Психикалық дамытуға бағытталған тұжырымдамалар

Жұмыс түрі: Материал
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 18 бет
Таңдаулыға:

Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту жолдары

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі: Қазіргі Қазақстан бастауыш мектебіндегі жаңа
өзгерістер әлемдік білім беру тәжірибелерін пайдалана отырып, баланың жеке
дара күшінің дамуын қамтамасыз ететін жаңа бағытты жобаны іздестіру және
қолдау. Оны қолдауға бағытталған Білім беру туралы заңында әр баланың
жеке қабілетіне қарай интеллектуалдық дамуы, жеке адамның дарындылығын
дамыту сияқты мәселелер мемлекеттің білім саясатының басты ұстанымы
екендігі атап көрсетілген. Оқушының жұмысты шығармашылықпен ойлауы, оны
ұйымдастыра білуі, ізденімпаздығын арттыру қазіргі кездегі көкейкесті
мәселелердің бірі болып отыр. Оқушылардың танымдық іс - әрекеттерді
жоспарлау және ұйымдастыру біліктерінің қалыптасуына оқу-танымдық
тапсырмаларды шығармашылық тұрғыда шешудің маңызы зор.
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері: Жұмыс мақсатын қою – күрделі
болумен қатар жұмыстың бастамасы болып табылады. Танымдық іс-әрекетте
ізденімпаздықпен жұмыс істеу – алдымен мақсатты дұрыс қойып, жоспарлы
әрекет етуден басталады. Жоспар құру формасының қандай түрде болсын,
маңыздысы – оның мазмұнында. Мақсатқа, нәтижеге жетуде жоспар 2 негізгі
аспектіні қамтуы керек: проблема жүйесі және оны шешу жолдары. Сондықтан
танымдық тапсырмаларды шығармашылықпен шешу үшін жоспарлау білігінің болуы
маңызды. Сонымен қатар оқушының танымдық іс-әрекетте ілгері қарай басуына
себепкер болатын негізгі күш – түрлі қайшылықтар. Бала білмеуден білуге
қадам басқанда әр түрлі қайшылықтар мен қиындықтар кездеседі. Бұған тағы да
оқушының білімі мен біліктігі арасындағы және шығармашылық ойлауы мен
репродуктивті ойлау арасындағы т.б. қайшылықтар жатады. Осындай
қайшылықтарды шешу үшін оқушының білім, білік деңгейлерін анықтап
(дербестігін, ізденімпаздығын, қызығушылығын, логикалық ойлауын, т. б.),
олармен жеке-дара жұмыстар жүйесін пайдалану керек. Жүйелі, дұрыс
ұйымдастырылған танымдық әрекет түрлері нәтижесінде шәкірттің білімі,
біліктілігі кеңейіп, танымдық іс-әрекеттің нәтижесі – шығармашылық
қалыптасады.
Зерттеу жұмысының жаңалығы: Ұзақ жылдар бойы шығармашылық барлық адамның
қолынан келе бермейді деп қарастырылып келсе, қазіргі ғылым жетістіктері
қабілеттің мұндай дәрежесіне белгілі бір шарттар орындалған жағдайда кез
келген баланы көтеруге болатындығы жайлы көп айтуда. Жалпы, шығармашылық –
адамның өмір шындығында өзін-өзі тануға ұмтылуы, ізденуі. Өмірде дұрыс жол
табу үшін адам дұрыс ой түйіп, өздігінен сапалы, дәлелді шешімдер қабылдай
білуге үйренуі.

Қазақстан Республикасының Білім беру туралы заңының негізгі
міндеттерінің бірі баланың интеллектуалдық және шығармашылық қабілеттерін
дамытуды міндеттесе, Қазақстан Республикасының дарынды балаларды анықтап,
оларға қолдау көрсетіп дамыту концепсиясы шығармашылық қабілетті дамытуға
бағытталған білім беру кеңістігін туғызуды талап етеді. Соған сәйкес
Қазақстан Республикасының білім саласындағы нормативті-құқықтық құжаттары
адамның шығармашылығын дамытуды басым бағыттардың бірі ретінде қарастырады.
Сондықтан жеке тұлғаның шығармашылдық мүмкіндігін, шығармашылық қабілетін,
шығармашылық ойлауын әрбір адамның жаңа білімді игеруіне, интеллектісі мен
ойлау қабілетінің артуына қажетті ықпал ретінде дамыту өзекті мәселелердің
біріне айналып отыр.
Өйткені, қоғамның алға қарыштап дамуы шығармашыл адамдарға
байланысты. Бүгінгі күнде оқытудың жаңа технологиялары балалардың
шығармашылық қабілеттерін дамыту негізінде білім беруді көздейді.
Ұзақ жылдар бойы жалпы білім беретін мектептің негізгі мақсаты –
оқушыға білім, іскерлік, дағдыны қалыптастыру деп қарастырылып келді. Ал
қазіргі мектеп алдында жеке тұлғаның ерекшеліктерін ескере отырып,
шығармашыл ойлай алатын жеке тұлғаны қалыптастыру мақсаты тұр.
Қазақстан Республикасының Президенті Н. Ә. Назарбаев Республика білім
және ғылым қызметкерлерінің ІІ съезінде сөйлеген сөзінде білім беру ісін
реформалаудағы стратегиялық міндеттердің бірі шығармашылық тұрғыдан ойлай
білетін жеке тұлғаны қалыптастыру және тәрбиелеу екендігіне баса назар
аударып, жалпы білім беретін орта мектепте білім берумен қатар адалдық,
адамдық, Отанын сүйе білу сияқты гумандық сезімдерге тәрбиелеу қажеттігі
басты мәселе болып отырғандығын ерекше атап көрсетті.
Тұлғаның шығармашылығын дамытудың алғы шарттары. Гуманизациялаудың
түпкі мақсаты – оқушыны жан-жақты танымдық ұмтылысы бар субъект етіп
қалыптастыратын, дамуға апару.
Бірқатар ғалымдар тұлғаның шығармашылық әлеуеті адамның шығармашылық
өзін-өзі дамуына, өзін-өзі көрсетуге деген қажеттілікті қамтамасыз ететін
тұлғаны табиғи және әлеуметтік күшінің біріктірілген біртұтастығы деп
қарастырылады.
Шығармашылық әлеуметтің құрылымдық-мазмұндық жоспары интеллекттік
қабілетті, креативтілік қасиетті, тұлғалық қасиеттердің кешенін көрсетеді.
Сонымен қатар адамның өз мүмкіншілігін толық жүзеге асыруға көңіл аударады.
Шығармашылық әлеует жүйесі бірқатар эксперименттік зерттеулерде (В.
А. Моляко және басқалар) келесі негізгі құрамдастармен айқындалған: адам
бойындағы асқан сезімталдықтан, белгілі бір таңдаулардан, ұнамдылықтардан
көрінетін қасиеттері мен икемділіктері, қызығушылық пен олардың
бағыттылығы, танымдық қызығушылықтың түсуі, жүйелілігі, әуестігі, жаңаны
құруға талаптануы, мәселелерді шешуге икемділігі, жаңа ақпаратты жедел
игеру, байланыстық массивтің пайда болуы, жалпы интеллекттің көрінуі – тез
үйрену, түсіну, қателерді жылдам шешу жолын бағалап, таңдауы, әрекеттің
барабарлығы; жеке процесстердің эмоционалдық өңделуі, жұмыстағы табандылық,
мақсаттылық, батылдық, еңбекқорлық, жүйелілік, батыл шешім қабылдауы;
шығармашылық – қиыстыра білу, баламасын табу, қайтадан құрастыруы,
нұсқаларды өзгертуге қабілеттілігі, мәселелерді шешудің үнемділігі,
құралдар мен уақытты тиімді пайдалануы, интуитивизм – асқан жылдамдықпен
бағалау, шешім шығару, болжауға қабілеттілік, білім мен білік тәсілдерін
тез меңгеруі.
Дидактикалық және тәжірибелік тұжырымдамалар мен жүйелер құрған,
жаңашыл идеяларды ұсынып, жүзеге асырған көрнекті педагог-жаңашылдар мен
психологтар педагогикалық процесте тұлғаны субъект ретінде дамытуға,
сонымен қатар оқушылардың шығармашылық әлеуетін дамыту қажеттігін мойындап
отыр. ХХ ғасырдың басында П. П. Блонский, П. Ф. Каптеревтің адам –
азат және дамыған тұлға ретіндегі идеяларды; 20-30 жылдары А. С. Макаренко,
С. Т. Шацскийдің баламалы педагогикалық тұжырымдамасы; 50-70 жылдары З. И.
Равкиннің педагогикалық ынталандыру, Ю. К. Бабанскийдің танымдық әрекетті
оңтайландыру психология-педагогикалық тұжырымдамалары; Г. И. Шукинаның
танымдық қызығушылықты дамыту, А. М. Матюшкин, И. Я. Лернер, М. М.
Махмутовтың бағдарламалық оқытуы, проблемалық оқытуы, Д. Н. Богоявленский,
Н. А. Менчинскаяның оқушылардың білімді меңгеру теориясы, П. Я.
Гальперин, Н. Ф. Галызинаның ой-әрекетін кезеңдер бойынша қалыптастыру
теориясы, В. А. Сухомлинскийдің тұжырымдамасы; 80-жылдары Ш. А. Амоношвили,
И. П. Волков, И. П. Иванов, С. Н. Лысенкова, В. Ф. Шаталов және
басқалардың ынтымақтастық педагогикасы идеясы И. Б. Котова мен Е. Н.
Шиянов барлық тұжырымдамаларды 2 топқа бөлді:
1. Психикалық дамытуға бағытталған тұжырымдамалар;
2. Тұлғалық дамуды ескертетін тұжырымдамалар.
Біріншісіне жалпы психологиялық даму мақсатында психологиялық
дамытуға бағытталған Л. В. Занковтың тұжырымдамасы жатады. Сонымен қатар
ойлау тәсілдерінің қалыптасуымен байланысты Е. Н. Кабанова Меллердің
тұжырымдамасын, Г. А. Цукерман, В. В. Давыдов, д. Б. Элькониннің дамыта
оқыту тұжырымдамасын атап көрсетуге болады.
Бұл жұмыста креативтілік тек шығармашылық ойлау ғана емес, тұлғаның
қасиеті ретінде қарастырылады. Сол себепті тұлғалық дамуды ескеретін
оқыту тұжырымдамасы қызықтырады. Солардың ішінде В. В. Давыдовтың дамыта
оқыту жүйесі кең тараған.
А. З. Рахимов шығармашылықты дамыту технологиясын ұсынды.
Зерттеушінің пікірінше оқу әрекеті шығармашылық ойлауды ол оқу немесе
практикалық жағдаяттың өзгеруіне сәйкес қайта жаңғыруы мен көшуі арқылы
субъективті тәсілдерін өзгертетін қабілет ретінде қалыптастырды. Ал оң
әрекетінің құрылымының барлық компоненттері шығармашыл тұлғаның
қалыптасуына ықпал етеді.
А. З. Рахимов меңгеруді заттар мен құбылыстардың маңызды қасиеттерін
шығармашылық процесс болатынын табу және шегендеудің жалпы тәсілі ретінде
қарастырады. Ол барлық заңдарды жалпылауға және ашуға әкеп соғады. Автор
нағыз шығармашылық деп оның көмегімен өз бетінше жағдаятты теориялық
тұрғыдан талдай білетін, рефлексивті-бағалау әрекетінің тәсілін тауып,
жүзеге асыруды атайды. Зерттеуші шығармашылық әрекетті ұйымдастырудың
психологиялық негізі оған қатысушылардың ерекше оқу әрекеттерінің орындалуы
болып табылады деп есептейді. Ерекше оқу әрекеттерді талдауға, табуға,
мәселені қоя білуге, жоспарлауға қабілеттіліктерін дамытады.
Кейбір ғалымдардың пікірінше, шығармашылық мақсатты бағытталған
әрекет болып табылмайтын А. Я. Пономарев әрекеттің негізгі белгісін оның
нәтижесінің әрекет мақсатына сәйкестігі ретінде көреді. Шығармашылық акт
үшін қарама-қарсылық, яғни мақсат пен нәтиженің келісілмеуі маңызды.
Я. А. Пономаревтің пікірі бойынша, шығармашылық белсенділіктің
әрекеттен айырмашылығы бар. Автордың ойынша, шығармашылық адам үшін асқан
құндылықты әрекеттің жанама нәтижелері, жаңа және ерекше бір нәрсе құрайды.
Шығармашылық емес адам үшін жаңалық емес, мақсатқа жетудегі нәтиже маңызды.

Л. С. Выготский бастауыш сыныптағы оқыту балалардың ашылмаған
талантын табуы қажет деген әдістемелік идеяларды ұсынды.
Л. С. Выготский атап көрсеткен кешенді ойлау формалары шығармашылық
ойлау ерекшеліктерімен байланысты.
Зерттеушілердің еңбектерінде кейбір ғалымдардың пікірлері нақты
негізделгендей.

Шығармашылық

Шығару, ойлап табу

Л. С. Выготский Я. А. Пономарев

Жаңалық Даму
ашатын ұғымы
әрекет

Жаңалық, бастамалылық, белсенділік

Жеке тұлғаға тән

Түрлі бағыттағы мектептерді өздік педагогикалық тұжырымдама аясында
жасалған білім беруге инновациялық тұрғыдан қарау біріктіреді.
Педагогикалық тұжырымдама мектептің практикалық жұмысында басқаша
ұйғарылып, олардың әрқайсысы өз мәнерінде білім беру міндеттерін жүзеге
асырады. Жоғарыда аталған тұрғыдан қарастырудың әр түрлілігіне қарамастан
бұл бағытты біріктіретін ерекшеліктері:
1. Дамыта оқытудың принциптерін енгізуге зейін аудару;
2. Оқушылардың белсенділік әрекетіне негіздей отырып оқыту;
3. Баланың өмірге бейімделуіне көмектесу;
4. Оқушы тұлғасына бағдарлау;
5. Білім беру мен тәрбиенің ізгілік бағыттылығын күшейтуге ұмтылу;
6. Еңбек пен өнер әлеміне мектепті жақындату;
7. Шығармашылық бастауда сынып-сабақтық жүйені жетілдіру, оқытуды
даралаудың жаңа әдістерін, формаларын және тәсілдерін қолдану;
8. Баланың мүмкіншілігіне сәйкес дамытуға бағыттау;
9. Баланың ішкі түрткі қылықтарын дамыту.
Аталған тұжырымдамаларда шығармашыл тұлғаны
қалыптастыруға басты рөл бөлінген. Шығармашылық мүмкіндік әр
балада бар, оларды дер кезінде дамыту керек.
Оқушының танымдық шығармашылық іс-әрекетінің табысты өтуі мұғалімге,
оның ізденіс әдістерін дұрыс таңдап алуына байланысты.
Алғашқы педагог-ұстаз Ы. Алтынсарин мұғалім туралы: Мұғалім
балалармен істес болады: егер олар нәрсені түсінбесе, онда мұғалім
шәкірттерді кінәламай, оларға дұрыс түсіндіре алмағаны үшін өзін-өзі
кінәлауы керек. Мұғалім балалармен сөйлескенде, ашуланбай, күйгелектенбей,
сабырлылықпен сөйлеп, шұбалаңқы сөздер мен керексіз терминдерді
қолданбастан, әрбір затты ықыласпен, қарапайым тілмен түсіндіруі керек, -
деп ұзтаздың бала алдында биіктен көрінетін тұлға болу керектігін ескереді.

Ұлт ұстазының бұл пікірінің оқушыны әдеби шығармашылыққа баулу
процесіндегі бастауыш сынып мұғаліміне тікелей қатысы бар.
Шығармашылық жұмыстарды ұйымдастыруда, яғни шығармашылық
тапсырмаларды іріктеуде қойылатын әдістемелік талаптар:
1. Шығармашылық тапсырмалар мазмұнының пән бағдарламасында белгіленген
оқу материалынан асып кетпеуі керек.
2. Шығармашылық тапсырмаларды орындау үшін пән бағдарламасында
көрсетілген ұғымдар мен заңдылықтардың қажет болмауы шарт.
3. Шығармашылық тапсырмалар мазмұны танымдық сипатта, яғни оқушының ой-
өрісін, қиялын т. б. дамытатындай, соған байланысты іс-әрекеттің түрлі
амалдарын қолдана алатындай білік қалыптастыруды көздеуі қажет.
4. Шығармашылық тапсырмаларды құрастыруда оқушының дара ерекшелігін,
әдебиетке құштарлығын есепке алу қажет.
5. Шығармашылық жұмыстарды орындау нәтижесі оқушының Ана тілі пәнінен
алатын білімін тереңдетуге, пәнге қызығушылығын арттыруға бағытталуы
тиіс.
Көрсетілген талаптармен қатар оқушыларды шығармашылыққа
баулуда мынадай басты ұстанымдар басшылыққа алынады:
1. Ғылымилық ұстанымы
Бұл ұстаным
- шығармашылық жұмыстар арқылы әдебиет теориясы негізгі ұғымдарын
меңгертуді;
- шығармашылық жұмыстарды орындауда оқытудың жаңа технологиясын
қолдануды;
- заттар мен құбылыстардың сыртқы көріністерін байқаудан әрі қарай
олардың өзара себептік-салдарлық байланыстарын біліп алуға көшіп
отыруды талап етеді.

2. Жүйелік ұстанымы
мәтін бойынша ұйымдастырылатын шығармашылық жұмыстардың соңғысы
алғашқыларына қарағанда күрделірек болуын талап етеді, шығармашылық әрекет
мәтінді толық ұғынғанда тиімді нәтиже беретінін көрсетеді.
3. Мәтінмен жасалатын бағдарлы жұмыс ұстанымы
А. Қыдыршаевтың докторлық диссертациясында дәлелденген. Бұл ұстаным бойынша
мәтінмен шығармашылық жасауда оқушыда көркем шығармамен жұмыс істей алу
дағдысы, әдебиет теориясынан белгілі бір білім қоры болуы тиіс.
Шығармашылық жұмыс барысында оқушының бұрыннан
білетініне жаңа мәліметтер қосылып, тәжірибесін практикада қолдану білігі
қалыптасады.
Оқушылардың белсенділігі мен танымдық іс-әрекеттері арқылы
шығармашылығын дамыту, қажетті жағдайда айрықша шешім қабылдай алатын жеке
тұлғаны дайындау, осыған орай оқытуды ізгілендіру, қазақ мектептерінің
алдында тұрған үлкен міндет екені белгілі. Уақыт талабына сай оқушылардың
шығармашылық қабілетін дамыту үшін оқытудың жаңа ақпараттық технологиясын
пайдаланған жөн деп ойлаймыз. Оқу-тәрбие үрдісін даралауда оқушыны жеке
тұлға ретінде қабылдау, яғни оқушының өзіндік танымдық іс-әрекетін
қалыптастыруға бағыттау, білім беруде жеке оқытуды дамытуда көзделуі қажет.
Осы бағытта оқушыға берілетін жеке тапсырмалардың, үйренушілік,
алгоритмдік, эвристикалық деңгейлер екенін ескере отырып, соңғы
шығармашылық тұрғыдан зерттеу жұмысын жүргізуге баулу. Бұл оқушыға
кішкентай жаңалық ашқанмен бірдей. Өзіндік жұмыстың негізгі мақсаты –
оқушылардың танымдық міндеттерін қалыптастыру, шығармашылық қабілеттері мен
қызығушылығын жетілдіру, білімге құштарлығын ояту.
Әрбір сабақта әдіс-тәсілдерді ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.