Картоптың негізгі вирус аурулары
Қазақстан республикасының ауылшаруашылық министрлігі
«Қазақ ұлттық аграрлық университеті»
коммерциялық емес акционерлік қоғамы
«Агробиология» факультеті
«Агрономия» кафедрасы
Тағай Гүлнұр
Картоп дақылының вирустан сауықтырылған бастапқы материалын алу
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
мамандығы 5В080100 - Агрономия
Алматы 2018
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
факультеті
кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы:
Беттер саны
Сызбалар мен көрнекі
материалдар саны
Қосымшалар
Орындаған:
(аты-жөні)
20__ ж. «» қорғауға жіберілді
Кафедра меңгерушісі
(қолы) (аты-жөні)
Жетекші
(қолы) (аты-жөні)
Арнайы тараулар кеңесшілері:
_
(тарау) (қолы) (аты-жөні)
(тарау) (қолы) (аты-жөні)
Норма бақылау
(қолы) (аты-жөні)
Сарапшы
(қолы) (аты-жөні)
Алматы - 2018 ж.
ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ АГРАРЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
факультеті
мамандығы
кафедрасы
Дипломдық жұмысты орындау
ТАПСЫРМАСЫ
Студент
(аты-жөні)
Жұмыс тақырыбы
Университет бойынша 20__ ж «» № _ бұйрығымен бекітілген
Дайын жұмысты тапсыру мерзімі 20__ ж «»
Жұмыстың бастапқы деректері
Дипломдық жұмыста қарастырылатын сұрақтардың тізімі
Графикалық материалдардың тізімі (қажетті жағдайда)
Ұсынылатын негізгі әдебиеттер:
Жұмыстың арнайы тараулары бойынша кеңесшілері
Кафедра меңгерушісі
(қолы) (аты-жөні)
Жұмыс жетекшісі
(қолы) (аты-жөні)
Тапсырманы орындауға
қабылдадым, студент
(қолы) (аты-жөні)
Дипломдық жұмысты орындау
КЕСТЕСІ
Кафедра меңгерушісі
(қолы) (аты-жөні)
Жұмыс жетекшісі
(қолы) (аты-жөні)
Тапсырманы орындауға
қабылдадым, студент
(қолы) (аты-жөні)
Дипломдық жұмыста келесі белгілеулер мен қысқартулар қолданылады:
Т/га; °С; мг%; мг/л; мл; мм; см; г; - өлшем бірліктері;
ИФА (ELISA) - иммуноферменттік сараптау;
КХВ - картоптың Х вирусы немесе мозаикалық теңбілдену;
КYВ - картоптың У вирусы немесе әжімді мозаика вирусы;
КLВ - картоптың L вирусы немесе жапырақтың жиырылу мозаикасы;
МС - Мурасиге және Скуг қоректік ортасы;
ИСҚ - β-индолил-3-сірке қышқылы;
БАП - 6 бензиламинопурин.
КІРІСПЕ
Картоп (Solanum tuberosum) алқа тұқымдасына және түйнекжемістілер тобына жатады. Картопты жерасты туйнекжемісі үшін өсіреді, өндірістік, мал азықтық және тағамдық маңызы зор. Бұл топқа картоптан басқа тағы да күрделігүлділер тұқымдасына (Compositae) жер алмұрты немесе топинамбур жатады.
Картоп - адам ағзасына өте қажетті тағам ретінде, ауылшаруашылығында кеңінен тараған дақылдың бірі. Дүние жүзіндегі тағамдық дақылдардың ішінде дәнді-дақылдардан кейін екінші орын алатын, соған байланысты халық арасында «екінші нан» деген әділ бағасын алған дақыл. Қазақстанда дақылдың егістік көлемі - 180-189 мың га жерді алып жатыр.
Картоптың қоректік, азықтық, техникалық және медициналық маңызы оның түйнегінің химиялық құрамымен байланысты. Оның түйнегінде 12-ден 32%-ға дейін құрғақ заттар болады, көп бөлігі крахмал түріндегі көмірсулар болып келеді.
