ТҰТЫНУШЫЛАРДЫ АЛДАУДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ

Жұмыс түрі: Дипломдық жұмыс
Тегін: Антиплагиат
Көлемі: 42 бет
Таңдаулыға:

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ

ОРТА АЗИЯЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТ

ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫ

ТҰТЫНУШЫЛАРДЫ АЛДАУ ҚЫЛМЫСЫН АШУ ЖӘНЕ ТЕРГЕУ ӘДІСТЕМЕСІ

Алматы - 2009

ЖОСПАРЫ

КІРІСПЕ . . . .

1 ТАРАУ. ТҰТЫНУШЫЛАРДЫ АЛДАУДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ - ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ . . .

1. 1 Тұтынушыларды алдау облысындағы қылмыстық заңнаманың даму тарихы . . .

1. 2 Тұтынушыларды алдаудың объектісі және объективті жағы…… . . . …. .

1. 3 Тұтынушыларды алдаудын субъектісі және субъективтік жағы… . . . …. .

1. 4 Тұтынушыларды алдау үшін қылмыстық-құқықтық жауаптылық түрлері

2 ТАРАУ ТҰТЫНУШЫЛАРДЫ АЛДАУДЫҢ КРИМИНАЛИСТИКАЛЫҚ СИПАТТАМАСЫ . . .

2. 1 Тұтынушыларды алдаудың криминалистикалық аспектілері . . .

2. 2 Қылмыстылықпен күрес жүргізудің негізгі бағыттары . . .

3 ТАРАУ. ТҰТЫНУШЫЛАРДЫ АЛДАУ ФАКТІЛЕРІН АШУ ЖӘНЕ ТЕРГЕУ ӘДІСТЕМЕСІ . . .

3. 1 Тұтынушыларды алдау фактілерін ашу әдістемесі . . .

3. 2 Тұтынушыларды алдауды тергеу әдістемесі . . . .

ҚОРЫТЫНДЫ . ……. . .

ҚОЛДАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕРДІҢ ТІЗІМІ……… . . . . .

КІРІСПЕ

Әр мемлекет өзінің саяси тәуелсіздігін нығайту үшін және экономикалық өркендеуін қамтамасыз ету үшін сәйкес құқық базасына ие болу керек.

Соңғы 15 жыл шамасында Қазақстан егеменді ел болып құқық нормаларын қолдану тәсілдері мен нысандарын сапалы жаңартатын, сондай-ақ мемлекеттің құқықтық саясатының бағыттарын елеулі кеңейтетін реформалар жүргізуде.

Қазіргі таңдағы еліміздегі әлеуметтік-саяси жағдай бірқатар теріс тенденциялармен сипатталады: олардың арасында қылмыстылықтың өсуі мен оның сапалық өзгерістерін анықтайтын факторлар ерекше шиеленісіп тұр. Солардың ішінде қылмыс элементтерінің криминалдық топтарға бірігуін, қылмыстылықты ұйымдастыру деңгейінің артуын, криминалдық қауымдастықтар мен коммерциялық құрылымдар арасында байланыстардың туындауын, мемлекеттік аппараттың сыбайласқан шенеуліктерімен қылмыс топтарының жетілу белгілерін ерекше атап өту қажет, бұл өз кезегінде криминалдық құрылулардың экономиканың әртүрлі салаларына, соның ішінде Қазақстан Республикасының экономика жүйесіне енуіне қолайлы жағдай жасап, мемлекеттің экономикалық қауіпсіздігі туралы мәселе тудыртады.

Тұтынушыларды алдау бүгінгі күні құқық бұзушылықтардың ең көп таралған түрі болып табылады және оның тұрақты өсу тенденциясы байқалады.

Тұтынушыларды алдау фактілерінің көп таралғандық дәрежесін еске ала отырып, жаппай және күн сайын сапалы өнімге азаматтардың құқығы тапталады деп, констатациялауға болады.

Бірақ соңғы жылдары бақылаушы және құқық қорғау органдары тұтынушыларды алдауға қарсы әрекеттерге, және де сол мәселенің ғылыми зерттелуіне назарын салуды баяулатты.

Бұл жайлы мынадай фактілер куәландырады, статистикалық есептіліктерден тұтынушылардың алдау фактілерінің анықталуы туралы сандары болуы тиіс жолды алып тастау; криминалистік оқулықтарда және басқа да криминалистік әдебиеттерде детерминант халі және тұтынушыларды алдаудың алдын-алу туралы анализдің болмауы.

Жоғарыда айтылған, осы мәселенің қазіргі қазақстандық кәсіпкерлік практикасында өте қажет екенін тағы да куәландырады.

Тұтынушылар құқықтарының жан - жақты қорғалуы туралы қамқорлыққа мемлекет ерекше мағынаны береді . тұтынушылардың құқығын қорғалуын қамаамассыз етпей нарықыты өркениетті жұмыс жасауы, нарықтық қатынастардың дамуы, халықтың сапалы өмір сүру және берекелік деңгейін көтеру мақасатына жету мүмкін емес.

Тұтынушылардың құқықтарын әсерлі қорғау шын мәнінде нәтижелі бақылау жасауын болжайды және тұтынушылардың құқықтарының бұзуының жауаптылықты құруды талап етеді. Бұл құқықты тәртіпті және тұтынушылардың назарларына қарама - қарсы құқықты істердің алдын-алуды, жандандыруды жасау болып табылады .

Осының бәрі тұтынушыларды алдауымен күрес мағынасын анықтайды, халық қажеттіліктерінің қанағаттандыруына жағымсыз ықпалын жасау ғана емес, сонымен қатар нарықытық экономиканың беделін түсіреді.

Тұтынушыларды алдау маңызды қоғамдық қауіп-қатерін байқайсыз және мына қылмыс салыстырмалы көп таралғандығына қарамастан, онымен күрес жеткіліксіз жүргізіліп жатыр. Сонымен қатар заңгерлік әдебиетіне тұтынушылардың алдаудың алдын-алу және методология сұрақтары жаңа экономикалық жағдайға ескертулері реттейтін арнайы жұмыстар аз. Көбінесе тұтынушыларды алдау тергеу методологиясы криминалистика оқулығында және басқа арнайы әдебиеттерде жоқ деуге болады.

Дипломдық жұмыс мақсаты тұтынушыларды алдау қылмыстық - заңға сүйінген және криминалистік мінездемесін зерттеу үшін, сонымен қатар тап осы қылмыстардың тексеру әдістемесі.

Көрсетілген мақсатқа жету үшін келесі негізгі мақсаттар қойылған болатын:

- қазақстандық заң шығару пікіріне сәйкес тұтынушылар құқықтарның бастамасын ашу және оларды қорғалуын қамтамасыз ету;

- тұтынушыларды алдаудың объектісін табудағы құқықтық бастамасын зерттеу;

- тұтынушыларды алдаудың объективті жағын қарап шығу,

- тұтынушыларды алдау субъектісі ұғымын анықтау ;

- тұтынушыларды алдаудың субъективті жағын талдау ;

- тұтынушыларды алдау күй-жағдайын зерттеу және динамигін, латенттілікті есепке ала отырып зерттеу, сонымен қатар тап осы қылмыс субъектілерінің әлеуметтік - демографиялық мінездемелерін қарастыру ;

- қазіргі кездегі тұтынушыларды алдауды ашу және тергеу әдістемесін талқылау;

- тұтынушыларды алдауды ескерту күй-жағдайын бағалау және осы жұмыстың жақсаруына шаралар ұсынысу;

- тұтынушыларды алдауды тергеудің әдістемесін толық жетілдіруінің негізді ғылыми бекітілген кеңестерін жасау .

Зерттеу пәні болып тұтынушыларды алдауды тергеудің методологиялық сұрақтарды алға шығады .

Зерттеу объектісі болып:

- тұтынушыларды алдауыдың жауаптылық ескеретін, қылмыстық - құқықтық нормалары;

- тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы заңнама;

- тұтынушылардың құқықтарын қорғауды қарастыратын азаматтық - құқықтық, әкімшілік - құқықтық заңнамалар;

- тұтынушыларды алдауы туралы сот - тергеушілік және әкімшілікті тәжірибе істері;

- тұтынушыларды алдау туралы қылмыстықтық статистикалар және криминалистік зерттеулер мәліметтері;

- зерттейтін сұрақтар туралы ғылыми жариялаулар.

Зерттеудің методологиялық негізі болып әлеуметтік құбылыстарды танудың жалпы ғылыми әдістері қызмет етті, сонымен қатар жеке ғылыми әдістердің қатары:

- тарихи - заңгерлік;

- салыстырмалы - құқықтық;

- формальды - логикалық;

- әлеуметтік және статистикалық;

Зерттеудің теориялық негізі болып ғалымдардың қылмыстық құқық, криминология, мемлекет және құқық теориясы, конституциялық құқық, қылмыстық процесс және криминаластика облысындағы еңбектері келді.

1 ТАРАУ. ТҰТЫНУШЫЛАРДЫ АЛДАУДЫҢ ҚЫЛМЫСТЫҚ ҚҰҚЫҚТЫҚ СИПАТТАМАСЫ.

1. 1 Тұтынушыларды алдау облысындағы қылмыстық заңнаманың даму тарихы

Революцияға дейінгі заң шығаруда сатып алушыларды және басқа тұтынушыларды алдау алаяқтықтың түрі сияқты анықтап, алаяқықтыққа арналған қылмыстық жауаптылықтың (бөлімдерінде) қаралды.

1917 жылға дейін қолданыста болған, революцияға дейінгі қылмыстық заң шығаруда, біріншіден сатып алушыларды алдау, алаяқтықтың түрі сияқты анықтап қаралды, екіншіден ұрлап кетудің түрі сияқты, үшіншіден бөлек баппен, яғни барлық сатып алушылардың алдау оқиғалары үшін емес, ал тек қана егер 300 сом жоғарыдан емес мөлшерде іске асырылса, арнайы нормамен жауаптылық ескерілді

1864 жылғы бейбітшілік соттармен салынатын жазалар туралы Жарғыда, арнайы бөлім «Бөтен мүлікті алу, алдаулар және алаяқтық туралы» деп аталды, онда 173-бап кем өлшегендік және оған сатылу жанында артынан өлшеу және сауда ісі немесе тауар айырбасына немесе басқа заттарды, тауарлырдың сапасы және саны, ақша төлеу кезінде, ақшаларды ауыстыруда сияқты аладауларда егер ұрланның бағасы 300 сом шамадан аспайтын жауаптылыққа арналған болатын,

300 сомнан асатын мөлшерде сатып алушыларды алдау, алаяқтық туралы жалпы нормалармен қаралды және содықтын қаталдау жазаланды . Демек, төртіншіден, сатып алушыларды 300 сомға дейін алдау алаяқтықтың пұрсатты түрі болып келді, бірақ өзіне тән квалификациялық және жұмсартатын жағдайлары болатын.

Бейбітшілік судьялармен салынатын жазалар туралы Жарғының, 175 бабында алты айына дейін жазаны ауырлататын тұтынушыларды алдаудың жағдайларына:

- іске асыруын алдын ала ескеру, ертерек ұрлық немесе алаяқтық үшін сотталған бетпен;

- бірнеше беттің келісіммен; егер ол ерекше даярлықтармен жасалған;

- егер айыпты өз атағын немесе орынын пайдаланып, немесе өзіне ерекше сенімділікті алдаумен сендірсе;

- бұл жағынан алғанда жас, қартайған, соқыр немесе керең-мылқаудың; кездесетін ырымшыл ырымдарды қолдануымен;

- егер айыпты өзін қайсыбіреудің сенімдінісі немесе діни қызметкердің ретінде берсе, немесе жалған атын өзіне иеленсе.

Сатып алушыларды алдаудың жұмсартатын жағдайларына заңмен көрсетілгендер аталды:

а) ұрланғанды ерікті қайтару;

б) сатып алушыны алдау мұқтаждықпен және өмір сүруге ешқандай мүмкіндік болмауымен;

в) егер сатып алушыны алдау 50 тиындық шамадан аспаса.

Сатып алушыларды алдау алаяқтықтан бөлінбейтінін бейбітшілік соттармен салынатын жазалар туралы Жарғының 174-бабына сәйкес, сатып алушыларды алдауға басқа алдамшылық әрекеттің жазаларымен теңесуі растайды.

1903 жылы толық көлемде күшіне енбеген Қылмыстық жинақта, тұтынушыларды алдау бұрынғыша алаяқтықтың көрінуі сияқты анықтап қаралды. Осы кодексте алаяқтыққа 33 тарау арналған, оның құрамында сегіз бап болды (591-598 баптар) . Қылмыстық жинақтың 591-бабының 1 бөлімшесіне сәйкес алаяқтық былай анықтап қаралды :

А) иелену мақсатымен бөтен қозғалатын мүлікті ұрлап кетуі;

Б) иелену мақсатымен бөтен қозғалатын мүлікін алдау жолымен, сауда іс - сатылу жанында кем өлшеумен немесе заттардың басқа сандық, сапасында алдаумен ұрлап кетуі;

В) талап алдау арқылы, өзіне немесе басқаға мүліктік пайда келтіру мақсатпен, құқық көнуіне мүлікпен немесе басқа пайдасыз келісімге апарып салу.

Осыған қарамастан, революцияға дейінгі заң шығарушы, айқын дәрежеде сатып алушыларды алдау ерекшілігін мақұлдады, оның суреттеуін бөлек нормаға белгілеп немесе осы әрекетті алаяқтық тың жалпы құрамына кірістірген.

Екінші параграфта белгіленгендей, сатып алушыларды алдау қылмыстары кеңестік қылмыстық заң шығарудың құрамында дербес сияқты жоқ болды. 1922 жылы бірінші кеңестік қылмыстық кодекс қабылданғанда сатып алушылардың алдауының артынан қылмыстық жауаптылық туралы арнайы норма болмады1.

Сонымен қатар 1926 жылы РСФСР қылмыстық кодекстің алғашқы түрінде сауда реттеуші ережелердің бұзуының артынан жауаптылық алдын ала ескерілді. Ғалымдармен ол шаруашылық қылмыстарға жатқызылғанымен, лайықты норма озбырлық объектісінен аралап шыға «шаруашылық қылмыстар» туралы 5 тарауға емес, (105 бап) 2 тарауда басқару тәртібіне қарсы басқа қылмыстарға орналастырылған болатын.

30 жж бұқаралық саяси жазалаулар сияқты, социалистік меншікке және шаруашылық етудің кеңестік жүйелеріне қарсы қылмысқа арналған қылмыстық жауаптылық дәл осылай қатандықты күшейтуі орынды болды. 7 тамыз 1932 жылы «социалистік меншік күзеті туралы» және 25 маусым 1934 ж «тұтынушыларды ұрлауға арналған жауаптылық туралы» заңда қылмысты саясаттандырып, оны кеңестік мемлекетті алдау түсіндіріп және 10 жылға бостандық айыруы түрінде жаза орнатты. Бұл санкция жәй алаяқтықтан едәуір көбірек ( бес рет көп ) болды.

Сәйкестікте мына заңмен РСФСР ҚК және басқа одақтық республикаларды нормалармен қосылған болатын (РСФСР ҚК 128 бап) сатып алушылардың алдауының артынан жауаптылық, шаруашылық қылмыстар туралы тарауға орналастырылған болатын. Оны қабылдау заңгерлік оймен дайындалмаған болатын . Оның қабылдануы ЦК ВКП (б) саяси шешімімен ескертілінген болатын, бірақ мына қылмыс субъектілері болып барлығынан жиірек әйелдер - сатушылар келді .

Тұтынушыларды алдаудың квалификациялық баға беретін құрамы болмад, осы да осы заң жетіспеушілігінен болды .

1960 жылы РСФСР Қылмыстық кодексінің сатып алушылардың алдауының артынан жауаптылықты өкпек жұмсартып, 156 баптың «шаруашылық қылмыстың» тарауында орнатып жаза мезгілге бостандық айыруы түрінде 2 жыл немесе мезгілге түзейтін жұмыстардың 1 жыл, немесе саудалы кәсіпорындарында немесе қоғамдық қоректену кәсіпорындарда лауазымдар орынға ие болу құқық айырулары.

1960 жылы РСФСР Қылмыстық кодексінің 1926 жылғы Қылмыстық кодексімен айырмашылығы сатып алушыларды алдау қарапайыммен қатар және мамандыққа баға беретін құрамы болды. Ауырлатанын жағдайларға сатып алушылардың алдауын, беттердің тобымен алдын ала келісімімен, ірі мөлшерлерде немесе ертеректе осы қылмыстар үшін сотталған беттермен жасалуын атады2.

Сатып алушылардың алдау ірі мөлшерін заң анықтамады, құқыққолданушының қарауына қалдырды. Сатып алушылардың алдауы мамандыққа баға беретін 2 жылдан 7 жыл мезгілге бостандық айыруымен мүлік конфискациясымен немесе сондайсыз, саудаларды кәсіпорындарда немесе қоғамдық қоректену кәсіпорындарында айқын лауазымдар орынға ие болу құқық айыруымен жазаланды.

1982 жылғы 3 желтоқсан РСФСР жоғарғы кеңесі төралқасы қаулысымен сатып алушылардың алдау санкциясына құрамы және тапсырыс берушілерді өзгертулер салынған болатын . Бостандық айыруы түрінде қарапайым алдаудың артынан жазалар шығарып тасталған болатын, ал түзейтін жұмыстар 2 жылға үлкейтілді, айып пұл салынып, халық тұрмыс қызмет етуінің және коммуналдық шаруашылықтың, сауда кәсіпорындарда немесе қоғамдық қоректену кәсіпорындарында лауазымдар орынға ие болу құқық айырулары енгізілген және мезгіл көрсетілген.

Батыстағы мемлекеттердің замандас нормалардың қарауы, сонымен қатар бұрынғы кеңестік республикалардың және шығыс Европасы елдерінің заң шығарулары, батыста тұтынушыларды алдау алаяқтық құрамдарының рамкаларында дәстүрлі қаралуын айқындауға рұқсат етті.

Сондықтан тұтынушыларды алдау туралы бөлек көрінулері үшін жауаптылық нормалардың жоқ болуы, оның алаяқтық туралы нормалармен іске асады .

Тұтынушыларды алдауы туралы қылмыстардың арнайы нормалары батыстағы елдердің кодекстерінде, бөлек шығарулардың ар жағында, жоқ . Олар, әдетте, арнайы заңдарда болады және тұтынушыларды алдаудың әртүрлі көрінулері үшін жауаптылықты алдын ала ескереді, бірақ оның барлық түрлерін қамтымайды.

Бұрынғы кеңестік одақ елдері жаңа қылмыстық кодекстерде арнайы нормаға тұтынушылардың алдауының артынан жауаптылықты сақтайды .

ҚР тұтынушылардың құқықтарын қорғау қатынастарын реттеушісі болып негізгі нормативті актісі ретінде « тұтынушылардың құқықтарының қорғанышы туралы » 5 маусым 1991 ж ҚазССР заңы келеді ( онан әрі - заң) 26 маусым 1992 жылы тап осы заң салынған өзгертулермен және қосымшалармен жұмыс істейді.

Заң тұтынушылар арасында және кәсіпкерлермен (сатушылармен) тауарлардың сатылуының, жұмыстардың жүзеге асыруының, қызметтердің көрсетуі жөнінде, яғни, азаматтардың көп санды тұрмыс қажеттіліктерінің қанағаттандыру облысында туатын қатынастарды жөнге салады. Заң тұтынушылар - заңды тұлғаларға және тұтынушылар - азаматтарға таралмайды, егер олар тауар, жұмысты, қызметті қолдануға, ие болады, жеке тұрмыс мұқтаждықтардың атынан емес тапсырыс берсе, ал басқа мақсаттардың атынан, мысалы, кәсіпкерлік қызмет жүзеге асыруына арналса. Заңгерлік беттердің заң әрекеттері, заң шығарушы тұтынушыға арналған қорғаныш жоғары кепілдіктерінің құру қажеттілігін астын сызып қойды сферадан алып шығады.

Сонымен қатарға дарамен тұтынушылардың құқықтарының қорғанышымен заң ескерді және мүмкіншілік олардың ұжым қорғаныштың, құқық тұтыну заң шығару бұзуы кесіп тастау мемлекеттік органдарға пайдалануына беріп және бұзушыға айып пұл санкциялар салу3.

Тұтынушылардың назарларының қорғаныш маңызды кепілдігімен тұтынушылардың қоғамдық біріктірулерінің ар жағында кең құқықтардың заңында бекіту болды, не мемлекетте тұтыну саясатшыда құруда нақты қатысу оларға рұқсат етті.

1. 2 Тұтынушыларды алдаудың объектісі және объективті жағы

Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексінің 223-бабында көзделгендей, яғни тұтынушыларды алдау бұл меншік нысанына қарамастан, тауарлар сататын немесе халыққа қызмет көрсететін дүкендерде немесе басқа кәсіпорындарда не сауда (қызмет көрсету) саласында кәсіпкерлер ретінде тіркелген азаматтардың кем өлшеуі, кем тартуы, кем санауы, тауардың (қызмет көрсетуідің) тұтынушылық қасиеттері немесе сапасына қатысты шатастыруы немесе тұтынушыларды өзгедей алдау болып табылады.

Егер бұлар әрекеттер елеулі мөлшерде жасалған болса-

жүзден екі жүз айлық есептік көрсеткішке дейінгі мөлшерде немесе сотталған адамның екі айға дейінгі кезеңдегі жалақысы немесе өзге де табысы мөлшерінде айыппұл салуға, не жүз сексен сағаттан екі жүз қырық сағатқа дейінгі мерзімге қоғамдық жұмысқа тартуға, не бір жылдан екі жылға дейінгі мерзімге түзеу жұмыстарына, не алты айға дейінгі мерзімге қамауға алынады.

Дәл сол әрекеттерді :

А) тұтынушыларды алдағаны үшін бұрын сотталған адам ;

Б) адамдар тобының алдын ала сөз байласуы бойынша немесе ұйымдасқан топ;

В) ірі мөлшерде жасаса -

үш жылға дейінгі мерзімге белгілі бір лауазымдарды атқару немесе белгілі бір қызметпен айналысу құқығынан айыра отырып, екі жылға дейінгі мерзімге бас бостандығынан айыруға жазаланады.

Тұтынушыларға айлық есептік көрсеткіштің үштен бір бөлігінен асатын сомада зиян келтірген алдау елеулі мөлшер деп танылады, кемінде үш айлық есептік көрсеткіш сомасындағы алдау ірі мөлшер деп танылады4.

Қазақстан Республикасының 1991 жылғы 5 маусымдағы «Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы» Заңы тұтынушылар құқықтарын қорғаудың зандық, экономикалық және әлеуметтік негіздерін, сондай-ақ кепілдікті нығайтқан.

Қылмыс санаттары негізіне әр түрлі критерийлер жатқызылуы мүмін. Қылмыс обьктісі ҚР - ның Қылмыстық кодекстің Ерекше бөлімінің қылмыс обьектілеріне қатысты, қылмыстың қоғамға қатысты қауіптілігі мен бір немесе сол обьектінің тегіне байланысты, маңыздылығына қарай (жеке адамға қарсы қылмыстар, отбасына және кәмелетке толмаған қылмыстарға қарсы қылмыстаржәне т. б. ) топталған.

Қылмыстық кодексінің 223 - бабында көзделген қылмыстың объектісі - тауарлар сату және халыққа қызмет көрсету саласындағы қоғамдық қатынастар болып танылады.

Қосымша объект болып - тұтынушылар мүддесі танылады. «Тұтынушылардың құқықтарын қорғау туралы» Заңының 2-бабына сәйкес, тұтынушы дегеніміз - «жеке тұтыну немесе жеке шаруашылықта пайдалану мақсатында тауар сатып алушы және жұмыстар мен қызмет пайдаланушы азамат5.

Тұтынушыларды алдау екі объектіге қол сұғады: бөтен меншікке және тауарлардың сату сферасындағы адам құқықтары және халыққа қызмет көрсетуге. Тауарлардың сату сферасындағы құқықтарды және халыққа қызмет көрсетуді заң шығарушы бірінші орынға қояды, бұл орайда заң шығарушы тұтынушыларды алдау қылмысын экономика саласында жасалатын қылмыстар қатарына қосады.

Сондықтан бұл салада жасалатын қылмыстардың басты объектісі ретінде қоғамдық қатынастар, ал қосымша объектісі ретінде менік болып саналады.

Қылмыстың объективтік жағының қылмысты саралауда тәжіребиелік маңызы зор. Себебі қылмыстың объективтік жағы қылмыстың объектісімен қатар жасалған қылмыстың қоғамға қауіптілігінің сипатын анықтайды. Яғни қылмыскердің кінәсінің мөлшерін анықтайды.

Қылмыстың объективтік жағы кем өлшеу, кем тарту, артық санау, тауардың (қызмет көрсетудің) тұтынушылық қасиеттеріне немесе сапасына қатысты шатастыру немесе тұтынушыны өзгедей алдау түріндегі белсенді әрекетпен сипатталады. Алдау нысандары мен тәсілдері әр қилы, сондықтан да заң шығарушы ең маңыздыларына тоқталған.

Қылмыстық жауапқа тарту үшін заңда көрсетілген әрекеттердің біреуін жасау жеткілікті.

Талданып жатқан қылмыстын объективтік жағы жәбірленушінің, яғни тұтынушыны материалдық зиянға ұшырады.

Кем өлшеу немесе кем тарту дегеніміз - тауарды аз мөлшерде. Кем салмақта беру. Тауарды дұрыс өлшемеу немесе толық құймау сияқты әрекеттер практикада жиі кездеседі.

Артық санау дегеніміз - (тауардың бағасы дұрыс есептемеу, тұтынушыға ақшасын дұрыс бермеу және басқаларды) алдауда ең көп таралған нысандарының бірі, бұл жағдайда сатып алған тауар үшін немесе көрсетілген қызмет үшін төленетін сома дұрыс есептелінбейді, немесе тұтынушыға қайтарлатын сома қайтарылмайды, не жарым -жартылай қайтарлып. Ақшаны артық санаумен қатар, тағыда жеке тауарларды дұрыс есептемей босату да жие кездеседі.

Тауардын сапасы немесе құрамы туралы мәліметтерді тұтынушыларға ескертпей алдау кезінде, сатушылар мұндай ақпараттарды әдейі айтпай жасырады. Мұндай ақпараттар қасақана жасыру, тауарларды тұтынушыға берген сәтте орын алады.

Тұтынушыларды өзгедей алдау дегеніміз - төменгі сортты тауарды жоғары бағамен сату, жәй тапсырысты жедел деп рәсімдеу және т. б.

Қылмыстың обьективтік жағының міндеттң нышаны - аталған әрекеттерді едәуір мөлшерде жасау, яғңи тұтынушыларға айлық есептік көрсеткіштің алтыдан бір бөлігінен састын зиян келтіру.

Қылмыстың жасалатын орны - тауарлар сататын немесе халыққа көмек көрсететін дүкендер немесе басқа да кәсіпорындар (ателье, химиялық тазарту, салондар, тұрмыстық комбинаттар, т. б. ) олардың меншіктің қай нысанына жататынына қарамастан.

Қылмыс тікелей нйетпен жасалады, өйткені айыпты өзінің тұтынушыларды кем өлшеу, кем тарту, артық санау жолдары арқылы тұтынушыларды алдап отырғанын түсінеді және соны тілейді6.

1. 3 Тұтынушыларды алдаудын субъектісі және субъективтік жағы

Қылмыс субъектісінің жалпы түсінігі және оның міндетті белгілері кез келген қылмыс - ол адамдардың қоғамға қауіпті іс-қимылдарының актісі. Сондықтан қылмыстық заңның талабы - қылмыстық іс-әрекет жасамау - бұл талап барлық жағдайда тек адамдарға ғана қойылады.

Себебі, тек адамға ғана, қоғамға қауіпті іс-әрекет (әрекет, әрекетсіздік) жасап, қылмыс субъектісі бола алады. Қылмыс субъектісінің түсінігі мына сұраққа жауап береді: кім қылмыстық жауаптылыққа тартылады, егер қылмыстық заңда көрсетілгендей қылмыс жасалған болса.

Қылмыстық құқық қылмыс субъектісі мәселесін талқылауға өте үлкен назар аударады. Өйткені қоғамға қауіпті кез келген қылмыс, басқа да мән-жайларға байланысты (тәсіл, зардап, күнәнің формасы) қылмыскердің қауіптілігімен анықталады.

... жалғасы

Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.