Психологияның бағыттары мен мектептері

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Психологияның бағыттары мен мектептері
Жоспар
І. Кіріспе

ІІ. Негізгі бөлім

1. Психологияның ежелгі таным ретіндегі дәстүрлі емес ғылыми салалармен
байланысының теориялық талдауы
2. Шығыстық психотехникалардың психология ғылымында қолданыс табуының
ерекшеліктері
3. Батыс елдері психологтары мектептерінің психологиялық құндылығы

ІІІ. Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі

І. Кіріспе
Психология нені зерттейді? Ол қандай ғылым? деген сұрақтарды
қарапайым адамдарға қойсақ, мынадай жауап алар едік: сезім мен ойды,
адам мінезін, адамның ішкі әлемін зерттейтін ғылым т.б. Егер нақты
терминологиясына мән бермесек, алынған жауаптарды шындыққа жанасымды деп
есептеуге болады. Шын мәнінде де психология жоғарыдағы аталынғандарды
және т.с.с. көптеген мәселелерді қарастырады.
Тарихтың ежелгі кезінен-ақ қоғамдық жағдайлар адамдардың бір-бірінен
ерекшеліктерін айыра алуға, мінез-құлқын түсінуге мәжбүр еткен. Қай кезеңді
алып қарасақ та, психология ғылымы адамдардың ішкі және сыртқы әлемімен
қатар жүріп отырған. Оған мысал ретінде екі адамның бір-бірімен танысуын
алайық. Мұнда бір адам мен екінші адамның бір-бірін қабылдауы, ол туралы
өзіндік ойы, сөйлеуі арқылы пікір алмасуы, эмоция мен сезімі, мінезі мен
адами қасиеттерінің кейбір жақтары алғашқы танысудан-ақ байқалады. Бұл
жағдайды тұтасымен алғанда психикалық құбылыстардың элементтері құралады.
Бір қарағанда қарапайым ғылым сияқты көрінгенімен психологияның дербес
ғылым болуына қаншама ғасырлар қажет болған. Алғашында адамдар мен
кіммін?, мені кім жаратты?, жан дегеніміз не?, ол қай жерде
орналасқан? секілді философиялық сұрақтардан бастаған. Бұл мәселелерді
психология философиядан дербес ғылым ретінде бөлініп шыққаннан кейін
тереңдете зерттей бастаған. Психология өз дамуында ұзақ жолды жүруіне
қарамастан, нақты объекті мен пәнін, мақсатын қаншама рет өзгерткен.

1. Психологияның ежелгі таным ретіндегі дәстүрлі емес ғылыми
салалармен байланысының теориялық
талдауы

Бірінші кезеңде психологияға жанды зерттейтін ғылым деген атау
шамамен екі мың жыл бұрын берілген. Адамдардың өміріндегі түсініксіз
жағдайларын жан арқылы түсіндіруге тырысқан.
Екінші кезеңде психология сана туралы ғылым деп аталынған. Оның басты
себебі (V(( ғасырдағы жаратылыстану пәнінің дамуына байланысты. Ол
заманда сезіне алу, ойлау қабілеттерін ойлау процестерін санаға
жатқызғандықтан, зерттеу әдісі ретінде адамның өзін-өзі бақылауы мен
фактілерін жүйелеп баяндауын негізге алған.

Ал үшінші кезеңде (( ғасырда пайда болған психологияны мінез-құлықты
зерттейтін ғылым деп қарастырған болса,төртінші кезеңде психология
объективті заңдылықтар мен психика механизмдерінің көрінуін зерттеген.
Бүгінгі таңда психология –жан құбылыстарының сыртқы және ішкі дүние
заттарының әсерінен пайда болып, біртіндеп дамып, қалыптасу заңдылықтарын
зерттейтін ғылымға айналған. Жалпы алғанда психология ұғымы
ортағасырдағы еуропалық- діндарлардың ықпалынан туындағанымен, оны XV(((
ғасырда неміс ғалымы Христиан Вольф ғылымға алғаш енгізген [1,6].
Психология термині гректің екі сөзінен (psyche- жан, logos- ілім)
алынған, бұл жан туралы ілім” деген ұғымды білдіреді. Психологиялық
ғылыми білімдердің тарихы екі кезеңге бөлінуі мынадай. Оның біріншісі
–шамамен 2500 жылға созылған, көш басы Аристотельден басталған жан дүние
жайлы түрлі ой пікірлердің ілкі тарихы. Осы кезең ішінде психология басқа
ғылымдармен, әсіресе, философиямен қосақтаса дамып келеді. Оның екінші
тарихы 1879 жылдан басталады. Осы жылы неміс ғалымы В.Вундт (1832-1920)
Лейпцигте тұңғыш лаборатория ұйымдастырып, мұның дербес эксперименттік
ғылым болуына себепкер болды. Психологияның даму тарихы көптеген ғұлама
ғалымдардың, атап айтқанда, Эразестрат, Герофил, Гиппократ, Гален, Ибн
Рошд, Әбуәлі Ибн Сина, Декарт, Гоббс, Спиноза, Лейбниц, Локк, Гартли,
Дидро, Вольф, Галлер, т.б. есімдермен тығыз байланысты. Психикалық
құбылыстар бізді қоршап тұрған айналадағы сыртқы және ішкі заттардың
мидағы әр түрлі бейнелері болып табылады. Олар (түйсік, елес, ой, қиял,
сезім, ерік қабілет, дағды, икем, бейімділік, қызығу, мінез, әдет т.б.)
көпшілігімізге өз тәжірибемізден жақсы мәлім, тілімізде жиі кездесетін
ұғымдар. Бір қарағанда бұлардың мәнін әрқайсысымыз тез ажырататын да,
білетін де сияқтымыз. Бірақ психикалық құбылыстардың мәнін ғылыми тұрғыдан
түсіну арқылы ғана жан-жақты ажыратуға болады. Осы мәселені ғылыми жолмен
баяндауды, олардың өзіндік заңдылықтарын айқындауы сөз болып отырған
психология ғылымы қарастырады. Психология -ерте замандардан келе жатқан
білім салаларының бірі. Оның дүниеге келген жері ежелгі Греция. Ерте
замандарда пайда болып, ғасырлар бойы әр заман ғұламаларының көз-
қарастарында насихатталып келген түсініктер бойынша, адамда тәннен
тәуелсіз жан болады, мәңгі бақи жасайтын жан адамның барлық
психикалық тіршілігінің (ойының, сезімінің, еркінің) иесі де, себепшісі
де. Жан туралы осындай түсініктердің пайда болуына алғашқы адамдардың
табиғат сырларын дұрыс түсіне алмауы себеп болды. Олар дүниеде табиғатқа
бағынбайтын, одан оқшау тұратын ерекше бір күш бар, ал жан болатын болса,
соның бір көрінісі, мәселен, ұйқы кезінде ол денеден уақытша шығып
кетеді де адам оянған кезде қайтып келеді, егер келмей қалса, өледі деп
тұжырымдаған. Жан туралы осындай анимистік (барлық нәрседе де жан бар
дейтін түсінік ) пікірлер кейбір тайпалардың арасында күні бүгінге дейін
кездеседі. Мәселен, Лусан аралының(Филиппин) тұрғындары тагалдар ұйықтап
жатқан адамды еш уақытта оятпайды. Өйткені олар ұйқы кезінде адамның жаны
басқа жақта жүреді дейді. Тасманиялықтардың тілінде жан мен көлеңкенің
ұғымы бір сөзбен беріледі, өйткені олардың ойынша, жан мен көлеңке бір
іспеттес нәрсе. Абипон тайпасының индеецтері лао-каль деген сөзі арқылы
көлеңкенің, жанның, дыбыс берудің, бейненің ұғымын береді. Жан туралы осы
тектес қарапайым түсініктердің пайда болуы адамдардың өздерінің дене
құрылысы жайында ғылыми түсінігі жоқ кездерде, яғни жан мен тәннің
толысуын олардың бірімен-бірінің байланысын дұрыс ажырата алмай, жан
өлгеннен кейін денеден шығып кететін, мәңгі бақи өмір сүретін нәрсе деп
ұғынудың нәтижесі еді. Қазіргі кезеңде тіршілік қарекетінің ерекше
нысаны ретінде психиканың дамуы мен функцияларының атқару заңдылықтары
туралы ғылым деп те айтады. Нейрофизиология мен биологияның жетістіктері
нәтижесінде психологияның өз ғылыми- санаттық аппараты дамыды да
эксперименттік жұмыстың өрістеуі арқасында философиядан да, физиологиядан
да оқшаулана бастады, өйткені лабораторияларда анықталған психика
заңдылықтары анатомиялық-физиологиялық заңдылықтармен үйлеспейтін болып
шықты. Тұлғаның сыртқы ортамен әрекеттестігінің өнімі болып табылатын
психикалық үрдістердің өздері мінез-құлықтың белсенді себепші факторы
болатындығы көрсетілді. X(X ғасырдың ортасында физиологиямен аралықта
эксперименттік психология (психофизика, психофизиология және т.б.)
қалыптасты. 1870-1880 жылдары психологияның физиология мен философиядан
бөлінуі аяқталып, психология дербес пән болып қалыптасты. Қазіргі уақытта
психологияның зерттеу салалары 40-тан асады. Оның негізгі салаларына:
психофизиология, зоопсихология, салыстырмалы психология, әлеуметтік
психология, балалар психологиясы, педагогикалық психология, жас ерекшелігі
психологиясы, еңбек психологиясы, шығармашылық психологиясы, медициналық
психология, патопсихология, нейропсихология, инженерлік психология,
психолингвистика, этнопсихология, практикалық психология, дифференциалды
психология, эксперименттік психология және т.б. жатады.
Жоғарыда көрсетілген психологияның салалары дәстүрлі тұрғыда
қолданылатын болса, ал төмендегі психологияға қатысы бар ғылымдар дәстүрлі
емес түріне мысал бола алады. Солардың бірі эзотериялық ілімдер.
Эзотериялық мұралармен танысу біздің ойлауымызды өзгертеді.Ол біздің
материалисттік бейнедегі ойлауымызға қарсы тұрып, болашақта кездесетін
көкейкесті мәселелердің шешімін табуға көмектеседі. Сол себептен бұл көне
білім әмбебап және әрқашан түрлі уақыт кезеңі мен мәдениетінде анық
көрініс тауып отырған. Мұндай ішкі білім шеңберіне тәуелсіз болу, яғни
адамның өзіндік бостандығы негіз бола алады.
Соңғы жылдары көне білім өзіне жаңа формадағы ұғымдарды, әдістерді тез
қалыптастыруда. Демек, осы тақырыптарды тақырыптық шеңберге кірістіруге
кез келді деген сөз.
Эзотерика - бұл адамның жеке санасы, әлемдік білім мен адам тәнінің,
денсаулығының нәтижесін, ақыл мен жанның жиынтығын белгілі тәсілмен тегіс
қамти алатын әдістер болып табылады. Грек тілінде эзотерика арнаулы
адамдарға пайдалануға болатын немесе құпия ілім деген ұғымды білдіреді.
Эзотерика қарама -қарсы ұғымда, яғни құпиядан жалпыға хабарлауға болатын
білім ретінде де қарастырылады. Қазіргі таңдағы эзотерика ұғымына кең
көлемдегі мәселелер: оккультизм, мистика, альтернативті медицина,
шекаралық ғылымдар, кешенді ойлау, метафизика, сананы кеңейту т.б. мысал
бола алады.
Эзотерика адамның іс-әрекетін, ойлау бейнесін, емдеу тәсілдері мен
шығармашылық энергияның байланысын анықтайды. Ол өзінің түсіндіруінде тек
рационалды анализ, логикалық ойлау, адам мен әлемді материалисттік тұрғыда
қабылдауға негізделмейді. Эзотерика сол жақ жарты шарының қызметінің
көмегімен жоғары білімге жетуге болатынын айқындаумен қатар, оң жақ жарты
шарлары аймағының да икемді қасиеттерге ие, яғни жасырын өмірлік
процестерді –интуиция, аналитикалық және интуитивтік ойлауға мүмкіндік
беретінін көрсетеді. Ақиқат жолы мен тегіс қамтитын ұғымға жету тек жарты
шарлар қызметіне қатысты болмаған кезде ғана нәтижесін беретініне
сүйенеді. Бүгінде эзотерика ақыл орнын басуға, қандай да бір ғылымның,
қоғамның алдында жауапкершілікте болуға тырыспайды. Керісінше, біздің
көзқарасымызды, білімімізді жетілдіруге, қабілетімізді дамытуға, өзіміз
туралы білуге, өз түсінігімізді тереңдету үшін иррационалды, әмбебап
тәжірибе арқылы таным әдістерінің көмегімен кеңейтуге ықпал жасайды.
Қандай кезеңді алып қарасақ та, қоғамға көмегі тиер физикалық және рухани
адамды дамыту актуалды мәселелердің бірі.

2. Шығыстық психотехникалардың психология ғылымында қолданыс табуының
ерекшеліктері.
Дзен ілімінің адам өмірінде үлкен рөл алатын бір себебі дзен ұстаздары
күнделікті және діни өмірдің арасындағы айырмашылықтарды емес, керісінше
олардың қатынастарын қарастырған. Жалпы дзен Үндістанда пайда болып,
Қытайда өсіп, дамуының көркеюі Жапония елінен көрініс тапқан. Сондықтан
Жапония Шығыс медицинасы мен Батыс ақылының түйісетін жері болып саналады.
Бүгінде дзен дін, догма, ақиқатты іздеуші және философияға қатысты ілім
емес. Ол барлық құбылыстарды шындықта қандай болса, дәл сол қалпында
қабылдауға негізделеді. Оның мақсаты осында және қазірбасқа еш жерде
болуы мүмкін емес. Дзен үшін ешқандай ертең сөзі тіршілік етпейді. Басты
шындық нақ осы шақтағы сәтке сәйкес келеді. Сол үшін дзен әдістер мен
тапсырмалар, құралдар мен мақсаттар арасында айырмашылықтар жасамайды.
Дзен сөзінің этимологиясы санскриттің дхъяна сөзінен шыққандықтан ол
медитация деген мағына береді. Барлық будда мектептері адамның рухани
дамуы үшін медитация техникаларын қолданғандықтан Қытайда оны чань, ал
Жапонияда медитацияны-дзен терминімен атаған.[37,34]
Дзеннің дәстүрлі қарастыратын мәселелері мынадай.
1. Адамдардың ұғымдарды дұрыс қолданбауына байланысты дзен түзетулер
енгізіп, оны дұрыс пайдалануға үйретеді және логикалық ойлау
параметрлерін анықтайды.
2. Батысқа қарағанда Шығыстағы дзен даналық туралы терең мағынада
зерттеген.
Дзен негіздерінде өмір қозғалыс пен тыныштық балансынан құралған.Ал
қозғалыс пен тыныштық арасындағы үйлесім әсерінен адам өзінің тіршілігінің
орталығына жақындайды. Ол үнемі оның ішкі әлемінде және қимыл мен
тыныштық, сергектік пен ұйқысына байланысты болады. Сонымен қатар дзен
ілімінде жадырау нәтижесіне жету өте қиындықтар тудырып отырған. Ол үшін
эгоисттік сананы ментальды және физикалық деңгейде көрсету аса қажетті
болған. Өзіндік сананың қалыптан тыс ұлғаюын дзен ойлау формасын табиғи
емес деп санаған. Себебі сананың қалыптасуын сыртқы жағдайлардың әсер
етуінен жүзеге асатынын байқаған. Адам өзінің эгосының жасанды екенін
түсінгенде ғана, табиғи қалпы мен шындықты қабылдау тәсілдері мен
интуициясын түсінетінін аңғарған. Сана табиғи және интуитивті болғанымен
көп жағдайда эгоцентрлік концептуалды ойлаудан басымдық көреді. Адам өмір
процесіне қатысушы болудың орнына үнемі концептуалды ойлаудың әсерінен өз-
өзіне махаббат пен жауапкершілік сезімін, өзінің қатынасын бағалау арқылы
құндылықтар шкаласын құрайды. Мұндай әрекеттерден ақиқат сезімі ой мен
сезім хаосында жоғалады. Осыдан қалай саналылық күйіне жетуге болады?
деген сұрақ туындайды. Нәтижеге жету үшін дзеннің әдістері мен
техникаларын пайдалануға болады. Бірі Риндзай, екіншісі сото әдісі.Дұрыс
шешімін табу үшін Риндзай адептері төмендегідей тәжірибе жасаған. Олар
дәстүрлі ойлауға қарсы шығып, кенеттен пайда болатын интуицияға жүктелген.
Ал сото –дзен мектебінің өкілдері медитацияның дзаден яғни отырып
орындалатын әдісін пайдаланған. Жүргізілген әдістердің мақсаты адамдардың
эгоисттік санасын жалпы әлемдік санаға қосу болып табылған.
Мыңдаған жылдар бойы Үндістан медитация жолымен жүргендіктен, кез-
келген ойдан босанып, таза сананы сақтауға үйренген. Дзен әдісін көптеген
тарих беттерінде есімдері қалған монахтар қолданған. Солардың бірі
Бодхидхарма. Ол рухани мәдениет тарихының дамуына үлкен іс жасап, Үндістан
мен Жапонияға қарағанда Қытайды тепе-теңдік ұстайтын ел деп қарап, өзінің
ілімін осы жерде қалаған. Себебі Конфуцийлік өнеге қандай жағдай болмасын
орталықты, тепе-теңдікті сақтай алатын болған.
- Үнді монахы Бодхидхарма чань (дзен) дәстүрінің негізін б.э. 520ж.
Қытай елінде салған. Бодхидхарма патриарх-ұстаздардың арасында тұңғыш
медитацияны қолданушылардың бірі болды. Мәліметтерге сүйенсек, ол қатал
мінезді және қадала қарайтын,сұсты адам болған. Өз өмірінде жаңа білім
ашуға аса назар аударып, медитацияның жаңа әдістерін өңдеп, мектептерде
тәжірибе жасаған. Оның басты мақсаты адамдардың өзіндік табиғатын тану және
оны ашу.
- Созанның өмірбаянында ол қай жерде туылып, қай жерде дүние салғаны
туралы деректер көрсетілмеген. Шығыс түсінігі бойынша адамның өмірі туралы
дәлелі емес, керісінше не істегені аса қажетті. Созан өз әдісінде
өзгенің шындықтағы бейнесін көру қандай болса, ақиқаттағы бейнесін дәл
солай қабылдау керектігін айтқан. Егер сіз ақиқатты көргіңіз келсе, әрбір
пікірден бас тартыңыз. Сана адамның ұнамды болуы, оның көрінуінің
арасындағы күрестің бар болуынан азап шегеді деген. Оны қалай жеңуге
болады? Оның қандай да бір тәсілі бар ма? деген сұраққа Созан: Сіз
ақиқатты сезгеніңізде ауру сізден арылады. Себебі бұл ауруға дәрі-дәрмек
жоқ. Сондықтан біз дәріні қабылдаған сайын оған үйреніп қаламыз. Сонда
ауруды ұмытып, тек дәріні ойлай бастаймыз. Енді аурудың өзі емес, дәріні
қолдану біздің ауруымызға айналады деген.
- Риндзай айқай ұстазы ретінде танымал. Ол кенеттен айқайлау әдісін
адамдардың үндемеуі үшін пайдаланған. Адамдар оған аспан әлемі, философия
мен теологияға қатысты сұрақтарды қоя бастағаннан, Риндзай кенеттен айқай
салатын болған. Себебі сол сәтте сана естен танып, бірнеше уақытқа дейін
тыныштық күйде болып, тек айқай ғана қалған. Осы кезде адам санасы сөніп,
уақыт тоқтаған секілді сәт орын алатын болған. Бұл медитацияның құпиясын
пайдалану арқылы Риндзай адамдардың ылғи таусылмайтын ойлауы мен қажетсіз
сұрақтарына шек қойып, әрбір адамның өз-өзіне концентрациялануына мүмкіндік
берген. Себебі сол уақытта адам өз ішкі орталығын табады. Айқай болса
орталыққа шоғырландырады. Бұл әдісті әлемдегі көптеген мистиктер
қолдануға тырысқанымен, бірақ олардың іс-әрекеттері жасанды болып көрінген.
Риндзай өз әдісін таңқаларлықтай қолдана білгендіктен, оның айқайы адамға
қылыш секілді шаншылып, адамның тіршілік ету орталығына дейін жеткен.
Риндзайдың тағы бір ерекше қасиеті ол үнемі адамдарға медитацияның қолдану
техникасын қарапайым сөзбен түсіндірудің арқасында адамдарға үлкен өнеге
көрсеткен. Әсіресе медитация туралы түсіне бермейтін адамдарға ерекше көңіл
аударған. Сонымен қоса Риндзай ақиқаттың ескі және жаңа болуының маңызы
жоқ. Негізінен шындық үнемі жаңа, себебі адамның санасы өсуде және көптеген
кеңістікті жаулап алуда деген. Риндзай үшін дзен бұл тірі дәстүр. Шебер
тірі кезде оның сөздері де маңызға ие, ал ол дүниеден өткенде –шеберден
берілетін тәжірибесі де тоқталады. Ол қазіргі заманғы болу үшін өз
уақытында орындалуы тиіс деген.
- Джалаладдин Румидің айналу әдісі орталықты табуға бағытталады. Егер
адам бірнеше сағат айналатын болса, бірте –бірте ішкі әлемінде орталықтың
бар екенін байқап, оған тәжірибелік жұмыстар жасаған. Олар өзін орталыққа
қою әдісін тапқан және өмірде әдіс ретінде пайдаланған.
- Махакашяпа мен Бодхидхарма адам орталығын табуда тәжірибе жасаған. Олар
адам санасында ештеңке қалмайтын, таза қатысудың нүктесін табуды көздеген.
Бұл ықпал Чуань Цзы, Ли Цзы мен Лао Цзыдың ұлы мұраларының бірігуі мен
одан бетер көркейе түскен. Бұл тұлғалардың барлығы да адамның ішкі әлемін
зерттей отырып, өзін-өзі табуға тырысқан.
- Доген дзен әлеміне ішкі революция мен толық үнсіздікті, ішкі тыныштық
орталығын енгізді. Мына көзқарасында Доген : Өмір жолын зерттеу -өзін-өзі
зерттеу деген.
- Нансен рухани өмірдің материалдық өмірден бөлінбейтінін айтқан. Ол:
Адам жан дүниесін тазалау үшін тәнін қинаудың қажеті жоқтығын ескерген.

- Ма-Цзыны –өз заманында бос айна деп атаған. Ол жауап қайтармау
ілімін ұсынған. Тек осында және дәл қазір күйін пайдаланған. Ма-Цзы
адамды шексіздік таңбасының орталығы етіп алған және ол арқылы аспанның,
әлемнің, адамның ішкі дүниесінің тереңдігін түсіндірген.
Жоғарыда берілген медитациялық әдістер б.э. 400-1000жж. Дзен
шеберлерінің қолдануының әсерінен біздің заманымызға жеткен. Бүгінгі таңда
осы ілімнің кейбір әдістері психология ғылымында да жиі пайдаланылады.
Әсіресе медитацияның сан алуан түрлері Үндістандық философ Раджниш Ошо
еңбектерінде көптеп кездеседі.
Раджниш Ошо 11желтоқсан 1931 жылы туылған. Сагар университетіндегі
философия факультетін үздік бітірген. Студенттік кездің өзінде ол
ораторлық шеберлігі үшін Үндістанда алтын медаль алған. Джабалпур
университетінде 9 жыл бойы философия пәнінің мұғалімі болып қызмет
атқарған тұлғалардың бірі. Әсіресе психология ілімінің барлық тақырыптарына
: жас ерекшелік психология, медициналық психология, әлеуметтік психология ,
нейропсихология т.б. терең түсінік берген. Ол Зигмунд Фрейд, Карл Густав
Юнг, Чжуан Цзы, Георгий Гурджиев т.б. ғұламалардың еңбектеріне қатысты сын
мен салыстырмалар жасаған. Әрбір жүйеден қазіргі заманға лайықтысын тек
теория жүзінде емес, өз тәжірибесінен де мысалдар алған. Бүгінде оның
психологиямен байланысты кітаптары дүние жүзіне таралған және үлкен
сұранысқа ие. Олардың ішіндегі психологияға қатыстылары мыналар:
Эмоциялар. Ашудан, қызғаншақтықтан, үрейден босану. Медитация- бірінші
және соңғы бостандық, Жан үшін дәрумен, Ақыл, Қуаныш,
Шығармашылық, Интуиция, Саналылық, Медицинадан медитацияға дейін
т.б. ғылым салаларына қатысты кітаптары кеңінен таралған. Бұл кітаптарында
ОШО махаббатта Мен жоқ, күш салу мен босаңсу, депрессия, стресс, тән,
қартаю, күлкі мен денсаулық, эзотерика, дзен, медитацияның тәжірибеде
қолданатын сан алуан тәсілдеріне қатысты тақырыптарды аша білген. Раджниш
Ошо кітаппен шектеліп қоймай, сұрақ –жауап әдісін көп қолданған. Мысалы
оқырманнан келген : Адам бұрынғы мінезінен арылу үшін оны тек түсіну ғана
жеткілікті ме немесе оны саналы тұрғыда қабылдау керек пе? -деген
сауалына Ошо былай жауап берген: Бұл сұрақ Батыс психологиясы мен Шығыс
мистицизміне байланысты. Батыс психологиясы адамның бұрынғы мінезінің
түбірін ұғынуға негізделеді, бірақ ол ешкімге одан арылуға көмектеспейді.
Сіз нормадағы қалыпқа келіп, сіздің ақыл –ойыңыз шашыраңқы болып
көрінгенімен, әрбір мәселе сол қалпында дами түседі. Сіз өз
қызғанышыңызды, ашу-ызаңызды, амбицияңызды түсінесіз, бірақ бұл түсінушілік
қорытынды шығарып қана қою бола береді. Сондықтан Батыстың ұлы
психологтары Шығыс мистиктерінен қалып қойған. Он мың жылдай уақытын Шығыс
тапжылмай, зейінін адам санасын зерттеуге арнады. Ол ешқандай
психологияға, психоанализге, психосинтезге жүктелмеді және оны он мың
жылдай уақыт пайдаланбады. Шығыс сананы түсінудің орнына басқаша ықпал
етті. Ол: мен- сана емеспін бағытын ұстанды. Ақыл күшінің пайда болуы
әрбір адамның онымен сәйкестендіргеніне қатысты. Сондықтан себебін табу,
көрген түсті анықтау, анализдеу, интерпретациялауды Шығыс азаматтары
мақсатсыз деп қарастырды. Бірақ Шығыс ақылды айналып өтті. Ол ақылдың шығу
себебін, түбірін іздеудің орнына, ақылдың қай жерден күш алатынын, күш-
қуаттың оған қалай келетінін анықтады. Саналы түрде меңгеріп алу мен толық
түсіну үшін Мен тән де, ақыл да емеспін. Мен тіптен жүрек те емеспін- мен
тек таза санамын деген қағидаға негізделді. Бұл саналылық терең болған
сайын қатая түседі де ақыл бірте- бірте көлеңкеде өмір сүре бастайды.
Оның адамға ықпал ету күші жойылады. Егер сана 100% -айқындалса, онда ақыл
жойылады. Ошоның ойынша Батыс психологиясының жетістікке жетпеуінің бір
себебі мыңдаған адамдар психоанализ, терапевттік әдістер арқылы өтеді.
Олардың біреуін, тіптен ол мектепті ашқан адамның өзінің шешілмеген
мәселесі немесе үрей, қайғысы жоқ деп айту мүмкін емес деген. Жоғарыда
көрсетілгендердің барлығы сізде де бар. Сіз саналы тұрғыда өмір сүре
бастаған күннен –ақ ақыл-ойдан босанасыз. Сонда сізге қызғаншақтықтың
қайдан пайда болатындығын іздеу сіз үшін қажетсіз болады. Осы күнге дейін
Батыс психологиясында медитацияға орын жоқ, Сол үшін бір шеңберді айналып,
шешімін таба алмауда. Ал Шығыс жоғарыға көтерілу – сана, ақыл-ой үстіндегі
күй- медитация деп қарастырған. Олар ақылды объект ретінде және өткен
тәжірибегі негізделіп, жауабын табуды айна тәрізді етіп пайдаланған.
Мысалы адам айнадан өзін ғана көреді, онда ес жоқ. Медитацияны қолдану да
дәл айна тәрізді. Кез келген жағдай бейнеленетін болса, ол нақ осы шаққа
сәйкес жауап береді. Адам өмірінде әрбір жағдай бір-біріне ұқсас болмайды.
Бұрынғы жағдайлар мазмұны жағынан ұқсас болғанымен, шешілу жолы әртүрлі
тәсілден құралады. Медитацияны пайдаланатын адамда ситуацияның өзі бір
шешімге келуге ықпал жасайды.және алдын ала жауап дайындалмайды.
Үнсіздікте және саналылықта ақыл жойылады. Саналылық адамның өзінің
ақиқатын көруге негіз болады.Батыс психотерапияны қолданбаған. Олар тіптен
психология немесе ақыл туралы тақырыпты қарастырмаған. Шығыстықтар ақыл
мәселесін шешуді емес, керісінше ақылдан шығудың амалдарын іздестірген.
Ақыл сіздің ең басты мәселеңіз, басқалары жай ақыл көлеңкесі. Медитация оны
түбірімен жояды. Бүгінде гештальт терапияны, дауыс диалогын медитацияға әлі
кірмеген адамдарға қолдануға болады.
Батыс еліндегі адамдардың ойлары әлі күнге дейін санаға аударылған.
Сондықтан олар үшін материя шындық, ақыл қолданбалы өнім, ал ақылдан кейін
ештеңе жоқ. Ал Шығыста материя иллюзия, ақыл қолданбалы өнім. Шығыс
ақиқатына сүйенсек ол 3-ке бөлінеді.Сұрақ қоюшыға материя ең сыртқы, жан
ең ішкі, ақыл екеуінің арасында орналасқандығын түсіндірген.
Раджниш Ошо өзінің табиғи болмысы мен ішкі пікірін ешқашан жасырмайтын
болғандықтан, жаңа бағыттарды ұсынудан бас тартпаған, Ол білім жүйесіне
қатысты мынадай ақпарат берді. Шығыста әрбір ойшылдардың білімі
университеттегі біліммен тең келген. Ал оның мыңдаған шәкірттері нағыз
өмірге тәжірибе жинақтағанға дейін дәріс алып, білімін толықтырған. Білім-
көрсеткіш пен шама арасындағы көпір. Білім сізге кім болуыңыз
керектігіне көмектеседі және өз-өзіңізді өмірге дайындауыңызға ықпал
жасайды. Әрбір адам қайталанбас ерекшелік болғандықтан, өзге адамның
қасиеттерін көшірме ретінде қайталауының қажеті жоқ. Жалпы білім сөзі екі
мағына береді. Бірі тәжірибеде қолданылмаса да кеңінен қарастырылады.
Оның мақсаты адамның ішкі әлемінде бар қасиеттер мен потенциалдарды сыртқа
шығару. Ал екінші мағынасы тереңірек қарастырылғандықтан онда:
қараңғылықтан жарыққа шығару деген ұғымға ие болады. Адам қараңғылықта,
санасыздықта өмір сүреді, бірақ ол өмірін жарықпен қамтамасыз етуге
қабілетті. Әрбір адамда сана бар, оны тек ояту қажет екенін түсіндірген.
Ошо қазіргі таңдағы білім берудің бес өлшемін былай бөліп көрсеткен.
Бірінші этапқа ақпараттық, бұған көптеген пәндерді енгізумен қатар
теледидар мен компьютерлік қызметті қосқан.
Екінші бөліміне, теледидар мен компьютерді іске қосумен қатар гидтің
көмегінің аса қажеттілігін айтқан. Дәл осы этапта ғылыми дисциплиналар
оқытылуының себебі мұнда ақиқаттың жартысы мен оның сыртқы бөлігі терең
қарастырылады.
Ошо үшінші этапқа қазіргі таңдағы оқу жоспарына енгізілмеген, яғни
өмір сүру өнері пәнін енгізу керектігін айта отырып, оған күлкіні
жатқызады. Себебі білім адамды салмақты және мұңды етіп көрсетеді деген.
Егер адам күлкі тілін ұмытса, өмірде көп нәрсені жоғалтады, деген.
Төртінші деңгейде өнер мен шығармашылық, бейнелеу өнері, музыка, тас
қашау т.б. жатқызған. Ошо оқушылардың шығармашылық іс-әрекетінің кез
келгенін өз қалауы бойынша таңдауына еркіндік беру нәтижелі болатынын
аса қажетті дей келе, тек кейбір пәндерді міндетті түрде: халықаралық
тіл, шығармашылық, ақша табу өнері оқытылса адамдар өмір сүруде қиыншылық
көрмес еді дейді.
Бесінші деңгейде жер бетіндегі миллиондаған адамдардың қабылдауына
қиын соғатын өлім туралы мағлұмат беру және оны түсіндіру үшін арнайы
медитация курстарын пайдалану керектігін айтады.
Қазіргі таңда Ошоның ілімдері әмбебап. Ол мистикадан бастап, адам
үнемі ізденісте болған барлық сұрақтарға жауап тапқан. Ошоның кітаптары
қағаз бетіне жазылмаған. Олар аудио- видеожазбаларда жазылып, дүние жүзі
таңдаушыларына ауызша әңгімелеу әдісі ретінде қолданған. Ошо есімі
революционер сөзімен қатар жүргеніне қатамастан, оның қазіргі заманға
лайықты Белсенді медитациялары бүкіл әлемдегі адамдарға стрестен шығып
медитация күйіне өтуге ықпал жасаған. Ошоның бұл дүниеде жоқ болуына
қарамастан, оның есімі ел есінде мәңгілікке қалған. Бүгінде Үндістанның
Пуна қаласында Ошоның халықаралық коммунасы құрылған. Ол жер қазір жаңа
рухани лабораторияға айналды. Бұл орталыққа мыңдаған адамдар медитациядан
семинарлар, терапиялар, шығармашылық қабілеттері мен өз тәнін түсіну үшін
келеді. Ошо коммунасы университетінде 10 факультет ашылған. Онда:
- Орталықтандыру мектебі мен дзен өнері.
- Ошо шығармашылық өнер мектебі
- Ошо шипалық өнердің халықаралық академиясы
- Ошо медитациялық академиясы
- Махаббат пен саналылық академиясы
- Ошо мистицизм мектебі
- Тибеттік пульстік диагностикалар мен шипалық институттар
- Ошоның трансформация орталығы
- Ошо медитациялық клубы ашылған.
Бұдан медитацияның адам өміріне өте маңызды екенін байқаймыз.

3 Батыс елдері психологтары мектептерінің психологиялық құндылығы
Алғашқы психика туралы ұғым анимамен (лат.анима-рух, жан)-
байланысты. Ол барлық тіршілік иелерінде жан бар деп қарастырған. Уақыт өте
келе ежелгі философиялық ілімдерде психикалық аспектілерді идеализм немесе
материализм тұрғысынан анықтай бастағандықтан, ежелгі материалист-
философтар Демокрит, Лукреций, Эпикур адам жанын шар тәрізді майда және
қозғалыссыз атомдардан құралады деп тұжырымдаған. Ал ежелгі грек идеалист
философы Платон (б.э,д, 427-347жж.) жан мәңгілік, ол тән мен жан бір-
бірімен тығыз байланысады. Өзінің жаратылысынан жан -тәнді басқарады
деген. Ұлы философ Аристотель Жан туралы трактатында психология ілімінің
өзіндік ерекшелігі бар саласы ретінде қарастырып, алғаш рет жан мен тәннің
бөлінбейтіндігі туралы ой қозғаған.
Психологиялық ілімнің дамуының жаңа кезеңі (VIIғ. бастау
алғандықтан, жаратылыстану ғылымдарының көмегімен тәжірибелік
–эксперименталдық әдістер арқылы адам санасының заңдылықтарын зерттеу қолға
алынған. Ол кезеңде ойлай алу мен сезіну қабілетін сана деп
қарастырғандықтан, психология сана туралы ғылым ретінде дами түскен.Ал өз
пікірінде Р.Декарт (1596-1650) адам жаны мен тәнінің арасында өзгешеліктер
бар деген қорытындыға келген. Сонымен қоса тән де қозғалыс жасай алатынын
айтқан. Ол заманда мұндай көзқарастар қарама-қарсы дуалисттік ілімдер
көкейкесті мәселелер туындатқан. Адамдарды тәндік (физиологиялық) және
психикалық (ішкі сезімдік) процестер қалай байланысатындығы туралы сұрақтар
қатты мазалаған. Өз өмір сүру барысында Декарт механикалық модель негізінде
құлықты түсіндіретін теорияны жасап шығарған. Ол құлықтың детерминистік
концепциясын сыртқы физикалық әсерден ағзаға қимылдық заңдылық арқылы
жауап қайтаратын зерттеген. Сол себептен жан ұғымы ақыл, кейінірек
сана ұғымына ауысқан. Тән мен жанды қайта байланыстыруға Голландия
философы Спиноза (1632-1677) әрекет жасады. Ал неміс философы Г.Лейбниц
(1646-1716) Декарттың қалыптастырған психика мен сананың теңдігіне қарсы
шығып, санасыздық психика ұғымын енгізді.
Психология өзіндік ғылым ретінде (I( ғ. 60-шы жылдары
бөлінгендіктен, ол арнайы ғылыми зерттеу мекемелері мен психикалық
лабораториялардың жоғары оқу орындарында кафедралардың, психологиялық
құбылыстарын эксперименттік тұрғыда зерттеген. Бірінші нұсқалы
эксперименттік психологияны неміс ғалымы В.Вундт(1832-1920) Лейбцигте
ашқан.
Функционалисттік бағыт.
Американ психологы У.Джеймс адамның сана қызметі мен оның қызметінің
рөлін зерттеуге аса мән берген. Ол адам санасының түрлі жағдайларға үйренуі
мен жаңа әрекетті игерудің гипотезасын жасаған. Жалпы функционалисттер үшін
... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.