Экономиканы қаржыландыруға бюджет шығындары
Жоспар
Кіріспе
I. Мемлекет шығыстарының жалпы сипаты.
1. Мемлекеттік бюджет шығыстарының жүйесі.
2. Мемлекеттің жалпы сипаттағы шығыстарын жоспарлау және қаржыландыру.
II. Жалпы мемлекеттік қажеттіліктер мен әлеуметтік-мәдени шараларға
жұмсалатын бюджет шығыстары.
1. Қорғаныс шығындары.
2. Әлеуметтік-мәдени шараларға жұмсалатын мемлекеттік шығындар.
3. Экономиканы қаржыландыруға бюджет шығындары.
III. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік шығыстар өкілеттігін
бөлу саясаты.
Қорытынды.
Пайдаланған әдебиеттер.
Кіріспе
Мемлекттің шығыстары-бұл мемлекттің жұмыс істеуімен байланысты ақша
шығындары. Экономикалық категория ретінде олар қоғамдық өндірісті дамытып,
жетілдіру, қоғамның сан алуан қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында
жалпы ішкі өнімнің бір бөлігін бөлумен және тұтынумен байланысты
экономикалық қатынастарды білдіреді.
Мемлекеттің шығыстары - мемлекеттің қаржы саясатының маөызды өқралы,
оның орталықтандырылған және орталықтандырылмаған кірістерін пайдалануға
байланысты болатын қаржы қатынастарының бір бөлігі. Мемлекет шығыстарының
өзгешелігі сол, ол қызметтің тек мемлекеттік сферасының қажеттіліктерін
қамтамасыз етеді. Сондықтан мемлекет шығыстарының мазмұны мен сипаты
мемлекеттің экономикалық, әлеуметтік, басқару, қорғаныс және т.б.
функцияларымен тікелей байланысты.
Қайтарылматын негізде бөлінетін бюджет қаражаты бюджет шығындары болып
табылады.
Бюджет шығындары мынадай түрлерге бөлінеді:
1. мемлекеттік мекемелердің қызметін қамтамасыз ететін шығындар;
2. тұрақты сипаты жоқ іс сапарларды ұйымдастыру мен өткізуге байланысты
шығындар;
3. мемлекеттің тапсырысқа арналған шығындар – мемлекеттік саясатты іске
асыру мақсатында өндірілетін тауарларға мемлекеттік органдардың ақы
төлеуі;
4. жеке тұлғаларға ақшалай төлемдер – қызметкерлерге еңбегі ұшін ақшалай
төлемдерден басқа, ҚР заң актілеріне сәйкес жеке тұлғаларға ақшалай
нысандағы төлемдермен байланысты шығындар;
5. заңды тұлғаларға субсидиялар – мемлекеттік мекемелер және қоғамдық
бірлестіктер болып табылмайтын заңды тұлғаларды өтеусіз және
қайтарылмайтын негізде қаржыландыру;
6. ресми трансферттер - бюджеттің бір деңгейінен екіншісіне, сондай-ақ
ҚР Ұлттық қорына трансферттер төле;
7. мемлекеттің міндеттемелерін орындауға арналған шығындардың өзге де
түрлері.
Заңды тұлғаларға субсидиялар нақты саланы немсе қызмет саласын
әлеуметтік-экономикалық дамытуміндеттерін іске асырудың басқа неғұрлым
тиімді тәсілі болмаған реттерде ғана ҚР заң актілерінде көзделген
жағдайларда берілуі мүмкін. Заңды тұлғаларға субсидия берудің басым
бағыттары орта мерзімді фискалдық саясатпен айқындалады.
I. Мемлекет шығыстарының жалпы сипаты.
1.1. Мемлекеттік бюджет шығыстарының жүйесі.
Мемлекет шығыстарының құрылымы және олардың ұлттық табыстағы үлесі
көптеген себептерге байланысты. Бұл қоғамдық дамудың кезеңімен қатар,
мемлекеттік құрылым да, мемлекеттің сыртқы және ішкі саясаты да болып
табылады. Мемлекеттік шығыстардың құрылымы мен көлеміне мемлекет сачсаты,
экономиканың жалпы деңгейі, халықтың тұрмыс жағдайының деңгейі және
экономикадағы мемлекеттік сектордың көлемі және т.б әсер етеді.
Бюджеттің шығындары – қайтарылмайтын негізде бөлінетін бюджет
қаражаттары. Мемлекет функциясының ұлғаюына байланысты шығыстардың құрылымы
да өзгереді. Басқару шығыстары артады. Ғылыми техникалық прогрестің өсуіне
байланысты мемлекеттің білім және ғылымға жұмсалатын шығындары, сонымен
қатар әлеуметтік қажеттіліктер мен қорғанысқа жұмсалатын шығындары да
өседі.
Мемлекеттік қажеттіліктерге біз өз табысымыздан салық төлейміз. Кез
келген салық – бұл ел қорғанысына, азаматтардың қаіпсіздігі мен әлеуметтік
сақтандыруларға және т.б қызмет көрсетеді.
Мемлекеттік шығыстар:
a) мемлекеттің бар болу фактісімен байланысты, яғни императивтік сипатқа
ие;
b) нақты уақытта, нақты мемлекеттегі қалыптасқан экономикалық және
әлеуметтік қатынастарды қалыптастырады;
c) өзінің экономикалық табиғатына байланысты мемлекеттік шығыстардың
негізгі қалыптасу көзі жалақы мен табыстардан алынатын салық
болғандықтан, ол қоғамдық класстар арасындағы қатынас болып табылады.
d) негізгі массада жалпы мемлекеттік шығыстар өнімді емес, себебі олар
өндірістік процестен шыққан ұлттық табыстың үлесі болып табылады.
Бюджет шығындары мынадай түрлерге бөлінеді:
1. мемлекеттік мекемелердің қызметін қамтамасыз ететін шығындар;
2. тұрақты сипаты жоқ іс шараларды ұйымдастыру мен өткізуге байланысты
шығындар;
3. мемлекеттік тапсырысқа арналған шығындар – мемлекеттік саясатты іске
асыру мақсатында өндірілетін тауарларға мемлекеттік органдардың ақы
төлуі;
4. жеке тұлғаларға ақшалай төлемдер – қызметкерлерге еңбегі үшін
ақшалай төлемдерден басқа, ҚР заңнамалық актілеріне сәйкес жеке
тұлғаларға ақша нысанындағы төлемдермен байланысты шығындар;
5. заңды тұлғаларға субсидиялар – мемлекеттік мекемелер және қоғамдық
бірлестіктер болып табылмайтын заңды тұлғаларды өтеусіз және
қайтарусыз негізде қаржыландыру;
6. ресми трансферттер – бюджеттің бір деңгейінен екіншісіне сондай-ақ
Ұлттық қорға трансферттер төлеуге және мемлекеттік міндеттемелерді
орындауға арналған шығындардың өзге де түрлері.