Индустриялық технологияны енгізу ауыл шаруашылық дақылдарының шығымдылығын едәуір арттырады, өнімнің бір өлшеміне жұмсалатын еңбек шығыны мен қаржыларды күрт кемітеді. Ауылшаруашылығы дақылдарының ішіндегі қолданыс аясы кең, үлкен сұранысқа ие картоп дақылы басым бағытқа ие.
Картоп - тағамдық, азықтық қасиеттеріне қарай және өндірісте шикізат ретінде қолдануға арналған, Қазақстан Республикасы ауылшаруашы-лығындағы кеңінен тараған, астықтан кейінгі екінші дақылдардың бірі.
Еліміздегі ауа-райы мен топырақ жағдайы картоп тұқымын өсіруге өте қолайлы деп айтуға болады. Көп жылдар бойы жинақталған ғылыми деректерге сүйенсек, картоптың өнімі тұқымның сапасына байланысты екендігіне көз жеткізген болар едік. Дақылдың өндірісін арттыруда ауылшаруашылығында оның өнімділігі мен сапасын жақсартатын озық технологияларды пайдаланудың практикалық маңызы зор. Тұқым өндірісі ауылшаруашылығының жеке бір саласы болып есептеледі, сондықтан да көптеген жылдар бойы ғалымдардың жүргізген зерттеулер нәтижесінде шығарылған сорттардың тиімділігі оның саапасына да байланысты.
Картоп дақылының тұқым шаруашылығын дамыту, оның өнімі мен сапасын арттырып, республика тұрғындарының сұранысын қанағаттандыру ауылшаруашылығы саласындағы ғалымдардың алдына қойған көкейкесті мәселелердің бірі. Көптеген тәжiрибелер көрсеткендей, картоптың репродукциясы артқан сайын, оның өнiмi төмендей бередi. Соған байланысты, биотехнологиялық жаңа әдiстердi пайдаланып, аурулардан сауықтырылған бастапқы материал алу мен оны жеделдетiп көбейтудiң маңызы зор. Жоғарыда айтылғандар негізінде, жасалып отырған жұмыстың мақсаты бастапқы вируссыз микротүйнектерді аз көлемді гидропоника жағдайында алудың оңтайлы жолдарын қарастыру болды.
Зерттеу өзектілігі: картоп өте маңызды ауылшаруашылығы дақылы. Халық картопты «екінші нан» деп атайды. Соған байланысты егістіктің белгілі көлемін алатын нәрлі заттар мөлшері жөнінен картоп адам баласы өсіретін өсімдіктер арасында алыңғы қатарлы орындардың бірін алады. Қазіргі уақытта халықты сапалы азықпен қамтамасыз етудің бірден бір жолы сапалы бастапқы материалды алып, өндірудің тиімді жолдарын қарастыру. Негізінен картоп дақылының тұқымының өнімі мен сапасы әртүрлі күрделі факторларға, оның ішінде ашық танапқа отырғызу технологиясына, сорттардың биологиялық ерекшеліктеріне және өсіру жағдайына байланысты өзгереді. Көпжылдық тәжірибелер нәтижесі мен әдеби мәліметтерден картоптың үздіксіз көбеюі барысында дақылдың жылдан жылға репродукциясы артқан сайын сорттардың сапасы мен өнімділік қасиеті төмендейтіні белгілі. Неғұрлым репродуция жоғарылаған сайын өсімдіктердің вирусты, саңырау құлақ және бактериялы аурулармен зақымдануы жиілей береді.
Сондықтан ауылшаруашылығында картоп тұқымын үнемі ауыстырып, жаңартып отыру өзекті мәселенің бірі болып саналады. Картопты жылыжайда микротүйнектер арқылы өсіру көптеген шаруашылықтарға бірқатар жеңілдіктер алып келеді. Жалпы практикада картоптың өміршеңдігі жоғары, шығыны аз болады. Көлемдерінің кішкентай болғанына байланысты сақтауға, тасымалдауға ыңғайлы. Яғни, коммерциялық бағытта өте тиімді. Ең негізгі қасиеті вируссыз бастапқы материалдың алынуы. Жыл бойы жылыжайды пайдалана отырып, үздіксіз өнім алып, халықты сапалы өніммен әрі аурудан сауықтырылған бастапқы материалмен қамтамасыз етуге болады.
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері:
Зерттеу мақсаты: Картоптың бастапқы тұқымдық материалы- вируссыз микротүйнектерді in vitro жағдайында алудың және олардан in vivo жағдайында супер-супер элита өндірудің оңтайлы жолдарын қарастыру.
Негізгі міндеттері:
1. Тақырып бойынша мәселенің зерттелу деңгейін әдебиеттерге шолу арқылы талдау;
2. Картоптың тұқымдық бастапқы материалын аурулардан сауықтыру әдістерін жетілдіруге арналған зерттеулер жүргізу (термоөңдеу және ұштық ұлпа әдісі) ;
3. In vitro жағдайында микротүйнектер алу үшін қоректік ортаның құрамын зерттеу;
4. In vitro жағдайында алынған микротүйнектерді тыныштық күйінен ояту барысында және вегетация кезінде фенологиялық бақылаулар мен биометриялық есеп жүргізу;
5. Жылыжай жағдайында микротүйнектерді өсірудің ұсынылған оңтайлы зерттеу әдісін таңдау;
6. Микротүйнек өнімділігіне талдау жасау.
1 Әдебиетке шолу
1. 1 Картоптың шығу тарихы, халық шаруашылығындағы маңызы
Шығу тарихы. Картоптың шыққан тегі - Оңтүстік Америка, оның ішінде климаты жұмсақ, қоңыр салқын, ылғалды топырағы калийге бай келетін Чилидің теңіз жағалауы болып келеді. Мұнда картоп түйнегінің өсу кезеңінде жауын шашын мол (300 миллиметрден астам), ауаның ылғалдылығы біршама жоғары (75% астам) болады, тәуліктік орта температурасы онша жоғары емес, 10-15 градустан аспайды және сонымен қатар күн ұзақтығы да 12-15 сағатты құрайды [1] .
Картоп біздің жыл санауымыздан, 1-2 мың жыл бұрын өсіріле бастаған деген деректер де келтіріледі [2] .
Картоп өсімдігін алғашқыда үндістер ашқан болатын. Біздің дәуірімізден 12-14 мың жылдар бұрын Анды тауында жоғары дамыған үнді цивилизациясы өмір сүрген, олар көптеген өсімдіктердің мәдени сортарымен қатар картопты да шығарған. Бұл туралы бізге діни жоралардан және ежелгі керамикалық ыдыстардағы суреттерден белгілі.
Картоптың дақыл ретінде ашылуы, өткен ғасырдың 20-жылдарындағы орыс оқымыстыларының ғылыми жұмыстарымен байланысты. Жер шарының өсімдік ресурстарын зерттей отырып, академик Н. И. Вавилов Латын Америкасында картоптың орасан зор «селекциялық қоймасы» болуы мүмкін деген өзінің болжамын айтты. 1925 жылы Вавиловтың бастамасымен Латын Америкасында экспедиция жіберілді [3] .
Европа елдері картоп туралы алғаш рет 1538 жылы тарихшы, кошдастадор және дін қызметшісі Сьеса де Лионе Педроның «Хроника Перу» атты кітабы арқылы танысқан, бұл кітапты Испанияға оралғаннан кейін 1953 жылы Севиль қаласында баспадан басып шығарған. Кітапта картопты Кито (Эквадор), Папоян және Пасто (Колумбия) жерлерінен кездестіргенін жариялаған. Ол бірінші болып картоп дақылына сипаттама береді және одан тағам дайындау, оның өнімін дұрыс сақтау тәсілін көрсетеді. Ол жазбаларында: «маисаны (жүгері тәрізді өсімдік) есептемегенде, үндістердің негізгі азығы болып саналатын, жергілікті азық-түліктің тағы екі түрі бар. Оның біреуін Папас (картоп түйнегі) деп атайды, пішіні трюфелге ұқсайды, піскеннен кейін қайнатылған каштан секілді жұмсақ, қабығыда, сүйегі де жоқ, бірақ жер астында дамиды. Бұл жеміс туп-тура біздің егістік мак секілді шөптен өседі» деп жазған [3, 4] .
Халық шаруашылығындағы маңызы. Картоп - ауыл шаруашылығында кеңінен тараған дақылдардың бірі. Дүние жүзіндегі тағамдық дақылдар ішінде күріш пен бидайдан кейінгі орында тұр [5] .
Халық аузында картоп жайында «Нан-астық атасы, картоп-анасы», «Картоп нанға қосымша» немесе «Картоп-нанға үнем» деген сөздер жиі кездеседі. Маңыздылығы жағынан картоп ас атасы наннан кейінгі екінші орында тұрғандықтан, оған деген қажеттілік күннен - күнге артуда.
Картоп құрамындағы сапалы белоктың, әртүрлі витаминдердің және тағы басқа заттардың адам денсаулығына өте қажетті қоректік қасиеті бар. Картоптың түйнегі, ең алдымен тағамға кеңінен әртүрде қолданылады. Бір килограмм түйнек орта есепен 840 калорияға дейін жетіп, адамның тәуліктік рационында айтарлықтай орын алады[2-6] .
Картоп түйнегінде 22-25%-ға таяу құрғақ зат болады, оның ішінде 14-24% крахмал, 1, 4-3% белок, 1%-ға таяу клетчатка, 0, 2-0, 3% май, 0, 8-1% күл, негізгі құрғақ зат үлесі қант, ақуыз, майларға тиесілі болады. Картоп белогі өзінің құндылығы жағынан дәнді дақылдар ақуызынан анағұрлым жоғары бағаланады. Ақуызының тағамдық құндылығы бидай, қарақұмық дақылдарымен тең келіп, қара бидай, күріш дақылдарының ақуызынан асып түседі. Құндылығы жөнінен 3 кг картоп 1 кг бидай дәніне тепе-тең келеді. Өйткені оның құрамында адам және жануарлар ағзасында синтезделмейтін амин қышкылдары -ванилин, лизин, триптофан, лейцин және басқалары бар.
Картоптың биологиялық құндылығы 84-85 % [2] .
Қалыпты жағдайда картоп дақылын тағамға қолданғанда (300 гр тәулігіне) ересек адамның ағзасының қалыпты қызметіне өте кажетті көптеген бағалы дәрумендердің қажеттілігін - аскорбин кышқылына (С дәрумені) 50%-ға, В 1 (аневрин) дәруменіне 10-15%, РР дәруменіне (ниацин) 15%, В 2 (рибофлавин) дәруменіне 5% және 1-2% А (каротин) дәрумендердің тобымен толықтырады. Картоп түйнегі, сонымен қатар минералды тұздардың (Менделеевтің периодтық жүйесінің 22 элементі - темір, кальций, магний, натрий, фосфор, йод және де тағы басқаларының) маңызды көзі болып табылады [2, 7] .
Картоп дақылынан мысалы, құрамында 17% крахмалы бар бір тонна түйнектен орта есеппен 112 литр спирт, 55 килограмм сұйық көмірқышқылын, 39 килограмм сивуш майын немесе 170 килограмм крахмал (біздің елімізде крахмал өндірісінің негізгі шикізат көзі болып табылады), 100 килограмм картоп ұнын, 80 килограмм глюкоза, 65 килограмм гидрол өндіруге тағы да басқа заттар қағаз, тағам, тігін және басқа өнеркәсіп салаларына қолдануға болады.
Картоп басқа дақылдарға қарағанда агрономиялық тұрғыдан өте тиімді дақыл. Біріншіден, ауыспалы егіс жүйесіндегі көптеген дақылдарды картоптан кейін орналастырған қолайлы, картоп еккен жер арамшөптерден таза болады және қолданған тыңайтқыштарға, берілген суға қайырымы мол дақыл.
Картопты Қазақстанның барлық облыстарында отырғызуға болады. Өскен ортасына өте көп талғам қоймайды, сондықтан кейбір қуаңшылық жылдары немесе тағы да басқа табиғат қолайсыздықтарына байланысты халықты азық-түлікпен қамтамсыз етуде маңызы зор [5, 8] .
Картоптың мал азығы ретінде де маңызы зор. Орташа өнім алған күннің өзінде де әр гектарға шаққандағы картоптан түсетін азықтық заттар дәнді дақылдар немесе мал азықтық шөптесін өсімдіктерден түсетін заттардан әлдеқайда көп және сіңімділігі жоғары болып келеді. Картоп өнімінің 83-97 %-ға дейіні пайдаға асады [5] .
Картоп - тағамдық, азықтық қасиеттеріне қарай және өндірісте шикі зат ретінде қолдануға арналған, Қазақстан республикасында кеңінен тараған дақылдардың бірі.
Картоп, әсіресе сауын малы, шошқа және құстар үшін мал азықтық дақыл ретінде де жоғары бағаланады. Мал азығына түйнектер, сабақ-жапырағы және өнеркәсіптік өңдеудің қосымша өнімдері (барда) пайдаланылады. 100 килограмм картоп түйнегінде 31 азықтық өлшем және 1, 6 килограмм қорытылған протеин бар. Картоптың сабақ-жапырағы тамыр жемістер, қырыққабат жапырақтары және жүгерімен қоспалары мал тәбетпен жейтін тамаша сүрлем береді. Картоптың әр гектары орта есеппен 150 центнер түйнек пен 80 центнер сабан алынады, және осы өнімінің малазықтық құндылығы шамамен 5500 азықтық өлшемге тең [2] .
Қазіргі кезеңде картоп барлық континенттерде өсірілетін дақылдардың бірі. Жалпы егіс аумағы дүние жүзі бойынша шамамен 23 миллион гектарды алып жатыр. Картоп түсімі бүкіл дүниежүзілік өндірістің үштен бірін қамтиды, негізгі өндірушілері Ресей Федерациясы, Украина, Беларусь, Балтық бойы елдері, Қазақстан және басқалары. Еліміздегі егіс көлемі 170-185 мың гектар жерді алып жатыр. Қазіргі таңда дақылдың өнімділігі гектарына 16-17 тоннаны құрайды. Жалпы өнім - 2, 5 миллион тонна [9] .
Мемлекетіміздің ауа райымен топырақ жағдайын картоп тұқымын өсіруге өте қолайлы деп айтуға болады. Көп жылдар бойы жинақталған ғылыми деректерге сүйенсек, картоп өнімі тұқымның сапасына байланысты енендігіне көз жеткізген болар едік [2, 10] .
1. 2 Картоп дақылының ботаникалық сипаттамасы, биологиялық ерекшеліктері
Ботаникалық сипаттамасы . Картоп - негізінде табиғи тегі бойынша сабағы жыл сайын өліп отыратын көпжылдық шөптесін өсімдік, бірақ жер шарының көптеген елдерінде, ауылшаруашылығында біржылдық мәдени дақыл ретінде өсіріледі. Ол алқа тұқымдасына жатады және егістіктегі негізгі түрі Solanum Tuberosum.
Сабағы 4-8 бұтақшалардан құралып, сортына, топырақ құнарлығына, ауамен топырақтың ылғалдылығына, аэрация және жарық жағдайына, бастапқы отырғызу түйнектерінің көлеміне байланысты өсімдік биіктігі 1, 5 метрге дейін жетеді.
Оны түйнегімен және сирек жағдайда тұқымымен көбейтеді. Сонымен қатар вегетативті түрде түйнек, көзше, бүршіктерімен, қалемшелерімен көбейтуге болады [10] .
Өндіріс жағдайында картоп негізінен түйнегімен (қысқарған жер асты өркенінің өзгергерген түрі) көбейтіледі. Тұқыммен көбейтілгенде картопта кіндік тамыр мен жалғыз сабақ, ал түйнегімен көбейтілгенде шашақ тамырлар жүйесі мен бұта пайда болады [7] .
Өсімдігі қосжарнақты, әлсіз дамыған тамыр жүйесін қалыптастырады (бүкіл картоп өсімдігі массасының 6-7 %, ал астық дақылдарында ол көрсеткіш - 20-25%) және топырақтың 60 см қабатында, кей жағдайларда 1, 5-2 мерт тереңдікке де бойлай алады. Тамыр жүйесінің мықтылығы сортына, топырақ, жер асты суы, отырғызу жағдайымен қоректік элементтеріне байланысты болады. Тамыры неғұрлым топыраққа терең бойлаған сайын солғұрлым жоғарғы қабатындағы құрғақшылыққа төзімді келеді.
Картоптың жер асты сабағының ұштары жуандап түйнекке айналады. Түйнектерде көзшелер бұранда тәртібімен орналасқан. Картоп түйнегінің маңызды биологиялық қасиеті ол - тыныштық күйі кезеңімен сипатталады, мұның өзі тұқымдық материалды келесі өніміне зиян келтірмей күзгі-қысқы кезеңде сақтауға мүмкіндік береді. Тыныштық күйінің ұзақтығы картоптың сорты мен сақтау жағдайларына байланысты. Ортадан кеш пісетін және кеш пісетін сорттарының тыныштық күйі ерте және орташа мерзімде пісетіндерге қарағанда ұзағырақ. Қысқы сақтау ережесін дұрыс қолдағанда картоп түйнегі 6-7 ай бойы көктемей жақсы сақталады [1-11] .
Биологиялық ерекшеліктері. Жылуға талабы . Картоптың жалпы шыққан тегі Оңтүстік Американың таулы аудандары болғандықтан, жаз айларының қоңыр-жай болғандығын қалайтын өсімдік. Тыныштық күйден өткен және температурасы 3-5°С-дан төмен емес топыраққа отырғызғаннан кейін өне бастайды. Бірақ бұл температурада оның өнуі баяу жүреді, тамырлары нашар дамиды, ал түйнектер саңырауқұлақ ауруларымен жеңіл залалданады. Топырақтың картоп жатқан жеріндегі жылулығы 7-8 0 болса 30-35 күнде, 11-12 0 болса 20-23 күнде, 18-25 0 болса 12-14 күнде жер бетіне өркендеп шығады. Әрі қарай температура жоғарылағанда түйнектердің өну белсенділігі, әсіресе ылғалды топырақта кенеттен арта бастайды. Түйнектердің белсенді өнуіне ең қолайлы температура + 16-18° деп есептеледі. Ал жылулық 3-5 0 -тан төмен және 31 0 -тан жоғары болса, түйнетердің өркен жаюы тоқталады. Картоп 1 0 -тан төмен үсікке шалдығады [2- 7] .
Картоптың сабағы мен жапырағының өсуіне қолайлы температура +5-6°. Олардың қалыпты өсуі үшін қолайлы жылулық +17 - 22° температурада байқалады. +25°-тан жоғары температура өсімдіктерді әлсіретеді, ассимиляция процесі баяулайды, ал 42°-тан жоғары температура жер бетіндегі өсімдік массасының өсуін тоқтатады. Картоптың сабағы мен жапырағы төмен температураға да өте сезімтал. -1-1, 5° суықтықта және ауаның жоғары салыстырмалы ылғалдылығында өсімдік қарайып, өледі. Картоп түйнектері гүл қауыздары пайда болған кезде түзіле бастайды және бұл кезеңдегі топырақ температурасы +16-18°, немесе +22-25° ауа температурасына сәйкес келеді де ең қолайлы болып табылады. Топырақ температурасы +6°-тан төмен және +23°-тан жоғары болғанда түйнектердің өсуі тежеледі, ал +26-29°-та түйнектің түзілуі мүлде тоқтайды, гүлі мен бүршігі түсіп қалады. Сондықтан Оңтүстік облыстарда көптеген картоп сорттары ұрық салмайды. 2 0 суықта және 30 0 жылылықта картоп дақылы түбіне түйнек байламайды [5] .
... жалғасыСіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz