Туған жерге деген қазақы ұғым, қазақы көзқарас

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 41 бет
Таңдаулыға:

М а з м ұ н ы

Кіріспе---------------------------- ----------------------------------- ------
---------------------

1. Серіктің ақындық шеберлігі
1.1 Табиғатпен тілдесіп, жырмен сөйлеп келемін---------------------
----
1.2 Ақын жырларындағы көңіл-күй-------------------------- ----------
-----
2. Дін – ізгілік діңгегі
(немесе мұсылманшылық ақын көзімен)--------------------------- -------
3. Серіктің тағы бір қыры ----------------------------------- ---------------
-----------

Қорытынды----------------------------------- --------------------------------
---------------
Пайдаланылған әдебиеттер ----------------------------------- ----------------
----------

Кіріспе

Тақырыптың өзектілігі: Жамбыл облысы қай кездерден – ақ өнерге бай
өлке. Арыға бармағанның өзінде кешегі жыр алыбы Жамбылдың кіндік қаны
тамған, кең алқабын Кенендер әнмен тербеткен, Қылышбай қылыш тілмен өлең
өрген, Сауытбек Ақбөпесін аңсап өткен өңірде жырдың бесігі тербелмей
қалған күн болған емес. Өнердің жасаушысы халық болғандықтан елдің іші
қашан да кемел дарындардан кенде емес. Әр кезең өз тұлғасын тудырады, әр
өнер иесі өз заманының жемісі.
Бүгінде тамырын тереңге жайған текті Тараздың өнер өлкесіндегі
тегеуірінді дарындардың бірі – ақын Серік Мақұлбекұлы Қалиев. Есімі
Республика жұртшылығына кеңінен таралып үлгерген осы жерлесіміздің
шығармашылығы бүгінде құнарлы топыраққа түскен дәндей тереңнен нәр алып,
жапырағын кеңге жайып жайқалған бәйтеректей кемелденіп, жыл санап толыға,
молыға түсті. Ақын осы күндері ірілі – ұсақты жеті – сегізге тарта
кітаптардың авторы. “Шын мәніндегі өлең қандай болу керек?” деген сұраққа
Серіктің жырлары толықтай жауап бере алады. Қазіргі күн поэзиясында өзіндік
орны бар, қолтаңбасы қалыптасқан, ешкімге еліктемейтін, көкейінде тұрған,
санасына тұнған ойды өзінше қорытып, өзіне ғана нақышты өрнектерімен оюлап
бере алатын дара дарын. Ақынның мұндай дәрежеге жетуіне ізденімпаздықпен
өткен ұзақ жылдар, шақша басты шарадай етердей жанға тыныштық бермеген
шабытты шақтар, күрсінулер, қуанулар, жадыраулар, мұңайулар, бәрі – бәрі
тиісті мөлшерде өз ықпалын тигізіп өткен еді. Өлең деген тумайды
жайшылықта, өлең деген тумайды қайшылықта - деп Мұқағали ақын айтып
кеткендей - өлең өмірдегі құбылыстардың сөзбен өрілген көркем суреті.
Бүгінгі кезеңнің көркем әдебиетінің дамуына елеулі ықпал етіп, әдебиетке өз
ерекшелігімен келген Серік шығармашылығы еленуге тұрарлық. Ешкім де тектен
– текке еңбек етпесе керек. Қандай да бір бейнеттің түптің – түбінде берер
зейнеті бар. Сол сияқты халық үшін атқарылған игі іс, халық үшін жазылған
текті жыр ел алдынан ерте ме, кеш пе, әйтеуір бір бағасын алу керек. Басқа
емес, арнайы Серік Қалиев шығармашылығын таңдауымыздың негізгі осыда жатыр.
Тақырыптың мақсаты мен міндеті: Тақырыптың мақсаты - наным – сенім
жағынан қырық пышақ болып жатқан қазіргі қоғамдық ахуалға Серік ақынның
шығармашылығын негізге ала отырып, сол арқылы жауап беру, шешімін таппай
жатқан түрлі рухани мәселелерге қатысты ақын жүрегінің күйн сезіну. Өз ұғым
– түсінігіміздің деңгейін ақынның көзқарасымен салыстыру. Діни
тақырыптардан өзге де өлеңдеріне жаңа қырларынан талдаулар жасау.
Тақырыптың міндеті – жергілікті қаламгерлердің арасында да шашасына
шаң жұқырмас жыр жүйріктері бар екенін, оның бірі диплом жұмысына арқау
болғалы отырған Серік ақын екенін дәлелдеп беру. Сол арқылы ақынның
әдебиеттегі өзіндік болмыс – тұлғасын даралау. Сан қатпардан құралған
шығармашылық еңбек атты әлемнің көзге көріне бермейтін елеусіздеу
тұстарын аттап өтіп кетпей, оның ой – қырына тиянақты түрде үңілу.
Шындығында поэзия қалай көрсең сол қалпында ғана қалып, астарлылық
дегеннен ада сипатта көзге ұрып тұратын бір қалыпты дүние емес. Бұл туралы
Үнді халқының даналығы: Поэзия туралы пікір айту үш соқырдың піл туралы
әңгімелесуі сияқты - дейді. Сондықтан өлең атты ұлылықты тек өзіміз
көрген, өзіміз түсінген тұстарынан ғана қарай салмай, ол туралы танымымызды
тереңдете түсудің мәні зор. Өлең – тірі организм, онда да мінез болады.
Оның да шама – шарқына қарай ғұмыр кешу кезеңі болады. Сүйегі нашар, бітімі
жаман өлеңдер ұзақ жасай алмайды. Ал, поэзияның бар талабына жауп беруге
лайқты, ойлы да терең, мәнді де мағыналы өлеңдер өмір барда адамзат
баласымен мәңгі бірге жасаса береді.
Алғашқы топтағы өлеңдер әлсіз дарындардың қаламынан туып, бақытсыз
ғұмыр кешеді. Оларды тіпті тірі өлең деп атаудың өзі артықшылық.
Екінші топтағы өлеңдерді өмірге келтіру кемел де кемеңгер дарындардың
еншісіне бұйырған ерекшелік. Ондай өлеңдер шынайы сезімнің тереңінен
шымырлап шығып, ойдың озық даналығымен өріліп, көркемдіктің ғажайып
түрлерімен көмкерілгеннен кейін сол болмысына лайықты ғұмыр кешеді.
Өлең атты бекзат дүниенің осы сипаттарына Серік ақынның
шығармашылығы қаншалықты жауап бере алады, - біздің мақсат пен міндетіміз
сол мәселерді талдау жұмыстарының төңірегінде өрбиді.
Зерттеудің ғылыми болжамы: Серік Қалиевтің ақындығы туралы мұндаға
дейін өнер сүйер жұртшылықтың аузынан арагідік пікірлер айтылып жатты. Ақын
шығармашылық өмірінде біреуден мақтау естіп қуанды да, біреуден даттау
естіп сыналды да. Әркім әр түрлі пікір айтты, әркім әртүрлі баға берді.
Бірақ ақын шығармашылығында әлі де сол пікір айтушылардың назарына іліге
қоймаған, бірақ арнайы тоқталуды қажет ететін тұстары баршылық. Соның бірі
Серік шығармашылығындағы – психологиялық паралеллизм.
Диплом жұмысында ақынның шығармашылық жолы:
1. Исламға келгенге дейінгі шығармашылығы.
2. Исламға келгеннен кейінгі шығармашылығы.
деп екі кезеңге бөлінеді.
Алғашқы кезеңге қатысты ғылыми жаңалық сол, Серік өлеңдеріне тән
психологиялық паралеллизм алғаш рет талдаудан өтеді. Соның негізінде
ақынның өлеңдері жайлы тың пікірлер айтылады.
Екінші кезең яғни діни тақырыптарға байланысты өлеңдерінде Серік
өлеңдерінің тәрбиелік мәні туралы сөз болады. Ақынның пікірлері қасиетті
Құран – Кәріммен, Пайғамбар хадистерімен және Абайдың қара сөздерімен
толықтырып, салыстырылады. Серіктің көзқарасы мен өзіміздің
көзқарасымыздағы Алланы тану мәселелері тілге тиек етіледі.
Бұл жағынан әлі Серік шығармашылығына талдау жасалынбаған. Диплом
жұмысы осы тың дүниеге қарай қадам басып, шама – шарқының жеткенінше талдау
жасап көруімен бағалы.
Зерттеу объектісінің теориялық, практикалық маңыздылығы мен
әдістемелік негізі: Құран – жеті қабаттан тұратын мына ғаламат әлемнің
шексіз де мәңгілік аудармасы. Құран – адамзаттың тәрбиешісі. Құранның
негізгі мақсаты – адам баласының жан – тәнін кірден арылтып, рухына
бақыттылық қанат тағып, жаннатқа лайық ету.
Алайда осы қасиетті кітаптың біздің халқымызды тәрбиелеудегі ролі
қандай? Оның қазақша аудармасынан қазақтар хабардар ма? Хабардар болса неге
ондағы айтылған өмір сүру бағыттарына лайық өмір сүрмейміз? – діни
тақырыптағы ақынды толғандыратын негізгі мәселер осылар. Алайда, бұл
сұрақтар тек Серікті ғана ойға салып қойған жоқ. Өзге дін адамдарын
айтпағанда қазақтың бас ақыны, данагөй Абайды да ғұмыр бойы толғандырып
өткен еді. Өйткені біздің бұл тұрғыдағы көзқарастарымызда кемістіктер көп.
Оқымай – ақ, ізденбей – ақ дін мәселесі төңірегінде де өз ақылымыздың
жеткен жерінен шешім шығара саламыз. Ал, ақын ең алдымен өзін туған
халықтың мұңын – мұңдап, жоғын жоқтаушысы, жаны адал жанашыры. Батыс
әдебиетінің биігінен бар ғаламға еңсе көрсетіп, елеулі ақынға айналған
Гетенің: Дүниеге қандай да бір сызат түссе ол ең әуелі ақын жүрегі арқылы
өтеді - деуі данышпандық. Қоғамдағы қай нәрсеге болса да алғашқы болып
елеңдеп, алғашқы болып үн қосатын, осы – ақындар.
Серіктің діни көзқарастары өлең арқылы насихатталғандықтан оның
шығармашылығын әсіресе өлеңнің атасы Абаймен байланыстыра қарағанды негізгі
нысана етіп алдық. Сонымен қатар бұл зерттеу еңбекте ақынның жеке басының
ұстанымы емес, оның өлеңдерінің тәрбиелік мәні туралы айту басшылыққа
алынды.
Диплом жұмысының корытындылары мен тұжырымдарын жалпы білім беретін
мектептердің бағдарлы сатысында, таңдау бойынша оқитын факультативтерде,
әдеби шығармашылық үйірмелерде қолдануға болады.
Зерттеу әдістері: Жұмыстың мақсат-міндеттерін шешу үшін жинақтау,
сұрыптау, талдау әдістері қолданылды.
Құрылымы: Диплом жұмысы кіріспе, негізгі бөлім, қорытынды және
пайдаланылған әдебиеттерден тұрады.
Кіріспе бөлімде тақырыптың өзектілігі, мақсаты мен міндеті, ғылыми
жаңалығы, зерттеу нысаны және құрылымы туралы сөз болады.
Негізгі бөлім – Серіктің ақындық шеберлігі, Дін – ізгіліктің
діңгегі, Серіктің тағы бір қыры деп аталатын үш тақырыптан тұрады.
Қорытынды бөлімде диплом жұмысының жалпы түйіні жайлы әңгіме болады.
Жұмыс барысындағы баяндалған сан – қилы пікірлер жинақталып, бір
қорытындыға келтіріледі.
Пайдаланылған әдебиеттер - негізгі әдебиеттер, қосымша әдебиеттер және
баспасөз материялдары болып үш топқа бөлініп жазылады.

1 Серіктің ақындық шеберлігі

1. Табиғатпен тілдесіп, жырмен сөйлеп келемін

Болмысынан бойына - даралықтың, ойына – даналықтың нәрін жиған,
дархандығы – даладай, аңқаулығы – баладай, арда халқымыз “Найзаның ұшымен,
білектің күшімен” сырт көздің “сұғынан” қорғап, бүгінгі біздерге аманат
етіп қалдырған құс қанатын талдырардай ұлан – ғайыр мекенін текті өнермен
тебірентіп келді. Қазақтың әр аймағы әуелеген әннің, күмбірлеген күйдің,
жалыны ыстық жырдың бесігіне бөленіп, маң даланың төсінде небір маңғаз
дарындар асыл өнерге алқалы топты ұйытып, тарих тасына аттарын қашап жазып,
соңдарына өшпестей - өлместей мұралар қалдырды. Әр рулы елдің өз “мықтысы”,
әр өңірлі өлкенің өз мақтанышы болды. Солардың арасында әсіресе Әулиеата
топырағының алар орны ерекше. Бұл аймақ қашаннан да өнердегі өресі биік өр
ұлдардың мекені еді. Кешегісі мен бүгінгісі қосып есептегеннің саусағын
саннан жаңылдыратын Жамбыл облысындағы әсіресе жыр жампоздарының әдебиет
әлеміне қосқан үлесі ұлан – ғайыр. Ақындық мектебінің тамыры тереңде жатқан
осы мекенде туған бүгінгі таңдағы поэзия жанрының өрен жүріктерінің бірі –
ақын Серік Мақұлбекұлы Қалиев [1; 109б].
Серік 1962 жылы қазіргі Тараз қаласының тақау маңындағы Амангелді
ауылында дүниеге келген. Әкесі Мақұлбек адалдығымен де, адамдығымен де
айналасына сыйлы адам болған. Сонымен қатар атағы алысқа жайлып кетпесе де
Мақұқлбек қарттың екі сөздің басын бір ұйқасқа байлай білетін дарын,
қабілеті бар болған көрінеді. “Әкеге қарап ұл өсер”... - дегендей Серіктің
ақындық тағдыры әуел баста әкеден берілген осы “екінің біріне, егіздің
сыңарына” қонып, дари бермейтін ерекше өнерді жан – тәнімен сүйе біліп,
шексіз құмар болған бала кезінен бастау алыпты. Сөзіміз дәлелді болуы үшін
ақынның әкесі туралы жазылған мына бір өлең жолдарын мысалға келтіре
кетейік:
...Үлестіріп жақсы сөз жан басына,
Жүріп келем көше өрлей мен де асыға.
“Әкесіне тартпаған” деген сөзден,
Ауыр сөгіс мен үшін бар ма сірә?
[2; 6 б].
Осылайша басталған Серіктің шығармашылық жолының жемісті тұстары сол
кезде өшіп барып, қайта жанданған айтыс өнерімен тікелей байланысты болды.
Серік халыққа алғаш айтыс ақыны ретінде танылды. Көзі қарақты көрерменнің
есінде болса ол кездегі айтыстың талабы мен тәртібі қазіргіден мүлде
басқаша болатын. Өйткені ол “Кеңес үкіметінің” қылышынан қаны тамып тұрған
заман еді. Сондықтан айтыстағы жырлануға тиісті басты тақырып ауылдар мен
аудандардың, шаруашылықтар мен ұжымдардың жетістік, кемшіліктері болатын.
Айтыстың тәртібі бойынша жереби арқылы бір жұпқа түскен екі ақын аз дегенде
ай бұрын бір – бірінің елді мекенін аралап, олқы соғып тұрған тұстарын
қағазға тізіп алып, өз ауылының жетістігін мақтап, қарсыласының ауылының
кемшілігін даттап айтысатын. Қысқасы, қазақтың ғана маңдайына бұйырып,
қазақта ғана дамып, кемелденген қасиетті өнер “амалсыздан” саясаттың
сойылын соқты. Айтыс қазақ сахынасына қайта оралған сексенінші жылдардың
басында алғашқылардың бірі болып Қатимолла, Қонысбай, Аяз, Тәушен, Әсия,
Әселхандар шықса – екінші толқын ақындары осы Серік пен оның Жандарбек,
Есенқұл, Жадыра, Әзімбек сияқты көптеген замандастары болды [2; 3б].
Міне, сол тұста бір тәртіпке бағынып, қатып қалған қазақ айтысына
Серік өзіндік ерекшелігімен еніп, тың серпін әкелді. Серіктің сол кездегі
басты жаңалығы – жұпыны ғана жұптала салатын жұтаң өлеңнің өн бойына қан
жүгіртіп, жұртшылықтың жүрегіне жылы тиетін сұлу да сырлы лириканы айтыс
сахынасына алып шығуымен өлшенеді. Сондай – ақ елді бір мезетте сергітіп,
айтыс тыңдауға деген ықыласын оята түсетін қазақы қалжыңға жүйріктігі де
ақынның абыройын асырып, тыңдарманын тәнті етіп, оған деген елдің
махаббатын арттыра түсті.
Бірде Серік пен Үміт Битенова айтысып отырады. Әңгіме Үміттің егіз
ұлдары жайлы болып кетеді. Сонда Серік:
Не білесің Үміт – ау, не білесің?
Жеңемін! деп Серікті желігесің.
Жинап – жинап баланы бір – ақ туып,
Қайта – қайта туғанға ерінесің! -
деп жауап қайырады [3; 27б].
Серіктің мұндай аяқ асты табылған әдемі қалжыңдары мен тамаша
тапқырлықтарын тізе берсек өз алдына бір үлкен әңгіме.
Ұстазы пейілді болса, шәкірті зейінді болады - дейді дана
халқымыз. Айтыс жайлы әңгіме қозғағанда Серіктің тағы бір атап өтетін үлкен
қыры – ұстаздығы. Облыстардың топтық айтысында бір кездері Жамбылдықтар
Семей ақындарынан үлкен жеңіліс тапқаннан кейін біздің айтыскерлердің
намысына шоқ түскен шақта облыста ақындар мектебі қайта құрылды. Серік сол
мектептен тәлім алған ақындардың сахнада өрелі өнер көрсетулері үшін өз
кезінде аянбай тер төкті. Қазір қазақ айтысының Жамбылдан кейінгі
феномені [5; 5б]. атанған Мұхаметжан Тазабеков белгілі ақын Айтмұхамбет
Исақовтың шәкірті екені жергілікті жұртшылыққа аян. Сол Айтмұхамбеттің өзі
Серіктің шәкірті. Бұл туралы жуырда ғана жергілікті телеарнаның Баяғыда
атты хабарында ақын Шорабек Айдаров баса айтып өтті. Одан өзге Ахметжан
Өзбеков, Айнұр Тұрсынбаева, Мадина Сәбденбекова сияқты бір топ жас ақындар
да осы Серіктің шәкірттері. Өзі төбе көрсетпесе талантты табу оңай емес -
дейді белгілі жазушы С. Мұқанов [5; 150б] Бойында жыл еткен ұшқыны бар
жастардың дарын қабілетін кісі емдеген тамыршыдай дәл басып, оларға бағыт –
бағдар сілтеген Серіктің жанкешті еңбегі ақталды. Осы аталған есімдер қазір
шаршы топты шаң қылып, талай – талай дода жарған қуатты айтыскерлер ретінде
бүкіл Республика жұртшылығына танылып үлгерді. Абайдың:
Ақырын жүріп, анық бас,
Еңбегің кетпес далаға.
Ұстаздық еткен жалықпас,
Үйретуден балаға - [6; 135б].
дегеніндей осы еңбек, осы бейнет еш кеткен жоқ. Шәкірттері ұстаздарының
үміттерін ақтады. Бүгін қазақтың айтыс өнері кемелденіп, дами түсті десек
осы өнердің тасын өрге сүйреген талай – талай шәкірттер дайындау арқылы
атысты алға тартқан арда ұлдардың бірі Серік ақын екенін естен
шығармағанымыз жөн.
Өмір - өзен - дейтін өрелі сөз бар халқымызда. Расыда да солай, ол
бір орында тұрмайды, үнемі алға жылжу үстінде болады. Өнер де сол сияқты.
Егер теңіздің немесе көлдің жағалауына барып айнадай жарқырап жатқан
айдынға қарап тұрсақ толындардың артқы легінің алдыңғысын қуалап, жағаға
шығарып тастап жатқанының куәсі боламыз. Осы мысалдағыдай қашан да өнерге
жас буын өкілдері келгенде ескі топтың толқыны бірте – бірте оларға орын
босатып, шетке қарай ығыса береді. Бұл туралы тағы да Шорабектің Ақын
сахнадан жалыққанынан немесе өлең таппай қалғанынан кетпейді, ол модадан
қалып қалады деген сөзін мысалға ала кеткенді жөн көрдік [8; 75б].
Сондықтан, ақын берерін беріп болды, енді одан елең еткізер жаңалы күтудің
қажеті жоқ деген тоқтамға келу орынсыз. Өйткені ақын қашан да ақын күйінде
қалады. Бойына сүтпен еніп, сүйекке сіңген қасиетті қабілет оны ешқашан да
тастап кетпек емес.
Серік айтыс сахнасынан кеткеннен кейінгі өмірінде де көптеген
елеулі еңбектер атқарды, ірілі – ұсақты жеке кітаптары жарық көрді. Атап
айтар болсақ олар; Отыз тістен шыққан сөз, Ақмоншақ, Жұлдыз сезім,
Егіздің сыңары, Ғашық хат тағы басқалар. Сонымен қатар ақын өлеңдері
Облыстың ақын – жазушыларының шығармашылығынан құралған Ұжымдық жинақтарға
да енген. Дипломдық жұмыстың негізгі мақсатына көшпестен бұрын енді
Серіктің осы кітаптарында жарияланған өлеңдеріне пікірімізді білдіріп,
талдаулар жасап өтейік.
Психологиялық паралеллизм арқылы жүректегі сезімін, жастық тілегін
табиғат құбылысымен шендестіру бағзы заманнан бізге жеткен сол бір ұлы
сезімді одан сайын мөлдіретіп, ақындық шеберлікпен жырлау Серік Қалиевтің
жырларына да тән қасиет. Махаббат сезімін, сұлу да сырлы сезімді табиғат
көрінісімен шендестіре суреттей отырып, адам жанының әдемілігін, сұлулығын
сөзбен өрнектейді. Ақын сол жан сұлулығын жырға қосады. Асқақ та пәк жан
сезімін табиғат көркімен астастыра жырлайды:
Жаз да кетті – ау дегенше әне – міне,
Көз жүгіртем жеткен күз әлеміне.
Басқа бір күн жылытқан жаным мынау,
Қызғанамын мен бірақ сені әлі де, -
Ақын күздің жеткенін жүрек түбіндегі сағыныш, аңсау сезімімен шебер
қанаттастырады. Алдан тек табысуды ғана күткен пәк сезім иелерінің жолдары
екі бөлек айырылса да бәрібір көңіл түкпірінде. Сол бір аяулы жанға деген
мәңгілік сағыныш жүретінін шебер жеткізген. Мәңгілік аңсаумен, күтумен
ғұмыр кешудің өзі кейде ауыр боп көрінгенмен, сол ауыр мұң тасасында
үзілмеген үміт, түбі бір кездесерміз деген ешқашан орындалмайтын арман
тұратыны да айқын. Тағдыр екі бөлектенгенмен мынау жалған дүниеде өзіңе
іштей тілектес бір адам барын сезіп жүрудің өзі де бақыт емес пе?! Аппақ
уыз сезім әмірінен шыға алмай, сол бір сағынған жанға өлең арнаған
лирикалық кейіпкердің жаны мұңдылығымен, тазалығымен қызықтырады. Ешбір жан
түсінбеген кезде де оңаша кетіп, сол бір санада сарытап сағыныш боп қалған
жанмен жыр арқылы тілдесу тек ақын маңдайына ғана бұйырған бақыт:
Думан құрса, құс біткен жиылып ап,
Үндемейді монтиған бұйығы бақ.
Қиын, қиын - өмірде күтіп өту,
Ал, күтпеу ше – одан да қиынырақ.
Табиғат құбылысы, табиғат стихиясы ақын көңілінде шабытты шағымен
астасып кеткен. Сүйген жардың көңілге ұялаған жарқын бейнесін жүрек түбіне
сағыныш қып сақтай білген ақын оны ешқашан да ұмытпайды. Шын сүйген
жүректің оны мәңгі есте сақтауға, мәңгі күтуге құдіреті жетеді. Лирикалық
кейіпкер өмірде сол бір бейнемен мәнді. Міне, осы ойдың нақты көрінісін
әлгі бір психологиялық паралеллизм арқылы нәзік жеткізе алған. Осы ойды әрі
қарай қозғай берсек шын сүйіскен жүрек, ұғысқан көңіл, табысқан тілек
иелерінің бейнесін көреміз. Тағдыр жолының бұралаң, қиындығын іштей
ұғынамыз. Нағыз адамгершілік пәк сезімді танимыз. Міне, Серік Қалиевтің
махаббат лирикасы психологиялық паралеллизм арқылы философиялық түйін
жасаған адам жанының әдемілігін, сұлулығын бейнелеген. Кез – келген адам
мәңгілік ғашық боп өтпейді. Тек жан – дүниесі мөлдір де пәк адам ғана басқа
бір жанды сүйіп, оған өмір бойы бақ тілеп, өзін сол жолда құрбан етуге де
әзір болады. Оған ұлы Абайдың Жарқ етпес қара көңілімнен бастап барлық
махаббат лирикасын куә етуге болады [9. 242б]. Ақынның адамгершілігі де,
сол мөлдір де сұлу сезімді жырлауы да, ғашық жар бейнесін асқақтата, биік
бір ұғыммен,мөлдір сезіммен бейнелеуінде. Бір адамды мәңгі сүйген жүрек бар
адамға да жақсылық жасауға әзір. Өйткені ол сезім сырын біледі, нала мен
мұңды да өз басынан өткергендіктен түсінеді.
Дария жақтан көтерілгенде,
Қып – қызыл болып қалқан – ай.
Өбісіп тұрар от еріндерде,
Бар еді – ау, бір күш қалқам – ай! –
Табиғат көрінісі мен өз сезімін қатар суреттей отырып, сол бір шаққа деген
сағынышын, аңсауын бір шумаққа сыйдырып жіберген. Жастық шақты сағыну, уыз
күннің ақ арманын аңсау ақын жүрегінің өзгеше бір қырын, сезімталдығын
білдіреді.
Сүйеді таңдар әуелі шыңды,
Жапырағын талдар үзбепті.
Сен айтқан әннің әуені сынды,
Себездеп ақ нұр бізді өпті, -
Таңды бірге қарсы алған ғашық жандардың хәлін таң шапағының тау
шыңдарын шарпуымен, талдардың нәзік те әдемі жапырағымен қанаттастыра
бедерлеген. Махаббат мәңгілік тақырып болғанмен, әр ақын осы бір мәңгі жас
тақырыпты өзінше жырлаған. Ол ақын шеберлігіне, дүниетанымына байланысты
екені баршаға мәлім [10; 309б]. Серік те өз ақындығының түпкі себебін
сұлулыққа ғашықтығынан деп философиялық тұжырым жасайды. Шынымен, сұлулық,
әсіресе, жан сұлулығы мынау дүниені жамандықтан қорғау емес пе?
Психологиялық паралеллизм әдісін тамаша меңгерген Серік өлеңдерін алатын
болсақ, ақын туған жеріне ғашық, туған елге ынтық. Өйткені, туған жердің
бір қырында әкесі жатыр мәңгіге орын теуіп. Әке ақылын аңсаған, ақ сақалын
сағынған бала әке қабірінің басына келіп былай толғанады:
Келіп тұрмын басыңа тағы, міне,
Қос түп жусан өсіпті қабіріңе.
Көзім алды көп елес бұлдыраған...
Бұлдыраған – даланың сағымы не?
Қос түп жусан - әке өмірінің жалғасы перзенттерін меңзейді.
Қос түп жусан...қалыпты солып бірі,
Көңіл құрғыр босайды көріп мұны.
Екіншісі қарайды бәрімізге,
Таңның мөлдір шығына толып түрі –
Әке қабіріне өскен қос түп жусан - өмір символы. Оның біреуі солып
қалып, біреуінің таң шығымен мөлдіреп бүкіл дүниеге қарауында философиялық
тұжырым бар. Бір өмір, әке өмірі солғанмен, әке жолын жалғастыратын ұрпақ
бар артында. Қос түп жусанмен өз көңіліндегі әкеге деген сағынышын, көңіл –
күйін қанаттастырып берделеуі ақын көңілінің жүйріктігін танытады. Ақын бар
әлемді сүйеді, бар дүниеге ғашық [10; 471б]. Осы ғашықтық, әрине, ата –
анаға деген махаббаттан, перзенттік сүйіспеншіліктен бастау алғаны ақиқат.
Ақын туған жерін сағына жырласа да, тау мен өзен – көліне сағынышты сәлем
жолдаса да әкесін тебіреніп еске алады. Таудың биіктігінен өз көңіліндегі
әке бейнесін шарпыстыра отырып, тау - әке, әке – тау ұғымын қалыптастырады.
Өйткені сол туған жерге деген сүйіспеншілікті алғаш жүрегіне берік орнатқан
әке, әке ақылы, әке өсиеті. Әкесіз туған жер, туған жерсіз әке болуы мүмкін
емес. Әкесін, ата – анасын ыстық ықыласымен жырлаған ақын туған жерді одан
да ыстық, одан да отты жырмен жырлайды, жүректі тебірентеді:
Сезімге от, дәтке қуат сенен алам,
Өзім деп, өзегім деп келем аман.
Олпы тұрған сақадай оқшау төбе,
Оқшырайып қарадың неге маған?

Суын іш, жапырағын жараңа таң, -
Деп сізді қалдырмап па еді маған атам?!
Тым суық қарсы алдыңыз неге бұлай,
Сазарған сартас мола, сағана там?
Ақын өз жүрегіндегі туған жерге деген сағынышты үн – түнсіз тұрған
оқшау төбе, сазарған сартас, сағана там суретімен егіздей бедерлейді,
нақыштайды. Алып – ұшып келген ақын көңілі мен үн – түнсіз қарсы алған төбе
– төбе баурайындағы сартас мола, сағана тамдар қайшылықты көрінеді. Ата
өсиетін жадында ұстаған ұлға туған жердің әрбір тасы да, әрбір моласы, тамы
да қымбат.
Келіп ем тыңдайын деп сөз данасын,
Апырмай, сел еткізді – ау, көзқарасың.
Мұншама тосырқадың жарықтығым,
Танымай тұрған қарттай өз баласын.
Лирикалық кейіпкердің жан сыры арқылы оқырманның көз алдына өңменіңнен
өтердей сынай қараған, суық жанарлы қарт елестейді. Алып – ұшқан көңіл
лезде сабаға түсіп, сабырлы, ұстамды салқындылық үстемдік алғандай болады.
Көптен келмей кеткенін лирикалық кейіпкер туған жердің тау – тасын өз
атасы, әкесі кейпінде теңеу, суреттеу арқылы жеткізеді.
Басқа деп қарамағын тегі бөліп,
Еске алдым мен атамды сені көріп.
Әуелі танымай қап ол да сендей,
Бір қысып ап сүйетін еміреніп...

Ал, қане, құшағыңды аш, сарыбастау,
Сары шалым секілді тебіреніп.
Туған жерге деген қазақы ұғым, қазақы көзқарас. Туған жердің қадірін
бір білген жан болса, ол – қазақ. Қазақ үшін кең даладан, тауы мен өзен –
көлінен артық құдірет жоқ [10; 146б]. Сарыбас тауды өз атасының бейнесіне
теңеп, жүрегіндегі сағынышын, аңсауын да қазақы мінез, қазақы психологиямен
шарпыстыра жеткізген. Сары шал бүгінде жоқ. Бірақ сарышал жатқан атақоныс
бар. Оқшырайып тұрған сарыбас тауды қазақтың ашушаң сары шалы кейпінде
суреттей отырып, өз көңіліндегі сезімін жан сарайындағы толғанысты
психологиялық егіздеу арқылы жеткізген. Өмірін ата мекенінде өткізіп, сонда
туған жердің сынық сүйем жерін жастанып жатқан сары шал – ата бейнесі
туған жер бейнесімен кірігіп кетіп, философиялық түйін жасауға жетелейді.
Туған жер, ата – ана, туыс – бауыр – бәрі – бәрі бір бірінен бөліп алуға
болмайтын ұғымдар ретінде көрінеді. Көптен ат ізін салмаған баласын танымай
қап, бір ұрсып ап тебіреніп сүйетін сары шал бейнесі бәріміздің жүрегімізге
қандай жақын, ыстық болса, мидай жазық далада оқшырайып тұрған сары бас
тау, сартас мола, сағана там да көңілге нұр құйып, жылы сезімге бөлейтін
суреттер, бәрі – бәрі қазақтың табиғатына жақын, таныс көріністер. Ақын
жырларында туған жер әр қырынан, әр түрлі бейнелеу құралдарымен жасалған
күйде көрінеді. Ақын туған жер келбетін өткен күнге деген сағынышпен,
аңсаумен жарыстыра, табыстыра нақыштайды. Қысқы кеш дейтін өлеңінде
боранның ұлып, тау төбесіне төнген бұлттың түнеруі, қар борап, желдің
ышқына үдеуі – лирикалық кейіпкердің жастық сезімі мен, көңіл дүрбелеңінен,
сағынышымен егізделіп өріледі.
Боран, боран, бүлік қой бұл дегенің,
Созар екен қаншаға дүрбелеңін.
Ақ ұлпа қар, қасат бұлт сіреседі – ау,
Соны айтқым кеп тұрды да үндемедім.
Көңілдегі тәтті мұң, өкініш ақ ұлпа қармен қатар өріліп, сурет боп
жеткізілген. Ақын бораннан да, туған жердің қыстағы ұлып тұрған дүлей
боранынан да өз көңілімен үндестік табады. Ақын көңілі боранды да тәтті
мұңға үйлестіріп суреттейді. Себебі, ол бар дүниеге ғашық. Туған жердің
дауылы, бораны, көктемі, қысы, күзі ақынға ерекше ыстық. Серік өлеңдерін
оқығанда жаныңды сағыныш сезімі баурайды. Ақынның өткен күндерге сағынышы
жалпы жастық шағына деген сағынышы, ғашық жарды сағынуы, ата – анаға деген
перзенттік сағынышы – туған жер келбетімен тұтас өріліп отырады. Негізі,
қазақ халқына тән, ұлттық сезім – сағыныш сезімі бар халықта да өз
көрінісін табатын шығар, алайда, қазақ халқында ерекше көрінеді [4; 97б].
Себебі, қазақ халқының табиғатына тән, осы бір сезім өз бастауын сонау көне
замандардан алып келеді. Сағыныш сезімінің қазақ халқында оттылау да,
тәттілеу көрінуі – табиғи. Кең даланы мекендеген, қыстау мен жайлаудың
қамымен жүретін қазақтар ағайын – туғанымен сағынысып көрісетін болған.
Жалпы, қазақ халқының тарихында да күрделі соқпақтар көп, бұралаң көп. Кең
даласынан айырылып, басқа жерге қоныс аударуға мәжбүр болған сонау Ақтабан
шұбырынды, алқакөл сұлама кезеңінен бастап, қаншама қиын кезеңдер өтті
халық басынан. [3; 100б]. Содан да шығар, әйтеуір сағыныш сезімі қазақ
ақындарында әр қырынан көрінеді. Серік те аса бір киелі сезімді өзінше
толғайды. Тютчевтің ұстазы Райч: Табиғат – бәрімізге ортақ, бірақ та ол
бәрімізге бірдей емес және ол әр уақытта өзгеріп отырады деген болатын [1;
201б]. Серік те табиғат құбылысын осы сағыныш сезімімен шарпыстыра,
үндестіре отырып, өзінше жырлайды. Табиғат пен адам гармониясын өзіндік
бояулармен өрнектейді.
Біз жоғарыда Серік шығармашылығына кіріспес бұрын оның ақындық
шеберлігі жайында әңгіме өрбіттік және де бұл жерде Серік шығармашылығы тек
психологиялық паралеллизм тұрғысынан ғана талданып өтті. Алайда Серіктің
шығармағылығының өзіндік ерекшелігі туралы әңгіме осымен тоқталмайды.
Ақынның алғаш қолына қалам ұстағаннан мұндаға дейінгі жазған дүниелері бір
ғана емес бірнеше диплом жұмысына арқау бола алады.
Серік ақын есімі алғаш өнесүйер қауымға айтыскер ретінде танымал
болғанымен оның өлеңнің балауса көк шыбығын поэзияның мәуелі бау –
бақшасына әлдеқайда ертерек қадап қойғанын ел біле бермесе керек. Бүгінде
ол балауса көк шыбық тамыры тарамдалып, нәрді тереңнен тартатын үлкен
бәйтерекке айналған [12; 327б]. Демек, Серіктің өлеңдері поэзия дариясына
өзіндік сыңғыр үнімен, еркелік ерекшелігімен келіп құятын әбден қалыптасып
қалған, негізі мықты, дәстүрі орнықты арналы саланың бірі.
Ақынның әр кітабы өзінің өмірбаяны секілді, керек десеңіз
шығармашылығынан елге берген есебі секілді. Жалпы автор табиғатында
ақжүрек, мейірман, қиянаттың қылаудай, жамандықтың жасудай белгісі жоқ таза
жан. Кез – келген шығарма иесінің мінез – құлқын, болмыс – бітімін оның
жүрекжарды дүниесінен іздеу керек. Тіпті іздеп те қажеті жоқ, өзінен - өзі
табылады, өзінен - өзі әр шумақтың, әр тармақтың тасасынан бой көрсетіп
тұрады.
Тазалық өлеңінің алдында Серік былай дейді: Ақындық жайлы әрдайым
ойлаймын. Ақын кім? өлеңді жақсы жазатын, бірақ санасы сара емес, жүоегі
таза емес адам ба, әлде, өлеңі ортаңқолды, бірақ жаны нұрлы, сезімі сырлы
жан ба? Білмеймін, сұлу сөз, әдемі теңеулерге күдікпен қараймын... Енді
өлеңнің өзіне құлақ түріңіз:
...Көк түтіндей қалқиды мұң көңілде,
Бір жауқазын жүректің тұр төрінде.
Дәл осындай таза ауа күнде болса,
Таза жырлар жазылса күнде –күнде.
Поэзиядағы тазалық, оған қатысты талап осындай болса керек! Ал,
тазалықтың таразышысы қай кезде де ақын!
Қазіргі жастар поэзиясы, шындығын айту керек, көьінде жарқ – жұрқ. Бір
оқығанда керемет сұлу. Тым тәтті. Таңдайыңды ойып жібереді. Тағы үңіліңіз.
Сұлулықтың бірте – бірте әрі кете бастайды. Қолдан опалап, қолдан
сүрмеленген жасанды сұлулық сияқты. Опа – майын, сүртіп – сүртіп тастап,
қайта оқысаңыз, салмақсыз, қызылды – жасылды бояуын қалыңдап жаққан
сүреңсіз өлеңнен жалындап шыққан табиғи үн таба алмайсыз. Айқай – шуы құлақ
жаратын,айқыш – ұйқыш прожекторы көз қарықтыратын дискотека дерсіз [13;
5б]. Серік поэзиясы дискотека емес, тұшындыратын, таңдайыңды оймайтын,
қайта сөлді дәм қалдыратын, тербетіп – тербелетін, жүрек соғысын жақыннан
сезіндіретін би падишасы - әсем вальс секілді. Шаршамайсың, балқисың.
Әдемілікті ұстап көресің, оның қияли ғана көрініс немесе елес емес екенін
ұғынасың, шындықты, шынайылықты мойындайсың.
Баламды еркелеткенде
Сағынып кетем әкемді.
Шынайы.
Күн өкшелеп келеді Айды қашқан,
Булығады бұлттар қайғы басқан.
Жуасыған жерімнің желкесінен
Тістелейді кісінеп Айғыр – аспан!
Бұйығы, күнделікті тіршілігін бір қалыпты кешіп жатқан табиғатқа Серік
осындай қызуқанды мінез беріп, одан сайын тірілтіп, асауландырып жібереді.
Ол шын ақынның ғана қолынан келсе керек.
Дәмді – дәмді дәмелер, көрсетіпсің бекер бой!
Жақсы қыз да жатпенен тұрмыс құрады екен ғой?
Ақынға тән аңқаулық.
Прокурор өпкем сені жазғырады..., Адвокат бүйрегім саған бұрып...,
Көз – құлақ куәлікке келіп отыр..., Аһ ұрып отыр міне Ақыл – қазы...
Осындай ойлы да орынды тіркестер өрнекшіл ақынның шеберлігіне ғана
бағынатынын бәріміз де жақсы білеміз [14; 544б].

2. Ақын жырларындағы көңіл-күй

Қазақ жырының керуен көшіне көрік беріп жүрген Серіктің қай жинағын
оқысаң да, кең тынысты кемел өлеңмен қайта табысып, тұма бастаудың тұнығын
сіміргендей күй кешесің. Су жорғадай тайпалған ақынның бар өлеңі сұлу
сырға, нәзік сезімге толы.
Сен білесің бе?
Құйылғанмен көзіңнен қаныма нұр,
Үйір ғой менің нәзік жаныма мұң.
Дәл қасыңда отырып өзіңді әркез
Мың жылдық сағынышпен сағынамын!
Ақынның қарлығаш жыры кеңістік көгінде шарқ ұрып, кербез көлдің
айдынында жүзгелі қашан? Ол көл де, кеңістік те қазақтың қара өлеңімен
қасиет – кие таныған қазақтың қаракөздерінің патша көңілінде.
Серіктің поэзиясында сырмақтың оюы, текеметтің түріндей соны өрнек,
қанық бояу көп. Алғаш жарық көрген Жұлдыз сезім атты жинағымен – ақ ел
назарын өзіне бұрған ерен ақынның ізгілік, тазалық, адалдық атаулыға іңкәр
жүрегінің лүпілін сезбеу мүмкін емес. Әсіресе мына бір өлең – алғаусыз
айтар сырымен, табиғи тұтастығымен сезімнің сері пернелерін тап басып,
жаныңды бірде күйдіріп, бірде ысыта алатын қазақы өлең, аймаңдай жыр.
Жаныммен қапа боп қалған
Жолықтым.
Сезімде кінә.
Жылаңқы махаббаттардан
Жалыққан кезімде мына.
Осылай басталатын өлең тілге де, ой сезімге де селкеу түсірмей ғажап
орындалған. әрі қарай небір тосын теңеу ұлттық бояумен астасып, өлеңнің
бағын жандырып, сөздің ажарын ашқан. Әр жолын оқыған сайын ақынның тіл
шұрайының сонша жетіктігіне, сөз қолданыстағы ерекшеліктеріне тәнті
боласың. Бұл оның кез – келген өлеңіне шырай беріп, рең кіргізер қасиеттер.
Осы өлеңдегі:
Жанарың жанған оттай боп,
Жолықтың.
Өзіңде кінә.
Түксиген жарқабақтай боп,
Іш күйген кезімде мына [15; 48б].
Санаңа бірден кірігіп кететін сәтті теңеу, тәтті жолдар өлең сөздің
бекзат болмысын айқындағандай. Түксиген жарқабақтай боп деген жолдың өзі
– ақ бауыры да басы да тұлға – бітіміне көрік беріп тұрар көкжелекті,
көкорайлы көрік – сымбаттан жұрдай болып, ен даланың төсінде ешкімге
керексіздей меңірейіп тұрған тау бөлігінің сүреңсіз бір көрінісін көз
алдыңа алып келеді. Іштейгі дәл осындай көңіл – күйдің салтанат құрған
шағында кердескен кербез сұлуға қанша жерден көңілі ауса да, гүлге оранған
жапырақты бел, ажарында рең бойында жылуы жоқ жаман жартасты қайтсін
дегендей есі кете ғашық болып, шөліркеткен бақытқа қолы жетпей Мәжнүннің
күйін басынан кешірген шын іңкәр жүрекке тән үркектік, шын ынтызар сезімге
тән қыз алдына батылы жетіп бара алмау, құштарлығын айта алмау...
Сол өлеңді:
Көңілді ел көп көсеген – ді,
Жеңілген өзімде кінә.
Айдалып кетпесе енді,
Айналып көзім добыңа...
Деп түйеді ақын. Өз сезімін өзі қанша жерден тежегенімен, ес кетірер
есер сезімнің алдында қауқарсыз қалып, бар дүниені көздің қарашығындай ғана
бір қыздың жолына құрбан ету қаупінен сақтанған ақынның көңіл толғанысы
өлең соңына осындай қорытынды береді.
Жалпы, Серік поэзиясы баыпты да байсалды мінезді, зерттеп, зерделеп
оқуды қажет ететін құбылыс. Ақын жырлары шынайы да сыншыл, табиғи да сыршыл
[16; 171б].
Табиғаты, кестелі тілінің сонша жақындығынан болар Серік ақынның өлеңі
санаңа сәуле сіміртіп, сұлу саз, әдемі ырғағымен жаныңды тербейді. Әуезді
үндестік әр дыбыспен үйлесім тауып, әсем ән тыңдағандай әсер етеді.
Сезімге толы жанарлар...
Жаралынып жүз жамалған.
Қабырғаларға қамалған,
Жұлқынған мына жүректі,
Жұбатар қандай амал бар?

Сезімге толы жанарлар...
Кеудемді кетті өртеп бір,
Елесі ме екен ертектің?
Мысы басты ма білмеймін,
Ұшырастым да селк еттім.

Сезімге толы жанарлар...
Қуатын менше сезген бе ел?
Несіне кештеу кез келді ол?
Қақпалап жүр ме періште.
Қаптаған мынау көздерден?

Сезімге толы жанарлар...
Еседі еліте самалды ән.
Самалға санам алаңдар.
Амал не, жадау жүректі
Оята алмайды жаңа арман?
Оята алмайды жаңа арман!
Сезімді аялар аяулы жыр. Үш – төрт шумақ жырға өкініш, сағыныш, мұң
сияқты адам жанындағы асыл қасиеті, киелі сезімдердің бәрі сыйып кеткен.
Сол асылдардың бәрі жаңағы Серік айтқан қыздың жанарында тұрғандай әсер
аласың. Әдебиет теориясында аллетрация, ассонанс деп аталатын үндестік пен
үйлесім – ақын жырларына тән қасиеттердің бір қыры [17; 313б].
Ақын ақпа – төкпелік өлең табиғатының тамырын тереңнен тартады.
Қара суда білгенмін балық барын,
Қармақ салып алайда жанықпадым.
Қызықтым да, қарауға жалықпадым,
Қыздар деген қыздырма халыққа бұл.
Немесе:
Бозқырау түскен бозала таңда,
Боздаған бота мың үріккен.
Бозбала сезім мазалап сонда,
Бозборан қылып жүгірткен.

Сарыжапырақ ұшқан сарыала таңда;
Сарнаған бота мың үріккен.
Сарқылып төзім санада сонда,
Сабылтып мені жүгірткен.
Серік поэзиясының келісті керімсалы ояу көкіректерді әлі талай
желпиді. Жоғарыдағы жолдардан жыр жүректің лүпілі дүниенің дүбірі мен
діріліне ұласып, сағыныштың сырлы ырғағы болып сыңсып, арманыңның айдынында
аққулар ән салғандай арда бір күйге кенелерің ақиқат [18; 207б].
Серіктің кітаптарын оқи отырып, ақынның мұңын танып, сырын тыңдайсың.
Ол мұң шынайылығыңа шырай кіргізер, санаңа серік, сезіміңе серт болар ұлы
қасиеттерден құралып, махаббат тілінде сөйлейді, өлеңдегі өміршең
өрнектердің өлмес ғұмыр кешеріне сенесің. Сене отырып ақыл айтқыш
ақындар, тақылдаған тақпақ пен ұйқы шақырар ұйқастардың жанкүйерлерді
жалықтыра бастағанын мойындамасқа лажың қалмайды. Ал, Серік ақын жырларының
шеберлікпен сомдалған табиғи болмысы шыңыраудан шыққандай шыншылдығымен
сендіреді.
Ақын қашан да ел рухының шырақшысы, өзі өмір сүрген уақыт жүрегінің
кардиограммасы. Солай десек те ақын шығармашылығы ұраншылдық пен марапат –
мадақ жырлардан ада. Бұл қасиет – талант тазалығын айқындап, оны
талайлардан оқ бойы оқшаулап көрсететіндей. Тасмаңдай тағдырдың таразысы
ақын сөзінің салмағын сонысымен арттырып тұрған шығар?
Саламат дедім көктемге,
Қанағат дедім өткенге.
Кеңшілік Құдай бегенмен
Кемшілік шіркін көп менде.

Оң көзбен көрсең, данамын,
Сол көзбен көрсең баламын.
Алуды біліп тұрсам да,
Беруді білмей қаламын.
Жыр да, сыр да, мұң да киелі бір нұрға шомылып алғандай. Ақын
шеберлігі арқылы өмірдің мың – сан бояуы мен құбылыстары өлең болып өрепки
төгіледі. Қаймана қазақтың жүрек төріне орын тауып, бүгінде ғасыр ақыны
атанған Мұқағали ағамыздың В жизни не знаю, а, в поэзий не врать деген
сөзін еске алайықшы. [19; 29б]. Серіктің жыры осы талапқа толықтай жауап
беріп тұрған жоқ па? Әлем әдебиетінің әйгілі өкілінің бірі Марк Твен: Біз,
адамдар – ай секілдіміз. Бәріміздің бір – бірімізден жасырып жүрген көлеңке
тұстарымыз бар - деген пікір айтқан. Расында да солай, кез – келген адам -
пенде. Бірақ анау – мынау кем – кетігін жұртқа жария етпей, қайта бір –
біріне соншалықты ізгі болып көрінгенді жаны сүйеді. Ал, Серіктің ақындық
табиғаты тазалығымен құнды. Оның поэзиясы ешкімнен сырын жасырмай, шынын
айтуымен бағалы. Алайда ол мінез, мен жаманмын деп жар салу емес, қайта
өлеңімен оқырманды ойландыру. Кейбір адамдардың өзіне көрінбейтін көлеңке
тұстарын анықтап беріп, сол арқылы ізгілікке шақыру. Адамға сен сондайсың
деп мінін бетіне айту ауыр тиеді. Ал, өз мінездерінің кемістіктерін өлеңнен
оқып, өлеңнен көрсе оған ешкім де өкпелемейді.
Серіктің өлеңдері жан – дүниеңді додаға салар драматизмімен тұтас бір
әлемді көз алдыңа әкелер уақыт тамырының бүлкілі сияқты, әрбір туындысы,
әрбір өлеңінің санаңа қорғасындай жүк артар салмағы бар.
Серікке тән мінез, ширыққан сезім, шымыр ойдың қоспасы секілді
талантының жемісі мәуелеп тұрады [20; 32б].
Серіктін өнерге қояр талабы биік, талғамы терең ақын екенін әрі шын
жанашырлығын дәлелдей түсу үшін респуликалық Дүние - дастан газетіне
жарияланған мына бір мақаласын тұтастай мысал ретінде келтіріп өтейік.
Даудың басы Дайрабайдың көк сыйыры - дегендей әңгіме жергілікті
композитор Сәрсенбек Бәкірдің әніне жазылған Серік Томановтың Сезімді
қайтем тулаған атты өлеңіне Әруақ қоғамының басшысы Айдархан Сихаевтің
Сезімді сақта, сезімді бапта - деп өзгерту жасағанынан басталды. Ол
өлең Жамбыл – Тараз газетінің бетіне жарияланғаннан кейін Пернегүл
Үсенова атты ақын қыз оған сын мақала жазады. Бұл мақаланы оқып, Айдархан
мен оның айналасындағылар; Дос адам едің ғой, мұндай мақаланы өзің
редакторлық жасап отырған газет бетіне жариялатқаның қалай - деп өкпе –
назға толы қарсы мақала жазғандарында Серік оларға Айдархан менің досым,
ал, ақиқат одан да қымбат атты мақаламен былай жауап берді:
Бісміллә! деп жауап жазуға оқтала беріп тоқталам. Өйткені айыптау
хатын қайта оқығанда көзім теңіздегі өлі суға кездескен қайықтай ілгері
жүзе алмай тұрып қалады. Жауап беріп ақталып жатпай, тек хатты ғана
жариялап, арғы жағын өздерің біліңдер деп елге сала салған көп жеңіл
сияқты. Бірақ хат жауап күтіп жатыр. Ә дегенде сауатсыз Сихаев, сауатсыз
басылым Жамбыл - Тараз... дейсің деп жазғырады. Біріншіден П. Үсенова
Сихаевтің өлеңге деген сауатсыздығын айтып отыр. Айдарханды қайта – қайта
ғылым кандидаты деп ақтағаннан пайда жоқ, доктор, акадэмик болса да ол
атақты өлең жазудан қорғаған жоқ қой. Екіншіден Сауатсыз басылым сөзі
таза шағыстыру. Мұндай дүниені өлең деп жариялаудың өзі ұят деп тұр
Үсенова. Бұл да Айдарханның өзіне қатысты. Бірақ, газет редакциясы Бұл
бізге де жасаған ескерту деп қабылдай берсін. Онда тұрған не бар? Тілек
айтқанның бәрін жау санай беру керек пе екен? Серік өзі сол өлеңді оқып
па? Оқыса өлең – сөздің патшасы екенін білетін жігіттің бірі – ау деп,
мен ойлайтын Серіктің іші тар пенделердің бірі болғаны ...Айдарханның шыққан
биігін көре алмай... Менің өлең жайлы түсінігіме жылы лебізін айта өтіпті.
Рахмет. Өзім де солай ойлаймын. Бірақ, Өлең үшін өлгенше майдандасам
деген өз сөзім де бар. Меніңше, Айдарханның өлеңінен Пернегүлдің мақаласы
көш ілгері. Бірде Пернегүл осы мақаласын әкеліп: Сіздің досыңыз жаздым.
Жариялайтын шығарсыз... Газетке ... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.