Марк Твен стилін көркемдейтін Том мінезі

Жұмыс түрі: Курстық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 21 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ
ҒЫЛЫМ МИНИСТІРЛІГІ

АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ
УНИВЕРСИТЕТІ

Қорғауға жіберіледі

Кафедра меңгерушісі

Хаттама № ___________

______________2006ж

____________________

Cалыстырмалы грамматика және аударма кафедрасы
Әлем әдебиеті_курсы бойынша

Курстық жұмыс

Тақырыбы :Марк Твеннің Том Сойердегі стиль мәселесі

Орындаған: 2-ші курс студенті Жантыкеев Дильшот Рысбекұлы
Ғылыми жетекші:

Курстық жұмыстың жоспары:

1. Кіріспе: Марк Твен стилін талдаудың өзектілігі
2. .Негізгі бөлім: Марк Твен – әлеуметтік сыншы.
3. Марк Твен шығармасындағы Том кейібі.
4. Қорытынды:Марк Твен – прозаның ұлы жазушысы.

Кіріспе:
1. Марк Твен стилін талдаудың өзектілігі.
Марк Твен – Американ сатираның бір бөлігі, ғибрат беру үлгісі, өзінің
шығармашылық жолындағы адамзатқа мәнгілік із қалдырған тұлға, ел-жұртының
тынысының ең терең әрі айнымас өмірлерін суреттей білген қаламгер. Өз
әзіл-сықағымен болыс үкіметін сынға алған қайратты, жастығынан ел
машақтанына наразы болып, шыдамай, дем ала алмай, артық қуанышқа бөлінбей
қуанышты тек сатирада көрген реалист. Туындылары арқылы өз халқының
шындығын жасырмай тандаған, түсіну мен түйілуге ұмтылған жаңа заман қалам-
ғалымы. Американың біз ел болып, білгенді біліп, жұрт қатарына қосылудың
қамын жейік деп ниеттеніп армандаған сәтте дер кезінде көмекке келген
еді, Американың қалыптасуындағы өз мүддесі де қалаған болатын, адал еңбек
қылған шаруалардың қорлығын сезіп, ұлықсыған өкіметтің кеселді ойларын
іске асырғанын сатира түрімен кескендеп, есер баланың мінезімен дәл
ұштастырады. Оның жазу стилі еркін және ойға терен сінеді, әрбір сөйлемі
табиғи жасанды емес, ол томның әр қилы есерлі қылықтары жай ғана бола
еркесіне ұқсамақ, мұнда ешбір зұлымдық көрінестері де жоқ, тек өмір
ақиқаты ғана, кейпкерді бүкіл шығарма бойында біртіндеп суреттеуі, сырын
ашуы ешбір біркелкі ие көңілді көндіретіндей емес, яғни ойға қиял
ретінде түсінетіндей.
Сұлу табиғатты талай кестелі жыр тудырған томның келбеті еркін ойға
түседі, ал оның уақыт өткендігі бұл келбетті одан әрі көркейтті.
Марк Твеннің өзі ақыл-парасаты, мәдениеті, мінез-құлқыға бай, тек ол
ғана кез келген туындыныөзінің жауһар жырымен әлемдікөркениеттің рухани
айналасына өз қиялшылдығымен таныс.Ол әдебиет болашағы, оның жазу
ерекшелігі, өнері, көзқарастары әдебиет ұрпағының болашақ бетаныс деп
білемін.Жекелеп-халқының, жалпылап- әлемнің рухани, яғни балалықты
жағынан кемелденуі, қиялды рухының басымдығы, халықтар арасында сондай
түсінікті, әдеби мұратына деген қамқорлығы нық қадам басып келе жатқанын
көрсетеді. Туынды іші- құдретті құлақтан кіріп бойды алардай әсем үнімен
қатар, өнері өрге жүзген жан-жақты өнерпаздығымен сезінеді, ал әдебиетке
деген көзқарасы осы шығармамен үндесіп, ерекше қадір тұтып, қастерлейтін
қасиетті өнері болғандықтан балалар есінен ержеткеннен мен бойжеткеннен
кейін де ұмытылмас.
Твен стилін – қиындығы мен жауапкершілігі мол, ауыртпалығы да аз емес
әдеби салада буржуазияға қарсы қолына қуатты қаруымен бірге, дара
тұлғалықпенен қоса қатар алып жүретін намысқордың қатаң тәртіпке жымиюы
болды. Ал бүгінгі таңда жас ұрпақты шетел әдебиет пен жергілікті
әдебиетпен, тәрбилеу мен ғибрат беру, адам сезімін оятуға орасан
екендігін түсіне бастайсың.
Буржуазияның көбесі сөгіліп, төбесі ортасына түсіп, күні бітіп
күйрегенде кейінгі американың мұраты. Твен шығармасының тетікті
көріністері Американың қаншалықты керей мемлекеттің болуын аңғарады,
бұған қоса өз үлесін тигізу үшін өз елінің жеке мәнін сыйға тартады. Жас
тәлімгердің ой жиғанындағы өз көзқарасы – бұлсенім, бұл елге рух, ұрпаққа
ұран, сақталатын романтизм, дербес әдеби ерекшелік, жаңадан пайда болған
бағыт. Марк Твеннің алдығы қатарлы және бірегей мәнді шығарма жазғаны
алыс көкжиектің бейнесі, өмірге басқа жатқан көруге мүмкіндік беретін
айтулы ынта деп есептеймін.
Марк Твен болашақ ұрпаққа сөзін сатирамен қалдырған. Бұл өткеннің
құлазыған ғасырларынан өзіне бейтаныс, босқа, бірақ жарқын болашаққа
сенімді жол салған қаламгердің көрсеткен реализмі еді. Американы
торлаған надандық түнегіне ол сатира сәулесін төкті және таңы атып, күні
шығатын жаққа апаратын жолды өз халқына талмастан көрсетті.
Иә, өзі өмір кешкен және шығарма жазған заман үшін ол адалсыз сыншы
болды, ал ол біз үшін адам жүрегіне түз жерді жақындатып, жасырын кезді
жарықтап суреттеген дарын. Твен өткен күннің ғана жазушысы емес, қоғамның
алға қарай қажырлы ұмтылуында жазушы онымен бірге болды – ал мұндай
жазушы өлмек емес, өйткені, оның шығармаларына уақыт шек қоя алмас.
Халықының күресі мен азабын, ел арманын өз үлесіне алған қаламгердің
есімін біздің жас ұрпағымыз оның атышулы еңбектерін ешқашан ұмытпас, ал
ол болса уақыт сонынан мүдірмай, қымбатты және ұлы мұрасын еске аламыз.
Жаңа заманды ағартуға тырысқан Твен көптеген сәттерде наразыға ие болды,
оның кешкен жылдары аса жарлы әрі мемлекет үшін өтпелі еді. Халықтың
өмірі мен тұрмысын өзгертудің, оны ағартудың жолын іздеп, үкімет сынын
зерттеп, халықты қараңғыдан босатуды басты міндет деп білді.
Твен талантын бағалаушылардың саны жыл сайын молая береді, оның
еңбектері, әлеуметтік қызметі және үстем тапқа өшпенділігі, буржуазияның
сенімді жандаптары американ болыстарының ызысын келтірді. Олар білімді,
қайсар қаламгер ту еткен идеяларға және ақын ретіндегі өзіне лас ,
зұлымдық тартыс жүргізді. Демек, Твеннің әлеуметтік қызметі мен
жазушылық шығармалары, стилі нақты қызмет етеді, өйткені, оның
ұмытылмауы қазіргі романдары бойынша кино түсірілуі, кітап оқуы осының
бәрі де сәтті қаламгерді4ң басты нысаны.
Романтизм – оның басты тақырыбы еді. Тек романтика арқылы ғана
Томның жанын көрсете алды, өшпес армандар, тілазарлық, есерлік дүниеге
қатысты қызығушылық зорайған, әр оқиға сайн әрлендіру өрісі кеңейтілген,
бұны тек Твен ғана жасай алады, стилінің жеңілдігі, ойын-қүлкі, ел
тағдыры, балалық жеке адамның мінез-құлқысының қалыпетасуы, достық,
махаббат, әлеуметтік тартыстар, романтизм, рухани тұрғысы, балалар
психологиясы – осы тақырыптарының барлығы да Том Сойер жайындағы марк
Твеннің толғауларында орын тапты, міне-ки сол себептен-ақ Твен стилін
зертеудің, талдаудың өзектілігі байқалады. Марк Твеннің прогрессшіл
көзқарасы американ әдебиетінің, жалпы мәдениетінің бір бөлшегі және бұл
бөлшек тек американ ғана емес, бүкіл әлем, адамзат өркендеуінің айқын
кепілі, оның тарихи дамуы жолындағы сенімді жолбасшысы, қалдырған мұраға
үміт артуы орасан маңызы бар факт. Ерекше дарынды, кемел ойлы Твен жаңа
мәдениетті ақыл сарабынан өткізе , өз бойына сіңіре білді. Осындай асыл
қазынаны қабылдаудан суретші Твеннің өзіндік айқын ерекшілігі өсіп,
көкейе берді.

2. Марк Твен – әлеуметтік сыншы.
Марк Твеннің шығармашылық ой толғауын түсіну үшін оның сын қозқарасың
келестітерін американ әлеуметіндегі жалпы пікірін ешбір кеметпей, асырмай
түсіну қажет.
Сонымен қатар, оның әлеуметтік сатирадағы 4 негізгі қасиеттін көрсету
қажет, олар болса қазіргі буржуазиялық әсерімен оның шынайы мүмкіндіктерін
сатиралық реалист ретінде танытуға жол бермегендей болып келеді. Бұл
қасиеттер оны – Марк Твен – тұлға. Твен суретші ретінде бейнелеп,
буржуазиялық салтқа,буржуазия әлемге қайшы келіп тұр.
Американ шындығын қабылдауы, буржуазиялы–демократиялық сынның кемешліктерін
көрсетіп, өзінің сыншы ретіндегі негізгі стилін айқындады. 1867-1871
жылдары Марк Твен үшін өмір өрісін кеңейту мен тәжірибе жию уақыты еді,
журналистік ізденіс арқасында Твеннің түрлі буржуазиялы– демократиялық
сыны антибуржуазиялық найзаға айналды.Тек осы жылдары оның қолымен бір
неше аса терең мағыналы сатиралық сынды шығармалар жазылған болатын.Осы
шығармада да үстем тапты сынға ала отырып, АҚШ–тың сол кезеңдегі жалпы
отбасылар жайындағы үйрейін де сезуге болады.Олардың жүріс–тұрысы, қатыгез
буржуазияшылдардың әсеріне түсіп, азапқа кешкені бүкіл Американың болашақ
тағдырына деген аландау сезімі.
Болыстердың тәкаппарлығы, ашық, қураланау мен өлім–кедей тобының айлығы
болып табылатын.
Марк Твен әзілі-ысқағының салты– батыстың әзілі, әдебі әзілге бет
бұрып, оның әдет–ғұрыптарын өз еңбектерінде сақтап, ол тіл алғырлығымен,
ішкі көкейкөздігімен американның шынайы болмысты әзілді айқындап берді,
әлеуметтік пен поэтикалық сезімталдығымен ел намысын биіктетіп, өмір
фактісіне адам мен мағынасының болмасын ашып бергендей болды. Марк Твеннің
сатирасында американ өмірінің тағы бірнеше маңызды әлеуметтер айғақталған –
жергілікті үкіметке ашу мен ызылығы, жауапкершіліктің болмауы мен кейде
мүлдем жоқтыға, имандылықтың төмен сатыға құрт төмендеуі, осыған орай әрбір
элемент буржуазиялықты сипаттайды, демократия жолындағы үкімет
босандағылардың қайыр көрсетпеуіболып табылатын.
Марк Твен шығармашылығының алғашқы кезеңі қарама-қайшы болып келетін. Твен
өз еліндегі кемістіктеріне әзіл–ысқақпен қарап, оларға қатаң бейне беруді
қаламады, өйткені, бұны тек келетін және кететін факторп ретінде
қарастырып, американ өмірінің жағымды жағымен сәйкес келмейтініне толығымен
сенетін болғандай. Алайда, қаламгердің бір тұтас көзқкрастауы , фактілері
өмір көріністері американ болмысымен өткір күреске, ой қиылыстарына түсіп,
ел наразылығы тудыруда. Твен сыны әрқашанда айқын бейнесымен өмір
қозғалысын, дүниенің қаншалықты өзгергенін әрі өзгерістің әрқасында жаңа
белестерге ұмытылғанын, өз елінің келешегі үшін күресте, боран халықты
жарыққа шығару жолында еді, әлеуметтік әділетсіздікке қатан поэтикалық күш
жұмсыды, адалды, кедейлікті ккқошеметтеп елге насихаттады. Ал енді оның
қасиеттерін аша кесек дұрыс болар, ол торт мінез: әуелі– американ заманында
үкіметтің, болыстардың деген кісілер болып,елдегі әрбір қылыққа– қылмысқа
ешгбір көз тікпей өз жұмысстарымен айналысқандығы, бұл Твеннің негізгі
сатира туйіні еді, өзге қара жұрт жақсы–жаман өздерінің шаруасымен жүре
беріп, қалай қылса, қалай бітірсе, халықтың не ахуалы бар екендігінде
бірден–бір ойы жоқ болатын. Бұдан шығатыны заман келбеті болғандыктан
өздерінің үкімет ұйымы да құрылады.
Екіншісі твеннің намысқор болғандығы екен. Ел аталып, жер түгендеп, халық
болып,неге сол елдің ішін түзетпеске елдің ахуалын тузетпеске, ал ішіндегі
әділетсіздікке өкпесі қазандағыдай қайнар, күрес амалын таппай сатираны
қару құрылып алады.
Үшінші қасиетті– балалықты мәңгі ұмытпау еді, балалықпен қоштасқан
адам–жан дүниесін сақтан адам десіп ой білдірді, тек балалықты есіңе ала
отырып қала ересек кісінің бар күйіп, қиышылығын салыстырса отырып, түсіне
аласың деген пікір білдіргендей еді.
Балалықты ұмытпау бұл қасиетті құбылыс, оны мәңгі дәріптеу кіші ұрпаққа
үгіт–насихат, тартымды әрі бейнелі сыйға тарту өнердің биігіне жеткен адам,
яғниМарк Твен ғана жасай алған деген ойдамын, мұнымен қатар бала лықты
пайдалана отырып, оны қару ретінде қолдану, сатираның бір бөлегі ретінде
құру үлкен дардай оқылдың үлгі деп түсінемін. Және де төртінші қасиеті
имандылыққа шақыру – әрбір оқылы бар кісіге иман парыз,әрбір иманды адамға
жанындағылардан ғибрат пен ғибадат алу қажет,ел мұддесі үшін ел ахуалы үшін
айнымас құрал, тек иман ғана адамның бойына ақыл, білім, күннің тіршілігін
алып келер деп түсінген, жақсылық пен жамандықтың, зұлымдықтың,азапты
ақиқаттайды, байлық пен жарлылықты салыстырады, үміт береді, соғыста наным
сыйлайтын осы иман деп түсінгендей болды. Осы төрт қасиеттің жарамдылығы,
осы күнге дейін қолданылып жүрген рас, Марк Твен әлеуметтік сыншы ретінде
бұның бәрін ескеріп өз шығармаларын жарықтады, тек бұл төрт қасиет
адамзаттыширактайды. Көкірегі толған халық үнінің өзіне де қарайтып, бойды
мымыратып, буынды құртып, я көзден жас болып зорайласа да халық тағдыры
түзелмес я үкіметпен ескермес, тек халық қана өз қамын ойлап өз тірлік
күнін өзгертуге толпынбаса, жауыздықпен күреспесе, болашақтың жары0 күнін
көрем деп үміттенбесе ештеңе өзгермес, бұны Марк Твен өз туындыларында
айтқандай еді. Үмітсіз халық болмайды, қанатсыз қыран болмайды, яғни тек
ұлтыстың арқасында ғана,ғылым мен білім,парасат пен даңк үшін күресілеп
буржуазиялық дертті жол аламыз дегендей. Алайда, халық кейде өз Твеннің
көтерген мәселеге үн шығармай, болғаны болсын деп ұнатпады, тағдырды бәрі
бір өзгерте алмасың деп жауап бергендей, Твеннің аса ірі маңызды үн
шығармай болғаны болсын деп ұнатпады, тағдырды бәрі бір өзгерте
алмассың, зор өкіметпенен аңдасып не ғыласың деп жауап бергендей,
Твенніңаса ірі маңызды үн шығарғанына бас салып, құлақ салмай, сынын
ескермеді. Ал басқа жұрт тобы оның сатираның сынын күлкімен қарсы алды,
кейде оның ойымен бөлісіп,әріне, бұл бұржуазиялық топ еді, олар өз
қатарындағы бұзықшылыққа, жылдан жылға төмендеп бара жатқан қоғам
сауатсыздығын байқамай, қор болып, өзіне-өзі қүпген еді. Дүние тазалығын
көңіліне алмай тек өз қамын ойлаған жандар еді.
Марк Твеннің шығармаларын салмақтай қорғаған зиялы қауым да болды,
мәселен, Том сойердің басынан кешкендерін қазіргі әдеби стилінің қиялға тап
болған туынды деп есептелген қаламгерлер де аз болмаған. Олар бұл
шығарманың екі түрлі мағынасын түсінді деп ойлаймын,балалықтың мын мәнісі
адам тағдырыдағы тәлім– тәрбиенің маңыздылығы, ата–ана махабатының балаға
берілу қажеттілігі және ең бастысы бұл махаббаттың кез-келген тілазарды
өзгерте алатындығы болып табылады деп санаймын.
Сонымен қатар, ел наразылығы тудырған кедейлік пен жарлылық ешбір
сынауға келмейді, Том Сойердің суреттеген кездеде бұл суреттеулер орын
алады, сауатсыз, білімсіз қор адамдар бұған қалайша қарсы шыға алады? Тек
Марк Твен сияқты намысқор тұлғалар арқылы ел уайымын ақиқаттап, айдындап,
жұрт тынысына бір тамшы ширақ беретін, мәңгі әділетсіздік,ынжық сезімдермен
иттей таласап, әлеуметші екенін айта кеткен жөн.
Томның әр қилы суреттеулері бұл – әлеуметтік тепе – теңсіздік, американ
тіршілігінің қатыгез әзіл- сықағы, әдеби беталық сының жаңа бағыты,
мәселен, американың қатыгез әзілінің заңдары бойынша қугынөсүргенге
ұшыраған,ол кезде сатираның өткір қырын көбі түсіне алмаған , өйткені,
қарны тоймаған елде ғылымның орны да жоқ. Міне-ки осындай замандағы Томның
жүрісі де осыған дәлел. Әсересе, шығарманың соңғы беттерінде бұны байқауға
болады.
Томның хиқаялары бұрынғыдай бұлақтай таза емес, жұрт өмірінің
күнгірт күндерімен суреттеледі, жаңа заманның келуімен. Дегенмен,Том
әлемдегі әлеуметтікке әрқашанғыдай – еркін , демек, Марк Твеннің
әлеуметтік сыншыл ретіндегі мансабы орындалды, оның суреттеулері сол өмір
қозғалысымен мәндес екендігі айқындалды.
Марк Твен стилін көркемдейтін Том мінезі.
Сонымен, Марк Твен сыны Томның қайраттылығымен, әрі кербезд3г3мен
бейнеленеді, көзбен көрген нәрсенің де сыртын көргенге–ақ тояды, әрбір
құпияның сырын ашатын осы Том, оның тілазарлығы ен тиянағын сақтандырмақ,
себебі, балалық көкірегі сәулеге толы жанда ғана болады, жас күнінде
данашыл болмай ма? Том мінезі – американ ақиқатындағы ащы тұжырым және де
бұл тұжырымды Твен өзі қабылдамайтындай болып келеді, ал бозболарлық болса
соған қару , әрине, балалық күйік пен дайымға ешқашан толмайды, мұнда қоғам
мәселелеріне орын да жоқ, болмайды да. Томның тек бір ғана арманы бар –
тезірек табиғат айналасына шығу бұны Том мен достарының аралдағы кекірек
көруге болады, ал сатиралық этюдтер жеңіл сықақтың шегіне жетпесе керек.
Жас ұланның әлемге деген көзқарасы күннің нұрымен тең – ақ мінез
тентеккікке ешкім ұрыспайды ғой !
Полли әпкесінің кеңесіне құлық құрып, қашып, шіркеудегі қызықсыз тәлім
алғаны оны өзі ешқашан тарта алмас, үлкеннің ісі Томға жақпас, тек Джо
Гарпер мен Гек Финнмен ғана өзін әлем патшасындай сезініп, дүниені
шарықтауға дайын. Миссисипи бойындағы өмір қиялға тапшы емес, әр күн мен
жас бала жанын қорғалаптай, тірлік пен дайтын жан емес пе ! Мінез құмары
тек кітап оқуды емес жан тәнірін озуға көренбеген елді білуге кетеді.
Томның мінез бәрімізге жақын, ешбір таң қапдырмас емес, өйткені күлліміз
тілазар болдық қой!
Марк Твен Ұлы Американың ең шиеленіскен кезеңінде өмір сүріп,
қоғамның қаншалықты азапқа әрі өкіметке ашу мен ыза сезімдерін білдіргені,
жаңа саяси мемлекеттің пайда болу заманына күә болып өз шығармаларында
осының бәріне орын тапты. Әсіресе, бұл көрініс 70 -80 жылдары жазылған
шығармаларында айқын бейнеленеді, мұнда сол заманғы дертті – құлшылықты,
қиян кескі қараушылар және соқыр болыстарды сынауға мақсат алады.
Том Сойердың басынаң кешкендері1876 жылғы повесінде Твен кір
буржуазиялық қатынастарға қатысты емес бала санасын және ересек
буржуазияның идеологиясын қарама –қайшы салыстырып көрсетеді.
Балалық пен жастық шағының поэтизациясы бұл әлеуметтік
әділеттсіздікке қарсылық, сонымен қатар, Твен повестерінің гуманистік
шындық болып анықталады. Мұнда Твен қарапайым, өмірге тән және әсерлі бала
психологиясын, өз кейіпкерлерінің имандылық қасиеттерін, олардың достығын
ақындатып, батылдығына сүйсініп, олармен бірге әлеуметтік әділетсіздікті
сынап, жақсылық пен зұлымдық, ақниет пен арам ниетті өзара қарама-
қайшылыққа салады. Осы шығарманың басқа туындылардан ерекшелігі – Твен бір
ғана тақырыпқа көз тұрақтанбай, тақырып аралас баяндайды, жалпы әңгімеге
ерекше, бірегей реңк сыйлап.
Том Сойер әңгімесінде Твен өзі байқағандай балалық шақ прозамен
әсемделген. Әсерісе, повесттің алғашқы жиырма тараулары Том мен оның
қарақшы – туыстары өздерінің жерлеу дәстүріне келуін ойлаған сәтке дейін
аса шабыттанып жазылған, Твеннің кейіпкері, жас ұлан әлеуметтік жағынан сол
кезеңгі Американың кіші табынан шыққан өкілі, автор бұл кейіпкерге көп-
теген жағымды қасиеттерін бөліп берген – бостандық сүйгіштікпен, абыроймен,
өз басын көтеруімен. Бұл кейібінде жазушыға тән – қоршаған әлемді
қабылдау мен түсіну, шынайы американдыққа тән болашаққа сену қиялы ерекше
орын алады, бұл көрініс Томның бүкіл дүниені танытқысы келіп, киял мен
армандар әлеміне, азаттық іздеуге талпынушылығымен байқалады.
Твенде әрқашанда қоршаған әлемге өткір назар аудару сезімі болатын.
Ерекше қызығушылық, оның шығармашылық толғаныстарына және күнделік
жасбаларына сүйіне отырып, табиғи ғылымдардың дамуына көңіл білдіргені
болып табылады. Олар Твеннің шығармасында қиялы – гротескілік түрінде,
бүкіл дүниені күтпеген қарайланбаған кейіпте көрсетіп, өз-өзін айқындата
түседі. Ал оның үлгілі жазушы екенін одан кейінгі ұрпақ- жазушыларының
жазу мәнірінде, шығармашылық бағытында көрінеді, яғни олар Твен стилінің із
жалғастырушылары болып табылатындығында.

3. Марк Твен шығармасындағы Том кейібі.
Том Сойер Твен шығармасында–есалаң , барлығының миын құртып, сотқар ойын
ойнап жүрген бала. Әдепті өмір мен әдепті балалардың әдеттерін жек көретін,
арманы – Теңіз қарақшы болу, испан суында Топан су Сайтаны кемесімен кек
алып, өзін Теңіз құдайы деп жариялау әлде қаланың жанындағы орманда
қарақшылар одағын құрып, батыл, халық бір ғана оның атынан қашатындай тұлға
болу еді.
Том басқалардай емес не Джо Гарперге, не Бэн Роджерске ұқсағысы келмей,
ол өзі кез келген ойынды ұмытылмас, әрбір күнді шытырман оқиғалы, қиялға
толы мерекеге айналдыра алады. Тек Том ғана бүл дүниеде ауыртпалы кезеңді
қызықты, ажарға, әрбір минутты құпияға және тартымдылыққа боя алатын
қиялшы. Есімде ерекше сақталғаны Томның айла–амал тауып өз жолдастарын өзі
үшін дуалды сырлап алғаны, ал содан кейін Полли әпкесінің ең дәмді
алмаларынан ауыз тиіп, әрбір зат, арлы және парасатты еңбекпен келсе,ол
аса бағалы болып көрінеді деп сол заманғы ұлы тұлғаның – Франклиннің
сөзімен өз жұмысы үшін марапат алуы, мен үшін Томды бұл өмірге қарсылық
көрсетуі қатал имандылыққа, әдептілікке шек қойып, өзінің бар сезімдерін
ешбір қорқынышсыз білдіретін кейіпкер ретінде бейнелейді. Осыған орай,
Томның жеке ұстанымдары да бар, ал бұлардың ең маңыздысы– кітаптардан,
ұстаз-мұғлімнен не болмаса біреудің кеңес бергенінен емес, өз өмір
тәжірибесімен табылған ақиқат және сол ақиқатқа сену еді . Том әрқашанда
қарапайым немесе тайраңды, әлем сияқты үнемі қозғалыста, даму серпінде,
табиғаттың бір бөлігі, мұхиттың бір тамшысы, талдың бір жапырағы сияқты, ол
бүкіл адамзаттың тарихы секілді кейде аяусыз болады, тек қана бұны түсіне
алмас. Беккидің әсемпаздығы мен Полли әпкесінің әділетсіз таяқ жеуі, осының
бәрі, өзін суға батып кеткендей болып, түыстарын бір неше күн қинап
жерлеуге дайындалып жүргені қатыгездік емес пе?
Бірақ, Том үшін бұның бәрі – ойын және бұл ойынның қаншалықты қауіпті да
ауыртпалы, сынақ шегіне жеткенін саналы түрді сезіне алмайды әлде
қаламайды.
Твен бұл кейіпкердің бейнесін ашқан кезде өз балалығының ең қалаған,
армандаған, бәлкім, өз өмірінде болмаған тілектерді, киялды Томның
мінезіне, жүріс– тұрысына енгізіп, өзінің балалақ арманын орындаған шығар,
сонымен бірге, бұл шығармада сол кезеңгі Американың әлеуметтік – саяси
жағдайы да суреттеледі.
Твеннің 80-90 жылдардағы туындылары капитализм мен оның ішкі заңдары,
қоғамның бір –біріне қатысты қарым-қатынастары және Американың
империалистік бағытын алғаны жайлы қатты сын көздейді, шынымен де бұл
шығармадағы басты стиль – қырағы көзбен қоғам өмірін айрықша сезіп, халыққа
жеткізу, жабайы капитализмді сынау мен осы өтпелі кезеңінде пайда болған
әділетсіз, парасатсыз билікті, ел өмірін қараңғылықтан жарыққа шығару еді.
Кейбір Твеннің өткір сатиралы туындылары Америкадағы бағытталған
империализмге қарсы туындылары тек оның о дүниеге кейткенінен кейін ғана
жарыққа шығып ерекше стильге ие болды. Твеннің ізбасарларына бұл стиль
ерекше ұнады, оның реалистік бағытын алып, американ ақындары мен
жазушыларының тағы бір әдеби стильге ие болатығының айқын айғағы. Том
Сойерді зертей отырып, Твеннің қиялшы екенін түсіну қиын емес, Томның Бекки
Теччерге өз достығын ұсынуы мен керекті сәтті Беккидің тасталған гүлін
жүрекке бұрыс құшақтауы Томның достығын апатқа ұшыратты, алайда,
тұманды әрі таудай ұлы қиял төбелеріне беріліп, өз тілегіне қол жеткізуге
дайын.
Твен бұл повестті жаза отырып, балалық шақты өз стилінің айнымас нысаны
ретінде алды. Автордың бала кезеңі соғыс пен Американың қауіп-қатер
кезеңімен сипатталады, мүмкін сол себептен ғана бұл тақырып оған тым
жақын.
Сондай мөлдір! Еске алғанда уайыммен жүрегіңді жарар, көңілмен көкке
апарар. Бұл балалық әлемі шексіз әрі бір ғана сәтке тең, бір өкініштісі
қайта оралу мүмкін емес.
Осыны айтқандай , Твен ең қызықты, тартымды ұшан да сырлы
тақырыпты ел наразылығынан қорықпай ашты, сол кезеңге жетпеген қиялдықты,
армандар мен тілектер үнін көпшілікке қиын қыстаудан өтіп жеткізді, оның
стилі еш бір мен білетін жазушыға тең емес, өйткені, Томды суреттей отырып,
менің жүрегімдегі өткен балалығымның сағынышын, ұмытылмас қуану сезімін
қайта сыйлағандай. Қиындықтан шығып, Том сияқты сегіз қырлы, бір сырлы
болуға, өмірге, жарық дүниеге ұмтылыспен қарауға, қоғамдағы кемшіліктер мен
кемістіктерді өз үлесін қосып реттеуге үлгі бергендей. Бұл шығармадағы
стилінің өзектілігі қазіргі қоғамды да байқатады. Марк Твеннің сатиралық
сарыны сол замандағы қоғамның айқын көрінісі, қараңғы түннелдің соңындағы
жарығы, себебі өз кейіпкерлерін суреттей отырып, өмірдегі болатын әр қилы
егжей – тегжейлерді біріктіріп, демократиялы Американың қаржы байлығына
ұмтылып, рухани жолын тастағаны, өз әріптестерінің екіжүздігін әзілмен
сынағандай.Осының бәрін Твен Томның сол қоғамнан қашып, өз қиялында өмір
сүргісі келгені және қиялға тапшы әлемде өз орнын таба алмағаны, қоғам үшін
назар салатын жолсілтеме. оның өзекті мәселесі қиял – ғажайыпта өмір
сүретін жас ұланның ішкі сезімі, сыртқы қоғамның сана сезімі әлі жетілмеген
балаға әсер етуі, тапжылмай өз қиял әлемін іздеуі барысында өзін – өзі
зертеуі және ең басты сезімге сенімді әрі ұмытпас болу, яғни, балалыққа.
Мен бұл шығарманың тағы бір қырына көз тіктім, шығарманың идеясы ел
есіне бір тұқым салу еді, демек, балалықпен ешқашан қоштаспаңдар, өмірдің
тұрмыс– тіршілігі бізге бас алар, ал өмірдің ғажайып, кейде құпия– сыр
сәттері бізді қайта қуаттандырады, тіпті бала арманымызды жүзіге асырып,
ауыртпалы кезеңдерімізді жеңілдетеді, демек, Марк Твеннің бұл шығармасы ел
үшін рухани дәрі–дәрмек сияқты, бір жағынан буржузиялық адамзаттың ішкі
дерттерін, ел ішіндегі ең қажетті қасиеттің болмауын – сыршылдық сезімінің,
бір– бірінің және жалпы қоғамға сайқалдық байқатуға, адалдық пен әділет
үшін күш–жігерімен күресу болып келсе, екінші жағынан, елге ғибрат
аларлықтай үлгі көрсету еді.
Том Сойердің басынаң кешкендері шығармасы – ең танымал ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.