рухани ойлау дүниесі биік, мәдениетті, еңбекқор, іскер,
бойында басқа да игі қасиеттері қалыптасқан Қазақстан азаматын төрбиелеу
баршамыздың міндетіміз. Ол сондай-ақ тіршілік көшіне ілескісі келіп, жеке
басы үшін әрқандай қам-қаракет жасайды, өзін болашаққа бағыттайды.
Осындай ұмтылыс әрбір жас жеткіншектен көрінгенімен, оның сапалық дәрежесі
әркімде әр түрлі болады. Мысалы, 'тәрбиесі қиын балалар" әдетте өмір
-әжірибесінің таяздығынан, ерік-күшін аздығынан кездескен қиыншылықты жеңе
алмай, тардырдың тәлкегіне түседі. Қиын балалар ұғымы 1920-1930 жылдарда
тәрбие мәселесінде пайдаланып жүрді. 1950-1960 жылдары қайтадан қолданысқа
енді. Ал қазір мұндай жасөспірімдер көп.
Қиын оқушыларды екі топқа бөлуге болады:
Біріншісі – тән кемтарлырғы және жан-жарақаты бар оқушылар.
Екіншісі - отбасында, мектепте тәрбиелеуден шет қалған, жеке басын
қалыптастыруда сыртқы кері факторлардың, әлеуметтік жағдайдың әсері болған
және өтпелі кезеңнің күрделілігінэн мінезі дұрыс қалыптаспай қалған
оқушылар.
Мектеп жағдайында қиын оқушыларды зерттегенде алдымен олардың дара
ерекшеліктерін зерттеу қажет.
1. Темпераменті, жьныс және жас ерекшеліктері (физиологиялық
ерекшеліктері)
2. Адам дамуындағы психологиялық процестерінің кейбір дербес
ерекшеліктері(ес, қиял, ерік, түйсіну, эмоция қабылдау және ойлау
биологиялық ерекшеліктері)
3. Баланың күнделікті тәжірибесі, білімі, әдет-дардысы, іскерлігі мен
ептілігі.
4. Жеке адамның жаппы барыт-бағдары мен адамгершілік қадір-қасиеттерінің
бірлігі.
5. Қиын бала туралы жалпы мәлімет, отбасындағы тәрбие жағдайы,
сыныптастарының қиын балаға қатысы, қиын оқушының оқуға, еңбекке
айналасындағы адамдармен өзіне қарым қатынасы.
Тәрбиесі қиын балалардың пайда болуына бірден - бір себепші болатын
және жағымсыз жағдай туғызатын - отбасы тәрбиесі. Оның бастылары:
-біріншіден, баланың күнделікті жүріс-тұрыстарын қадағаламау;
-екіншіден, баланың бар жағдайынжасау, яғни мұң -мұқтажын толығымен
орындау;
-үшіншіден, жастайынан еңбектену әдет-дағдыларын қапыптастырмау;
-төртіншіден, отбасындағы жағдай және отбасының әлеуметтік жағдайы,
Отбасындағы тәрбиеден кеткен кемшіліктер мектеп жағдайында одан да бетер
шиеленісе түсетіндігі айқын. Себебі, мектепте кейбір мұғалімдер баланың
жеке басын сыйламай, педагогикалық этикаға жат қылықтар көрсетеді.
Мұғалімдер мен қиын балалардың арасындағы қарым-қатынас жүйесіндегі
кемшіліктерд: төмекдегіше топтауға болады.
1. Мораль белгілерімен заң нормаларын ұстамауға бейімділігі бар
оқушыларды алдын-ала айқындай алмау. Оқушылардың дара ерекшеліктеріне,
адамгершілік қасиеттерінің ауытқу себептеріне толық көңіл аудармауы. Ұжым
арасындағы қарым-қатынастардағы кемшіліктерді жоймау, балалардың бос
уақыттарын тиімді ұйымдастырмауы.
2. Тәрбиесі "қиын" оқушылармен тіл табыса алмауы яғни, жеке
педагогикалық ықпалдар жасай алмаудан барып, педагогтық этикаға
жатпайтын тәсілдерді қолдану: ұрсу, әрбір қылықтарын талдауға алу, орынсыфз
жазалау, қандай бір жөнсіз әрекеттер болсын оны сол балаға жабу, кемсіту,
т.б. Дұрыс қолданылмаған шара жасөспірімдердің ыза кегін туғызып, балаға
кері әсерін тигізеді.
3. Кейбір педагогтердің психологиялық тұрғыдан балалармен жұмыс жүргізуге
дайындығының жеткіліксіздігі, өз пәндерінен білімдерінің таяздығы, тәрбие
жұмыстарын ұйымдастыру мен өткізуде кәсіби шеберлік дәрежесінің төмен болуы
да себеп болады.
Қиын оқушылардың проблемаларын шешуде мұғалім ең басты оқушылармен
психологиялық түйіспе (контакт) орната білуі керек. Себебі, қандай бір
педагогикалық ықпалдар жасалмасын олар баланың ішкі жандүниесімен
сабақтасып жатуы тиіс.
Үлкендер мен жеткіншектердің арасындағы қатынас мынадай жағдайларда
сәтті дамиды:
1. Егер жеткіншек үлкендердің әрекетеріне шын ниетімен қолғабыс
көрсетс;
2. Егер үлкендер жеткіншектерге үлгі бола білсе;
3. Егер үлкен адам жеткіншекті өзінің існе қатыстырып, керекті
ептілікке үйретсе, қиындықтармен күресуге көмектессе.
Осындай түйіспе жасау үшін мұғалім балалардың әр жағдайдағы қылықтарын
жүріс-тұрысын дұрыс бағалай отырып, соған өзінің әрекеттерін, тұлғалық
сипатын сәйкестендіру қажет.
Мектепте оқушыларға ықпал жасайтын басты тұлғалардың бірі – сынып
жетекшілері. Сынып жетекшілер жүйелі жоспар құрып, шәкірттермен ақылдасып,
ата-аналармен және жұртшылықпен бірлесе отырып, жұмыс істеген жағдайда ғана
үлкен нәтижелерге ғана ие бола алады. сондықтан әр уақытта оқушыларының
күшті және әлсіз жақтарын ескеріп, нәтижелеріне жүйелі салыстырулар
жүргізіп, нақты талдау жасап отыруы қажет.
Ең бастысы әрбір ұстаз өзі атқаратын тәлім-тәрбие ісін ғылыми тұрғыдан
ұйымдастырып, шәкірттерін жан-жақты біліп, олардың тәрбиелік деңгейін
анықтау үшін үздіксіз жұмыс істеу керек. Бұл ретте ұстаз оқушылардың
тәрбиелілігін көрсететін саналылығы, адамгершілігі мен имандылығы,
эстетикалық талғамы, танымдық даму дәрежесі, қызығуы, қоршаған ортаға
өнерге бейімділігін т.б. ескеруі керек. Сынып жетекшілері туралы
әдістемелік хатта: сынып жетекшілері әр уақытта оқушылардың жаңа ұжымын
қабылдай отырып, ең алдымен отбасының бала тәрбиелеу шарттарын зерттейді
делінген. Сондықтан тәрбиешінің ең бірінші міндеті – балалар өсіп
тәрбиеленетін ортаны зерттеу. Жас ұрпақ тәрбиесі бір пәс босаңсуды
көтермейтін тіршілік тынымсыздықтың аса өзекті тетігі болғандықтан, ешқашан
күн тәртібінен түскен емес. бір баланы адам етіп өсіргенше, бір шаһар опат
болады,- дейді ертеден келе жатқан көнелер сөзі. Осы салыстырудың өзі-ақ
баланың шынайы мәніндегі адам болып қалыфптасуы қыруар уақыт пен еңбекті
қажет ететін аумағы кең жауапкершілігі күрделі процесс екенін ұқтырса
керек.
Тиімді тәжірибелі педагог ұзақ жылғы бай тәжірибесін бала тәрбиесіне
орынды жұмсай білсе, бұл салада оң нәтижелерге қол жеткізуі сөзсіз. Ал,
керісінше, әйтеуір күнім өтсе болды деп, жалақының ықпалында кетсе, бұдан
өзгелер үлгі аларлықтай бір ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.