Заңды тұлғаларға субсидиялар нақты саланы немесе қызмет аясын
әлеуметтік-экономикалық дамыту міндеттерін іске асырудың басқа, неғұрлым
тиімді жолдары болмаған кезде ҚР заңнамалық актілерінде көзделген
жағдайларда берілуі мүмкін. Заңды тұлғаларға субсидия берудің басым бағыты
орта мерзімді фискалдық саясатпен айқындалады.
Ресми трансферттердің жалпылама сипаты да, нысаналы мақсаты да болуы
мүмкін. Нысаналы сипаты бар трансферттер болып табылады.
Мемлекеттік шығыстар 4 негізгі топқа бөлінеді:
1. Әлеуметтік-мәдени қажеттіліктерге жұмсалатын шығындар;
2. Экономиканы қолдауға жұмсалатын шығындар;
3. Әскери шығынтар;
4. Басқаруға кететін шығындар.
Шығындардың құрылымы сыртқы және ішкі факторлардың әсер етуімен
өзгереді. Бұл факторлар экономикалық, әскери, әлеуметтік, саяси және т.б
болуы мүмкін.Шығындардың қатаң мақсатты арналымы болады.
Мақсатты бағытталуына байланысты мемлекет шығындары мыналарға
бөлінеді:
• қатаң қайтару мен өндіруді кеңейтуге кететін шығындар;
• мемлекеттің ағымдағы шығындары – басқаруға, әскери шараларға,
зейнетақы және жәрдемақы және т.б төленетін шығындар;
• сақтандыру және резервтік қорларды қалыптастыруға жұмсалатын шығындар.
Эконмикалық мазмұнына байланысты:
• жалақы;
• стипендия;
• зейнетақы және жәрдемақы;
• медикаменттер;
• тұтыну;
• кеңселік шығындар;
• жиһаз сатып алуға жұмсалатын шығындар;
• ағымдағы және капиталды жөндеуге жұмсалатын шығындар т.б.
Территориалдық белгісіне байланысты:
• жалпы мемлекеттік;
• республикалық;
• жергілікті шығындар.
Қалыптасу көздеріне байланысты:
• бюджеттік қаржыландыру;
• резервтік жән сақтандыру қорларының есебінен;
• қаржыландырудың несиелік көзіне байланысты.
Шаруашылық ерекшеліктеріне байланысты мемлекет шығындарын
қаржыландырудың екі әдісі бар:
1. Кәсіпорындар мен ұйымдарды қаржыландыру меншікті ресурстары, банк
несиелері және кейде бюджеттік қаржы бөлу есебінен жүргізіледі;
2. Сметалық – бюджеттік қаржыландыру. Сметалық тәртіппен смта негізінде
анықталатын әлеуметтік-мәдени шаралар, мемлекетік билік органдарын
және қорғанысты қамтамасыз етудің қаржыландырады.
Сметалық тәртіппен қаржыландырылатын мекеме мен ұйым – бюджеттік деп
аталады.
Бюджеттік қаржыландырудың клесі формалары қолданылады:
- дотациялар;
- субвенциялар;
- субсидиялар.
Дотация кезінде ақшалай қаражаттар қайтарымсыз негізде бюджеттен және
бюджеттен тыс қорлардан кәсіпорындар менұйымдардың және жекелеген
өндірушілердің залалдары, олардың кірістері мен шығыстары арасындағы
алшақтықты жабу үшін бөлінеді.
Субвенция – халықты әлеуметтік қолдау мен басқа да мақсаттардың
бағдарламалары мен шараларына мақсатты мемлекеттік қаржылық көмек формасы,
мақсатты емес пайдаланылған жағдайда қаражат қайтарымды болады.
Субсидия – іскерлік негізде белгілі бір шараларды қаржыландырудың
қайтарымсыздық тәртібімен бюджет, бюджеттен тыс және арнаулы қорлар
қаражаты есебінен берілетін ақшалай немесе натуралды формадағы жәрдем
қаражат.
Трансферттер – бюджет және бюджеттен тыс қорлардан белгілі
қажеттіліктерді қаржыландыру үшін қаражаттарды қайта бөлу кезіндегі өтеусіз
және қайтарымсыз негізде қаражаттардың берілуі. Әдетте, бұл: әлеуметтік
сақтандыру мен қамтамасыз ету, жұмыссыздыққа байланысты жәрдемақы, білім
беру, денсаулық сақтау, мәдениет және т.с.с жүйелерді қамтамасыз етуге
төленетін төлемдер.
Мемлекет шығындары мемлекеттің орталықтандырылған ақша қаражаттары
қорларын бөлу мен пайдалану кезінде пайда болатын мемлекеттің шаруашылық
жүргізуші субьектілермен, министрліктермен, ведомостволармен және халықпен
қатынасын көрсетеді.
Бюджет шығыстарын қалыптастыру кезінде бюджет арасында бөлу маңызды.
Республикалық және жергілікті бюджет арасында шығыстар республикалық заң
жағдайына сәйкес бөлінеді. Республикалық бюджет республикалық маңызы бар
экономикалық-әлеуметтік және мәдени дамуды қажетті қаражаттармен
қаржыландыруды қамтамасыз етеді, ал жергілікті бюджеттер – территорияға
сәйкес аналогтық шараларды қаржыландырады.
Республикалық бюджет қаражаттары мемлекеттік билік органдары мен
мемлекеттік басқаруды, оның ішінде Президентті, оның аппартын, ҚР
Парламентін, Конституциялық кеңесті, Есептік комитетті, Орталық сайлау
комиссиясын, ҚР Үкіметін, Мнистрліктерді, Комитетттерді, Агенттіктерді және
басқа да мемлекеттік басқарудың ортақ функцияларын орындайтын органдарды
қамтамасыз етуге жұмсалады:
- соттық-құқықтық жүйе;
- сыртқы саяси іскерлік;
- қаржылық іскерлік;
- қорғаныс және қауіпсіздік;
- құқық қорғау ісі;
- әділет сферасындағы іскерлік;
- төтенше жағдайлар және басқа жұмыстарды ұйымдастыру.
Жергілікті бюджет қаражаттары төмендегілерді қаржыландыруға
жұмсалады:
- мектепке дейінгі, жалпы бастауыш, жалпы негізгі білімге, жалпы орта,
орта мамандық және қосымша білім беруді;
- арнайы білім беру бағдарламаларына;
- жергілікті деңгейде төтенше жағдай жұмыстарын;
- кепілдендірілген тегін медициналық көмек көлемін;
- денсаулық сақтау саласындағы бағдарламаларды;
- заңда қарастырылған жергілікті бюджеттен жәрдемақы алатын азаматтар
категорияларына арнайы мемлекеттік жәрдемақы беру;
- әлеуметтік қамтамасыз ету және адресті әлеуметтік көмек шараларын;
- мәдениет, спорт және ақпарат саласындағы істі;
- тұрғындардың жағдайларын жақсарту, ішуге жарамды сумен қамтамасыз
етуге, ағын суларды тазартуға және т.б эксплуатациялар мен құрылыстар
жүргізу.
Соңғы жылдары бюджет шығыстарының ішінде білім бер, денсаулық сақтау,
қоамдық тәртіп және қауісіздікті қоғамдық қамтамасыз теуге жұмсалатын
шығындар үлесі көп.
1.2. Мемлекеттің жалпы сипаттағы шығыстарын жоспарлау және
қаржыландыру.
Нарық жағдайында әлеуметтік және экономикалық саясатты жүзеге
асырудағы шаруашылық құрылыста мемлекеттің басқару аппаратының маңызы зор.
Мемлекеттік басқару көмегімен мемлекет елдің саяси, шаруашылықтық жәе
мәдени өмірін басқаруды жүзеге асырады. Алдағы экономикадағы мәселені шешу
терең қайта құру мен арзан басқару жүйесін талап етеді.
Мемлекеттік басқару органдары – заңдық, атқарушы және өкілетті
органдардың барлық деңгейінің, сонымен қатар персоналға қызмет көрсету
аппаратының жиынтығын білдіреді.
Заң шығарушы биліктің жоғары мемлекеттік органы – ҚР Парламенті,
мемлекет басшысы, оның атқарушы билігі – Президент болып табылады. Атқарушы
биліті – Үкімет те жүзеге асырады.
Облыс, қала, аудан, округ территориясында атқарушы және өкілетті орган
жергілікті администрация - әкімшілік болып табылады.Оны әкімдер басқарады,
атқарушы оргадары – сәйкесінше маслихаттар. Бұл органдар қоғамдық өмірдің
шаруашылық және басқа сфераларын басқарады.
Мемлекеттік шығындардың ең қайшы статьясы – басқаруға жұмсалатын
шығындар. Олар бір жағынан үнемі өсумен, екінші жағынан нәтижелікті бағалау
критерийлерінің жоқтығымен ерекшеленеді. Оның өсуі мен төмендеу
қажеттілігін тәжірибеде де, теория жүзінде деешкім осы уақытқа дейін
дәлелдей алмаған. Бұл жөнінде Н.Назарбаев: чиновниктер аз болса да, сапалы
болсын деп атап көрсеткен және оларға көбірек ақы төлеу қажет.
Басқаруға жұмсалатын шығындарға – заң шығарушы органдарды, ел
үкіметін, құқық қорғау органдарын, сот органдары мен прокуратураны
қамтамасыз ету кіреді.
Түрлі бюджеттен тыс қорлардың есебінен басқаруға жұмсалатын шығындары
бюджет арналымдарынан көп.
Мемлекеттік басқару органдарын қамтамасыз ету шығындары әр жылғы
барлық бюджет деңгейінің республикалықтан бастап, жергілікті бюджетке дейін
шығындарында бекітіледі. Бюджет қаражаттары бекітілген сметаға сәйкес
жұмсалады. Ол мекемелердің, мақсатты бағыттағы қаражаттар мен оның
мезгілдік бөлу шығындарының көлемін анықтайтын маңызды құжат болып
табылады.
Экономикалық сыныпталуғы сәйкес басқару аппаратын қамтамасыз етуге
кететін шығындар құрамына мыналар кіреді:
□ Ағымдағы шығындар;
□ Капиталды шығындар;
□ Несие беру, іскерлік қаысу және қаржыландыру.
Басқару аппартын қамтамасыз ету шығындарын анықтайтын негізгі құжаттар
– штаттық кесте және шығындар сметасы.
Басқару органдары, ШЖС-р, ұйымдар және мекемелер штаттық кестені
құрастырғанда құрылымдарды типтік штаттарды, есепке алу нормативтерін,
басқару аппараты қызметкерлерінің деңгейлік окладтарын, есеп айырысу
ставкалары мен басқа да шығындар түрлерінің нормаларын басшылыққа алады.
Экономиканы дамытуға жұмсалатын шығыстар – бұл өндіріс көлемінің
тұрақты өсуі мен оның тиімділігін арттыруға жағдай жасауға бағытталатын
ақша қаражаттары. Олар: күрделі жұмсалымдар, негізгі капиталдарды жөндеу;
айналым қаражаттарының өсімі; материалдық резервтер жасау; арнаулы қолар
мен мақсатты қаржыландыру қорларын жасау.
Экономикаға жұмсалатын шығыстарда басты орынды ұлттық шаруашылықтың
барлық салаларының негізгі капиталдарын ұдайы жаңғыртуға бағытталатын
күрделі жұмсалымдар – материал, еңбек және ақша ресурстарының жиынтығын
алады. Күрделі жұмсалымдардың құрамына:
1. құрылыс-монтаж жұмыстарының шығындары;
2. жабдық, сайман, аспап сатып алу шығындары;
3. өзге күрделі жұыстар мен шығындар(жобалау, іздестіру, геологиялық
барлау және бұрғылау жұмыстары);
4. жаңа салынып жатқан кәсіпрындар үшін кадрларды даярлауға жұмсалатын
шығындар кіреді.
Күрделі жұмсалымдар мыналардың есебінен қаржыландырылады:
• ШЖС-ң меншікті қаражаттары;
• Банктердің ұзақ мерзімді несиелері;
• Халықтың жинақ ақшасы;
• Бюджеттен қаржы бөлу.
Жөндеуге жұмсалатын шығындар – табиғи тозған және сапасы ескірген
негізгі капиталдарды жөндеудің арнаулы қоры есебінен жүргізіледі. Бұл қор
шығындарды кәсіпорындар мен ұйымдар өнімінің өзіндік құнына нормативтер
бойынша қоса отырып жасалынады.
Айналым қаражаттарының өсімі кәсіпорындардың меншікті немесе оған
теңестірілген қаражаттары есебінен қаржыландырылады. Олар жетпеген кезде,
негізінде жаңа кәсіпорындар үшін бюджет қаражаттары бөлінеді немесе кейін
өтелетін несие беріледі. Бқдан басқа, меншікті айналым қаражаттарының
жетімсіздігін жабуға мақсатты қаржыландырудың қаражаттары бағытталады.
Резервтер жасауға жұмсалатын шығындар – қаражаттардың үздіксіз
ауыспалы айналымын және ұлғаймалы ұдайы өндірістің бүкіл процесін,
шаруашылықтың үйлесімдерін сақтаудың, дүле апаттардан болған ысыраптарды
өтеуді қамтамасыз етудің қажетті шаты болып табылады. Қаржы резервтері ақша
ресурстарын оңтайландыруға, кәсіпорынның шаруашылық қызметі процесінде
пайда болатын уақытша қаржы қындығын жоюға мүмкіндік береді. Резервтік
капитал шаруашылық жүргізудің түрлі деңгейлерінде жасалады.
Мемлекеттік резервтер – мемлекет жасайтын шикізаттың, материалдардың,
отынның, машиналар мен жабдықың бірқатар түрлерін, астықтың, азық-түлік
тауарларының, қорғаныс мұқтаждары үшін арналған қнімнің маңызды түрлерінің
босалқы қорлары. Мемлекеттік резервтер үнемі қалпына келтіріліп,
толықтырылып отыратын мемлекеттің айрықша орталықтандырылған қорын
құрайды.Мемлекеттік резервтер мемлекеттік бюджет қаражаттары есебінен
жасалынады.
II. Жалпы мемлекеттік қажеттіліктер мен әлеуметтік-мәдени шараларға
жұмсалатын бюджет шығыстары.
1. Қорғаныс шығындары.
Әрбір мемлекет өзінің қорғаныс қабілетін сақтап отыруы тиіс, ол аса
маңызды мемлекеттік функциялардың бірі болып табылады. Өзінің жерінғ елін
сыртқы күштерден қорғай алатын мелекетті ғана тәелсіз деп тануға болады.
Осының өзі Қазақстанның төл армиясының құрылуына ұйытқы болды, соған сәйкес
әскери доктрина қабылданып, өзінің қалыптасу кезеңінен өтті. Соңғы кезде
әскери саясатта түбегейлі өзгерістер болды. Кәсіби әскер құруға алғашқа
қадамдар жасалып жатыр, шетелдермен әскери салада ынтымақтастық кеңінен
дамып келеді. Халықаралық қауіпсіздіктің тегіс қамти алатың жүйесін
жасағанға дейін ел әскери құрылысты жүргізе береді және қарулы күштерді
жетілдіре береді. Олардың құрамында құрлықтағы әскерлер, әскери әуе
күштері, әуе шабуылына қарсы қорғаныс әскерлері, әскери теңіз бөлімшелері
қамтамасыз теу және қызмет көрсету құрамалары мен бөлімшелері бар.
Басшылық пен басқаруды ҚР Қорғаныс министрлігінде орталықтандыру
қорғанысқа бағытталатын қаржы ресурстарын тиісінше орталықтандыруды талап
етеді. Сондықтан қорғанысқа жұмсалатын шығындар көбінесе республикалық
бюджеттен (80%) қаржыландырылады.
Қорғанысты қаржымен қамтамасыз ету мыналардан тұрады:
a) Қарулы күштерді қаржыландыру;
b) Қару жарақтарды, соғыс техникасын, өндірістік- техникалық арналымның
өнімдерін әзірлеуге, өндіруге және сатып алуға жұмсалатын шығындар;
c) Ғылыми зерттеу мен қорғанысы сипатындағы зерттемелер;
d) әскери объектілердің күрделі құрылысы;
e) әскери қызметкерлердің жеке басын міндеті мемлекеттік сақтандыру;
f) бірнеше мемлекетің әскери-саяси одақтарын қалыптастырған кезде
бірлескен қарулы күштерді және әскериобъектілерді ұстауға үлестік
қатысу.
Қазақстанда қорғаныс функциялық тобы бойынша шығыстарға және
техногендік сипаттағы төтенше жағдайларды ескерту мен жоюдыұйымдастыру
жөніндегі, азаматтық қорғаныс, өртке қарсы сақтық және өрт сөндіру шаралары
жөніндегі шығыстар кіреді. Айтарлықтай дәрежеде бұл шығыстар әскери
комиссиариаттарды ұстауға жұмсалатын шығыстар бюджеттен қаржыланады.
Экономикалық сыныптамаға сәйкес басқару аппаратын ұстауға жұмсалатын
шығыстардың құрамына мыналар кіреді: ағымдағы шығыстар (тауарлар мен
қызметтер көрсетуге жұмсалатын шығыстар, соның ішінде жалақы, өтемдік және
басқа да ақшалай төлемақылар; сфыйақылар төлеу); күрделі шығыстар; кредит
беру, үлестік қатысу және қаржыландыру.
Қорғаныс министрлігі қаржыландыру жоспары мына шығыстардан тұрады:
• армия және флотты қамтамасыз ету;
• қару жарақтар мен әскери техниканы сатып лауға жұмсалатын шығындар,
• Капиталды құрылысқа жұмсалатын шығынтар;
• Ғылыми зерттеу және тәжірибе-конструкторлық жұмыстарға жұмсалатын
шығынтар;
• әскери қызметкерлерге зейнет ақы мен жалақы төлеу;
• мемлекеттік және жеке сақтандыру шығындары.
Бұдан басқа, қорғаныс шығындарына мыналар да кіреді:
• азаматтық қорғаныстың республикалық және жергілікті штабтарын
қамтамасыз ету;
• Байқоңыр космодромын қаржыландыру;
• ТМД –ң стратегиялық әскерлерін қамтамасыз ту;
• Республикалық гвардияны қамтамасыз ету.
Басқару апппаратын ұстауға жұмсалатын шығындарды анықтайтын басты
құжаттар штат кестесі мен шығыстардың сметасы болып табылады.
Басқару органдары, кәсіпорындар, ұйымдар мен мекемелер штат кестесін
қалыптастырған кезде типтік құрылымдарды, типтік штаттарды, ... жалғасы
Кіріспе
I. Мемлекет шығыстарының жалпы сипаты.
1. Мемлекеттік бюджет шығыстарының жүйесі.
2. Мемлекеттің жалпы сипаттағы шығыстарын жоспарлау және қаржыландыру.
II. Жалпы мемлекеттік қажеттіліктер мен әлеуметтік-мәдени шараларға
жұмсалатын бюджет шығыстары.
1. Қорғаныс шығындары.
2. Әлеуметтік-мәдени шараларға жұмсалатын мемлекеттік шығындар.
3. Экономиканы қаржыландыруға бюджет шығындары.
III. Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік шығыстар өкілеттігін
бөлу саясаты.
Қорытынды.
Пайдаланған әдебиеттер.
Кіріспе
Мемлекттің шығыстары-бұл мемлекттің жұмыс істеуімен байланысты ақша
шығындары. Экономикалық категория ретінде олар қоғамдық өндірісті дамытып,
жетілдіру, қоғамның сан алуан қажеттіліктерін қанағаттандыру мақсатында
жалпы ішкі өнімнің бір бөлігін бөлумен және тұтынумен байланысты
экономикалық қатынастарды білдіреді.
Мемлекеттің шығыстары - мемлекеттің қаржы саясатының маөызды өқралы,
оның орталықтандырылған және орталықтандырылмаған кірістерін пайдалануға
байланысты болатын қаржы қатынастарының бір бөлігі. Мемлекет шығыстарының
өзгешелігі сол, ол қызметтің тек мемлекеттік сферасының қажеттіліктерін
қамтамасыз етеді. Сондықтан мемлекет шығыстарының мазмұны мен сипаты
мемлекеттің экономикалық, әлеуметтік, басқару, қорғаныс және т.б.
функцияларымен тікелей байланысты.
Қайтарылматын негізде бөлінетін бюджет қаражаты бюджет шығындары болып
табылады.
Бюджет шығындары мынадай түрлерге бөлінеді:
1. мемлекеттік мекемелердің қызметін қамтамасыз ететін шығындар;
2. тұрақты сипаты жоқ іс сапарларды ұйымдастыру мен өткізуге байланысты
шығындар;
3. мемлекеттің тапсырысқа арналған шығындар – мемлекеттік саясатты іске
асыру мақсатында өндірілетін тауарларға мемлекеттік органдардың ақы
төлеуі;
4. жеке тұлғаларға ақшалай төлемдер – қызметкерлерге еңбегі ұшін ақшалай
төлемдерден басқа, ҚР заң актілеріне сәйкес жеке тұлғаларға ақшалай
нысандағы төлемдермен байланысты шығындар;
5. заңды тұлғаларға субсидиялар – мемлекеттік мекемелер және қоғамдық
бірлестіктер болып табылмайтын заңды тұлғаларды өтеусіз және
қайтарылмайтын негізде қаржыландыру;
6. ресми трансферттер - бюджеттің бір деңгейінен екіншісіне, сондай-ақ
ҚР Ұлттық қорына трансферттер төле;
7. мемлекеттің міндеттемелерін орындауға арналған шығындардың өзге де
түрлері.
Заңды тұлғаларға субсидиялар нақты саланы немсе қызмет саласын
әлеуметтік-экономикалық дамытуміндеттерін іске асырудың басқа неғұрлым
тиімді тәсілі болмаған реттерде ғана ҚР заң актілерінде көзделген
жағдайларда берілуі мүмкін. Заңды тұлғаларға субсидия берудің басым
бағыттары орта мерзімді фискалдық саясатпен айқындалады.
I. Мемлекет шығыстарының жалпы сипаты.
1.1. Мемлекеттік бюджет шығыстарының жүйесі.
Мемлекет шығыстарының құрылымы және олардың ұлттық табыстағы үлесі
көптеген себептерге байланысты. Бұл қоғамдық дамудың кезеңімен қатар,
мемлекеттік құрылым да, мемлекеттің сыртқы және ішкі саясаты да болып
табылады. Мемлекеттік шығыстардың құрылымы мен көлеміне мемлекет сачсаты,
экономиканың жалпы деңгейі, халықтың тұрмыс жағдайының деңгейі және
экономикадағы мемлекеттік сектордың көлемі және т.б әсер етеді.
Бюджеттің шығындары – қайтарылмайтын негізде бөлінетін бюджет
қаражаттары. Мемлекет функциясының ұлғаюына байланысты шығыстардың құрылымы
да өзгереді. Басқару шығыстары артады. Ғылыми техникалық прогрестің өсуіне
байланысты мемлекеттің білім және ғылымға жұмсалатын шығындары, сонымен
қатар әлеуметтік қажеттіліктер мен қорғанысқа жұмсалатын шығындары да
өседі.
Мемлекеттік қажеттіліктерге біз өз табысымыздан салық төлейміз. Кез
келген салық – бұл ел қорғанысына, азаматтардың қаіпсіздігі мен әлеуметтік
сақтандыруларға және т.б қызмет көрсетеді.
Мемлекеттік шығыстар:
a) мемлекеттің бар болу фактісімен байланысты, яғни императивтік сипатқа
ие;
b) нақты уақытта, нақты мемлекеттегі қалыптасқан экономикалық және
әлеуметтік қатынастарды қалыптастырады;
c) өзінің экономикалық табиғатына байланысты мемлекеттік шығыстардың
негізгі қалыптасу көзі жалақы мен табыстардан алынатын салық
болғандықтан, ол қоғамдық класстар арасындағы қатынас болып табылады.
d) негізгі массада жалпы мемлекеттік шығыстар өнімді емес, себебі олар
өндірістік процестен шыққан ұлттық табыстың үлесі болып табылады.
Бюджет шығындары мынадай түрлерге бөлінеді:
1. мемлекеттік мекемелердің қызметін қамтамасыз ететін шығындар;
2. тұрақты сипаты жоқ іс шараларды ұйымдастыру мен өткізуге байланысты
шығындар;
3. мемлекеттік тапсырысқа арналған шығындар – мемлекеттік саясатты іске
асыру мақсатында өндірілетін тауарларға мемлекеттік органдардың ақы
төлуі;
4. жеке тұлғаларға ақшалай төлемдер – қызметкерлерге еңбегі үшін
ақшалай төлемдерден басқа, ҚР заңнамалық актілеріне сәйкес жеке
тұлғаларға ақша нысанындағы төлемдермен байланысты шығындар;
5. заңды тұлғаларға субсидиялар – мемлекеттік мекемелер және қоғамдық
бірлестіктер болып табылмайтын заңды тұлғаларды өтеусіз және
қайтарусыз негізде қаржыландыру;
6. ресми трансферттер – бюджеттің бір деңгейінен екіншісіне сондай-ақ
Ұлттық қорға трансферттер төлеуге және мемлекеттік міндеттемелерді
орындауға арналған шығындардың өзге де түрлері.
Заңды тұлғаларға субсидиялар нақты саланы немесе қызмет аясын
әлеуметтік-экономикалық дамыту міндеттерін іске асырудың басқа, неғұрлым
тиімді жолдары болмаған кезде ҚР заңнамалық актілерінде көзделген
жағдайларда берілуі мүмкін. Заңды тұлғаларға субсидия берудің басым бағыты
орта мерзімді фискалдық саясатпен айқындалады.
Ресми трансферттердің жалпылама сипаты да, нысаналы мақсаты да болуы
мүмкін. Нысаналы сипаты бар трансферттер болып табылады.
Мемлекеттік шығыстар 4 негізгі топқа бөлінеді:
1. Әлеуметтік-мәдени қажеттіліктерге жұмсалатын шығындар;
2. Экономиканы қолдауға жұмсалатын шығындар;
3. Әскери шығынтар;
4. Басқаруға кететін шығындар.
Шығындардың құрылымы сыртқы және ішкі факторлардың әсер етуімен
өзгереді. Бұл факторлар экономикалық, әскери, әлеуметтік, саяси және т.б
болуы мүмкін.Шығындардың қатаң мақсатты арналымы болады.
Мақсатты бағытталуына байланысты мемлекет шығындары мыналарға
бөлінеді:
• қатаң қайтару мен өндіруді кеңейтуге кететін шығындар;
• мемлекеттің ағымдағы шығындары – басқаруға, әскери шараларға,
зейнетақы және жәрдемақы және т.б төленетін шығындар;
• сақтандыру және резервтік қорларды қалыптастыруға жұмсалатын шығындар.
Эконмикалық мазмұнына байланысты:
• жалақы;
• стипендия;
• зейнетақы және жәрдемақы;
• медикаменттер;
• тұтыну;
• кеңселік шығындар;
• жиһаз сатып алуға жұмсалатын шығындар;
• ағымдағы және капиталды жөндеуге жұмсалатын шығындар т.б.
Территориалдық белгісіне байланысты:
• жалпы мемлекеттік;
• республикалық;
• жергілікті шығындар.
Қалыптасу көздеріне байланысты:
• бюджеттік қаржыландыру;
• резервтік жән сақтандыру қорларының есебінен;
• қаржыландырудың несиелік көзіне байланысты.
Шаруашылық ерекшеліктеріне байланысты мемлекет шығындарын
қаржыландырудың екі әдісі бар:
1. Кәсіпорындар мен ұйымдарды қаржыландыру меншікті ресурстары, банк
несиелері және кейде бюджеттік қаржы бөлу есебінен жүргізіледі;
2. Сметалық – бюджеттік қаржыландыру. Сметалық тәртіппен смта негізінде
анықталатын әлеуметтік-мәдени шаралар, мемлекетік билік органдарын
және қорғанысты қамтамасыз етудің қаржыландырады.
Сметалық тәртіппен қаржыландырылатын мекеме мен ұйым – бюджеттік деп
аталады.
Бюджеттік қаржыландырудың клесі формалары қолданылады:
- дотациялар;
- субвенциялар;
- субсидиялар.
Дотация кезінде ақшалай қаражаттар қайтарымсыз негізде бюджеттен және
бюджеттен тыс қорлардан кәсіпорындар менұйымдардың және жекелеген
өндірушілердің залалдары, олардың кірістері мен шығыстары арасындағы
алшақтықты жабу үшін бөлінеді.
Субвенция – халықты әлеуметтік қолдау мен басқа да мақсаттардың
бағдарламалары мен шараларына мақсатты мемлекеттік қаржылық көмек формасы,
мақсатты емес пайдаланылған жағдайда қаражат қайтарымды болады.
Субсидия – іскерлік негізде белгілі бір шараларды қаржыландырудың
қайтарымсыздық тәртібімен бюджет, бюджеттен тыс және арнаулы қорлар
қаражаты есебінен берілетін ақшалай немесе натуралды формадағы жәрдем
қаражат.
Трансферттер – бюджет және бюджеттен тыс қорлардан белгілі
қажеттіліктерді қаржыландыру үшін қаражаттарды қайта бөлу кезіндегі өтеусіз
және қайтарымсыз негізде қаражаттардың берілуі. Әдетте, бұл: әлеуметтік
сақтандыру мен қамтамасыз ету, жұмыссыздыққа байланысты жәрдемақы, білім
беру, денсаулық сақтау, мәдениет және т.с.с жүйелерді қамтамасыз етуге
төленетін төлемдер.
Мемлекет шығындары мемлекеттің орталықтандырылған ақша қаражаттары
қорларын бөлу мен пайдалану кезінде пайда болатын мемлекеттің шаруашылық
жүргізуші субьектілермен, министрліктермен, ведомостволармен және халықпен
қатынасын көрсетеді.
Бюджет шығыстарын қалыптастыру кезінде бюджет арасында бөлу маңызды.
Республикалық және жергілікті бюджет арасында шығыстар республикалық заң
жағдайына сәйкес бөлінеді. Республикалық бюджет республикалық маңызы бар
экономикалық-әлеуметтік және мәдени дамуды қажетті қаражаттармен
қаржыландыруды қамтамасыз етеді, ал жергілікті бюджеттер – территорияға
сәйкес аналогтық шараларды қаржыландырады.
Республикалық бюджет қаражаттары мемлекеттік билік органдары мен
мемлекеттік басқаруды, оның ішінде Президентті, оның аппартын, ҚР
Парламентін, Конституциялық кеңесті, Есептік комитетті, Орталық сайлау
комиссиясын, ҚР Үкіметін, Мнистрліктерді, Комитетттерді, Агенттіктерді және
басқа да мемлекеттік басқарудың ортақ функцияларын орындайтын органдарды
қамтамасыз етуге жұмсалады:
- соттық-құқықтық жүйе;
- сыртқы саяси іскерлік;
- қаржылық іскерлік;
- қорғаныс және қауіпсіздік;
- құқық қорғау ісі;
- әділет сферасындағы іскерлік;
- төтенше жағдайлар және басқа жұмыстарды ұйымдастыру.
Жергілікті бюджет қаражаттары төмендегілерді қаржыландыруға
жұмсалады:
- мектепке дейінгі, жалпы бастауыш, жалпы негізгі білімге, жалпы орта,
орта мамандық және қосымша білім беруді;
- арнайы білім беру бағдарламаларына;
- жергілікті деңгейде төтенше жағдай жұмыстарын;
- кепілдендірілген тегін медициналық көмек көлемін;
- денсаулық сақтау саласындағы бағдарламаларды;
- заңда қарастырылған жергілікті бюджеттен жәрдемақы алатын азаматтар
категорияларына арнайы мемлекеттік жәрдемақы беру;
- әлеуметтік қамтамасыз ету және адресті әлеуметтік көмек шараларын;
- мәдениет, спорт және ақпарат саласындағы істі;
- тұрғындардың жағдайларын жақсарту, ішуге жарамды сумен қамтамасыз
етуге, ағын суларды тазартуға және т.б эксплуатациялар мен құрылыстар
жүргізу.
Соңғы жылдары бюджет шығыстарының ішінде білім бер, денсаулық сақтау,
қоамдық тәртіп және қауісіздікті қоғамдық қамтамасыз теуге жұмсалатын
шығындар үлесі көп.
1.2. Мемлекеттің жалпы сипаттағы шығыстарын жоспарлау және
қаржыландыру.
Нарық жағдайында әлеуметтік және экономикалық саясатты жүзеге
асырудағы шаруашылық құрылыста мемлекеттің басқару аппаратының маңызы зор.
Мемлекеттік басқару көмегімен мемлекет елдің саяси, шаруашылықтық жәе
мәдени өмірін басқаруды жүзеге асырады. Алдағы экономикадағы мәселені шешу
терең қайта құру мен арзан басқару жүйесін талап етеді.
Мемлекеттік басқару органдары – заңдық, атқарушы және өкілетті
органдардың барлық деңгейінің, сонымен қатар персоналға қызмет көрсету
аппаратының жиынтығын білдіреді.
Заң шығарушы биліктің жоғары мемлекеттік органы – ҚР Парламенті,
мемлекет басшысы, оның атқарушы билігі – Президент болып табылады. Атқарушы
биліті – Үкімет те жүзеге асырады.
Облыс, қала, аудан, округ территориясында атқарушы және өкілетті орган
жергілікті администрация - әкімшілік болып табылады.Оны әкімдер басқарады,
атқарушы оргадары – сәйкесінше маслихаттар. Бұл органдар қоғамдық өмірдің
шаруашылық және басқа сфераларын басқарады.
Мемлекеттік шығындардың ең қайшы статьясы – басқаруға жұмсалатын
шығындар. Олар бір жағынан үнемі өсумен, екінші жағынан нәтижелікті бағалау
критерийлерінің жоқтығымен ерекшеленеді. Оның өсуі мен төмендеу
қажеттілігін тәжірибеде де, теория жүзінде деешкім осы уақытқа дейін
дәлелдей алмаған. Бұл жөнінде Н.Назарбаев: чиновниктер аз болса да, сапалы
болсын деп атап көрсеткен және оларға көбірек ақы төлеу қажет.
Басқаруға жұмсалатын шығындарға – заң шығарушы органдарды, ел
үкіметін, құқық қорғау органдарын, сот органдары мен прокуратураны
қамтамасыз ету кіреді.
Түрлі бюджеттен тыс қорлардың есебінен басқаруға жұмсалатын шығындары
бюджет арналымдарынан көп.
Мемлекеттік басқару органдарын қамтамасыз ету шығындары әр жылғы
барлық бюджет деңгейінің республикалықтан бастап, жергілікті бюджетке дейін
шығындарында бекітіледі. Бюджет қаражаттары бекітілген сметаға сәйкес
жұмсалады. Ол мекемелердің, мақсатты бағыттағы қаражаттар мен оның
мезгілдік бөлу шығындарының көлемін анықтайтын маңызды құжат болып
табылады.
Экономикалық сыныпталуғы сәйкес басқару аппаратын қамтамасыз етуге
кететін шығындар құрамына мыналар кіреді:
□ Ағымдағы шығындар;
□ Капиталды шығындар;
□ Несие беру, іскерлік қаысу және қаржыландыру.
Басқару аппартын қамтамасыз ету шығындарын анықтайтын негізгі құжаттар
– штаттық кесте және шығындар сметасы.
Басқару органдары, ШЖС-р, ұйымдар және мекемелер штаттық кестені
құрастырғанда құрылымдарды типтік штаттарды, есепке алу нормативтерін,
басқару аппараты қызметкерлерінің деңгейлік окладтарын, есеп айырысу
ставкалары мен басқа да шығындар түрлерінің нормаларын басшылыққа алады.
Экономиканы дамытуға жұмсалатын шығыстар – бұл өндіріс көлемінің
тұрақты өсуі мен оның тиімділігін арттыруға жағдай жасауға бағытталатын
ақша қаражаттары. Олар: күрделі жұмсалымдар, негізгі капиталдарды жөндеу;
айналым қаражаттарының өсімі; материалдық резервтер жасау; арнаулы қолар
мен мақсатты қаржыландыру қорларын жасау.
Экономикаға жұмсалатын шығыстарда басты орынды ұлттық шаруашылықтың
барлық салаларының негізгі капиталдарын ұдайы жаңғыртуға бағытталатын
күрделі жұмсалымдар – материал, еңбек және ақша ресурстарының жиынтығын
алады. Күрделі жұмсалымдардың құрамына:
1. құрылыс-монтаж жұмыстарының шығындары;
2. жабдық, сайман, аспап сатып алу шығындары;
3. өзге күрделі жұыстар мен шығындар(жобалау, іздестіру, геологиялық
барлау және бұрғылау жұмыстары);
4. жаңа салынып жатқан кәсіпрындар үшін кадрларды даярлауға жұмсалатын
шығындар кіреді.
Күрделі жұмсалымдар мыналардың есебінен қаржыландырылады:
• ШЖС-ң меншікті қаражаттары;
• Банктердің ұзақ мерзімді несиелері;
• Халықтың жинақ ақшасы;
• Бюджеттен қаржы бөлу.
Жөндеуге жұмсалатын шығындар – табиғи тозған және сапасы ескірген
негізгі капиталдарды жөндеудің арнаулы қоры есебінен жүргізіледі. Бұл қор
шығындарды кәсіпорындар мен ұйымдар өнімінің өзіндік құнына нормативтер
бойынша қоса отырып жасалынады.
Айналым қаражаттарының өсімі кәсіпорындардың меншікті немесе оған
теңестірілген қаражаттары есебінен қаржыландырылады. Олар жетпеген кезде,
негізінде жаңа кәсіпорындар үшін бюджет қаражаттары бөлінеді немесе кейін
өтелетін несие беріледі. Бқдан басқа, меншікті айналым қаражаттарының
жетімсіздігін жабуға мақсатты қаржыландырудың қаражаттары бағытталады.
Резервтер жасауға жұмсалатын шығындар – қаражаттардың үздіксіз
ауыспалы айналымын және ұлғаймалы ұдайы өндірістің бүкіл процесін,
шаруашылықтың үйлесімдерін сақтаудың, дүле апаттардан болған ысыраптарды
өтеуді қамтамасыз етудің қажетті шаты болып табылады. Қаржы резервтері ақша
ресурстарын оңтайландыруға, кәсіпорынның шаруашылық қызметі процесінде
пайда болатын уақытша қаржы қындығын жоюға мүмкіндік береді. Резервтік
капитал шаруашылық жүргізудің түрлі деңгейлерінде жасалады.
Мемлекеттік резервтер – мемлекет жасайтын шикізаттың, материалдардың,
отынның, машиналар мен жабдықың бірқатар түрлерін, астықтың, азық-түлік
тауарларының, қорғаныс мұқтаждары үшін арналған қнімнің маңызды түрлерінің
босалқы қорлары. Мемлекеттік резервтер үнемі қалпына келтіріліп,
толықтырылып отыратын мемлекеттің айрықша орталықтандырылған қорын
құрайды.Мемлекеттік резервтер мемлекеттік бюджет қаражаттары есебінен
жасалынады.
II. Жалпы мемлекеттік қажеттіліктер мен әлеуметтік-мәдени шараларға
жұмсалатын бюджет шығыстары.
1. Қорғаныс шығындары.
Әрбір мемлекет өзінің қорғаныс қабілетін сақтап отыруы тиіс, ол аса
маңызды мемлекеттік функциялардың бірі болып табылады. Өзінің жерінғ елін
сыртқы күштерден қорғай алатын мелекетті ғана тәелсіз деп тануға болады.
Осының өзі Қазақстанның төл армиясының құрылуына ұйытқы болды, соған сәйкес
әскери доктрина қабылданып, өзінің қалыптасу кезеңінен өтті. Соңғы кезде
әскери саясатта түбегейлі өзгерістер болды. Кәсіби әскер құруға алғашқа
қадамдар жасалып жатыр, шетелдермен әскери салада ынтымақтастық кеңінен
дамып келеді. Халықаралық қауіпсіздіктің тегіс қамти алатың жүйесін
жасағанға дейін ел әскери құрылысты жүргізе береді және қарулы күштерді
жетілдіре береді. Олардың құрамында құрлықтағы әскерлер, әскери әуе
күштері, әуе шабуылына қарсы қорғаныс әскерлері, әскери теңіз бөлімшелері
қамтамасыз теу және қызмет көрсету құрамалары мен бөлімшелері бар.
Басшылық пен басқаруды ҚР Қорғаныс министрлігінде орталықтандыру
қорғанысқа бағытталатын қаржы ресурстарын тиісінше орталықтандыруды талап
етеді. Сондықтан қорғанысқа жұмсалатын шығындар көбінесе республикалық
бюджеттен (80%) қаржыландырылады.
Қорғанысты қаржымен қамтамасыз ету мыналардан тұрады:
a) Қарулы күштерді қаржыландыру;
b) Қару жарақтарды, соғыс техникасын, өндірістік- техникалық арналымның
өнімдерін әзірлеуге, өндіруге және сатып алуға жұмсалатын шығындар;
c) Ғылыми зерттеу мен қорғанысы сипатындағы зерттемелер;
d) әскери объектілердің күрделі құрылысы;
e) әскери қызметкерлердің жеке басын міндеті мемлекеттік сақтандыру;
f) бірнеше мемлекетің әскери-саяси одақтарын қалыптастырған кезде
бірлескен қарулы күштерді және әскериобъектілерді ұстауға үлестік
қатысу.
Қазақстанда қорғаныс функциялық тобы бойынша шығыстарға және
техногендік сипаттағы төтенше жағдайларды ескерту мен жоюдыұйымдастыру
жөніндегі, азаматтық қорғаныс, өртке қарсы сақтық және өрт сөндіру шаралары
жөніндегі шығыстар кіреді. Айтарлықтай дәрежеде бұл шығыстар әскери
комиссиариаттарды ұстауға жұмсалатын шығыстар бюджеттен қаржыланады.
Экономикалық сыныптамаға сәйкес басқару аппаратын ұстауға жұмсалатын
шығыстардың құрамына мыналар кіреді: ағымдағы шығыстар (тауарлар мен
қызметтер көрсетуге жұмсалатын шығыстар, соның ішінде жалақы, өтемдік және
басқа да ақшалай төлемақылар; сфыйақылар төлеу); күрделі шығыстар; кредит
беру, үлестік қатысу және қаржыландыру.
Қорғаныс министрлігі қаржыландыру жоспары мына шығыстардан тұрады:
• армия және флотты қамтамасыз ету;
• қару жарақтар мен әскери техниканы сатып лауға жұмсалатын шығындар,
• Капиталды құрылысқа жұмсалатын шығынтар;
• Ғылыми зерттеу және тәжірибе-конструкторлық жұмыстарға жұмсалатын
шығынтар;
• әскери қызметкерлерге зейнет ақы мен жалақы төлеу;
• мемлекеттік және жеке сақтандыру шығындары.
Бұдан басқа, қорғаныс шығындарына мыналар да кіреді:
• азаматтық қорғаныстың республикалық және жергілікті штабтарын
қамтамасыз ету;
• Байқоңыр космодромын қаржыландыру;
• ТМД –ң стратегиялық әскерлерін қамтамасыз ту;
• Республикалық гвардияны қамтамасыз ету.
Басқару апппаратын ұстауға жұмсалатын шығындарды анықтайтын басты
құжаттар штат кестесі мен шығыстардың сметасы болып табылады.
Басқару органдары, кәсіпорындар, ұйымдар мен мекемелер штат кестесін
қалыптастырған кезде типтік құрылымдарды, типтік штаттарды, ... жалғасы
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz