Экстрималды туризмнің жіктелімі
МАЗМҰНЫ:
КІРІСПЕ
1 ҚАЗІРГІ ТУРИЗМНІҢ ЖІКТЕЛУІНДЕГІ ЭКСТРИМАЛДЫ ТУРИЗМНІҢ ОРНЫ
1.1 Экстрималды туризмнің дамуының алғы-шарттары
1.2 Экстрималды туризмнің басқа саяхат түрлерімен өзара байланысы
2 ТУРИЗМНІҢ ЭКСТРИМАЛДЫ ТҮРЛЕРІНІҢ ТАРИХЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЗІРГІ ДАМУЫНЫҢ
ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ
2.1 Экстрималды туризмнің тарихы мен қазіргі жағдайы
Экстримнің басты түрлерінің сипаттамалары
2.2 Қауіпсіздікті қамтамасыз ету
3 ТУРИЗМНІҢ ЭКСТРИМАЛДЫ ТҮРЛЕРІНІҢ ДАМУ ПРОБЛЕМАЛАРЫ МЕН ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ
3.1 Қазақстан Республикасындағы экстрималды туризмнің дамуының
мүмкіншіліктері
3.2 Экстрим-турларды ұйымдастырудың ерекшеліктері
3.3 Дамудың тенденциялары мен перспективалары
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Қазақстанның жер серігінен түсірілген картасында жасыл түстер көп
және қызыл қоңыр түстер көп, және жердің өзіде - көп. Бұрыннан ұлттар
әлдеқашан - құрлықты өнеркәсіпті қалалармен толытрды, аспанды көп санды
құбырлармен түтіндей алды, бірақ әрбір халық өз заңдарымен өмір сүреді.
Бітпейтін далалармен өте ұзақ жүруге болады және жалғыз елді мекендерді
кездестіруге болады, қалай өмірді паналағандары түсініксіз, бірақ адам
барлығына машықтанады және тірі қалады, егер тағдыр және кұдіретті
табиғат берген сыйды қабылдай алса.
Дәл осылай, Шамбала қайда - Гималайда тауларында ма немесе
Алтайда ма? Адамдар жердегі өмір сүретін қоршаған ортаны танып білуге
ұмтылады, және біз Шамбалыны іздеп планета бойынша қоныс аударамыз, өз
түсінігімізді кеңейтеміз. Дамыған елдерде туризмнің табысы бюджеттің 25-
30% құрастырады. Біздің туризміміз ұлттық табыстың тек 0,6% ғана
береді, яғни туризм индустриясы тек қана пайда болу үстінде.
Қазақстан туризм жоспарында қызығушылық тудыратыны күмәнсіз:
бізде өзендер мен шөлдер, далалар мен көлдер, тоғай бұталары мен ақ қарлы
таулар бар. Біздің территория арқылы ұлы Жібек жолы өткен, ол бүгінгі таңға
дейін туристер үшін басты нысан болып табылады.
Алматы қаласына келетін бизнесмендер осы қаланың тұрғындары алтынның
үстінде тұрғанын айтады. Мысалы, непалдықтар, туризмнің арқасында өмір
сүреді. Ал қол жетім жерде тұрған Іле Алатауы тек Шымбұлақпен ғана аты
шыққан. Біздіѕ Алатауымыздың масштабтары Гималай тауларымен ешбір
салыстыруға келмейтіні баршамызға мәлім, біраќ јрбір орынды тиімді
ќолдану керек. Мысалы, тау шаѕєы курорты қыстың демалыс күндері халыққ
нық толғаны соншалықты, автотўраќта бос орындар жоќ болып қалады. Барлар
жјне кафелер толады, арќан жолдарєа кезектер лыќ толєады, бұл кґркем
мерекелік әдет – бұл жерде шетелдіктер кґп , ал нўсќаушылар - тау
шаѕєышылары аєылшын тілін меңгерген. Барлыќ ќызметтер униформаєа киінген
жјне байланыстарды ќўралдармен ќамсыздандырылєан , темірбетон ќысќаштарынан
жўлынып өту үшін жјне ќарлы баурайда болу үшін ќала тўрєындарына
кґбірек саєат жўмсау керек.
Туризмнің шетелдік мамандары біздіѕ стендыларымызєа ќарағанда,
Ќазаќстан - бұл тек ќана сары шґл далалар жјне тїйелердіѕ керуендері
емес, сонымен қатар қызылды, жасылдыақ пен көкке оранған табиғаттың
ерекшелігі. Біраќ араб маќалы айтады: " Әрбір шґл дала келешекке ие
болады ", бұл бізде барлығы міндетті түрде болады деген сөз.
Қоршаған ортаны және ондағы өз орнын танып білуге ұмтылу – адам
бойындағы қалыптасқан ерекше күш болып табылады. Бұл күш
жетуі адам айтқысыз қиындығына қарамастан планета полюстеріне ұмтылуға,
аса биік таулы шыѕдарға ґмірмен тјуекел ете тырмысып шыєуға, мўхиттар
иірімініѕ жјне жанартаулардыѕ кратерлеріне кіруге итермелейді.
Арымайтын спелеологтер жер асты ќоймаларды іздеу үшін жолєа
кетеді, іздеушілер тайгада жјне шґл далаларда жаѕа жолдарды
салады, теѕізшілер мўхиттың кґкшіл жазыќығын жортиды,
туристердіѕ тынышсыз тайпасы жїрілген жјне адам
баспаған соќпаќтармен алыс саяхат жасауєа
ўмтылады .
Үлкен биіктердіѕ жјне төмен температуралардың жағымсыз ыќпалынан
қорғайтын кґп санды жјне јр тїрлі ќўралдар ойлап табылғанда, јуедегі
жјне теѕіз транспортының техникалыќ жетілгендігі ўшуда жјне сулар жазығында
жүзуде адамның ќауіпсіздігін ќамсыздандырған кезде біздің ғасыр техникалық
революция болып көрінген болатын.
Сондай жаєдайлардыѕ орталығында болуєа арнайы ўмтылатын адамдар
кездеседі. Қандағы жоєарғы адреналиннің јуесќойлары үшін экстремалды туризм
ќызмет етеді. Әлемнің басқа елдерінде экстремалды туризм јлдеќашан
перспективалы болып есептелінгенде, ал бўрынєы КСРО республикаларыныѕ
территориясында ол тек ќана енді дамуып келе жатыр. Дәстүрлі туризм
түрлері әлдеқашан әдетке айналған біздің уақытта адамдар өзгешелікті,
таѕ ќалдыратынды ұнатады, јртїрлі табиєи кїтпеген апаттарда ґз кїш-
жігерін сынап кґруді ұнатады. Оларға экстремалды туризм қол ұшын береді.
Берілген дипломдық жұмыстың мақсаты: экстремалды туризмнің түрлерін
қарастыру, оларды жіктеу, экстремалды туризмдегі қазіргі жағдайларды және
тенденцияларды талдау, әлем елдеріндегі экстремалды туризмнің даму жолдарын
талдау, коммерциялық экстрим-турларды ұйымдастырудың проблемаларын және
Ќазаќстандағы экстремалды туризмнің даму ерекшіліктерін анықтау.
Берілген дипломдық жұмыстың міндеттері: қазіргі туризм
жіктемелеріндегі экстремалды туризмнің орнын аныќтау, экстремалды туризмнің
дамуы үшін Қазақстанның тартымды территорияларын бөліп қарастыру.
1 ҚАЗІРГІ ТУРИЗМНІҢ ЖІКТЕЛУІНДЕГІ ЭКСТРИМАЛДЫ ТУРИЗМНІҢ ОРНЫ
1.1 Экстрималды туризмнің дамуының алғы-шарттары
Туризм шаруашылыќтың саласы жјне адам ќызметінің түрі ретінде орман
ґнеркјсібі, өндіруші, балыќ аулау кјсібі жјне ауыл шаруашылығы сияқты
салалармен тығыз байланысты салалар тобына және қызметтер түріне жатады.
Туризмнің динамикалыќ дамуына екінші дүние жүзілік соғыстан кейін көптеген
факторлар әсер етті.
Табиєи ресурстар демалыс аудандарын жјне саяхат жасауды таѕдауда
їлкен рольді ойнайды. Туристер ландшафттар мен климаттың ерекшеліктерін,
өсімдік және жануарлар әлемінің байлығы мен әр түрлілігін, спортпен, аѕ
аулаумен, балыќ ўстаумен айналысуға қажетті табиғи мүмкіндіктерді ескереді.
Ірі туристік кешендерді ќўруда, сонымен қатар бґлек туристік
объектіні қалыптастыруда елдің немесе ауданның георгафиялыќ жайы маѕызды
рөлді ойнайды, яғни теңізге, тау және орман массивтеріне жақын орналасуы,
басты демалушылардың ағымына, қажетті транспорттық магистральдар бойынша
ыңғайлы орналасу.
Экстрималды туризмнің дамуында территориялардың үстінгі қабаты да
маңызды рөл атқарады.
Салыстырмалы биіктік айырмасы арќылы көрінетін рельеф, су селдерініѕ
ағылу деѕгейі табиғат ортасының жетекші элементі болып табылады. Ол
климаттық және гидрологиялық үрдістер мен құбылыстарға көп жағдайлар
жасайды, биосфера шекараларында кеѕдік жїйелердіѕ дифференцациясына алып
келеді және т.б.
Климаттық және ландшафттылық тітіркендіргіш қоршаған орта және
таулы өлке психофизикалық регенерациялардың мәніндегі қажетті
терапевтикалыќ фактор болып табылады, сонымен қатар белсенді және пассивті
демалыс жағынан тартымды болып табылады. Тау туризмінде ең басты
құндылықтар мыналар: ортаның алмасуы, тїрлердіѕ ќарама-ќарсылығы, симметрия
жјне асимметрия, сонымен ќатар ландшафттағы ќозєалмалылыќ жјне
статистикалыќ; ақырында, шыѕдарды бағындыру ќажеттіліктері жјне кеѕ
панарамалы кґріністі пунктілер. Қысќы маусымда, климато - орографиялық
шарттары бар, таулы шаѕєы туризмінің дамуы үшін зор мїмкіндіктер
жасайды.
Қоршаған табиғат ортасының екінші маңызды элементі климат болып
табылады. Мезоклиматтың жалпы мінездемелерінен басқа, рекреациялық
маќсаттарєа арналєан жарамды территорияларды баєалауда
топоклиматтық жјне тіпті кеѕдік шарттардыѕ кїшті дифференциялауымен
орайлас микроклиматтық ерекшеліктерді анықтау негізгі рөлді
ойнайды.
Еѕ їлкен маєынаны осы көзқарас жағынан ауаның тазалығы, инсоляцияның
ќолайлы шарттары, температураның кішкене тербелістері жјне ауа
дымќылдығы, тўмандардыѕ, жаңбырлы күндердің аз жиілігі, желден ќорєау жјне
т.б. иеленеді.
Үстіѕгі сулардыѕ жүйесі су туризмнің түрлерінің дамуына мүмкіндіктер
береді, балыќ аулау кјсібі, таза ауада шомылу, сонымен қатар
ландшафттің өзін тартымды етеді. Рекреация үшін тиімді гидрологиялық
жағдайлар селдердіѕ бар болуында немесе ластанєанбаған су беттерініѕ,
табиғи жағажайлар мен жүзуге арналған бассейндерді құруға немесе сонымен
ќатар су туризмнің көптеген түрлеріне қажетті бетпен тїрегеп тўрєан суларды
құруға мүмкіндіктер беретін лайыќты температурамен жјне аєыммен
анықталады.
Анықталған аумақтағы туристік функциялардың дамуына жоғары қарқынмен,
сонымен қатар орман жамылєысы әсер етеді. Таза ландшафттінің құндылығынан
басқа ол биоклимат сферасындағы қоршаған орта шарттарын жақсартудың
биологиялық факторы ретінде маңызды рөлді ойнайды. Оттекпен жјне озонмен
атмосфераны байытады, жел жылдамдығын шектейді, температуралардыѕ тјуліктік
жјне жылдыќ амплитудаларын жўмсартады. Үлкен орман кешендері ауадағы
массаның турбулентті айырбасын жеѕілдетеді, жағымсыз топоклиматтық
құбылыстарға жататын тоќырау ќўбылыстарына кедергі болады. Орман
жамылғылары, бұлардан басқа, рекреациялық мәнге ие және көп эстетикалыќ
рахаттануға мүмкіндіктер береді.
Шаруашылыќ даму деѕгейі аралыќ ґзара байланыс жјне олармен
байланысты халыќ табыстарыныѕ деѕгейі, сонымен ќатар туристік ќўбылыстар
қоғамның туристік белсенділікке маңызды
орынға ие.
Әлемдегі туристік ќызметтерге тўраќты ґсіп келе жатќан ќажеттіліктер
бірінші кезекте халыќтың тіршілік деѕгейінің ўдайы ґсу шегімен,
сонымен қатар еѕбекшілердіѕ туристік ќызмет етуін ўйымдстыру үшін қажетті
јлеуметтік саќтандыру ќўралдарыныѕ ґсіп келе жатќан бґлінісімен
ерекшеленеді. Бос уақыттардың көбейуімен байланысты, сонымен қатар халыќтың
материалдық јл-ауќаттылыќ жјне мјдени деѕгейініѕ артуымен байланысты
рекреациялық ресурстарға қажеттіліктер артуда.
Соңғы он жылдықтар ішінде қоғамның әлеуметтік қажеттіліктерінің
салдары ретінде туристік қызмет көрсетулердің жаңа формалары пайда болды.
Азаматтардың жеке қолданысындағы автокөліктер парктерінің қарқынды түрде
өсуі автосаяхаттар жасауға деген тиеттерді арттырды. Бұл өз кезегінде
мотельдер, кемпингтер, автокөліктерге техникалық қызметтер көрсететін
станциялардың құрылысына алғы-шарттар болды. Ғылыми-техникалық революцияның
салдары ретінде сноуборд, квадроциклдар, акваланг, серф сияқты жаңа
туристік құрал-жабдықтар пайда болды. Бұл өз кезегінде жаңа спорт
түрлерінің дамуына және пайда болуына түрткі болды.
Осыған орай, ғылымның дамуы, оның ішінде географияның дамуы жаңа
туристік объектілер мен территориялардың ашылуларына және құрылуларына
негіз болды. Бұл туризм мен демалуға қатысты туристік ой- ґрістіѕ
кеңейуіне алып келді. Тіпті ең талаптар қойғыш жјне талєаєыш туристердің
тілектерін іске асыру үшін жаңа бағыттар пайда болды.
1.2 Экстрималды туризмнің басқа саяхат түрлерімен өзара байланысы
Қазіргі уаќыттарға дейін туризмнің айќын жіктелінуі жүргізілген
емес. Бұл ең алдымен қазіргі туризмнің таза түлері мен формаларын айырып
алу мүмкін еместігімен түсіндіріледі. Соѕєысына дифференцация жјне
интеграциялардың їздіксіз процестері мінездемелі тән. Бірақ жіктеу қажет,
ол туризмнің территориялық ұйымдастыру және даму, сонымен қатар оның
инфражүйесінің проблемаларын шешуге мүмкіндіктер береді. Сонымен қатар ол
туристік өнімнің жекелей түрлеріне сұранысты анықтайды және осы негізде
туризмнің материалдық-техникалық базасын дамыту жоспарын құруға үлкен
мүмкіндіктер береді.
Туризмді әр түрлі белгілеріне байланысты жіктеуге
болады:
- мақсаттары
- сипатына
- саяхаттың мерзіміне және оның ұзақтығына
- қозғалудың әдістеріне
- орналастыру құралдарына
- сахаттаушылардың сапалы құрамына және т.б.
Бірақ, сонда да саяхаттаудың мақсаты шешуші болып табылады. Ереже
бойынша, турист саяхатқа шығар алдында алдына тек қана бір мақсат қоймайды.
Бірақ туристің жеке қажеттілігіне байланысты олардың бірі ең бастысы болып
қалады. Туризмнің формасы мен класына қарағанда туризмнің түрлерінің
ерекшелігі әр түрлілікте жатыр. Олар факторлардың бірнешеуіне тәуелді
болады, олардың ең маңыздылары мыналар болып табылады:
- бос уақыттардың болуы және оның ұзақтығы
- жасы, жынысы, денсаулығының кїй-жаєдайы, рухани дамуының деѕгейі,
адамдардыѕ жеке талғамы жјне олардыѕ материалдық јл-ауќаттылығы
- табиғи шарттардың әр түрлілігі және маусымдылық
- қозғалу құралдарының бар болуы және т.б.
Қазіргі туризмнің даму масштабын және бағытын, мақсаттары мен
шарттарын есепке ала отырып, оны формалар, кластарға және түрлерге бөлуге
болады.
Қоғамдық функцияға және өндірістің технологиясына байланысты туризмнің
үш негізгі формасы шығады: емдік, сауықтыру-спорттық және танымдық, бұлар
адамның физикалық және рухани күшін дамыту және қалыптастырудағы оның
негізгі қажеттілігінің спектрі ретінде көрінеді.
Адамдардыѕ денсаулыќтарын ныєайтуда жјне саќтауда ќамќорлыќ,
олардыѕ еѕбекке жарамдылығын арттыру кез келген мемлекеттердің әлеуметтік
саясат облысында басты міндеттердің бірі болып табылады. Бұл мәселелерді
шешуде туризм маңызды рөлді атқарады. Туризм – анықталған емдік
функцияларды атқарушы және белсенді демалыстардың түрі, басқа салаларға
қарағанда басымдылыққа ие сала болып табылады. Шипажайлы-курорттық емдеулер
адам денсаулығын қалпына келтіруде өте қажет.
Туризм арќылы денсаулыєын жаќсарту - адамның физикалыќ жјне
психологиялыќ, ґндірісті жјне өндірістен тыс шаршауларынан арылту
проблемаларын шешу жолдарының бірі. Белсенді демалыстарды дўрыс
ўйымдастыру жјне кеѕ ќолдану ( жаяу өтулер, ќайыќпен жүзу, велосипедтер
тебу жјне т.б.) адамдарды физикалыќ мыќты етеді, сыртќы ортаның
јсерлеріне жјне жағымсыз шарттарына олардыѕ төтеп беру қабілетін
жоєарылатады. Сауықтыру-спорттық турзмде шаршауларды басуға бағытталған,
адам ағзасындағы маңызды жүйелер функцияларын қалпына келтіруге және
олардың еңбекке қабілеттілігін арттыруға бағытталған адам денсаулықтарын
жақсарту шаралары қолданылады. Бұл жағдайларда мґлшерленген серуендер,
жорыќтар, экскурсиялар, кґрініс шаралары, јуедегі жјне кїнгейдегі ванналар,
теѕізде жјне ґзенде шомылулар және т.б. маңызды мәнге ие болып саналады.
Бұл туризм функциясының әлеуметтік-экономикалық мәні өте үлкен, ол
миллиондаған адамдардың денсаулығы мен еңбекке қабілеттілігін күшейтуге
бағытталған. Сауықтыру және спорттық шараласыз ґсіп келе жатќан ўрпаќтың
їйлесімді дамуын жүзеге асыру мүмкін емес, жўмыс істеуші халыќтың еѕбекті
жјне ќоєамдыќ белсенділіктері үшін қажетті энергиялық және пластикалық
материалдарды қалыптастыру мүмкін емес.
Қазіргі уақытта демалуға қатысты адамдардың талғамдары ґте
ерекшеленеді – біреулеріне теңіз шуынан рахат алып жәй күннің астында
жатқан ұнайды, ал біреулер келесі жұмыс жылына күш-қуат жинау үшін және
денсаулығын дұрыстау үшін саяхаттарға шығады. Қанєа адреналиннің їлкен
санын тастауды ұнататындар да көптеп кездеседі. Олар ќауіпті шыѕдарға
тырбанудан, " теѕіз иірімдеріне " шығудан, јуе шарларында, дельтаплан
мен парапланда ўшудан наєыз рахаттануды алады. Жыл сайын олардың қатарлары
көбейуде. Және осы категориядағы туристер тілектерін қанағаттандыруға
бағытталған туризм түрлері де артуда. Олардың қазіргі туризм жіктемесінде
өз орны бар. Оны экстрималды деп атап, сауықтыру-спорттық туризмге
жатқызуға болады.
Экстрималды туризмді осы сияқты жіктеу бұрын-соңды жүргізілмеген. Ол
өзара әрекеттескен ортаға ( ауа , су , таулар ) байланысты бірнеше түрлерге
бөлінеді. Сонымен қатар экстрималды туризмнің түрі ретінде шытырман
оќиєалы туризмді – тірі қалу турлары (соңғы кезде танымалдылықпен
пайдаланылады) бөліп қарастыруға болады. Судағы экстримдерге - дайвинг,
рафтинг, виндсерфинг, кайтинг, вэйкборд, скайсерфинг, сейлборд жатады.
Сноуборд, тау велосипеды, тауға шығу, helioski, сендибординг, скиэкстрем,
freeride – таудағы экстрим түрлері. Ауда жүзу, парапланеризм, бейсджампинг
– әуе экстримінің түрлері. Бірақ туризмнің таза экстрималды түрлері
туралы айтуға болмайды, өйткені әр қайсысы басқа түрлердің қасиеттерін
бойына сіңірген. Біреулері турларды ұйымдастыру техникалары бойынша ұқсас,
ал біреулері қауіпсіздік жүйелері бойынша ұқсас. Оларды тек бір белгілері
арқылы біріктіруге болады – туристің өміріне деген тәуекелдің анықталған
дәрежесі, басқа жағынан жаңа ұмытылмас сезімдер, қандағы адреналиндер.
1-кесте
Экстрималды туризмнің жіктелімі
Туризм
(
саяхаттың мақсатына байланысты
экскурсиялық рекреациялық мамандандырылған
(мәдени)
қызықты- спорттық-
курорттық- шмпалы
көңіл көтеретін сауықтыру
Экстремалды
Шытырман оқиғалы (тірі қалу турлары)
Әрекеттесуші ортаға байланысты
Ауа Су
Жер
- Дельтапланерлік - дайвинг - сноуборд
- Парапланерлік - рафтинг - тау велосипеді
- Ауада жүзу - яхтинг - тауға
өрмелеу
- виндсерфинг -
скитур
- желкенді -
скиэкстрем
- кайтинг -
сендибординг
- freeride
- helioski
2 Туризмнің экстрималды түрлерінің тарихы және оның қазіргі дамуының
тенденциялары
2.1 Экстрималды туризмнің тарихы мен қазіргі жағдайы
Экстримнің басты түрлерінің сипаттамалары
Экстрим - қазіргі таңдағы белгілі және сәнді сөз болып табылады.
Бірақ неге дәл қазір? Өйткені экзотикалық туризмнің көптеген түрлері
бұрыннан белгілі болған. Мысалға біреуін қарастырайық, виндсерфинг –
спорттық белсенділіктің салыстырмалы жаңа түрі, оның әлемдегі, сонымен
қатар, әрине, біздің отанымыздағы пайда болуы мен дамуының тарихын
абсолютті дјл толықтай анық түрде бақылай аламыз. Барлық көздер аңызға
айналған гавайлық серфке алып барады.
Көпшілік адамдарға виндсерфинг Оңтүстік Калифорнияның екі тұрғыны
Джим Дрейк (моряк) пен Хойл Швейцердің (серфингиста) қиялдарынан шыққан
өнер туындысы екендігі белгілі. Ол екеуі өздерінің жақсы көретін екі сортты
үйлестіріп, "виндсерфинг" ойлап тапқан. Желкенді таќтайда спорттыќ жїрісті
бірінші ґнертапќыштары Ньюман және Наоми Дэрби болған. American
Windsurfing Magazine журналының көмегімен Ньюман және Наоми Дэрбидің өнер
туындылары ұмыт қалмады. Виндсерфинг тарихын талқылағанда Дэрби есімі көп
аталатын еді, бірақ олардың туындылары сәтсіздіктерге ұшырап отырды. Және
көпшілік қауым оған іске аспаған құрал ретіндегі көзқараста болды.
Негізінде, Ньюман 1948 жылдан бастап еркін желкен ой туындысын халыққа
жария еткен, ал Дэрби өз бордтарын 1964 жылдан бастап өндіріп сата
бастаған. Сонымен ќатар, желкенді серфте (сейлбордта) тұрып суретке түскен
алғашқы адам, әйел адам – Наоми болған! Толығырақ мәліметтерді Дэрбидің
электрондық мұражайынан (Darby Electronic Museum) алуға болады. 1997 жылы
20-тамызда Брайан мен Лоррен Карлстром Ньюман Дэрбимен кездесуді
ұйымдастырды. Кездесуге 300 астам адам қатысты. бұл жўрт алдындағы бірінші
ресми мойындау болды.
Дерби өзінің сейлбордтарын 60-жж соңында өндіруді тоқтатты, өйткені ол
нарықта сұранысқа ие болмады. Тек 70-жж басында жаңа спорт түрі Швейцердің
Windsurfer атты жаңа тауарлық маркасының массалық өндірісімен бірге алға
оза шықты. Бұл полиэтиленнен жасалынған мықты бордтар барлық желкенді
деңгейлер үшін қолданылды, өйткені басқаларында мүлдем жоқ болатын. Олармен
жүзуді үйрене бастады, олармен шеберлер ғана жүзетін болды. Windserfer
барлығына да жарай бастады. 70-ші жылдардың соңында Windserfer Европада
басты позицияларды иеленді. Командалық спорт түріне қарағанда жеке спорт
түрі ретінде көп қолданысқа ие болды, Windserferмен европалықтардың
көпшілігі шұғылдана бастады. Әрбір үшініш отбасында сейлборд болды
(Windserfer басында осылай аталған). Ондаған европалық өндірушілер
Windserfer-тің өз нұсқасын шығаруға кірісті, жаңа өркендеуші индустрия
пайда болды.
Американдықтар европалық өндірушілердің серфтерін қолдана бастады, бұл
тенденция бүгінгі күнге дейін сақталуда. 80-ші жж басында Виндсерфингтің
орасан кїрделі ґсу шегі басталды. Аталған спорт түрінен жарысқа үнемі
ќатысушылардыѕ саны жоғары күйінде тўраќты болды, Әлем Кубогы пайда болды,
ал Лос-Анджелес қаласындағы 1984 жылғы Олимпиялық ойындарда виндсерфинг
олимпиялық статусқа ие болды. 80-ші жж бүкіл ортасында жабдыќтау ќўтырєан
екпінде ќарќынды жетілдірілді. Бұл жылы виндсерфингпен қойылған рекорд
тіркелді. Виндсерферлер осы кезеѕнен бастап жылдамдыќты тўраќты ґсіп
жетілдірді, техника жјне жабдыќтауды жетілдіру нәтижесінде. Енді рекорд
таң қаларлық деңгейде тіркелді – 80 кмсағ. Бүгінгі күнде де виндсерфинг
барлық жастағы адамдар үшін арналған, өте кең тараған спорт түрі болып
табылады. Бүгінгі таңдағы осыншама танымалдылыққа ие виндсерфинг спорт
түрі, алғашқы кезеңде сейлбординг және бордсейлинг (желкенді бординг) деп
аталынған. Бұл желкен астында серфинг үшін арналған кішкентай таќтайда
жїріс - желкенді ќайыќқа ўќсас - мұнда гикті ќолмен ўстау керек,
ал топса кґмегі жанында діѕгек палубаєа бекінеді, жјне ќозєалыс баєытын
баќылау рульмен емес, ылдимен немесе желкен бўрылуымен жїзеге асады.
Бұл спорт түрі ұзақ жылдар бойы даму эволюциясынан
өтті. Ертедегі полинезиялыќтар таќтайда жїзуді бірінші болып ойлап тапты
деп есептелінеді, жјне наќ олар Гавайлыќ аралдарєа серфингіні јкелді.
Гавай аралдары. Жанартаулардыѕ жјне мўхиттың кїтпеген апаттарының
патшалығы. Наќ осында дәл есте жоќ уаќыттарда толќындармен сырєанау ґнері
пайда болды. Серфинг тарихы бір жүзжылдықты қамтымайды...
Бірінші аќ адам, таѕќаларлыќ аралдарєа келген британдыќ теѕіз
саяхатшысы Джеймс Кук болды. Ол өз күнделігінде былай жазып кеткен екен:
Бұл жерде жергілікті тұрғындар шұғылданатын спорттық ойындардың сан
жетпестігі. Мысалы холуаны қарастырайық. Бұл спорт түрі таудан жеѕіл
шанамен сырєанауды еске тїсіреді.
Бұл тайпалар тақтайға аса жоғары күтіммен қараған. Онымен сырғанап
болғаннан кейін, тақтайды мұқият кептірген және оны арнайы қапшыққа салып
көзінің қарашығындай сақтаған. Бұл тақтайларды жасау процесі діни
дәстүрлерге тікелей баыланысты болған екен.
Гавай аралдары – таңғажайып орын. Аталған жаздық спорт түрлерінен
басқа бұл жерлерде, сонымен қатар шыңдарында қар үнемі жататын Мауна-Кеа
таулары бөктерінде қысқы спорт түрлерімен де айналысқан. Гавайдағы серфиг
нжай спорт түрі емес, бұл аралдық өмірдің мәні болып табылады.
Енді Кеңестер Одағындағы виндсерфингтің даму тарихын қарастырайық.
Аталған спорт түрі одақта 1974 жылы пайда болды. Желкенді қайықтың
секциялары Минскіде, Мәскеуде, Лнинградта және Тбилисиде бой көтере
бастады. 1975 жылы аталған спорт түрінен алғашқы жарыстар өткізілді.
Федосияда "Мустанг" атты жаңа тақталар өндіріле бастады.
Кайтинг. Мәскеуде экстримді насихаттаушылардың тағы бір одағы пайда
болды. Оның мағынасы Жыланның басы (ағылшын тілінен аударғанда – ұшатын
жыландар деген мағынаны білдіреді). Бұл спорт түрінің отаны Қытай болып
табылады.
Кайтинг – бүгінгі таңдағы экстрималды белсенділіктің ерекше түрі болып
табылады. Бір жағынан бұл жаңа спорт түрі болып саналса, ал екінші жағынан
кайтинг сирек ќасиетке ие болады - пайда болған спорттыќ тјртіптермен жјне
ойыншыќпен ґте жаќсы үйлестігі бар.
Бұл спорт түрлерінің көптеген түрлері кездеседі:
Кайттрэкинг - жыланныѕ артында сїйретілу
Флайсерфинг - јуедегі сырєанау
Бодисерфинг - судағы спортсменнің сүйретілуі
Мунвокинг - жыланның көмегімен биікке секіру
Бодидраггинг - құмда өкшемен сырғанау
Кайтсерфинг - теңіз толқынында сырғанау.
Вэйк-борд. Серфингтің, сноубордтың және су шаңғысының өзіне тән
комбинациялары. Бұл спорттың жаңа түрі болып табылады. Бұл спорттың
мағанасы – толқындағы тақта дегенді білдіреді. Бұл спорт түріне аяқты
бекіткіштен басқа, қуатты катер қажет. Мотордың жанындағы азыќты бґлімге
300 литр суы бар арнайы балласті - ќап ќояды. Кеменің тґмендетілген
ылғалдылықтағы жылдамдыќта оның артында ерекше жоєары толќынды жасайды.
Бұл барлыќ секірулерге арналєан трамплин рөлін ойнайды.
Вэйк-борд алғашқы рет 80-ші жылдардың басында американдық Эрик
Перезбен жасалынған болатын. Бұл идея 90-шы жылдарда Америка Құрама
Штаттарында біртіндеп дамытыла бастады. Джимми Редмен Вэйк-бордтың Әлемдік
Бірлестігін құрды.
Дайвинг. Diving – ағылшын тілінен аударғанда су астында жүзу деген
мағынаны білдіреді.
Бұл спорт түрі қазіргі таңдағы су астында жүзушілер арасында өте кең
танымалдылыққа ие. Дайвингті көңіл көтерудің және спорттың түрі ретінде ары
қарай дамытқан Жак-Ив Кусто болатын.
2.2 Қауіпсіздікті қамтамасыз ету
Кез келген турларды ұйымдастыру барысында анықталған проблемалар пайда
болуы мүмкін. Экстрим-турларды ұйымдастырудың өз ерекшеліктері бар. Мынау
еѕ алдымен туристердіѕ ќауіпсіздігі туралы сўраќ, демалыс орынына
шыєудағы турды алдын ала талќылауы (туристік фирмалардың ўйымдастырулары
үшін ќосымша шыєындар қалыптастырады).
Турды және туристік қызметтерді жобалаудың барысында мүмкін болатын
тәуекелдер мен олардың пайда болу көздерін мұқият зерттеу керек. Адам өмірі
үшін деѕгейде ќауіпті мїмкіншілік жјне тап осы ќайнар кґздердің
ыќтималдығын зерттеу қажет, әсер ететін адамныѕ ќауіп-ќатер ќайнарларыныѕ
јсеріне жјне, аќырєы жиыныда, мїліктіѕ сақтығы ќорєанышымен жјне турист
ґмірлері жјне оныѕ ґлшемдердіѕ кешенін ескеру керек.
Ең басты факторлар болып мыналар саналады: берілген туризмнің ерекше
түріне тән қоршаған ортаның әсері және тәкекелдің ерекше факторлары,
жарақаттылық. Әртүлі жағымсыз факторлардың әсерлерінің және салдарларының
ауыртпалықтарының ықтималдылықтары да әртүрлі болып табылады.
Туристердің жарақат алуы тәуекелдері әр түрлі жағдайларда пайда болуы
мүмкін. Алайда, дененің заттарын және механизмдерін ауыстыру барысында,
таудағы апаттар барысында (тастардың ағылуы, қар көшкіні және т.б.),
жағымсыз эргономикалыќ сипаттағы спорттық инвентарьларды ауыстыру
барысында, зақым келтіретін киімдер, аяқ киімдер, құрал-жабдықтар, сонымен
қатар көптеген табиғат құбылыстары кезінде жағдайлардың үлкен ықтималдығы
пайда болады.
Жарақат қауіптілігін болдыртпау мақсатында қолданылады: қорғау
құралдары, туристік жолдар мен бағыттардың қоршаулары, қозғалмалы
механизмдердің, заттардың (арқан жолдар, көтергіштер, тау шаңғы трассалары
және т.б.) қорғаныс құралдары, жеке қорғаныс құралдары (сақтандыру жіптері,
мұз жарғыштар, арнайы аяқ киім және т.б. ), туристерді келе жатқан қаіуп-
қатерлер туралы ақпараттармен және өзін алып жүру ережелерімен
құлақтандыратын спорттық инвентарь мен құрал-жабдықтарға деген арнайы
эргономикалық талаптардың сақталынуы.
Қоршаған ортаның әсер ету факторлары - ауа температурасының жоєарылығы
немесе тґменділігі, дымќылдыќ жјне јуедегі ауа қозғалысы, жауын-шашын,
барометрілік ќысымның ауытқулары.
Турды ұйымдастыру барысында жылдың жағымды мезгілін таңдауды есепке
алған жөн, сонымен қатар туристік шараларды өткізудің белгілі-бір күнін,
туристік бағыттың орынды трассасын, ауа-райы шарттарын есепке алу керек,
апат кезінде қорғанатын баспананың және құрылғылардың болуы, туристерді
тиісті жабдыќтаумен ќамтамасыз ету, дара ќорєаныш ќўралдары, ќауіп-
ќатерлер жјне ќўтќару ґлшемдері туралы мїмкіндерді туристерді тиісті жјне
дер кезінде хабарлау.
Тур баєдарламасы јрќашан туристердің физикалыќ кїй-жаєдайын ескеру
қажет жјне мўќият дайындалуы тиісті, артық кернеулі болмауы керек,
туристерге жергілікті шарттарєа бейімделуге ќажетті уаќыт жјне демалысты
беру керек. Тур жобалауы жанында ўйымдастырушы фирма ойда болмаєан
жаєдайлардыѕ ќўтылуына жылжу мїмкін сапар желісін істеуге алдын ала тиісті,
јсіресе ќауіптілердіѕ жанында. Бұл ќосымша ќаражаттыќ шыєындарды талап
етеді, бұл мїмкін, ўсынылып отырєан туристік ќызметтерге аќырєы баєаны
анықтайды.
Туристік саяхаттау тәуекелдерінің көптеген факторлары типке
келтірілген, және мұндай жағдайлардан туристерді сақтандырылуды ұсынады.
Сақтандыру жағдайында оларға көмектер көрсетіледі және ойда болмаған
шығындарды толықтай немесе жартылай жабуға септігін тигізеді.
Өркениеті дамыған елдерде тұрғындар барлық жағдайлардан сақтандырылады
деп айтуымызға болады. Саяхатшылар тәуекелдерінің 14-16 түрлері және осыған
сәйкес сақтандырудың түрлері кездеседі.
3 Туризмнің экстрималды түрлерінің даму проблемалары мен перспективалары
3.1 Қазақстан Республикасындағы экстрималды туризмнің дамуының
мүмкіншіліктері
Қазақстандағы туризмнің дамуының мүмкіндіктері өте жоғары. Әр түрлі
туризм түрлеріне тартымды табиєи шарттардыѕ кеѕ спектірі, жјне туризм
жаѕа техникалыќ мїмкіншіліктерініѕ пайда болуы – Қазақстандағы туризмнің
дамуының алғы-шарттары болып табылады.
Қазақстан территориясы сан алуан және өте кең: Каспий теңізінің
маңында орналасқан Қарақия ойпаты теңіз деңгейінен 132 метр төмендікте
жатса, ал Қазақстанның оңтүстік шығысында тау шыңдары 6000 метр биіктікке
көтеріліп тұр. Елдің ландшафтісі де сан алуан болып табылады. Қазақстанда
барлық климаттық зоналарды байқауға болады, субтропикалық және арктикалық
зоналардан басқасын. Елдің оңтүстігі, оңтүстік батысынан және шығысынан
жарќыраєан мјѕгі ќарларымен мен-мұндалаған Тянь-Шань, Тарбағатай және Алтай
тауларының күңгірт - жасыл жјне кґгілдір ґрнектері оны кґмкереді. Батысында
Каспий теңізі шалқып жатыр – Қазақстан бекірелерініѕ қоймасы жјне
мўнайының туєан жерлері. Елдің көп бөлігін далалар алып жатыр, Қарақұмның
құмды массивтері мен өте үлкен Қызылқұм шөлі де орналасқан. Сары-Арқа
даласында Балхаш ерекше көлі орналасқан, оның шығыс бөлігі тұщщы болса, ал
батыс бөлігінің суы тұзды болып табылады. Солтүстігінде шамамен 80 тамаша
көлдер орналасқан, олар Көкшетаудың қарағай ну орманымен алмасып отырады.
Солтүстігінде Батыс Сібір ойпатына дейін, оңтүстігінде Балхаш-Алакөл
ойпатына дейін, шығысында Алтай, Сауыр, Тарбагатай тауларына дейін,
батысында Торғай даласына дейін созылып жатқан өлкені қазақ халқы Сары Арқа
деп атайды. Бұл Еуразаия құрлығының дәл орталығында орналасқан, 2 мың кв.
км жерді алып жатқан шексіз де, кең байтақ қазақ даласы. Сары Арқа
даласында Балхаш көлі шалқып жатыр - әлемдегі ең ірі көлдердің бірі
(шамамен 18 мың кв. км). Ертеректе оны қазақтар Ақ теңіз деп атаған.
Бірегей және әсем Балхаш көлінің, жартылау ащщы, жартылай тұщщы көлдің
жағалауында, климаты керемет жерде космонавттардың реабилитациялық
орталығы орналасқан.
Орталық Қазақстанда кейбір археологиялық және этнографиялық
құндылықтар сақталынған. Еуразия көшпенділерінің тарихында Ұлытау ерекше
орын алады. Бұл табиғи орында қазақтың үш жүзі бір мемлекетке біріккендігі
жарияланды. Ашық аспан астындағы табиғи мұражайда көптеген мазарлар,
кесенелер, үңгірлер орын тепкен. Олар ескілікті жақсы көрушілерді ғана
емес, сонымен қатар қызық оқиға іздеуші адамдарды да қызықтырады. Бұл өлке
көлдерге, бұлақтарға, өзендерге бай. Сондай-ақ қола мен ерте темір
ғасырларының ескерткіштерін, сонымен қатар тұрақтарын Қарғалы оазисінен де
кездестіруге болады. Жердің бұл түкпірі жартылай бұзылған гранитті тау
жыныстары және қарағай ормандарымен қоршалған, теңіз деңгейінен 1200 м
орналасқан көлдерге бай өлке.
Баян Ауыл ұлттық паркінде тасқа қашап салынған суреттер, тас мүсіндер,
таза және күн нұрымен жалтыраған көлдер мен жартастарға өрмелеген
қарағайлар көптеп кездеседі. Тағы бір інжу-маржан – Қорғалжын қорығы
(Астана қ. 110 км қашықтықта), мұнда қызғылт фламинголардың әлемдегі ең
солтүстікте орналасқан мекендері бар. Қорықтың бетегелі даласында
өсімдіктердің шамамен 300 түрі кездеседі. Теңіз-Қорғалжын су айдыны – көне
теңіздің қалдығы. Олардың ауданы біршама үлкен: Қорғалжын көлі – 330 кв.
км, Теңіз көлі – 1500 кв. км.
Көкшетау ұлттық табиғи паркі өзінің сан жетпес курорттарымен,
шипажайларымен және емдік балшықпен, миниралды суларымен, қымызымен
танымалдылыққа ие. Көкшетаудың қарағайлы орманды ойпатында 80-нен астам
көлдер орын тепкен. Ең тереңі - Щучье (18 м), ол Жеке батыр жотасының
шығыс жағы етегінде орналасқан. Бұл көл балықшылардың кәсібі үшін бай
болып табылады, көлде саны өте көп шортандар, шабақтар, алабұғалар,
сазандар, көксеркелер, тұқылар мекендейді. Көкшетау тауларының жартасты
баурайлары арасынан Оқжетпес тауы менмұңдалайды, оның шыңы жатқан пілге
ұқсайды. Осының етегінен Көгілдір шығанақтың суынан 18 м биіктікке
Жұмбақтас жартасы бой көтереді. Бурабай және Үлкен Чебачье арасындағы
мойнақ Көкшетау, Бурабай, Жеке батыр тауларына керемет көріністер береді.
Біздің еліміздің ешқандай өлкелері осыншама алуан түрлі аңыздарға бай емес
шығар. Өсімдіктердің молдығы жануарлар әлемінің алуан түрлілігі мен
байлығына септігін тигізері анық. Шомылу уақыты әдетте шілде айынан
басталады. Қызықты табиғи оазис Зере – демалу үшін, қызықты оқиғалы және
экстремалды туризм үшін керемет жер.
Қарақия ойпатының аумағы – Синайдағы Өлі теңізден кейінгі әлемдегі ең
төмен орналасқан жер. Орта ғасырларда қазіргі Маңғыстау арқылы Ұлы Жібек
жолы өткен, бұл көне жолдың маңында керуен сарайлар, Сарташ, Шерқала, Кетік
қалалары сақталған. Бұл өлкелер алуан түрлі тарихи-архитектуралық
ескерткіштерге бай, олардың қатарында: Бекет ата жер асты мешіттері, Шақпақ
ата жер асты мешіті, тастан қашап салынған Есет батыр мемориалды кешені.
Бұл алуан түрлі бағыттардың дамуына қолайлы жағдайлар жасайды: экстремалды
экзотикалық Түйе керуенінен және атақты Александр үңгірлерінен бастап
тарихи орындармен автожарыстар. Каспий теңізі бірегей балық байлықтарымен,
ең бірінші өзінің бекірелерімен - ақсеркелермен, Каспий бекіресімен,
шоқырларымен атақты. Мұнда су асты аңшылығымен және балық аулаумен
шұғылдануға болады.
Шығыс Қазақстан – Орталық Азияның бірегей аумағы. Бұл жерден Ұлы Жібек
жолының солтүстік тармағы өткен, ол Оңтүстік Сібірді, Алтайды, Орталық
Азияны және Батыс Қытайды байланыстырған. Бұл өлке қармен жабылған тау
шыңдарына, таңқаларлық жартастарға, керемет бал қарағайлы ормандарға,
ғажап көлдерге, шапшаң өзендерге, шұбар шалғындық гүлдерге бай.
Міне осы керемттерімен Сібір және Алтайдың аспанмен таласқан шыңдары
– Үлкен және Кіші Берельдік мұздақтары бар Белуха шыңы (4506 м) мақтанышқа
ие.
Оңтүстігінде Тарбағатай мен Сауыр жоталары менмұңдалайды. Тау жүйелері
арасында Зайсан шұңқыры көсіліп жатыр. Марқакөл көлін әсемдігі жөнінен
әлемдегі ең терең көл Байкалмен салыстыруға болады. Биік таулы көлдер
көлемдерімен және пейзаждарымен ғана белгілі емес, сонымен қатар олар
эндемик балықтардың - үскіш пен хараустың молдылығымен танымал. Шығыс
Қазақстан таңғажайып балға, маралдар мен аюларға бай өлке. Алтай тауларының
нақ ортасында екі керемет көлдердің арасында, өзінің емдік қасиеті бар
радондық бұлақтарымен атақты Рахмановские ключи (1760 м) санаториі
орналасқан. Өлкенің жер қойнауында оны әлемге паш еткен күміс, қорғасын,
мырыш, мыс және басқа да көптеген металдар көптеп кездеседі. Белуха тауы,
көне халықтың наным-сенімдері бойынша, - бұл құдайлар елі – Шамбала. Осы
уақытта жыл сайын Николай Рерихтің ізін қуушылар киелі тауға өрмелейді.
Алакөл – Қазақстанның әсем көлдерінің бірі (Алматы қ. солтүстікке қарай 580
км қашықтықта). Берекелі суларынан басқа тұзды көл миниралды тұздарға,
күкіртті сутектті балшықтарға бай. Көлдің Құстар аралынан фламинголарды
және басқа да 40 шақты құстардың түрлерін тамашалауға болады. Адам мекен
етпейтін арал көлмен кесе-көлденең 35 км созылып жатыр. Алакөл
солтүстігінде орналасқан суы тұзды Сасықкөл көлімен байланысады.
Шексіз далалық алқап жоталармен және таулы алқаптармен кезектесіп
отырады. Бұл жер арқылы Сырдарья, Орал, Есіл, Тобыл, Ертіс, Іле және Шу
өзендері ағып өтеді. Олар бір жерлерде шалқып ақса, ал кейбір жерлерде
құмдардан әрең-әрең жыланша ағып өтеді. Қазақстан климаты күрт
континенталды. Алтай мен Тянь-Шань таулы тізбектері дымқылдықпен қамтамасыз
етіп отырады.
Қаңтар айында температура солтүстікте -20С-ден оңтүстікте –1С-ге
дейін ауытқып отырады. Қаңтар айының орташа температурасын солтүстік
Норвегиямен салыстыруға болады. Шілде айының орташа температурасы Шри-Ланка
аралындағыдай десекете болады.
Батыста Каспий теңізінен бастап оңтүстікте Тянь-Шань жоталарына дейін
және солтүстікте сібір шоқыларынан бастап шығыста Алтай тауларына дейін
созылып жатқан өлке жабайы табиғаттың кереметі болып
табылады.
Қорықтар мен ұлттық парктер туристер үшін тартымды болып отыр. Іле
Алатауының тау бөктерлерінде орналасқан Алматы аумағының өзінде бірнеше
ондаған жайлы демалыс үйлері, санаториелер, туристік базалар бар.
Алматының табиғи кешені алуан түрлі тақырыптардағы және күрделілік
категориялары бойынша саяхаттардың дамуына үлкен мүмкіндік болып тұр –
тамаша облыстар бойымен төрт сағаттық экскурсиялардан бастап Қазақстан мен
Орта Азияның кез келген нүктелеріне экспедицияларға дейін. Таулы
экспедицияларды, шөлдермен автотреккингтерді, атпен және жаяу қыдыруларды,
өзендермен рафтингтерді ұйымдастыру қарастырылып отыр. Археология,
орнитология, палеонтология, минералогия бойынша жүзеге асырылатын ғылыми
саяхаттар үлкен қызығушылықтарға ие болып отыр.
Алматы қаласының маңында шаңғы тебуге болатын жерлер өте көп, бірақ
Шымбұлақ тау шаңғы орталығын шын мәнінде тау шаңғы курорты деп атауға
болады. Кең және тегістелген беткейлер, әр түрлі дәрежедегі трассалар,
шаңғы тебуге үйренетін арнайы орталық. Өте жақсы дамыған инфраструктура:
кафелер, бар, ресторан, боулинг, тир, сауна және т. б. Бірақ, ең негізгісі
табиғаттың қайталанбас атмосферасы. Мүмкін, осы табиғатқа байланысты СССР
кезінде тау шаңғы курортының осы жерде слыуын көздеді. Көптеген тандаулы
жерден Шымбұлақта салынады деген қаулы шықты. Бұл жерде Совет Одағы кезінде
ең бірінші канат жолын салды.
Әрине, басында шаңғы тебушілерге трассаның басына жаяу немесе атпен
шығу керек болған, ал қарды өз аяқтарыменен тегістеген. Арнайы тракторлар –
ратрактар, бугельді көтергіштер сол кезде болмаған. Қазір жарты ғасыр
өткеннен кейін, Шымбұлақ танылмайтын болып өзгерді. Бұл тауларда шаңғы
тебушілермен сноубордисттер жиі кездеседі. Шымбулақта қар жамылғысы октябрь
айынан май аиына дейін жатады.
Медеудегі платинаның батыс бөлігінде, жазыққа қарай өте жақсы көрініс
ашылады, ол жерде Шымбұлақтың қонақ үйін, басқа құрылыстарды, бугельді
көтергңшті көруге болады. Алматы қаласынан Шымбұлақ тау шаңғы орталығына
өте жақсы авто жол салынған. Тағы да осы жерге Абай даңғылы мен Дщстық
көшесінің қиылысында автобустар Медеу коьки тебу орталығына дейін
жеткізеді. Ары қарай жеке татсилер шымбұлаққа дейін жеткізеді, немесе 4,5
км. Жаяу жүрүге болады.
Шымбұлақ тау шаңғы орталығында Шымбұлақ қонақ үйі қызмет етеді. Бұл
қонақ үйде қарапайым тұру орындары, Жанұя үшін арнайы номерлер, люкс және
супер люкс орындары бар. Трассаның ұзындығы 1500 м-ге желеді. Тау шаңғы
трассалары Халықаралық Тау шаңғы спортының федерациясында аттестацияланған.
(FIS) жылдам түсу трассасы мен слалом-гигинт трассасы дүние жүзінде ең
күрделі трассалардың ондығына кіреді. Берілген тау шаңғы курортына
сипаттама беріп кетсем:
• Жазықтын ұзындығы 3800 м.
• Ені 100 метрден 600 метрге дейін
• Биіктіктің өзгеруі – 903 м.
• Орташа еңіс – 12 – 28 градус
• Беткейдің максималды еңісі – 45 градус
• Шаңғы тебудің жалпы ауданы 99 акр
• Трассалар саны – 8
• Күлгін трассалар саны – (конус – Snow – сноуборд үшін)
• Ең ұзын трасса – 3620 м.
• Көтергіштер саны – 7
Алматы қаласының әкімшілігі жаңа тау шаңғы курортының жоспарын
презентациялады. Бұл жоспар 2011 жылға дейін іске асырылуы тиіс және бұл
жоспарды іске асыру үшін 1, 37 $ млрд жұмсалды. Осы саланы дамытуға Медеу
аймағында 60 гектар жер, ал Шымбұлақта 10,4 гектар жер, бөлінді. Медеудің
дәл қасында 3000 көлікке, жерасты автопаркинг салынады. Шымбұлаққа жету
үшін Гондола станциясы салынады. Гондоланың сыйымдылығы 110 адам.
Жылдамдығы 5 м. секундына. Бір сағатта 2500 адам тасымалдауға болады.
Сонымен, Медеуден Шымбұлаққа дейін 13 минутта жетуге болады. Гондолланың
жүйесі 30 млн. $ бағаланды. Оның салынуына 8 ай кетеді. Шымбулақтың өзі
көптеген өзгерістерге ұшырайды. Бұл жерде жаңа 150 орынды отель салынады.
Тағы да бизес орталық, ресторан, көптеген бутиктер, SPA және фитнес клуб
ашылады. Шымбұлақта 8тау шаңғы трассасын жасау көзделіп тұр.
Қала өкілдігі осы курортқа шетелден көптеген туристердің келуіне
үміттенеді. Шымбұлақ 2260 м. биіктікте орналасқан. Шыбұлата шаңғы тебу 40 –
жылдарда басталған. 1950 жылдан бастап бұл жерде бүкілодақтық жарыстар
басталған. 3 сағат жоғары шығып, 15 минутта сырғанап төмен түсетін. 1954 ж.
буксирлік жол жұмыс істей бастады. Осы уақытта 4 төрт этажды қонақ үй
салынды (220 орын).
Қаланың әбігерлігінен алысырақ, еңселі таулардың қоршауында Табаған
тау шаңғысына арналған курорт, спорт-ойын-сауық кешені орналасқан. Бұл -
Қазақстанда теңдесі жоқ керемет жер. Табаған Алматы облысының Талғар
ауданының аумағында, Іле Алатауы мемлекеттік ұлттық табиғи саябағының
маңайында орналасқан. Алматы қаласының шекарасынан қашықтығы – 17 км.
Аумағы – 55 гектар. Баурайдың ең жоғарғы нүктесі теңіз деңгейінен 1650 м.
биіктікте орналасқан.
Табаған кешені екі террассаға бөлінген: жоғарғы және төменгі, оларды
кең асфальт жолы қосады. Қонақтардың ыңғайлылығы үшін террассалар арасында
екі баспалдақ сап түзеген. Табағанда қызметтер ең жоғары деңгейде
көрсетіледі және олардың түрлері де көп. Кешен аумағында базарлық сатылатын
дүкендер бар, олардан сіз естелік ретінде кішкентай Табағанды сатып ала
аласыз. Бұл сарғыш түсті мақұлұқ, осы жерлердің сақтаушысы әрі курорттың
көзге көрінбейтін қожайыны. Кешеннің атауы Тобогган (ағыл. Toboggan)
сөзінен шыққан. Солтүстік Америка үндістері тайпаларының тілінде бұл сөз
ағаштан жасалған жалпақ қыстық шаңғы дегенді білдіреді. Қазіргі ағылшын
тілінде түсу, таудан сырғанау деген сөзді білдіреді. Бұл сөздің оң
энергетикасы бар. Сонымен қатар, табаған - адамдар төмен қарай арнайы
шанамен сырғанайтын науа түріндегі ұзын иілген түсу жолын білдіретін
батыстық аквапарктер мен қыстық парктердегі танымал аттракцион.
Табаған баурайы - сырғанау мен жарыс өткізу үшін таптырмай жер. Бұл
жер енді бастап келе жатқан және жатыққан тау шаңғышыларына, сондай-ақ
сноубордистерге арналған.
Баурайдың әр алуан бедері жаңадан бастап келе жатқандар үшін де,
кәсіпқойлар үшін де өте қызықты. Шаңғы трассасының ұзындығы – 37 км. Бұл
трассалардың күрделілігі әрқилы. Оларды былайша бөлуге болады:
-Көк трассалар –9км. - Қызыл трассалар – 7 км. - Қара трассалар – 6 км.
- Тегіс жермен сырғанайтын шаңғыларға арналған трассалар – 15 км. Біздің
баурайымызда игерілмеген трассалар да бар. Мұндай баурайда сырғанау үлкен
шеберлікті қажет етеді. Бұл жердің ең жақсы деген трассалары асқан
шеберлерге арналғанн. Игерілмеген жерлермен шаңғышылар да, сноубордистер де
бірдей ынтызарлықпен сырғанайды. Күн сайын баурайда лазерлік шоу
ұйымдастырылады, қуатты шам және дыбыс аппаратурасымен жабдықталған. Түңгі
сырғанаудан тіл жетпестей рахаттаныңыз. Баурайда билеп те көріңіз, өйткені
мұнда дискотека бар. Сіз өзіңіздің, балаларыңыз бен жақындарыңыздың
қауіпсіздігі үшін қам жемеңіз, өйткені Табағанның тәжірибелі нұсқаушылары
мен құтқарушылары әрқашан да дайын, ә дегеннен көмекке келеді. Табаған -
барлық отбасы мүшелерімен бірлесіп демалуға арналған керемет орын. Егер
сіздің албырт та, тентек балаларыңыз болса, онда осы отбасы жұмағын
таңдағаныңызға қапа болмайсыз. Қалауыңызға қарай осындағы барлық уақытта
балаларыңызға қарайтын күтуші де беріледі. Бөбектеріңіз жергілікті ойын-
сауықтан рахат тауып, шаңғы менен шана теуіп, бассейнде жүзіп, таза ауада
ойнағанннан рахаттанады. Мейрамханаларда сәбиіңіздің жақсы тамақтануы үшін
арнайы балаларға арналған ас мәзірі дайындалған. Біздің кәсіпқой
нұсқаушыларымыз балаларыңызды шаңғыға тұрып, сырғанауды үйретеді.
Қауіпсіздік үшін қам жемесеңіз де болады, кешенде құтқарушылар мен
дәрігерлер көмегін беруге әрқашан дайын. Табаған - ғашықтарға арналған
жұмақ орын. Мұнда барлығын ұмытып, сүйіктіңізбен бірге әсем табиғатты
тамашалап, белсенді демалуға барлық жағдай жасалған. Ал ең жақсысы жеке
қалып, қол ұстасып алма бағын аралап, айналаны жаяу шолу. Бұл жерге шағын
бал айын өткізушілер жиі келеді. Балауыз шамның сәулесімен кешкі ас ішу,
арайлап атқан таң, ұясына батқан ару күн – ғашықтарға тән романтика деп
осыны айт! Табаған - бұл тек отбасы мен ғашықтарға арналған демалыс орны
ғана емес, сондай-ақ достарыңызбен бірге жақсы демалып, көңіл көтеретін
орын. Қызықты кештер, таң атқанша билеу, төмпешіктерден жаппай сырғанау,
экстремалды жарыстар – осының бәрі де сіз үшін Табағанда ұйымдастырылады.
Спорт-ойын-сауық кешені сіздің көңіл-күйіңіздің көтеріліп, адреналиніңіздің
күшеюіне әсер етіп, көптеген ойын-сауық ойындарын сыйлайды. Табағанда тек
белсенді демалыс үшін ғана емес, жан рахаты үшін де бар жағдай жасалған.
Мұнда денсаулығыңызды жақсартып, спорттық қалпыңызды орнына келтіре аласыз.
Сауналар, моншалар, массаж кабинеттері, фитнес-клуб, спорт залы – бәрі де
рахаттанып демалуыңыз үшін. Осы таңқаларлық жерге келе салысымен, сіз
балалық шаққа қайта оралғандай боласыз. Шағын коттедждер ауылдарының
атауларына назар салыңызшы: ақ қайың, шырша, мәуе, үйеңкі, қарағайлы...
Ауада алма мен балдың, қарағайдың, орманның, салқын леп пен көктемнің жұпар
иісі аңқып тұр. Еріксіз Есениннің жолдары еске түседі. Бұл жерге бір-ақ рет
келсеңіз болғаны, тағы да келгіңіз келіп тұрады. Коттедждер түрлі сортты
табиғи ағаштардан салынған, оның адам ағзасына пайдалы әсері бар. Айтпақшы,
ауылдың атауына қарай коттедждерді жағалай ағаштар отырғызылған. Мысалы,
Қарағайлы ауылының маңында тек қарағайлар ғана бой көтерген.
Коттедждердің барлық нөмірлері әжетханамен, душпен, Алматы қаласына шығатын
телефонмен, спутник ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
КІРІСПЕ
1 ҚАЗІРГІ ТУРИЗМНІҢ ЖІКТЕЛУІНДЕГІ ЭКСТРИМАЛДЫ ТУРИЗМНІҢ ОРНЫ
1.1 Экстрималды туризмнің дамуының алғы-шарттары
1.2 Экстрималды туризмнің басқа саяхат түрлерімен өзара байланысы
2 ТУРИЗМНІҢ ЭКСТРИМАЛДЫ ТҮРЛЕРІНІҢ ТАРИХЫ ЖӘНЕ ОНЫҢ ҚАЗІРГІ ДАМУЫНЫҢ
ТЕНДЕНЦИЯЛАРЫ
2.1 Экстрималды туризмнің тарихы мен қазіргі жағдайы
Экстримнің басты түрлерінің сипаттамалары
2.2 Қауіпсіздікті қамтамасыз ету
3 ТУРИЗМНІҢ ЭКСТРИМАЛДЫ ТҮРЛЕРІНІҢ ДАМУ ПРОБЛЕМАЛАРЫ МЕН ПЕРСПЕКТИВАЛАРЫ
3.1 Қазақстан Республикасындағы экстрималды туризмнің дамуының
мүмкіншіліктері
3.2 Экстрим-турларды ұйымдастырудың ерекшеліктері
3.3 Дамудың тенденциялары мен перспективалары
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
КІРІСПЕ
Қазақстанның жер серігінен түсірілген картасында жасыл түстер көп
және қызыл қоңыр түстер көп, және жердің өзіде - көп. Бұрыннан ұлттар
әлдеқашан - құрлықты өнеркәсіпті қалалармен толытрды, аспанды көп санды
құбырлармен түтіндей алды, бірақ әрбір халық өз заңдарымен өмір сүреді.
Бітпейтін далалармен өте ұзақ жүруге болады және жалғыз елді мекендерді
кездестіруге болады, қалай өмірді паналағандары түсініксіз, бірақ адам
барлығына машықтанады және тірі қалады, егер тағдыр және кұдіретті
табиғат берген сыйды қабылдай алса.
Дәл осылай, Шамбала қайда - Гималайда тауларында ма немесе
Алтайда ма? Адамдар жердегі өмір сүретін қоршаған ортаны танып білуге
ұмтылады, және біз Шамбалыны іздеп планета бойынша қоныс аударамыз, өз
түсінігімізді кеңейтеміз. Дамыған елдерде туризмнің табысы бюджеттің 25-
30% құрастырады. Біздің туризміміз ұлттық табыстың тек 0,6% ғана
береді, яғни туризм индустриясы тек қана пайда болу үстінде.
Қазақстан туризм жоспарында қызығушылық тудыратыны күмәнсіз:
бізде өзендер мен шөлдер, далалар мен көлдер, тоғай бұталары мен ақ қарлы
таулар бар. Біздің территория арқылы ұлы Жібек жолы өткен, ол бүгінгі таңға
дейін туристер үшін басты нысан болып табылады.
Алматы қаласына келетін бизнесмендер осы қаланың тұрғындары алтынның
үстінде тұрғанын айтады. Мысалы, непалдықтар, туризмнің арқасында өмір
сүреді. Ал қол жетім жерде тұрған Іле Алатауы тек Шымбұлақпен ғана аты
шыққан. Біздіѕ Алатауымыздың масштабтары Гималай тауларымен ешбір
салыстыруға келмейтіні баршамызға мәлім, біраќ јрбір орынды тиімді
ќолдану керек. Мысалы, тау шаѕєы курорты қыстың демалыс күндері халыққ
нық толғаны соншалықты, автотўраќта бос орындар жоќ болып қалады. Барлар
жјне кафелер толады, арќан жолдарєа кезектер лыќ толєады, бұл кґркем
мерекелік әдет – бұл жерде шетелдіктер кґп , ал нўсќаушылар - тау
шаѕєышылары аєылшын тілін меңгерген. Барлыќ ќызметтер униформаєа киінген
жјне байланыстарды ќўралдармен ќамсыздандырылєан , темірбетон ќысќаштарынан
жўлынып өту үшін жјне ќарлы баурайда болу үшін ќала тўрєындарына
кґбірек саєат жўмсау керек.
Туризмнің шетелдік мамандары біздіѕ стендыларымызєа ќарағанда,
Ќазаќстан - бұл тек ќана сары шґл далалар жјне тїйелердіѕ керуендері
емес, сонымен қатар қызылды, жасылдыақ пен көкке оранған табиғаттың
ерекшелігі. Біраќ араб маќалы айтады: " Әрбір шґл дала келешекке ие
болады ", бұл бізде барлығы міндетті түрде болады деген сөз.
Қоршаған ортаны және ондағы өз орнын танып білуге ұмтылу – адам
бойындағы қалыптасқан ерекше күш болып табылады. Бұл күш
жетуі адам айтқысыз қиындығына қарамастан планета полюстеріне ұмтылуға,
аса биік таулы шыѕдарға ґмірмен тјуекел ете тырмысып шыєуға, мўхиттар
иірімініѕ жјне жанартаулардыѕ кратерлеріне кіруге итермелейді.
Арымайтын спелеологтер жер асты ќоймаларды іздеу үшін жолєа
кетеді, іздеушілер тайгада жјне шґл далаларда жаѕа жолдарды
салады, теѕізшілер мўхиттың кґкшіл жазыќығын жортиды,
туристердіѕ тынышсыз тайпасы жїрілген жјне адам
баспаған соќпаќтармен алыс саяхат жасауєа
ўмтылады .
Үлкен биіктердіѕ жјне төмен температуралардың жағымсыз ыќпалынан
қорғайтын кґп санды жјне јр тїрлі ќўралдар ойлап табылғанда, јуедегі
жјне теѕіз транспортының техникалыќ жетілгендігі ўшуда жјне сулар жазығында
жүзуде адамның ќауіпсіздігін ќамсыздандырған кезде біздің ғасыр техникалық
революция болып көрінген болатын.
Сондай жаєдайлардыѕ орталығында болуєа арнайы ўмтылатын адамдар
кездеседі. Қандағы жоєарғы адреналиннің јуесќойлары үшін экстремалды туризм
ќызмет етеді. Әлемнің басқа елдерінде экстремалды туризм јлдеќашан
перспективалы болып есептелінгенде, ал бўрынєы КСРО республикаларыныѕ
территориясында ол тек ќана енді дамуып келе жатыр. Дәстүрлі туризм
түрлері әлдеқашан әдетке айналған біздің уақытта адамдар өзгешелікті,
таѕ ќалдыратынды ұнатады, јртїрлі табиєи кїтпеген апаттарда ґз кїш-
жігерін сынап кґруді ұнатады. Оларға экстремалды туризм қол ұшын береді.
Берілген дипломдық жұмыстың мақсаты: экстремалды туризмнің түрлерін
қарастыру, оларды жіктеу, экстремалды туризмдегі қазіргі жағдайларды және
тенденцияларды талдау, әлем елдеріндегі экстремалды туризмнің даму жолдарын
талдау, коммерциялық экстрим-турларды ұйымдастырудың проблемаларын және
Ќазаќстандағы экстремалды туризмнің даму ерекшіліктерін анықтау.
Берілген дипломдық жұмыстың міндеттері: қазіргі туризм
жіктемелеріндегі экстремалды туризмнің орнын аныќтау, экстремалды туризмнің
дамуы үшін Қазақстанның тартымды территорияларын бөліп қарастыру.
1 ҚАЗІРГІ ТУРИЗМНІҢ ЖІКТЕЛУІНДЕГІ ЭКСТРИМАЛДЫ ТУРИЗМНІҢ ОРНЫ
1.1 Экстрималды туризмнің дамуының алғы-шарттары
Туризм шаруашылыќтың саласы жјне адам ќызметінің түрі ретінде орман
ґнеркјсібі, өндіруші, балыќ аулау кјсібі жјне ауыл шаруашылығы сияқты
салалармен тығыз байланысты салалар тобына және қызметтер түріне жатады.
Туризмнің динамикалыќ дамуына екінші дүние жүзілік соғыстан кейін көптеген
факторлар әсер етті.
Табиєи ресурстар демалыс аудандарын жјне саяхат жасауды таѕдауда
їлкен рольді ойнайды. Туристер ландшафттар мен климаттың ерекшеліктерін,
өсімдік және жануарлар әлемінің байлығы мен әр түрлілігін, спортпен, аѕ
аулаумен, балыќ ўстаумен айналысуға қажетті табиғи мүмкіндіктерді ескереді.
Ірі туристік кешендерді ќўруда, сонымен қатар бґлек туристік
объектіні қалыптастыруда елдің немесе ауданның георгафиялыќ жайы маѕызды
рөлді ойнайды, яғни теңізге, тау және орман массивтеріне жақын орналасуы,
басты демалушылардың ағымына, қажетті транспорттық магистральдар бойынша
ыңғайлы орналасу.
Экстрималды туризмнің дамуында территориялардың үстінгі қабаты да
маңызды рөл атқарады.
Салыстырмалы биіктік айырмасы арќылы көрінетін рельеф, су селдерініѕ
ағылу деѕгейі табиғат ортасының жетекші элементі болып табылады. Ол
климаттық және гидрологиялық үрдістер мен құбылыстарға көп жағдайлар
жасайды, биосфера шекараларында кеѕдік жїйелердіѕ дифференцациясына алып
келеді және т.б.
Климаттық және ландшафттылық тітіркендіргіш қоршаған орта және
таулы өлке психофизикалық регенерациялардың мәніндегі қажетті
терапевтикалыќ фактор болып табылады, сонымен қатар белсенді және пассивті
демалыс жағынан тартымды болып табылады. Тау туризмінде ең басты
құндылықтар мыналар: ортаның алмасуы, тїрлердіѕ ќарама-ќарсылығы, симметрия
жјне асимметрия, сонымен ќатар ландшафттағы ќозєалмалылыќ жјне
статистикалыќ; ақырында, шыѕдарды бағындыру ќажеттіліктері жјне кеѕ
панарамалы кґріністі пунктілер. Қысќы маусымда, климато - орографиялық
шарттары бар, таулы шаѕєы туризмінің дамуы үшін зор мїмкіндіктер
жасайды.
Қоршаған табиғат ортасының екінші маңызды элементі климат болып
табылады. Мезоклиматтың жалпы мінездемелерінен басқа, рекреациялық
маќсаттарєа арналєан жарамды территорияларды баєалауда
топоклиматтық жјне тіпті кеѕдік шарттардыѕ кїшті дифференциялауымен
орайлас микроклиматтық ерекшеліктерді анықтау негізгі рөлді
ойнайды.
Еѕ їлкен маєынаны осы көзқарас жағынан ауаның тазалығы, инсоляцияның
ќолайлы шарттары, температураның кішкене тербелістері жјне ауа
дымќылдығы, тўмандардыѕ, жаңбырлы күндердің аз жиілігі, желден ќорєау жјне
т.б. иеленеді.
Үстіѕгі сулардыѕ жүйесі су туризмнің түрлерінің дамуына мүмкіндіктер
береді, балыќ аулау кјсібі, таза ауада шомылу, сонымен қатар
ландшафттің өзін тартымды етеді. Рекреация үшін тиімді гидрологиялық
жағдайлар селдердіѕ бар болуында немесе ластанєанбаған су беттерініѕ,
табиғи жағажайлар мен жүзуге арналған бассейндерді құруға немесе сонымен
ќатар су туризмнің көптеген түрлеріне қажетті бетпен тїрегеп тўрєан суларды
құруға мүмкіндіктер беретін лайыќты температурамен жјне аєыммен
анықталады.
Анықталған аумақтағы туристік функциялардың дамуына жоғары қарқынмен,
сонымен қатар орман жамылєысы әсер етеді. Таза ландшафттінің құндылығынан
басқа ол биоклимат сферасындағы қоршаған орта шарттарын жақсартудың
биологиялық факторы ретінде маңызды рөлді ойнайды. Оттекпен жјне озонмен
атмосфераны байытады, жел жылдамдығын шектейді, температуралардыѕ тјуліктік
жјне жылдыќ амплитудаларын жўмсартады. Үлкен орман кешендері ауадағы
массаның турбулентті айырбасын жеѕілдетеді, жағымсыз топоклиматтық
құбылыстарға жататын тоќырау ќўбылыстарына кедергі болады. Орман
жамылғылары, бұлардан басқа, рекреациялық мәнге ие және көп эстетикалыќ
рахаттануға мүмкіндіктер береді.
Шаруашылыќ даму деѕгейі аралыќ ґзара байланыс жјне олармен
байланысты халыќ табыстарыныѕ деѕгейі, сонымен ќатар туристік ќўбылыстар
қоғамның туристік белсенділікке маңызды
орынға ие.
Әлемдегі туристік ќызметтерге тўраќты ґсіп келе жатќан ќажеттіліктер
бірінші кезекте халыќтың тіршілік деѕгейінің ўдайы ґсу шегімен,
сонымен қатар еѕбекшілердіѕ туристік ќызмет етуін ўйымдстыру үшін қажетті
јлеуметтік саќтандыру ќўралдарыныѕ ґсіп келе жатќан бґлінісімен
ерекшеленеді. Бос уақыттардың көбейуімен байланысты, сонымен қатар халыќтың
материалдық јл-ауќаттылыќ жјне мјдени деѕгейініѕ артуымен байланысты
рекреациялық ресурстарға қажеттіліктер артуда.
Соңғы он жылдықтар ішінде қоғамның әлеуметтік қажеттіліктерінің
салдары ретінде туристік қызмет көрсетулердің жаңа формалары пайда болды.
Азаматтардың жеке қолданысындағы автокөліктер парктерінің қарқынды түрде
өсуі автосаяхаттар жасауға деген тиеттерді арттырды. Бұл өз кезегінде
мотельдер, кемпингтер, автокөліктерге техникалық қызметтер көрсететін
станциялардың құрылысына алғы-шарттар болды. Ғылыми-техникалық революцияның
салдары ретінде сноуборд, квадроциклдар, акваланг, серф сияқты жаңа
туристік құрал-жабдықтар пайда болды. Бұл өз кезегінде жаңа спорт
түрлерінің дамуына және пайда болуына түрткі болды.
Осыған орай, ғылымның дамуы, оның ішінде географияның дамуы жаңа
туристік объектілер мен территориялардың ашылуларына және құрылуларына
негіз болды. Бұл туризм мен демалуға қатысты туристік ой- ґрістіѕ
кеңейуіне алып келді. Тіпті ең талаптар қойғыш жјне талєаєыш туристердің
тілектерін іске асыру үшін жаңа бағыттар пайда болды.
1.2 Экстрималды туризмнің басқа саяхат түрлерімен өзара байланысы
Қазіргі уаќыттарға дейін туризмнің айќын жіктелінуі жүргізілген
емес. Бұл ең алдымен қазіргі туризмнің таза түлері мен формаларын айырып
алу мүмкін еместігімен түсіндіріледі. Соѕєысына дифференцация жјне
интеграциялардың їздіксіз процестері мінездемелі тән. Бірақ жіктеу қажет,
ол туризмнің территориялық ұйымдастыру және даму, сонымен қатар оның
инфражүйесінің проблемаларын шешуге мүмкіндіктер береді. Сонымен қатар ол
туристік өнімнің жекелей түрлеріне сұранысты анықтайды және осы негізде
туризмнің материалдық-техникалық базасын дамыту жоспарын құруға үлкен
мүмкіндіктер береді.
Туризмді әр түрлі белгілеріне байланысты жіктеуге
болады:
- мақсаттары
- сипатына
- саяхаттың мерзіміне және оның ұзақтығына
- қозғалудың әдістеріне
- орналастыру құралдарына
- сахаттаушылардың сапалы құрамына және т.б.
Бірақ, сонда да саяхаттаудың мақсаты шешуші болып табылады. Ереже
бойынша, турист саяхатқа шығар алдында алдына тек қана бір мақсат қоймайды.
Бірақ туристің жеке қажеттілігіне байланысты олардың бірі ең бастысы болып
қалады. Туризмнің формасы мен класына қарағанда туризмнің түрлерінің
ерекшелігі әр түрлілікте жатыр. Олар факторлардың бірнешеуіне тәуелді
болады, олардың ең маңыздылары мыналар болып табылады:
- бос уақыттардың болуы және оның ұзақтығы
- жасы, жынысы, денсаулығының кїй-жаєдайы, рухани дамуының деѕгейі,
адамдардыѕ жеке талғамы жјне олардыѕ материалдық јл-ауќаттылығы
- табиғи шарттардың әр түрлілігі және маусымдылық
- қозғалу құралдарының бар болуы және т.б.
Қазіргі туризмнің даму масштабын және бағытын, мақсаттары мен
шарттарын есепке ала отырып, оны формалар, кластарға және түрлерге бөлуге
болады.
Қоғамдық функцияға және өндірістің технологиясына байланысты туризмнің
үш негізгі формасы шығады: емдік, сауықтыру-спорттық және танымдық, бұлар
адамның физикалық және рухани күшін дамыту және қалыптастырудағы оның
негізгі қажеттілігінің спектрі ретінде көрінеді.
Адамдардыѕ денсаулыќтарын ныєайтуда жјне саќтауда ќамќорлыќ,
олардыѕ еѕбекке жарамдылығын арттыру кез келген мемлекеттердің әлеуметтік
саясат облысында басты міндеттердің бірі болып табылады. Бұл мәселелерді
шешуде туризм маңызды рөлді атқарады. Туризм – анықталған емдік
функцияларды атқарушы және белсенді демалыстардың түрі, басқа салаларға
қарағанда басымдылыққа ие сала болып табылады. Шипажайлы-курорттық емдеулер
адам денсаулығын қалпына келтіруде өте қажет.
Туризм арќылы денсаулыєын жаќсарту - адамның физикалыќ жјне
психологиялыќ, ґндірісті жјне өндірістен тыс шаршауларынан арылту
проблемаларын шешу жолдарының бірі. Белсенді демалыстарды дўрыс
ўйымдастыру жјне кеѕ ќолдану ( жаяу өтулер, ќайыќпен жүзу, велосипедтер
тебу жјне т.б.) адамдарды физикалыќ мыќты етеді, сыртќы ортаның
јсерлеріне жјне жағымсыз шарттарына олардыѕ төтеп беру қабілетін
жоєарылатады. Сауықтыру-спорттық турзмде шаршауларды басуға бағытталған,
адам ағзасындағы маңызды жүйелер функцияларын қалпына келтіруге және
олардың еңбекке қабілеттілігін арттыруға бағытталған адам денсаулықтарын
жақсарту шаралары қолданылады. Бұл жағдайларда мґлшерленген серуендер,
жорыќтар, экскурсиялар, кґрініс шаралары, јуедегі жјне кїнгейдегі ванналар,
теѕізде жјне ґзенде шомылулар және т.б. маңызды мәнге ие болып саналады.
Бұл туризм функциясының әлеуметтік-экономикалық мәні өте үлкен, ол
миллиондаған адамдардың денсаулығы мен еңбекке қабілеттілігін күшейтуге
бағытталған. Сауықтыру және спорттық шараласыз ґсіп келе жатќан ўрпаќтың
їйлесімді дамуын жүзеге асыру мүмкін емес, жўмыс істеуші халыќтың еѕбекті
жјне ќоєамдыќ белсенділіктері үшін қажетті энергиялық және пластикалық
материалдарды қалыптастыру мүмкін емес.
Қазіргі уақытта демалуға қатысты адамдардың талғамдары ґте
ерекшеленеді – біреулеріне теңіз шуынан рахат алып жәй күннің астында
жатқан ұнайды, ал біреулер келесі жұмыс жылына күш-қуат жинау үшін және
денсаулығын дұрыстау үшін саяхаттарға шығады. Қанєа адреналиннің їлкен
санын тастауды ұнататындар да көптеп кездеседі. Олар ќауіпті шыѕдарға
тырбанудан, " теѕіз иірімдеріне " шығудан, јуе шарларында, дельтаплан
мен парапланда ўшудан наєыз рахаттануды алады. Жыл сайын олардың қатарлары
көбейуде. Және осы категориядағы туристер тілектерін қанағаттандыруға
бағытталған туризм түрлері де артуда. Олардың қазіргі туризм жіктемесінде
өз орны бар. Оны экстрималды деп атап, сауықтыру-спорттық туризмге
жатқызуға болады.
Экстрималды туризмді осы сияқты жіктеу бұрын-соңды жүргізілмеген. Ол
өзара әрекеттескен ортаға ( ауа , су , таулар ) байланысты бірнеше түрлерге
бөлінеді. Сонымен қатар экстрималды туризмнің түрі ретінде шытырман
оќиєалы туризмді – тірі қалу турлары (соңғы кезде танымалдылықпен
пайдаланылады) бөліп қарастыруға болады. Судағы экстримдерге - дайвинг,
рафтинг, виндсерфинг, кайтинг, вэйкборд, скайсерфинг, сейлборд жатады.
Сноуборд, тау велосипеды, тауға шығу, helioski, сендибординг, скиэкстрем,
freeride – таудағы экстрим түрлері. Ауда жүзу, парапланеризм, бейсджампинг
– әуе экстримінің түрлері. Бірақ туризмнің таза экстрималды түрлері
туралы айтуға болмайды, өйткені әр қайсысы басқа түрлердің қасиеттерін
бойына сіңірген. Біреулері турларды ұйымдастыру техникалары бойынша ұқсас,
ал біреулері қауіпсіздік жүйелері бойынша ұқсас. Оларды тек бір белгілері
арқылы біріктіруге болады – туристің өміріне деген тәуекелдің анықталған
дәрежесі, басқа жағынан жаңа ұмытылмас сезімдер, қандағы адреналиндер.
1-кесте
Экстрималды туризмнің жіктелімі
Туризм
(
саяхаттың мақсатына байланысты
экскурсиялық рекреациялық мамандандырылған
(мәдени)
қызықты- спорттық-
курорттық- шмпалы
көңіл көтеретін сауықтыру
Экстремалды
Шытырман оқиғалы (тірі қалу турлары)
Әрекеттесуші ортаға байланысты
Ауа Су
Жер
- Дельтапланерлік - дайвинг - сноуборд
- Парапланерлік - рафтинг - тау велосипеді
- Ауада жүзу - яхтинг - тауға
өрмелеу
- виндсерфинг -
скитур
- желкенді -
скиэкстрем
- кайтинг -
сендибординг
- freeride
- helioski
2 Туризмнің экстрималды түрлерінің тарихы және оның қазіргі дамуының
тенденциялары
2.1 Экстрималды туризмнің тарихы мен қазіргі жағдайы
Экстримнің басты түрлерінің сипаттамалары
Экстрим - қазіргі таңдағы белгілі және сәнді сөз болып табылады.
Бірақ неге дәл қазір? Өйткені экзотикалық туризмнің көптеген түрлері
бұрыннан белгілі болған. Мысалға біреуін қарастырайық, виндсерфинг –
спорттық белсенділіктің салыстырмалы жаңа түрі, оның әлемдегі, сонымен
қатар, әрине, біздің отанымыздағы пайда болуы мен дамуының тарихын
абсолютті дјл толықтай анық түрде бақылай аламыз. Барлық көздер аңызға
айналған гавайлық серфке алып барады.
Көпшілік адамдарға виндсерфинг Оңтүстік Калифорнияның екі тұрғыны
Джим Дрейк (моряк) пен Хойл Швейцердің (серфингиста) қиялдарынан шыққан
өнер туындысы екендігі белгілі. Ол екеуі өздерінің жақсы көретін екі сортты
үйлестіріп, "виндсерфинг" ойлап тапқан. Желкенді таќтайда спорттыќ жїрісті
бірінші ґнертапќыштары Ньюман және Наоми Дэрби болған. American
Windsurfing Magazine журналының көмегімен Ньюман және Наоми Дэрбидің өнер
туындылары ұмыт қалмады. Виндсерфинг тарихын талқылағанда Дэрби есімі көп
аталатын еді, бірақ олардың туындылары сәтсіздіктерге ұшырап отырды. Және
көпшілік қауым оған іске аспаған құрал ретіндегі көзқараста болды.
Негізінде, Ньюман 1948 жылдан бастап еркін желкен ой туындысын халыққа
жария еткен, ал Дэрби өз бордтарын 1964 жылдан бастап өндіріп сата
бастаған. Сонымен ќатар, желкенді серфте (сейлбордта) тұрып суретке түскен
алғашқы адам, әйел адам – Наоми болған! Толығырақ мәліметтерді Дэрбидің
электрондық мұражайынан (Darby Electronic Museum) алуға болады. 1997 жылы
20-тамызда Брайан мен Лоррен Карлстром Ньюман Дэрбимен кездесуді
ұйымдастырды. Кездесуге 300 астам адам қатысты. бұл жўрт алдындағы бірінші
ресми мойындау болды.
Дерби өзінің сейлбордтарын 60-жж соңында өндіруді тоқтатты, өйткені ол
нарықта сұранысқа ие болмады. Тек 70-жж басында жаңа спорт түрі Швейцердің
Windsurfer атты жаңа тауарлық маркасының массалық өндірісімен бірге алға
оза шықты. Бұл полиэтиленнен жасалынған мықты бордтар барлық желкенді
деңгейлер үшін қолданылды, өйткені басқаларында мүлдем жоқ болатын. Олармен
жүзуді үйрене бастады, олармен шеберлер ғана жүзетін болды. Windserfer
барлығына да жарай бастады. 70-ші жылдардың соңында Windserfer Европада
басты позицияларды иеленді. Командалық спорт түріне қарағанда жеке спорт
түрі ретінде көп қолданысқа ие болды, Windserferмен европалықтардың
көпшілігі шұғылдана бастады. Әрбір үшініш отбасында сейлборд болды
(Windserfer басында осылай аталған). Ондаған европалық өндірушілер
Windserfer-тің өз нұсқасын шығаруға кірісті, жаңа өркендеуші индустрия
пайда болды.
Американдықтар европалық өндірушілердің серфтерін қолдана бастады, бұл
тенденция бүгінгі күнге дейін сақталуда. 80-ші жж басында Виндсерфингтің
орасан кїрделі ґсу шегі басталды. Аталған спорт түрінен жарысқа үнемі
ќатысушылардыѕ саны жоғары күйінде тўраќты болды, Әлем Кубогы пайда болды,
ал Лос-Анджелес қаласындағы 1984 жылғы Олимпиялық ойындарда виндсерфинг
олимпиялық статусқа ие болды. 80-ші жж бүкіл ортасында жабдыќтау ќўтырєан
екпінде ќарќынды жетілдірілді. Бұл жылы виндсерфингпен қойылған рекорд
тіркелді. Виндсерферлер осы кезеѕнен бастап жылдамдыќты тўраќты ґсіп
жетілдірді, техника жјне жабдыќтауды жетілдіру нәтижесінде. Енді рекорд
таң қаларлық деңгейде тіркелді – 80 кмсағ. Бүгінгі күнде де виндсерфинг
барлық жастағы адамдар үшін арналған, өте кең тараған спорт түрі болып
табылады. Бүгінгі таңдағы осыншама танымалдылыққа ие виндсерфинг спорт
түрі, алғашқы кезеңде сейлбординг және бордсейлинг (желкенді бординг) деп
аталынған. Бұл желкен астында серфинг үшін арналған кішкентай таќтайда
жїріс - желкенді ќайыќқа ўќсас - мұнда гикті ќолмен ўстау керек,
ал топса кґмегі жанында діѕгек палубаєа бекінеді, жјне ќозєалыс баєытын
баќылау рульмен емес, ылдимен немесе желкен бўрылуымен жїзеге асады.
Бұл спорт түрі ұзақ жылдар бойы даму эволюциясынан
өтті. Ертедегі полинезиялыќтар таќтайда жїзуді бірінші болып ойлап тапты
деп есептелінеді, жјне наќ олар Гавайлыќ аралдарєа серфингіні јкелді.
Гавай аралдары. Жанартаулардыѕ жјне мўхиттың кїтпеген апаттарының
патшалығы. Наќ осында дәл есте жоќ уаќыттарда толќындармен сырєанау ґнері
пайда болды. Серфинг тарихы бір жүзжылдықты қамтымайды...
Бірінші аќ адам, таѕќаларлыќ аралдарєа келген британдыќ теѕіз
саяхатшысы Джеймс Кук болды. Ол өз күнделігінде былай жазып кеткен екен:
Бұл жерде жергілікті тұрғындар шұғылданатын спорттық ойындардың сан
жетпестігі. Мысалы холуаны қарастырайық. Бұл спорт түрі таудан жеѕіл
шанамен сырєанауды еске тїсіреді.
Бұл тайпалар тақтайға аса жоғары күтіммен қараған. Онымен сырғанап
болғаннан кейін, тақтайды мұқият кептірген және оны арнайы қапшыққа салып
көзінің қарашығындай сақтаған. Бұл тақтайларды жасау процесі діни
дәстүрлерге тікелей баыланысты болған екен.
Гавай аралдары – таңғажайып орын. Аталған жаздық спорт түрлерінен
басқа бұл жерлерде, сонымен қатар шыңдарында қар үнемі жататын Мауна-Кеа
таулары бөктерінде қысқы спорт түрлерімен де айналысқан. Гавайдағы серфиг
нжай спорт түрі емес, бұл аралдық өмірдің мәні болып табылады.
Енді Кеңестер Одағындағы виндсерфингтің даму тарихын қарастырайық.
Аталған спорт түрі одақта 1974 жылы пайда болды. Желкенді қайықтың
секциялары Минскіде, Мәскеуде, Лнинградта және Тбилисиде бой көтере
бастады. 1975 жылы аталған спорт түрінен алғашқы жарыстар өткізілді.
Федосияда "Мустанг" атты жаңа тақталар өндіріле бастады.
Кайтинг. Мәскеуде экстримді насихаттаушылардың тағы бір одағы пайда
болды. Оның мағынасы Жыланның басы (ағылшын тілінен аударғанда – ұшатын
жыландар деген мағынаны білдіреді). Бұл спорт түрінің отаны Қытай болып
табылады.
Кайтинг – бүгінгі таңдағы экстрималды белсенділіктің ерекше түрі болып
табылады. Бір жағынан бұл жаңа спорт түрі болып саналса, ал екінші жағынан
кайтинг сирек ќасиетке ие болады - пайда болған спорттыќ тјртіптермен жјне
ойыншыќпен ґте жаќсы үйлестігі бар.
Бұл спорт түрлерінің көптеген түрлері кездеседі:
Кайттрэкинг - жыланныѕ артында сїйретілу
Флайсерфинг - јуедегі сырєанау
Бодисерфинг - судағы спортсменнің сүйретілуі
Мунвокинг - жыланның көмегімен биікке секіру
Бодидраггинг - құмда өкшемен сырғанау
Кайтсерфинг - теңіз толқынында сырғанау.
Вэйк-борд. Серфингтің, сноубордтың және су шаңғысының өзіне тән
комбинациялары. Бұл спорттың жаңа түрі болып табылады. Бұл спорттың
мағанасы – толқындағы тақта дегенді білдіреді. Бұл спорт түріне аяқты
бекіткіштен басқа, қуатты катер қажет. Мотордың жанындағы азыќты бґлімге
300 литр суы бар арнайы балласті - ќап ќояды. Кеменің тґмендетілген
ылғалдылықтағы жылдамдыќта оның артында ерекше жоєары толќынды жасайды.
Бұл барлыќ секірулерге арналєан трамплин рөлін ойнайды.
Вэйк-борд алғашқы рет 80-ші жылдардың басында американдық Эрик
Перезбен жасалынған болатын. Бұл идея 90-шы жылдарда Америка Құрама
Штаттарында біртіндеп дамытыла бастады. Джимми Редмен Вэйк-бордтың Әлемдік
Бірлестігін құрды.
Дайвинг. Diving – ағылшын тілінен аударғанда су астында жүзу деген
мағынаны білдіреді.
Бұл спорт түрі қазіргі таңдағы су астында жүзушілер арасында өте кең
танымалдылыққа ие. Дайвингті көңіл көтерудің және спорттың түрі ретінде ары
қарай дамытқан Жак-Ив Кусто болатын.
2.2 Қауіпсіздікті қамтамасыз ету
Кез келген турларды ұйымдастыру барысында анықталған проблемалар пайда
болуы мүмкін. Экстрим-турларды ұйымдастырудың өз ерекшеліктері бар. Мынау
еѕ алдымен туристердіѕ ќауіпсіздігі туралы сўраќ, демалыс орынына
шыєудағы турды алдын ала талќылауы (туристік фирмалардың ўйымдастырулары
үшін ќосымша шыєындар қалыптастырады).
Турды және туристік қызметтерді жобалаудың барысында мүмкін болатын
тәуекелдер мен олардың пайда болу көздерін мұқият зерттеу керек. Адам өмірі
үшін деѕгейде ќауіпті мїмкіншілік жјне тап осы ќайнар кґздердің
ыќтималдығын зерттеу қажет, әсер ететін адамныѕ ќауіп-ќатер ќайнарларыныѕ
јсеріне жјне, аќырєы жиыныда, мїліктіѕ сақтығы ќорєанышымен жјне турист
ґмірлері жјне оныѕ ґлшемдердіѕ кешенін ескеру керек.
Ең басты факторлар болып мыналар саналады: берілген туризмнің ерекше
түріне тән қоршаған ортаның әсері және тәкекелдің ерекше факторлары,
жарақаттылық. Әртүлі жағымсыз факторлардың әсерлерінің және салдарларының
ауыртпалықтарының ықтималдылықтары да әртүрлі болып табылады.
Туристердің жарақат алуы тәуекелдері әр түрлі жағдайларда пайда болуы
мүмкін. Алайда, дененің заттарын және механизмдерін ауыстыру барысында,
таудағы апаттар барысында (тастардың ағылуы, қар көшкіні және т.б.),
жағымсыз эргономикалыќ сипаттағы спорттық инвентарьларды ауыстыру
барысында, зақым келтіретін киімдер, аяқ киімдер, құрал-жабдықтар, сонымен
қатар көптеген табиғат құбылыстары кезінде жағдайлардың үлкен ықтималдығы
пайда болады.
Жарақат қауіптілігін болдыртпау мақсатында қолданылады: қорғау
құралдары, туристік жолдар мен бағыттардың қоршаулары, қозғалмалы
механизмдердің, заттардың (арқан жолдар, көтергіштер, тау шаңғы трассалары
және т.б.) қорғаныс құралдары, жеке қорғаныс құралдары (сақтандыру жіптері,
мұз жарғыштар, арнайы аяқ киім және т.б. ), туристерді келе жатқан қаіуп-
қатерлер туралы ақпараттармен және өзін алып жүру ережелерімен
құлақтандыратын спорттық инвентарь мен құрал-жабдықтарға деген арнайы
эргономикалық талаптардың сақталынуы.
Қоршаған ортаның әсер ету факторлары - ауа температурасының жоєарылығы
немесе тґменділігі, дымќылдыќ жјне јуедегі ауа қозғалысы, жауын-шашын,
барометрілік ќысымның ауытқулары.
Турды ұйымдастыру барысында жылдың жағымды мезгілін таңдауды есепке
алған жөн, сонымен қатар туристік шараларды өткізудің белгілі-бір күнін,
туристік бағыттың орынды трассасын, ауа-райы шарттарын есепке алу керек,
апат кезінде қорғанатын баспананың және құрылғылардың болуы, туристерді
тиісті жабдыќтаумен ќамтамасыз ету, дара ќорєаныш ќўралдары, ќауіп-
ќатерлер жјне ќўтќару ґлшемдері туралы мїмкіндерді туристерді тиісті жјне
дер кезінде хабарлау.
Тур баєдарламасы јрќашан туристердің физикалыќ кїй-жаєдайын ескеру
қажет жјне мўќият дайындалуы тиісті, артық кернеулі болмауы керек,
туристерге жергілікті шарттарєа бейімделуге ќажетті уаќыт жјне демалысты
беру керек. Тур жобалауы жанында ўйымдастырушы фирма ойда болмаєан
жаєдайлардыѕ ќўтылуына жылжу мїмкін сапар желісін істеуге алдын ала тиісті,
јсіресе ќауіптілердіѕ жанында. Бұл ќосымша ќаражаттыќ шыєындарды талап
етеді, бұл мїмкін, ўсынылып отырєан туристік ќызметтерге аќырєы баєаны
анықтайды.
Туристік саяхаттау тәуекелдерінің көптеген факторлары типке
келтірілген, және мұндай жағдайлардан туристерді сақтандырылуды ұсынады.
Сақтандыру жағдайында оларға көмектер көрсетіледі және ойда болмаған
шығындарды толықтай немесе жартылай жабуға септігін тигізеді.
Өркениеті дамыған елдерде тұрғындар барлық жағдайлардан сақтандырылады
деп айтуымызға болады. Саяхатшылар тәуекелдерінің 14-16 түрлері және осыған
сәйкес сақтандырудың түрлері кездеседі.
3 Туризмнің экстрималды түрлерінің даму проблемалары мен перспективалары
3.1 Қазақстан Республикасындағы экстрималды туризмнің дамуының
мүмкіншіліктері
Қазақстандағы туризмнің дамуының мүмкіндіктері өте жоғары. Әр түрлі
туризм түрлеріне тартымды табиєи шарттардыѕ кеѕ спектірі, жјне туризм
жаѕа техникалыќ мїмкіншіліктерініѕ пайда болуы – Қазақстандағы туризмнің
дамуының алғы-шарттары болып табылады.
Қазақстан территориясы сан алуан және өте кең: Каспий теңізінің
маңында орналасқан Қарақия ойпаты теңіз деңгейінен 132 метр төмендікте
жатса, ал Қазақстанның оңтүстік шығысында тау шыңдары 6000 метр биіктікке
көтеріліп тұр. Елдің ландшафтісі де сан алуан болып табылады. Қазақстанда
барлық климаттық зоналарды байқауға болады, субтропикалық және арктикалық
зоналардан басқасын. Елдің оңтүстігі, оңтүстік батысынан және шығысынан
жарќыраєан мјѕгі ќарларымен мен-мұндалаған Тянь-Шань, Тарбағатай және Алтай
тауларының күңгірт - жасыл жјне кґгілдір ґрнектері оны кґмкереді. Батысында
Каспий теңізі шалқып жатыр – Қазақстан бекірелерініѕ қоймасы жјне
мўнайының туєан жерлері. Елдің көп бөлігін далалар алып жатыр, Қарақұмның
құмды массивтері мен өте үлкен Қызылқұм шөлі де орналасқан. Сары-Арқа
даласында Балхаш ерекше көлі орналасқан, оның шығыс бөлігі тұщщы болса, ал
батыс бөлігінің суы тұзды болып табылады. Солтүстігінде шамамен 80 тамаша
көлдер орналасқан, олар Көкшетаудың қарағай ну орманымен алмасып отырады.
Солтүстігінде Батыс Сібір ойпатына дейін, оңтүстігінде Балхаш-Алакөл
ойпатына дейін, шығысында Алтай, Сауыр, Тарбагатай тауларына дейін,
батысында Торғай даласына дейін созылып жатқан өлкені қазақ халқы Сары Арқа
деп атайды. Бұл Еуразаия құрлығының дәл орталығында орналасқан, 2 мың кв.
км жерді алып жатқан шексіз де, кең байтақ қазақ даласы. Сары Арқа
даласында Балхаш көлі шалқып жатыр - әлемдегі ең ірі көлдердің бірі
(шамамен 18 мың кв. км). Ертеректе оны қазақтар Ақ теңіз деп атаған.
Бірегей және әсем Балхаш көлінің, жартылау ащщы, жартылай тұщщы көлдің
жағалауында, климаты керемет жерде космонавттардың реабилитациялық
орталығы орналасқан.
Орталық Қазақстанда кейбір археологиялық және этнографиялық
құндылықтар сақталынған. Еуразия көшпенділерінің тарихында Ұлытау ерекше
орын алады. Бұл табиғи орында қазақтың үш жүзі бір мемлекетке біріккендігі
жарияланды. Ашық аспан астындағы табиғи мұражайда көптеген мазарлар,
кесенелер, үңгірлер орын тепкен. Олар ескілікті жақсы көрушілерді ғана
емес, сонымен қатар қызық оқиға іздеуші адамдарды да қызықтырады. Бұл өлке
көлдерге, бұлақтарға, өзендерге бай. Сондай-ақ қола мен ерте темір
ғасырларының ескерткіштерін, сонымен қатар тұрақтарын Қарғалы оазисінен де
кездестіруге болады. Жердің бұл түкпірі жартылай бұзылған гранитті тау
жыныстары және қарағай ормандарымен қоршалған, теңіз деңгейінен 1200 м
орналасқан көлдерге бай өлке.
Баян Ауыл ұлттық паркінде тасқа қашап салынған суреттер, тас мүсіндер,
таза және күн нұрымен жалтыраған көлдер мен жартастарға өрмелеген
қарағайлар көптеп кездеседі. Тағы бір інжу-маржан – Қорғалжын қорығы
(Астана қ. 110 км қашықтықта), мұнда қызғылт фламинголардың әлемдегі ең
солтүстікте орналасқан мекендері бар. Қорықтың бетегелі даласында
өсімдіктердің шамамен 300 түрі кездеседі. Теңіз-Қорғалжын су айдыны – көне
теңіздің қалдығы. Олардың ауданы біршама үлкен: Қорғалжын көлі – 330 кв.
км, Теңіз көлі – 1500 кв. км.
Көкшетау ұлттық табиғи паркі өзінің сан жетпес курорттарымен,
шипажайларымен және емдік балшықпен, миниралды суларымен, қымызымен
танымалдылыққа ие. Көкшетаудың қарағайлы орманды ойпатында 80-нен астам
көлдер орын тепкен. Ең тереңі - Щучье (18 м), ол Жеке батыр жотасының
шығыс жағы етегінде орналасқан. Бұл көл балықшылардың кәсібі үшін бай
болып табылады, көлде саны өте көп шортандар, шабақтар, алабұғалар,
сазандар, көксеркелер, тұқылар мекендейді. Көкшетау тауларының жартасты
баурайлары арасынан Оқжетпес тауы менмұңдалайды, оның шыңы жатқан пілге
ұқсайды. Осының етегінен Көгілдір шығанақтың суынан 18 м биіктікке
Жұмбақтас жартасы бой көтереді. Бурабай және Үлкен Чебачье арасындағы
мойнақ Көкшетау, Бурабай, Жеке батыр тауларына керемет көріністер береді.
Біздің еліміздің ешқандай өлкелері осыншама алуан түрлі аңыздарға бай емес
шығар. Өсімдіктердің молдығы жануарлар әлемінің алуан түрлілігі мен
байлығына септігін тигізері анық. Шомылу уақыты әдетте шілде айынан
басталады. Қызықты табиғи оазис Зере – демалу үшін, қызықты оқиғалы және
экстремалды туризм үшін керемет жер.
Қарақия ойпатының аумағы – Синайдағы Өлі теңізден кейінгі әлемдегі ең
төмен орналасқан жер. Орта ғасырларда қазіргі Маңғыстау арқылы Ұлы Жібек
жолы өткен, бұл көне жолдың маңында керуен сарайлар, Сарташ, Шерқала, Кетік
қалалары сақталған. Бұл өлкелер алуан түрлі тарихи-архитектуралық
ескерткіштерге бай, олардың қатарында: Бекет ата жер асты мешіттері, Шақпақ
ата жер асты мешіті, тастан қашап салынған Есет батыр мемориалды кешені.
Бұл алуан түрлі бағыттардың дамуына қолайлы жағдайлар жасайды: экстремалды
экзотикалық Түйе керуенінен және атақты Александр үңгірлерінен бастап
тарихи орындармен автожарыстар. Каспий теңізі бірегей балық байлықтарымен,
ең бірінші өзінің бекірелерімен - ақсеркелермен, Каспий бекіресімен,
шоқырларымен атақты. Мұнда су асты аңшылығымен және балық аулаумен
шұғылдануға болады.
Шығыс Қазақстан – Орталық Азияның бірегей аумағы. Бұл жерден Ұлы Жібек
жолының солтүстік тармағы өткен, ол Оңтүстік Сібірді, Алтайды, Орталық
Азияны және Батыс Қытайды байланыстырған. Бұл өлке қармен жабылған тау
шыңдарына, таңқаларлық жартастарға, керемет бал қарағайлы ормандарға,
ғажап көлдерге, шапшаң өзендерге, шұбар шалғындық гүлдерге бай.
Міне осы керемттерімен Сібір және Алтайдың аспанмен таласқан шыңдары
– Үлкен және Кіші Берельдік мұздақтары бар Белуха шыңы (4506 м) мақтанышқа
ие.
Оңтүстігінде Тарбағатай мен Сауыр жоталары менмұңдалайды. Тау жүйелері
арасында Зайсан шұңқыры көсіліп жатыр. Марқакөл көлін әсемдігі жөнінен
әлемдегі ең терең көл Байкалмен салыстыруға болады. Биік таулы көлдер
көлемдерімен және пейзаждарымен ғана белгілі емес, сонымен қатар олар
эндемик балықтардың - үскіш пен хараустың молдылығымен танымал. Шығыс
Қазақстан таңғажайып балға, маралдар мен аюларға бай өлке. Алтай тауларының
нақ ортасында екі керемет көлдердің арасында, өзінің емдік қасиеті бар
радондық бұлақтарымен атақты Рахмановские ключи (1760 м) санаториі
орналасқан. Өлкенің жер қойнауында оны әлемге паш еткен күміс, қорғасын,
мырыш, мыс және басқа да көптеген металдар көптеп кездеседі. Белуха тауы,
көне халықтың наным-сенімдері бойынша, - бұл құдайлар елі – Шамбала. Осы
уақытта жыл сайын Николай Рерихтің ізін қуушылар киелі тауға өрмелейді.
Алакөл – Қазақстанның әсем көлдерінің бірі (Алматы қ. солтүстікке қарай 580
км қашықтықта). Берекелі суларынан басқа тұзды көл миниралды тұздарға,
күкіртті сутектті балшықтарға бай. Көлдің Құстар аралынан фламинголарды
және басқа да 40 шақты құстардың түрлерін тамашалауға болады. Адам мекен
етпейтін арал көлмен кесе-көлденең 35 км созылып жатыр. Алакөл
солтүстігінде орналасқан суы тұзды Сасықкөл көлімен байланысады.
Шексіз далалық алқап жоталармен және таулы алқаптармен кезектесіп
отырады. Бұл жер арқылы Сырдарья, Орал, Есіл, Тобыл, Ертіс, Іле және Шу
өзендері ағып өтеді. Олар бір жерлерде шалқып ақса, ал кейбір жерлерде
құмдардан әрең-әрең жыланша ағып өтеді. Қазақстан климаты күрт
континенталды. Алтай мен Тянь-Шань таулы тізбектері дымқылдықпен қамтамасыз
етіп отырады.
Қаңтар айында температура солтүстікте -20С-ден оңтүстікте –1С-ге
дейін ауытқып отырады. Қаңтар айының орташа температурасын солтүстік
Норвегиямен салыстыруға болады. Шілде айының орташа температурасы Шри-Ланка
аралындағыдай десекете болады.
Батыста Каспий теңізінен бастап оңтүстікте Тянь-Шань жоталарына дейін
және солтүстікте сібір шоқыларынан бастап шығыста Алтай тауларына дейін
созылып жатқан өлке жабайы табиғаттың кереметі болып
табылады.
Қорықтар мен ұлттық парктер туристер үшін тартымды болып отыр. Іле
Алатауының тау бөктерлерінде орналасқан Алматы аумағының өзінде бірнеше
ондаған жайлы демалыс үйлері, санаториелер, туристік базалар бар.
Алматының табиғи кешені алуан түрлі тақырыптардағы және күрделілік
категориялары бойынша саяхаттардың дамуына үлкен мүмкіндік болып тұр –
тамаша облыстар бойымен төрт сағаттық экскурсиялардан бастап Қазақстан мен
Орта Азияның кез келген нүктелеріне экспедицияларға дейін. Таулы
экспедицияларды, шөлдермен автотреккингтерді, атпен және жаяу қыдыруларды,
өзендермен рафтингтерді ұйымдастыру қарастырылып отыр. Археология,
орнитология, палеонтология, минералогия бойынша жүзеге асырылатын ғылыми
саяхаттар үлкен қызығушылықтарға ие болып отыр.
Алматы қаласының маңында шаңғы тебуге болатын жерлер өте көп, бірақ
Шымбұлақ тау шаңғы орталығын шын мәнінде тау шаңғы курорты деп атауға
болады. Кең және тегістелген беткейлер, әр түрлі дәрежедегі трассалар,
шаңғы тебуге үйренетін арнайы орталық. Өте жақсы дамыған инфраструктура:
кафелер, бар, ресторан, боулинг, тир, сауна және т. б. Бірақ, ең негізгісі
табиғаттың қайталанбас атмосферасы. Мүмкін, осы табиғатқа байланысты СССР
кезінде тау шаңғы курортының осы жерде слыуын көздеді. Көптеген тандаулы
жерден Шымбұлақта салынады деген қаулы шықты. Бұл жерде Совет Одағы кезінде
ең бірінші канат жолын салды.
Әрине, басында шаңғы тебушілерге трассаның басына жаяу немесе атпен
шығу керек болған, ал қарды өз аяқтарыменен тегістеген. Арнайы тракторлар –
ратрактар, бугельді көтергіштер сол кезде болмаған. Қазір жарты ғасыр
өткеннен кейін, Шымбұлақ танылмайтын болып өзгерді. Бұл тауларда шаңғы
тебушілермен сноубордисттер жиі кездеседі. Шымбулақта қар жамылғысы октябрь
айынан май аиына дейін жатады.
Медеудегі платинаның батыс бөлігінде, жазыққа қарай өте жақсы көрініс
ашылады, ол жерде Шымбұлақтың қонақ үйін, басқа құрылыстарды, бугельді
көтергңшті көруге болады. Алматы қаласынан Шымбұлақ тау шаңғы орталығына
өте жақсы авто жол салынған. Тағы да осы жерге Абай даңғылы мен Дщстық
көшесінің қиылысында автобустар Медеу коьки тебу орталығына дейін
жеткізеді. Ары қарай жеке татсилер шымбұлаққа дейін жеткізеді, немесе 4,5
км. Жаяу жүрүге болады.
Шымбұлақ тау шаңғы орталығында Шымбұлақ қонақ үйі қызмет етеді. Бұл
қонақ үйде қарапайым тұру орындары, Жанұя үшін арнайы номерлер, люкс және
супер люкс орындары бар. Трассаның ұзындығы 1500 м-ге желеді. Тау шаңғы
трассалары Халықаралық Тау шаңғы спортының федерациясында аттестацияланған.
(FIS) жылдам түсу трассасы мен слалом-гигинт трассасы дүние жүзінде ең
күрделі трассалардың ондығына кіреді. Берілген тау шаңғы курортына
сипаттама беріп кетсем:
• Жазықтын ұзындығы 3800 м.
• Ені 100 метрден 600 метрге дейін
• Биіктіктің өзгеруі – 903 м.
• Орташа еңіс – 12 – 28 градус
• Беткейдің максималды еңісі – 45 градус
• Шаңғы тебудің жалпы ауданы 99 акр
• Трассалар саны – 8
• Күлгін трассалар саны – (конус – Snow – сноуборд үшін)
• Ең ұзын трасса – 3620 м.
• Көтергіштер саны – 7
Алматы қаласының әкімшілігі жаңа тау шаңғы курортының жоспарын
презентациялады. Бұл жоспар 2011 жылға дейін іске асырылуы тиіс және бұл
жоспарды іске асыру үшін 1, 37 $ млрд жұмсалды. Осы саланы дамытуға Медеу
аймағында 60 гектар жер, ал Шымбұлақта 10,4 гектар жер, бөлінді. Медеудің
дәл қасында 3000 көлікке, жерасты автопаркинг салынады. Шымбұлаққа жету
үшін Гондола станциясы салынады. Гондоланың сыйымдылығы 110 адам.
Жылдамдығы 5 м. секундына. Бір сағатта 2500 адам тасымалдауға болады.
Сонымен, Медеуден Шымбұлаққа дейін 13 минутта жетуге болады. Гондолланың
жүйесі 30 млн. $ бағаланды. Оның салынуына 8 ай кетеді. Шымбулақтың өзі
көптеген өзгерістерге ұшырайды. Бұл жерде жаңа 150 орынды отель салынады.
Тағы да бизес орталық, ресторан, көптеген бутиктер, SPA және фитнес клуб
ашылады. Шымбұлақта 8тау шаңғы трассасын жасау көзделіп тұр.
Қала өкілдігі осы курортқа шетелден көптеген туристердің келуіне
үміттенеді. Шымбұлақ 2260 м. биіктікте орналасқан. Шыбұлата шаңғы тебу 40 –
жылдарда басталған. 1950 жылдан бастап бұл жерде бүкілодақтық жарыстар
басталған. 3 сағат жоғары шығып, 15 минутта сырғанап төмен түсетін. 1954 ж.
буксирлік жол жұмыс істей бастады. Осы уақытта 4 төрт этажды қонақ үй
салынды (220 орын).
Қаланың әбігерлігінен алысырақ, еңселі таулардың қоршауында Табаған
тау шаңғысына арналған курорт, спорт-ойын-сауық кешені орналасқан. Бұл -
Қазақстанда теңдесі жоқ керемет жер. Табаған Алматы облысының Талғар
ауданының аумағында, Іле Алатауы мемлекеттік ұлттық табиғи саябағының
маңайында орналасқан. Алматы қаласының шекарасынан қашықтығы – 17 км.
Аумағы – 55 гектар. Баурайдың ең жоғарғы нүктесі теңіз деңгейінен 1650 м.
биіктікте орналасқан.
Табаған кешені екі террассаға бөлінген: жоғарғы және төменгі, оларды
кең асфальт жолы қосады. Қонақтардың ыңғайлылығы үшін террассалар арасында
екі баспалдақ сап түзеген. Табағанда қызметтер ең жоғары деңгейде
көрсетіледі және олардың түрлері де көп. Кешен аумағында базарлық сатылатын
дүкендер бар, олардан сіз естелік ретінде кішкентай Табағанды сатып ала
аласыз. Бұл сарғыш түсті мақұлұқ, осы жерлердің сақтаушысы әрі курорттың
көзге көрінбейтін қожайыны. Кешеннің атауы Тобогган (ағыл. Toboggan)
сөзінен шыққан. Солтүстік Америка үндістері тайпаларының тілінде бұл сөз
ағаштан жасалған жалпақ қыстық шаңғы дегенді білдіреді. Қазіргі ағылшын
тілінде түсу, таудан сырғанау деген сөзді білдіреді. Бұл сөздің оң
энергетикасы бар. Сонымен қатар, табаған - адамдар төмен қарай арнайы
шанамен сырғанайтын науа түріндегі ұзын иілген түсу жолын білдіретін
батыстық аквапарктер мен қыстық парктердегі танымал аттракцион.
Табаған баурайы - сырғанау мен жарыс өткізу үшін таптырмай жер. Бұл
жер енді бастап келе жатқан және жатыққан тау шаңғышыларына, сондай-ақ
сноубордистерге арналған.
Баурайдың әр алуан бедері жаңадан бастап келе жатқандар үшін де,
кәсіпқойлар үшін де өте қызықты. Шаңғы трассасының ұзындығы – 37 км. Бұл
трассалардың күрделілігі әрқилы. Оларды былайша бөлуге болады:
-Көк трассалар –9км. - Қызыл трассалар – 7 км. - Қара трассалар – 6 км.
- Тегіс жермен сырғанайтын шаңғыларға арналған трассалар – 15 км. Біздің
баурайымызда игерілмеген трассалар да бар. Мұндай баурайда сырғанау үлкен
шеберлікті қажет етеді. Бұл жердің ең жақсы деген трассалары асқан
шеберлерге арналғанн. Игерілмеген жерлермен шаңғышылар да, сноубордистер де
бірдей ынтызарлықпен сырғанайды. Күн сайын баурайда лазерлік шоу
ұйымдастырылады, қуатты шам және дыбыс аппаратурасымен жабдықталған. Түңгі
сырғанаудан тіл жетпестей рахаттаныңыз. Баурайда билеп те көріңіз, өйткені
мұнда дискотека бар. Сіз өзіңіздің, балаларыңыз бен жақындарыңыздың
қауіпсіздігі үшін қам жемеңіз, өйткені Табағанның тәжірибелі нұсқаушылары
мен құтқарушылары әрқашан да дайын, ә дегеннен көмекке келеді. Табаған -
барлық отбасы мүшелерімен бірлесіп демалуға арналған керемет орын. Егер
сіздің албырт та, тентек балаларыңыз болса, онда осы отбасы жұмағын
таңдағаныңызға қапа болмайсыз. Қалауыңызға қарай осындағы барлық уақытта
балаларыңызға қарайтын күтуші де беріледі. Бөбектеріңіз жергілікті ойын-
сауықтан рахат тауып, шаңғы менен шана теуіп, бассейнде жүзіп, таза ауада
ойнағанннан рахаттанады. Мейрамханаларда сәбиіңіздің жақсы тамақтануы үшін
арнайы балаларға арналған ас мәзірі дайындалған. Біздің кәсіпқой
нұсқаушыларымыз балаларыңызды шаңғыға тұрып, сырғанауды үйретеді.
Қауіпсіздік үшін қам жемесеңіз де болады, кешенде құтқарушылар мен
дәрігерлер көмегін беруге әрқашан дайын. Табаған - ғашықтарға арналған
жұмақ орын. Мұнда барлығын ұмытып, сүйіктіңізбен бірге әсем табиғатты
тамашалап, белсенді демалуға барлық жағдай жасалған. Ал ең жақсысы жеке
қалып, қол ұстасып алма бағын аралап, айналаны жаяу шолу. Бұл жерге шағын
бал айын өткізушілер жиі келеді. Балауыз шамның сәулесімен кешкі ас ішу,
арайлап атқан таң, ұясына батқан ару күн – ғашықтарға тән романтика деп
осыны айт! Табаған - бұл тек отбасы мен ғашықтарға арналған демалыс орны
ғана емес, сондай-ақ достарыңызбен бірге жақсы демалып, көңіл көтеретін
орын. Қызықты кештер, таң атқанша билеу, төмпешіктерден жаппай сырғанау,
экстремалды жарыстар – осының бәрі де сіз үшін Табағанда ұйымдастырылады.
Спорт-ойын-сауық кешені сіздің көңіл-күйіңіздің көтеріліп, адреналиніңіздің
күшеюіне әсер етіп, көптеген ойын-сауық ойындарын сыйлайды. Табағанда тек
белсенді демалыс үшін ғана емес, жан рахаты үшін де бар жағдай жасалған.
Мұнда денсаулығыңызды жақсартып, спорттық қалпыңызды орнына келтіре аласыз.
Сауналар, моншалар, массаж кабинеттері, фитнес-клуб, спорт залы – бәрі де
рахаттанып демалуыңыз үшін. Осы таңқаларлық жерге келе салысымен, сіз
балалық шаққа қайта оралғандай боласыз. Шағын коттедждер ауылдарының
атауларына назар салыңызшы: ақ қайың, шырша, мәуе, үйеңкі, қарағайлы...
Ауада алма мен балдың, қарағайдың, орманның, салқын леп пен көктемнің жұпар
иісі аңқып тұр. Еріксіз Есениннің жолдары еске түседі. Бұл жерге бір-ақ рет
келсеңіз болғаны, тағы да келгіңіз келіп тұрады. Коттедждер түрлі сортты
табиғи ағаштардан салынған, оның адам ағзасына пайдалы әсері бар. Айтпақшы,
ауылдың атауына қарай коттедждерді жағалай ағаштар отырғызылған. Мысалы,
Қарағайлы ауылының маңында тек қарағайлар ғана бой көтерген.
Коттедждердің барлық нөмірлері әжетханамен, душпен, Алматы қаласына шығатын
телефонмен, спутник ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz