Корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдарының функциялары
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Журналистика факультеті
Журналистика тарихы кафедрасы
Диплом жұмысы
Корпоративтік журналистика
Орындаған 4 курс студенті ____________________
Ғылыми жетекші __________________________
(қолы,
күні)
Норма бақылаушы _______________________
(қолы,
күні)
Кафедра меңгерушісінің _____________
рұқсатымен қорғауға жіберілді (қолы, күні)
Алматы, 2010
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...3
1.
2.
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .
СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
КІРІСПЕ
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдары
– компанияның клиенттеріне, қызметкерлеріне немесе бизнес бойынша
серіктестеріне бағытталған басылымдар. Кейде жарнамалық рөлді де атқара
алатын тұстары бар. Бұқаралық ақпарат құралдары компанияның өз күшімен
шығаруға немесе арнаулы баспаға тапсырысқа беруге болады.
Классификаторға сәйкес корпоративтік медиа және бұқаралық ақпарат құралдары
үш негізгі түрге бөлінеді:
1) b2b (business-to-business) – серіктестерге бағытталған
корпоративтік басылымдар. Мұндай басылымдар максимальді ақпаратты және
пайдалануға ыңғайлы болып жасалады. Бұл жағдайда сапа ең жоғары деңгейде
болуы керек. Тек мазмұны ғана емес, оны беру әдісі де сапалы болуы керек.
Осылайша бәсекелес артықшылықтары полиграфия, дизайн, қалыптау болып
табылады.
Көптеген кәсіпкерлер қазіргі медианарық жағдайында іскерлік коммуникацияның
үдерісі оңай емес деп айтады. Бұқаралық БАҚ-тағы тапсырыспен жазылған
материалдар белгілі бір деңгейде өздерінің беделін түірді. Жекеменшік
корпоративтік журнал немесе газет бизнес-байланыстарды жайғаудың және
іскерлік ортада компанияның бейнесін қалыптастырудың ең ілгерілеу құралы
болып табылады.
2) b2с (business-to-client) – компания клиенттеріне арналған
корпоративтік журналдар мен газеттер. b2с - басылымдарда корпоративтік
бұқаралық ақпарат құралдары нарығының үлесі басым. Клиенттік журнал немесе
газет – бұл жарнамалық және ақпараттық өнімнің арасындағы орта.
Мұндай басылымның негізгі міндеті – компания клиенттерінің адалдығын
көтеру. Көпшілікке жегі болған тура ақпараттың орнында корпоративтік
баспасөз жанама жарнаманың ең ықпалды құралдарының бірі болып табылады.
3) b2p (business-to-personnel) - өз қызметкерлеріне арналған
корпоративтік баспасөз. Әдетте, егер корпорация ішінде жеке газет шығару
қажеттілігі туындаса, бұл іс қоғаммен байланыс үшін жауап беретін бөлімге
міндеттеледі. Редакция осы бөлім ішінде құралады, немесе корпорация аясынан
тысқары шығады (мысалы, жарнама агенттігінде немесе медиалық құрылымында
тапсырыспен жасалады), ал PR-бөлімшесі басылымға жетекшілік жасайды.
Ішкі корпоративтік баспасөз ұжыммен жұмыс жасауға бағытталған, сондықтан
редакциялық жоспарларда түзуде кадр бөлімімен байланыссыз ештеңе
жасалмайды:
• қызметкерлер үшін (біріктіру және мобилизациялау құралы);
• қатардағы менеджерлер үшін (стратегияларды жүзеге асыру құралы);
• топ-менеджерлер үшін (шешім шығару құралы).
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Корпоративтік баспасөз не үшін қажет?
Корпоративтік басылымдар әдетте компанияның қарқынды жұмысының
нәтижесін бұқараға таныту, таныстыру, жарнамалау деңгейінде болады. Газет,
журнал, бюллетень, ақпараттық парақшалары арқылы қоғамдық байланысты орнату
үшін керек.
· Кез-келген компанияға басылымның үш түрі қажет болады. Яғни,
газет, журнал немесе бюллетень.
· Корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдарын жасау мен шығаруды
қоғамдық байланысты орната алатын маманға сенген жөн сияқты.
· Басылымның бір нөмірін шығару құны қанша болатынына мән берілуі
керек.
Аудиторияға байланысты басылымдар екі топқа ақпаратты беру мақсатына
және пішініне қарап бөлінеді.
1. Компания қызметкерлеріне арналған басылым. Бұл жағдайда басылым
міндеттерді шешіп, сіздің компанияңызды толғандыратын мәселелерді жариялауы
керек. Бас Директор бұл бұқаралық ақпарат құралдарды қызметкерлерді
басқару, қызметкерлердің материалды емес мотивациясының құралы ретіне
пайдаланады. Газеттің мазмұнына қатысты үміттерді қадағалау. Менің
тәжірибием бойынша, үш фокус-топ жеткілікті. Бұл жұмысты PR-бөліміне,
қызметкерлер немесе менеджерлерге тапсырылады.
2. Cыртқы оқырмандарға арналған басылымдар (инвесторлар, акционерлер,
серіктестер, клиенттер үшін). Мұндай басылымның негізгі міндеті —
компанияның сыртқы PR, қолайлы имиджді қалыптастыру. Бірақ, егер бұқаралық
ақпарат құралдары тек компанияның, оның өнімдері мен қызметтерінің
жарнамасына ғана арналатын болса, оны ешкім оқымайды (оған қоса, мұндай
басылым компанияның беделіне нұқсан келтіруі мүмкін). Сыртқы аудиторияның
сұранысын зерттеулердің көмегімен де анықтауға болады. Терең интервьюлер
әдісі өте тиімді — қандай ақпараттың қызық болатындығын және оны қалай беру
керектігін білу үшін әлеуетті оқырмандар арасынан шамамен 20 адамнан сұрау
жеткілікті. Егер компания маркетологтарының құзырлығына сенімсіздік
танытсаңыз, интервью дайындауды сыртқы мамандарға тапсырған абзал.
Ішкі бұқаралық ақпарат құралдары менеджменттің әрекет ететін құралына
айналу үшін үш маңызды нәрсені есте сақтау керек.
1. Адамдар монологты ұнатпайды, бірақ әңгімеге атсалысады. Диалогқа
енбей-ақ жай білдіретін корпоративтік басылымның төмен оқырмандық рейтингі
болады.
2. Кейбір компаниялар үнемдеу мақсатында қызметкерлер үшін де,
клиенттер үшін бір басылым шығарады. Бұл жағдайда корпоративтік медиа
сенімділіктің қажетті деңгейін жоғалтады. Редактор оның клиенттер қолына
түсетінін біліп, шындықты көрсетпейтін барлық нәрсені сызып тастайды, және
бұқаралық ақпарат құралдары жарнамалық буклетке айналады. Компанияның
жетістіктері туралы ғана жарияланатын басылым табысқа жетпейді.
3. Адамдардың көпшілігі жай тілде сөйлейтінін, қарапайым өмір
сүретінін ұмытпаған маңызды. Егер оларға сөзіңіз жетсін десеңіз,
ресмиліктен бас тартыңыз — басылым ақпаратты қарапайым және түсінікті
тілде беруі, басшылықтың бағдарламалық мәлімдемелерін қатардағы
қызметкерлерге түсінікті материалдармен ұштастыруы керек.
Батыста корпоративтік мәдениет мәселесіне том-том зерттеулер арналған,
ал бізде алғашқы жарияланымдардың жарық көргеніне көп уақыт бола қойған
жоқ. Табыстың негізгі себебін корпоративтік мәдениетте көретіндер бар,
бірақ оны ұйым қызметінің қаржылық нәтижелеріне ешқандай қатысы жоқ деп
ойлайтындар да көп кездеседі. Бір сөзбен айтқанда, ол туралы пікірлер әр
алуан. Екілік стандарттар корпоративтік мәдениетінің мәселесіне бөлініп
жатырған назар осы дәл осы жағдаймен түсіндіріледі.
Корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдары жарнамадан айырмашылығы аз
объективті емес ақпаратқа толы. Сондықтан болашақта оқырмандар ішіндегі
ақпаратқа көбірек сеніп, дәстүрлі бұқаралық ақпарат құралдарды таңдайтын
болады. Дәстүрлі медиа күнделікті жасалып отырған мазмұн нарығында маңызды
рөл атқаратындығымен келісемін, бірақ жасалып отырған мазмұнның басым
бөлігі корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдарына тиесілі болатынына
сенімдімін. Себебі мынау:
1. Күн өткен сайын тұтынушы дәстүрлі бұқаралық ақпарат құралдарда
жарияланатын жарнамалық материалдарды елемеу оңайға соғады. Он-лайн
жарияланымдардың дамуымен жарнамалық хабарландыруларды өшіруге немесе
жүзбелі терезелерді құрсаулауға болады. Егер белгілі бір тақырыпқа
байланысты жаңалық алып отырғыңыз келсе, RSS-ағынға тапсырыс беріп, ол
жерге жарнама түспейтініне сенімді болуыңызға болады. Компьютеріңізге сурет
құрсаулау параметрін қоя аласыз, сол кезде сіздің сүйікті мақалаларыңыздағы
жарнамалық модульдер бос сурет ретінде көрінеді. Тұтынушыға бұл жақсы.
Корпорацияларға ше? Оларға өз жарнамалық жолдауын тұтынушыға жеткізу жолын
табу керек. Егер дәстүрлі жарнама әрекет етуді тоқтатып қана қоймай,
белгілі бір тұтынушының қалауына байланысты жеткізілмей тасталса не істеу
керек? Корпоративтік баспасөз – мұндай корпорацияларға арналған жалғыз
жол, өйткені, оның көмегімен тұтынушыға оны қызықтыратын ақпарат бере
отырып, өз мүддесін де көздейді.
2. Қазір тұтынушылар корпоративтік баспасөз бен дәстүрлі бұқаралық ақпарат
құралдары әр түрлі қабылдайды. Олар тұтынушылардың санасында араласпайды.
Бірақ, болашақта корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдарының шынайлығына
деген көзқарас өзгеруі мүмкін. Мысалы, бостон университетінің профессоры
Джон Кэрролл, қазіргі студенттердің бұқаралық ақпарат құралдарына қатынасын
айтқанда, олар дәстүрлі баспасөзде ерекше бір құндылық көрмейді деп атап
көрсетеді. Кэрролл мырза студенттер дәстүрлі бұқаралық ақпарат құралдары
жарияланатын ақпараттың объективті болғаны үшін ғана сиынбайды. Олар музыка
жарнама қосымшаларымен үзілетін, толығымен коммерциялық жоба болып
табылатын MTV арнасынан көрген мәліметтерге де дәл осылай сенеді. Және олар
ұялы телефонға бір жарнама берушінің тапсырысы бойынша келетін sms-
хабарламаларда жазылғандарға да сенеді. Мәселе осында. Қазірдің өзінде
жастар корпоративтік коммуникацияларға дәстүрлі бұқаралық ақпарат
құралдардан кем сенім білдірмейді. Олар болашақта iPod, Nike, немесе Sean
John шығаратын журналдарға Wall Street Journal берген ақпаратқа қарағанда
көбірек сенетінін пайымдауға бізге не кедергі болады? Олар Nike және Apple
өнімдерін біледі, сапасына сенеді, ал Wall Street Journal бар екенін ғана
біледі. Адам таза психологиялық тұрғыда көбірек танитын адамына сенім
артуға ыңғайшыл.
3. Жергілікті кішігірім газетке қарағанда, орташа корпорацияның сапалы
мазмұн мен жұмысқа ақша төлеуге қаржылық ресурсы көбірек. Бұл білікті
маманардың ерте ме, кеш пе корпоративтік баспасөзге өте бастайды. Әрине,
кішігірім компания үшін танымал емес журнал жасау мәселесіне келгенде
салмақты журналистер қандай да бір танымал басылымда жұмыс жасауды қалайды.
Бірақ, егер оларға Google немесе eBay корпорацияларына жоба жасауға ұсыныс
жасалса ше? Осы жерде кез келген адам барлық жағымды және жағымсыз
жайттарды таразылай бастайды. Амбициялар және жалақылар жекпе-жегінде
Times eBay корпорациясынан артық түсуі мүмкін емес. Бұдан бөлек, уақыт өте,
корпоративтік журналистикаға деген көзқарас жайменен, бірақ өзгеріп жатыр.
Бүгіннің өзінде Microsoft, Cisco немесе Parker Hannifan журналдарындағы
жарияланымдар – өткеннен ұятты бет емес, түйіндемеге керемет
толықтыру.
Бірақ мен мына факторлардың: дәстүрлі жарнаманың ықпалдылығының төмендеуі,
корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдарына деген тұтынушылық қатынастың
өзгеруі және осы бизнес саласына деген журналистік қауымдастықтың
адалдығының өсуі – корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдардың кең көлемді
және сөзсіз жеңісіне апарады.
І.
Корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдарының функциялары
1. Қызметкерлерге, клиенттерге және серіктестерге ақпарат беру.
2. Компанияның басшылық, қызметкерлер және сыртқы аудиториясының бұқаралық
диалогы.
3. Ұжымның нығаюы.
4. Тәжірибе алмасу.
5. Қызметкерлердің өз ойларын жүзеге асыру мүмкіндігі.
6. Компанияның жағымды имиджін қалыптастыру.
7. Қызметкерлердің материалды емес мотивациясы.
Газет. Ең кең таралған бұқаралық ақпарат құралы. Газет пішіні
көпшілікке үйреншікті болғандықтан сенім туғызады. Баспасөздің төмен бағасы
бұқаралық ақпарат құралдардың бұл түрін кез келген медиамақсат үшін пайдалы
және үнемді етеді.
Журнал. Шығару көп шығынды талап етеді, бірақ журнал ұзақ мерзімді
болашағы және айқын даму стратегиясы бар қаржылық тұрақты компанияның,
сенімді серіктестің имиджін жасауға көмектеседі. Газетке қарағанда
журналға көбірек қызметкерлер штаты керек. Ереже бойынша, корпоративтік
журналдар қымбат қағазға басылады. Журналды сыртқы аудиторияға —
инвесторларға, акционерлерге және бизнес бойынша серіктестерге бағыттаған
дұрыс.
Бюллетень. Үндеухатқа ұқсайтын болғандықтан, ерекше шығындарды талап
етпейді. Негізінде бюллетень кей уақытта шығарылатын болғандықтан,
аудитория үшін хабар бағасын түсіреді. Бұқаралық ақпарат құралдарының бұл
түрінің көмегімен компания ассортиментіндегі жаңалықтар туралы ақпарат беру
міндетін шешкен дұрыс. Егер өз басылымыңызбен тұрақты жұмыс жасауға дайын
болмасаңыз және баспа бөлімін құруды жоспарлап отырмаған
болсаңыз, бюллетень — компанияңызда болып жатырған оқиғалар туралы
клиенттерді хабардар етудің ұтымды нұсқасы. Оны шығаруды PR-бөлімге немесе
маркетинг қызметіне тапсыруға болады.
Интранет. Ақпарат берудегі максимальді жылдамдық, қызметкерлер
арасындағы интерактивті қатынас мүмкіндігі, жобаның төмен бағасы бұл
бұқаралық ақпарат құралдары түрін басқаларынан ерекшелеп көрсетеді.
Негізінде компанияда газет, журнал, бюллетень және интранет сияқты
корпоративтік медиа түрлері пайдаланылады.
Корпоративтік басылымды шығаруды кімге тапсыру керек?
Тысқары ұйымды тарту (мысалы, PR-компанияны немесе агенттікті). Егер
сіз мамандары сіздің бизнесіңізді, салаңызды жақсы білетін және бұқаралық
ақпарат құралдары үшін сіздің фирмаңыз жайлы материал дайындаған PR-
компаниямен көптен бері және табысты жұмыс жасап келе жатырған болсаңыз,
бұл ең тиімді тәсіл болып табылады.
Фирма ішінен әлі жеке редакция жасауды қаламайтын компаниялар осы
сызба бойынша жұмыс жасағандары абзал. PR-агенттікке бірнеше алғашқы
нөмірді жасауды тапсыруыңызға болады.
Басылымды өз күшімен жасау. Бұл жағдайда мынаны еске сақтаңыз: егер
сапалы басылым алғыңыз келсе, корпоративтік газетке жұмыс жасауға кәсіби
мамандарды тартыңыз. Осылайша, сізге кемінде бас редактор, журналист,
беттеуші, корректор және фотограф қажет. Басылымның көлемі аз болса, бір
қызметкермен де шекиелуге болады – барлық материалдарды сол дайындайды.
Беттеу, алғашқы нөмірді безендіру, суреттерді реттеу, корректорлық
жұмыстарды штаттан тыс қызметкерлерге немесе басылымды басатын баспаға
тапсыруыңызға болады.
Бірлескен банктің бұқаралық ақпарат құралдарында алуан түрлі
жанрларда берілген ақпарат үздіксіз беріліп тұрады. Корпоративтік бұқаралық
ақпарат құралдардың әрбір нөмірінде компания қызметкерлері таныстырылуы
керек, кәсіпорынның табыстары жайлы айтылуы қажет, бірінші тұлғалардың
жолдауларын, сандар мен жаңалықтарды жариялау керек.
Мысалы, Екі банкті біріктіру барысында Вестника Альянса басылымының
беттерінде бір банктен екінші банкке өтіп жатырған немесе жобада маңызды
рөл атқаратын менеджерлердің өмірбаяндары жарияланады. Әр түрлі мәселелер
бойынша олардың пікірлері беріледі — бірлескен банктің болашағынан бастап
қызметкерлерді басқаруға дейін.
Компания табысы — бұл кез келген жетістіктер. Қызметкерлер бизнесті
басқарып отырған адамдардың жақын екендігін ұғынуы үшін басылымның әрбір
нөмірінде компанияның бірінші тұлғаларының жолдауы болуы керек. Жолдау
белгілі бір адамға немесе топқа арналған сұқбат немесе мақала түрінде болуы
мүмкін.
Корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдарына жарияланған мәліметтердің
иллюстрациясына қажетті сандар міндетті түрде болуы керек. Корпоративтік
басылымда берілетін мәліметтер маңызды және жаңа болуы тиіс.
Корпоративтік газет өз қызметтерін атқарып жатырғандығын анықтау үшін
оның танымалдылығын қадағалау керек. Корпоративтік газетті оқитын-
оқымайтындығын ұғыну оңай. Егер клиенттер кеңседен нөмірді алып,
қызметкерлер үйлеріне алып кетіп жатса, оның оқылатын болғандығы. Екінші
әдіс – жарияланым кейіпкерлері болғандардың қызмет сатысы бойымен жылжу
статистикасы. Егер бұқаралық ақпарат құралдары беттерінде көрсетілген
менеджерлердің көпшілігі жарты жылдан соң қызмет сатысымен жоғары
көтерілсе, онда басылымның тиімді жұмыс жасайтындығы.
Бұқаралық ақпарат құралдарын шығаруға кім жауапты екенін
байқау үшін жүргізілген сауалнаманың қорытындысы мынадай болды:
Сауалнама бойынша компаниялардағы корпоративтік бұқаралық ақпарат
құралдарын шығаруға жауап береді:
· Компанияның PR-департаменті ( сұралғандардың 69,7%);
· Сату жөніндегі дирекция, маркетинг бөлімі, жарнама бөлімі (14,6%);
· Аутосорсинг шарттарындағы сыртқы контрагент (10,1%).
Советник журналы мен Sovetnik.ru порталы жүргізген сауалнама
нәтижесі бойынша (ресейлік 93 корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдары
өкілдері сұралды.)
Корпоративтік баспасөздің негізгі міндеттерінің ішінде мыналарды
атап көрсетуге болады: кәсіпорын аясында ортақ ақпарат өрісін жасау, ішкі
корпоративтік коммуникациялардың эффективтілігін арттыру, ішкі және сыртқы
PR компаниялар. Жеке бұқаралық ақпарат құралдары шығаруды шешпестен бұрын
Бас Директор топ-менеджерлер мен акционерлердің көмегімен мыналарды
анықтауы керек:
· олар қандай аудиторияға арналады және сәйкесінше қандай
міндеттерді шешеді;
· басылымның қай түрі оңтайлы;
· корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдарды дайындауға кім жауапты
болады;
· басылымның техникалық параметрлері қандай.
Корпоративтік баспасөзге шолу.
Жвирблис Андрей:
Ресейдегі корпоративтік баспасөз басынан жақсы кезең өткеріп жатыр:
егер бұрын жеке басылым тек ірі корпорацияларда болса, қазір нарықтың майда
қатысушыларын да бар – қаласаңыз бір нөмір үшін бірнеше мың доллар жұмсауға
болады. Деловая Лига коммуникациялық тобының бас директорының орынбасары
Михаил Дубровскийдің пікірінше, корпоративтік баспасөз серпілісі енді
бірнеше айға созылады.
Сыртқы корпоративтік баспасөзбен күн сайын банкте немесе дүкендерде
кездесеміз. Ал ішкі баспасөз компанияда жұмыс істемейтіндердің назарынан
тыс қалады. Ол ішкі коммуникацияларды бақылауға, еңбек ұжымының бірігуіне,
және кері байланыс ретінде қызмет атқаруға арналған. Бұл жерде басылым
корпоративті оқырманды компанияның негізгі тұлғаларымен, оның ағымдағы
міндеттерімен, идеологиясымен және философиясымен таныстыратын бас ақпарат
жетекшісі ретінде қызмет атқарады. Клиенттер мен серіктестерге бағытталған
ішкі корпоративтік баспасөздің тағы бір қызметі бар. Мұндай газетке
жарияланғандарға клиенттер пресс-релиздерге қарағанда көбірек сенеді. Пиар-
бөлімнің осы үшін жұмыс жасайтыны жасырын емес, анықтап қарасаңыз, шеттегі
оқырманға арналған мақалаларды көруіңізге болады.
Көп жағдайда, барлық ішкі корпоративтік басылымдарды екі түрге бөлуге
болады – қызметкерлердің өздері жасаған және қызметкерлер үшін жасалған.
Жеке қызметтердің орындалу тиімділігі осы екі түрдің қайсысына белгілі бір
атау жарасатынына байланысты болады. Қызметкерлер өз газеттерін жасауда
компания философиясына көңіл бөлулері екіталай, бірақ ол жерде жұмылған
ұжымды жасауға жұмыс жасайтын жарияланымдарды көруге болады.
Нәтижесінде, ішкі корпоративтік басылымдар кездейсоқ оқырманның
қызығушылығын тудыруы екіталай. Өйткені, оларды белгілі бір компанияға
қатысты ішкі мәселелер толғандырмауы да мүмкін. Ортақ мәселелер ерекше
көзқараспен суреттеледі.
Ішкі корпоративтік баспасөздің оның толық дамуына кедергі жасайтын
кемшілігі бар. Ол - соңғы әсерді есептеу қиындығы. Әдетте ішкі басылымдар
компанияның басты тұлғаларының бірінің оларда болса, біз де жасаймыз
деген бастамасымен жасалады. Бір-бір жарым жылдан соң оған көп ақша
жұмсалғандығы анықталады да, көбінесе көпшілік басылымдар жабылып қалады
деп түсіндіреді Михаил Дубровский.
Екілік стандарттардың корпоративті мәдениеті
Автор: Кершис Олег:
Батыста корпоративтік мәдениет мәселесіне том-том зерттеулер арналған, ал
бізде алғашқы жарияланымдардың жарық көргеніне көп уақыт бола қойған жоқ.
Табыстың негізгі себебін корпоративті мәдениетте көретіндер бар, бірақ оны
ұйым қызметінің қаржылық нәтижелеріне ешқандай қатысы жоқ деп ойлайтындар
да көп кездеседі. Бір сөзбен айтқанда, ол туралы пікірлер әр алуан.
Екілік стандарттар корпоративті мәдениетінің мәселесіне бөлініп жатырған
назар осы дәл осы жағдаймен түсіндіріледі.
Ресейлік корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдарының сипаттамасы:
Корпоративтік газет пен журналдардың 44% жуығының таралымы
1000 данадан кем емес; 31,9% —1000-нан 5000-ға дейін; 24,1% —5000 данадан
артық. Өз бұқаралық ақпарат құралдары шығаратын компаниялардың жартысы үшін
бір нөмірдің таралым құны 2000 долларды құрайды. Ең көп шығын (50% жоғары)
өндіріске кетеді. Гонорар қоры мен беттеу және безендіруге бюджеттің 11 -
50% кетеді. Тарату бағасы ең төмен — бюджеттің 10%.
Корпоративтік басылым ұжымның басшылықпен байланысын қамтамасыз етуі
керек. Одан бөлек, бұқаралық ақпарат құралдары жаңа көшбасшылардың шығуына
көмектесуі керек – жауапты салаларда қызмет жасайтындарға назар аударту,
қойылған міндеттерді шешуге олардың қатынасын ашу.
Және бұқаралық ақпарат құралдардың соңғы міндеті — инновацияларды
қолдау. Мысалы, егер компанияда жобалық басқару ендірілетін болса, бұл
туралы бәрі білуі керек.
Әр түрлі міндеттерді шешу үшін әр түрлі бұқаралық ақпарат құралдарды
қолдану керектігін атап көрсету қажет. Мысалы, банктерді қосу жобасын
жүзеге асыра отырып, жедел ақпараттандыру үшін бұрынғы басылымды пайдалана
алмайтын едік. Сондықтан Встреча энергий электронды басылымының шығарылуы
— бұл газет қызметкерлерге жоба туралы жедел ақпарат таратып отырады.
Сары басылымдар жойылды! Жасасын, корпоративтік бұқаралық ақпарат
құралдары!
Бірнеше ай бұрын жарнама ақпаратын таратушы атақты арна – Сары
басылымдар үшін қиын кезеңдер туындағаны жайлы жазған болатынмын. Енді
Wall Street Journal журналы да менің сөзімді растап отыр. Бірақ мұның
корпоративті бұқаралық ақпарат құралдары нарығына не қатысы бар?
Сары басылымдар жайлы алғашқы материалымда журнал бұл жылы жарнама
берушілердің жеткілікті санын тарта алмайды деген болжам айтқан болатынмын.
Менің жорамалдарым өз сайтымның қонақтары арасында жүргізілген онлайн
сауалнаманың нәтижелеріне негізделді. Сауалнамаға қатысқан маркетологтардың
көпшілігі маркетингтік бюджеттің азаюына байланысты Сары басылымдар
газетіне жарнама бермейтіндіктерін мәлімдеді. Екінші мақаламда тұтынушылар
өнім туралы ақпаратты қайдан іздеуді қалайтындықтары туралы зерттеу
жүргізген тәуелсіз агенттіктің мәліметтерін берген болатынмын. Осы
мәліметтерге сәйкес, Сары басылымдар Google және Интернеттің басқа да
іздеу ресурстарынан көп артта қалды.
Wall Street Journal журналында жарияланған Желтым страницам грозит
вымирание мақаласының авторлары менің жорамалдарыммен келіседі. Оның
ішінде, олар: Сары басылымдар газетінің баспа және он-лайн нұсқасындағы
жарнама 2009 жылы кем дегенде 6,3% төмендейді. Телевидение жарнама арнасы
ретінде бәрінен көп зардап шегеді. Wachovia сарапшыларының пікірінше,
жарнама берушілер арасында эфир уақытына деген сұраныс екі есе азаюы
ықтимал. Ал, Borrell Associates мәліметтеріне сүйенсек, таяу төрт жыл
ішінде баспа бұқаралық ақпарат құралдығы жарнама нарығы 39% құлдырауы
мүмкін деп жазған болатын.
Дәстүрлі газет пен журнал баспагерлері құр қол отыр деп айтуға болмас.
Кейбіреулері Google ресурсымен серіктестік жобалары туралы мәлімдеді, енді
өз клиенттеріне пакеттік шешім ұсынып отыр, оның аясында жарнама тек
баспасөзде емес, сонымен қатар, он-лайн да басылады. Бірақ, мұндай
шешімдердің қаншалықты ұзақ өмір сүретіндігі – үлкен сұрақ туындатады. Егер
зерттеулер тұтынушылардың сатып алу шешімін қабылдау барысында дәстүрлі
басылымдарға аз назар аударатындығын растайтын болса, бизнес ерте ме, кеш
пе оларға жарнама беруден бас тартады.
Бұл жағдайда бірінші орынға мазмұнды маркетинг шығады. Өйткені,
тұтынушылар өнімдер мен қызметтер туралы ақпарат іздеу үшін интернетті
көбірек қолданады. Сондықтан, маркетингтік ақшаны жаратудың бірінші мақсаты
– корпоративтік сайтыңыздың мазмұнын жақсарту. Ол клиентке сіздің кім
екеніңізді және қызметіңіз туралы хабарлап қана қоймай, тиімді сату құралы
да болуы керек – яғни тұтынушыларды сіздің өнімдеріңіз бен қызметтеріңізді
алуға шақыру. Бұл үшін сізге сапалы мазмұн қажет.
Қазіргі жағдайдағы ең ұтымды инвестиция нұсқасы – клиенттермен әрқашан
байланыста болуға және сұраныс құлдыраған кезде де оны жібермеуге
көмектесетін электронды корпоративті газет немесе жаңалық бюллетенін жасау.
Егер егер сіздің жай бұқаралық ақпарат құралдардан жарнама орнын сатып
алуға ақшаңыз болса, оны PR-материалдарды басқа корпоративті басылымдарда
басу сияқты корпоративті мазмұн түрін пайдалануға жұмсаған абзал: бұл шығын
жағынан пайдалы, әрі тұтынушыны әрекет етуге тезірек итермелейді.
Қаржыгерлер дағдарыспен корпоративтік бұқаралық ақапарат құралдары
көмегімен күресуде.
Дағдарысқа қарамастан, американдық компаниялардың маркетологтары 2009
жылы маркетингтік коммуникация шығындарын ұлғайтуды жоспарлап отыр. 2008
жылдың аяғында Ameriacan Business Media ассоциациясының корпоративтік
бұқаралық ақпарат құралдары бойынша Комитеті және Imagination Publishing
баспасы өткізген Маркетинг в период рецессии (Marketing in a recession)
зерттеуінің нәтижесі осындай.
Зерттеудің мақсаты қаржылық компаниялардың маркетологтары осы жылы өз
белсенділіктерін қалай реттеуді жоспарлап отырғандығын, сондай-ақ
корпоративтік медиаларға жылжу құралы ретінде қатынасты анықтау болды.
Онлайн-сауалнамаға 32 американдық алдыңғы қатарлы қаржы корпорацияларының
өкілдері қатысты. Осы сауалнаманың негізгі нәтижелері мынадай:
- Американдық қаржы компанияларының маркетинг бойынша 10 директорының
9 жаһандық экономикалық құлдырау кезеңінде клиенттермен қарым-қатынасты
дамыту және жақсарту қажеттілігі аз ғана деңгейде өсті деп растайды.
- Өз компанияларының 2009 жылғы қызмет басымдылығы туралы сұраққа
респондеттердің үштен бірінен астамы (37%) клиент сенімділігін қалпына
келтіру немесе орнату деп жауап берсе, 27% экономикалық дағдарыспен
күресті көрсеткен. Басқалардың ішінде: салымдар тарту, ұзақмерзімді
жоспарлау және клиенттерге көмекті атап көрсетуге болады.
Осы кездегі корпоративті коммуникацияның қандай құралдарын тиімді деп
санайтынын сұрағанда, маркетологтардың жауабы былай болды:
- маркетологтардың 50% корпоративті медианы атады;
- 10% - директ - мэйл;
- 10% - дәстүрлі бұқаралық ақпарат құралдары;
- 30% - басқа
Он респонденттің сегізі компанияларының маркетингтік стратегиясына
корпоративтік медианы пайдалану кіретінін мәлімдеді;
қаржылық сектор компанияларының 50% өз журналы немесе клиенттер үшін
ақпараттық порталы бар;
компаниялардың 25% подкастар қолданып, өз клиенттеріне дыбысбейне контент
жібереді.
Практиктердің пікірлері бойынша:
Аркадий Матковский Компания ТрансТелеКом ЖАҚ қоғаммен байланыс
бойынша Вице-президенті, Мәскеу
Сеть ТТК журналының алғашқы нөмірін дайындау барысында көрген
қиындығымыз — авторлық ұжым. Корпоративті басылымды жасайтын мамандар
журналистика мен телекоммуникация саласындағы профессионал болып қана
қоймай, компанияның негізгі құндылықтарын, оның мақсаттарын түсінуі керек.
Сол себептен біз журналды қоғаммен байланыс департаментінің күшімен
шығарамыз. Бас редакторы - мен.
Оксана Критикова Ресурс агроөнеркәсіптер тобының корпоративтік
саясат бойынша директоры, Оңтүстік федеральді аймақ
Менің ойымша, корпоративті басылымның бас редакторының лауазымына ұйым
қызметкерін тағайындаған дұрыс. Оның негізгі міндеті — басшылық ойы мен
қалауының жолсерігі.
Журнал пішінінің (газетпен салыстырғанда) мазмұнды бөлігін жасау
бойынша салмақты жұмыстан бөлек безендіру жұмыстарының да кең көлемі қажет.
Газет редакциясында штаттағы қызметкерлер санының 3-6 болуы жеткілікті
болса, ал журналды дайындау үшін мамандар санын ұлғайту керек.
Бас редактор бола алады:
· корпоративтік саясат бойынша директор;
· PR - директор;
· қызметкерлер құрамын басқару жөніндегі директор ;
· ішкі коммуникациялар бойынша менеджер по внутренним коммуникациям.
Компаниямызда газет шығару құны мына шығындардан құралады:
· мазмұнды қалыптастыру (редакция жұмысы);
· беттеу және жобалау;
· басып шығару;
· Ресурс агроөнеркәсіптер тобының өнеркәсіптеріне жеткізу.
Бір нөмірдің таралымын шығарудың жалпы құны шамамен 23 мың рубльді
құрайды. Жылына алты нөмір шығарамыз, осылайша бір жылдық бюджет — 138 мың
рубль. Корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдары шығаруға шығынды азайтудың
ең тиімді тәсілі – аймақтарда басып шығару.
Корпоративтік басылымның негізгі міндеті — билік балансын қамтамасыз
ету.
Даниил Сандлер Сибакадембанк Ашық акционерлік қоғамының бас
директорының орынбасары, Новосибирск; экономика ғылымдарының кандидаты
Сибакадембанк ААҚ құрамына Уралвнешторгбанк да кіретін стратегиялық
Банк альянсна кіреді. Маусымдық Вестник Альянса (8 жол) газеті банк
қызметкерлері, олардың клиенттері мен серіктестері арасында таралады.
Сибакадембанктің ішкі ақпараттық порталы Банк альянсының жаңалықтары туралы
банк қызметкерлеріне жедел хабарлау үшін қызмет атқарады. Встреча энергий
апталық электронды газеті қатардағы қызметкерлерге Уралвнешторгбанк пен
Сибакадембанктің қосылу үдерісі туралы хабар береді.
Корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдары шығарылымы әдетте
компанияның дамудың белгілі бір деңгейіне шығуына көмектеседі. Кәсіпорны
өскен сайын қарапайым коммуникация арналары жеткіліксіз болып қалады.
Мысалы, 500 адамнан көп құрамы бар топты сапалы алға жылжуға шабыттандыру
үшін жай мақсат қою жеткіліксіз. Қызметкерлерге әрқашан идеологиялық қолдау
көрсетіп отыру керек. Бизнестің мұндай масштабында корпоративті бұқаралық
ақпарат құралдарсыз қиынға соғады: басшының қол астындағылармен әрқашан
бетпе-бет сөйлесуге уақыты жоқ.
Корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдардың өмір сүруінің маңызды
шарты – қызметкерлерге сенім екендігін атап көрсетемін. Корпоративті
басылымда жариялау жанрының өзі тек топ-менеджерлердің ғана емес, орта
менеджменттің де, қатардағы қызметкердің де көзқарасын жеткізу дегенді
білдіреді. Сондықтан басшы не маңызды мәселелер бойынша қызметкерлердің
көзқарасы топ-менеджмент пікірімен сай келетіндігіне сенімді болуы керек,
немесе корпоративті басылымды жасап қана қоймай, корпоративті цензураны
енгізуі де қажет.
Корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдары Сибакадембанк
пен Уралвнешторгбанктің менеджментіне белгілі бір басқару міндеттерін
шешуге көмектеседі. Кез келген компанияда басқарудың бірнеше түрі бар –
формальді өкілеттіліктер мен жауапкершілік арқылы, бедел күші мен
көшбасшылық күш көмегімен. Корпоративті БАҚ-тың негізгі міндеті – осы
басқару түрлерінің тепе-теңдігін қамтамасыз ету. Мысалы, бүкіл топтың
жігері көлемді жобаны жүзеге асыруға бағытталған болса, күш тепе-теңдігі
жоба басшыларына берілу керек. Корпоративті БАҚ осыны істеуге мүмкіндік
береді: топ-менеджерлер басылым беттерінде жоба маңыздылығын атап
көрсетеді, болашақ туралы орта топ менеджерлерінің пікірі жарияланады.
Ресурс агроөнеркәсіптер тобы тауық-бройлер етінен 40 астам өнім
түрлерін шығарады. Бұл тауарлар отандық нарықта Золотая долина
және Нежнино сауда белгілерімен ұсынылған. Топ құрамына бүгінде жалпы
қуаты жылына 60 мың тонна өнім болатын элеватор, үш комбикорм зауыты, төрт
инкубатория, алты шаруашылық, 14 құс фабрикасы және екі құс өңдеу зауыты
кіреді. Топтың өндірістік кәсіпорындары Адыгейде, Краснодар және Ставрополь
өлкелерінде, Карачаево-Черкесияда орналасқан. Өнімді сату Оңтүстік
федералды аймақ субъектілерінің бәрінде және Мәскеуде жүзеге асырылады.
Градиент Альфа компаниялар тобы Ресей Федерациясы Үкіметінің және
Америка Құрама Штаты Конгресінің қатысуымен құрылған Халықаралық фермерлік
жобаның тауарлық және қаржылық ағындарын басқару үшін 1995 жылы құрылған.
Қызметінің негізгі түрі — қаржылық және басқару аудиты, консалтингті,
заңдық және білім беру қызметтері.
Біз корпоративтік Градиент Альфа Хабаршысы газетін шығарамыз
(таралым — 1000 дана., 8 толық түсті сызық, пішімі А3). Бұл басылым фирма
қызметкерлеріне және сыртқы аудиторияға арналған (жағымды имиджді
қалыптастыру арқылы компанияның визит карточкасының рөлін атқарады). Жалпы
корпоративті газет — қызметкерлермен, клиенттермен және серіктестермен
қарым-қатынас жасаудың тиімді тәсілі. Оның бетінде жарияланған ақпаратты
клиенттер пресс-релиздер мен сайттағы жаңалықтарға қарағанда үлкен
қызығушылықпен қабылдайды.
Біз тақырыптық шығарылымдар жасауға тырысамыз. Мысалы, алғашқы нөмірді
толығымен демеушілік қолдау көрсеткен шараға арнадық (трофи-рейд
АБВГДэйка). Басқа нөмірлер кәсіби конференцияларға арналды.
Корпоративтік басылымымыз шешетін тағы бір мәселе — ірі бұқаралық
ақпарат құралдары журналистерінің біздің сарапшыларға жақсы маман деп баға
беруі. Корпоративті газет беттерінде біздің қызметкерлердің мақалаларын
оқығаннан кейін тыс редакторлар бізден көбірек пікір сұрайтын болды.
Аэродромдорстрой компаниялар тобына Аэродром-дорстрой ЖАҚ
(1998 жылы құрылған), Омскаэродромдорстрой ЖАҚ (1999 жылы құрылған),
сондай-ақ көлік инфрақұрылымының ғылыми-технологиялық және жобалау
институты (2000 жылы құрылған) сияқты құрылымдар кіреді. Қызметінің
негізгі бағыты — автомобиль жолдары мен аэродромдарды салу, жөндеу және
жаңғырту. Компанияда шамамен 4000 адам қызмет етеді.
Біздің АДС-Пресс корпоративтік газетіміз компанияны басқарудың
тиімді құралы рөліне үміткер. Оның негізгі міндеті – басшылық пен
қызметкерлер арасында диалог құру. Компания өнеркәсіптері бірнеше
аймақтарда орналасқандықтан (Мәскеу, Киров, Тюмен, Свердлов облыстары),
корпоративтік басылым қызметкерлер құрамының бір топқа бірігуіне
көмектеседі. Кәсіпорынның мақсаты қызметкерлердің қолдауынсыз жүзеге
аспайды — сондықтан біз ішкі ақпарат стратегиясына көп көңіл бөлеміз.
Корпоративтік — Вестника Градиент Альфа басылымын шығаруда ерекше
қиналмаймыз. Газеттің шығу мерзімділігі — шамамен үш айда бір рет.
Мәтіндерді өзіміз дайындаймыз. Өндіріс үшін (беттеу, безендіру, басу,
баспамен келісу) аутсорсинг кестесін пайдаланамыз. Бұл уақытты да, қаржыны
да үнемдейді.
Корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдарының қандай жарнамалық
мүмкіндіктері бар?
Тар, бірақ қарақты аудитория корпоративтік газет пен журналдардың
басым бөлігін дәстүрлі баспасөз бұқаралық ақпарат құралдарынан бөліп
көрсетеді. Бұл басылымдар компания қызметкерлері, клиенттері немесе
серіктестері арасында таралатын жағдайда ғана дұрыс. Бұл аудиторияларды
суреттеу оңай және олар әлеуетті жарнама берушіге түсінікті. Оған қоса,
кейбір жағдайларда бұл аудиториялар эксклюзивті, яғни басқа жарнама
арналары бойынша қол жетімсіз болып табылады.
Бөлшектік желілер сатып алушылары арасында таралатын басылымдар
аудиториясы онша қанық емес. Оны сипаттау бөлшектік оператордың профиліне
және бағытталған аудиторияға байланысты.
Мысалы, дәріханалар желісі журналының оқырмандары денсаулық жайлы
тауарлар мен қызметтерге назар аударатын шығар. Дәріхана сатып алушыларының
басым бөлігі әйелдер екенін ескерсек, мұндай журналдарда әйелдерге арналған
тауарларды жарнамалау тиімді. Супермаркеттердің, қаржылық институттардың,
сұлулық салондары мен фитнес орталықтардың тұтынушыларға арналған
журналдардың өз ерекшеліктері мен жарнама берушілері бар.
Корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдары Ресейде өз орнын енді
айқындап жатыр. Жарнама таратушы ретінде тек әуекомпанияларының борттық
журналдары және тағы да екі-үш журнал сұранысқа ие. Бұл тауарлар мен
қызметтерді еркін аймақта жарнамалауға мүмкіндік береді.
Егер танымал жылтыр және іскерлік басылымдар жарнамаға толы болса,
корпоративті бұқаралық ақпарат құралдары әлі де болса бос. Сондықтан
корпоративті бұқаралық ақпарат құралдары арқылы өз ұсыныңызбен оқырманның
назарын аудару мүмкіндігі жоғары. Байланыс бағасы да бұл жерде арзанырақ.
Таралым 100 000 экз. Жылына 4 рет шығады. Аудитория — “Техносила”
электроника және тұрмыстық техника дүкендер желісінің бонусты карта иелері.
Ал енді өзіміздің Қазақстандық корпоративтік журналистикасына
тоқталатын болсақ, ең алдымен менің айтып кеткім келгені ол Қазақстан темір
жолының корпоративтік баспасөзі жайында болмақ.
Республиканың болат магистральдарын салу мен пайдаланудың ең алғашқы
кезеңінен бастап, оның жұмысының әрқилы дәуірлерінде – Кеңес Одағы тұсында
да, тәуелсіздік алғаннан соңғы жылдарда да сала басылымы теміржолшылардың
өмірінің айнасы болды. Қазақстанда оның бастауы – Түркістан – Сібір темір
жолы құрылысында 1931 жылдың наурызында алғашқы нөмірі жарық көрген
Түркісіб газеті болды. 1941 жылдың сәуірінен Қарағанды магистралында
Орталық Қазақстан теміржолшыларының Угольная магистраль газеті шығара
бастады. Ведомстволық басылымның тарихындағы жаңа кезең Қазақ темір жолымен
және Железнодорожник Казахстана газетімен байланысты болды, өкінішке
орай, ол үлкен үзілістермен шығып тұрды.
Қазақстан темір жолы бөлшектеліп, үш темір жол құраған соң,
республиканың салалық басылымы қазақ және орыс тілдерінде шығатын
төмендегідей алты жолдық газеттен тұратын болды: Алматы магистралында –
Железнодорожник пен Теміржолшы, Тың жолында – Целинная магистраль мен
Тың магистралы, Батыс Қазақстан жолында – ведомстволық темір жол
газеттерінің ішінде ең жасы Стальная магистраль және Болат жол.
Жол газеттерінің көлік журналистері әр күн сайын болат магистральда
атқарып жатқан барлық істер мен оқиғалардың қайнаған ортасында жүріп,
пайдаланымдық жұмыстың ең қызу нүктелерінде, жаңа объектілердің
ашылуында, озат кәсіпорындарда болып, республиканың темір жол көлігінің
жылнамасын жазды. Оның үстіне, өздерінің қажырлы еңбегімен темір жолды
еңбек жеңісіне жеткізген қатардағы жұмыскерлерге ең басты назар аударылды.
Сол себепті де, газет темір жолдың мақтанышына айналған саланың ең жақсы
адамдарын, еңбек династияларын, әулеттер жалғастыгын суреттеуге басты көңіл
бөлді.
Жол газеттерінің беттерінде жаңа, озық нәрселер де, сондай – ақ,
әрқилы кемшіліктер де жарияланды. Кемшіліктерді жариялай отырып газет
жағдайды түзеуге тырысты. Тілшілер қағаз, қалам, фотоаппаратын алып,
үлкенді – кішілі станцияларға, разъездерге шықты, желінің жұмыстары мен
мәселелерін жазды. Газет жарияланымдарының арқасында теміржолшылардың,
еңбек ұжымдарының көптеген проблемалары шешілді.
Магистральмен бірге өркендей отырып, жол газеттері адамдар мен
оқиғаларға бай өз тарихын да жасады. Редакция ұжымдарын тәжірибелі
журналистер басқарды, олар жас көлік журналистерінің талай ұрпағын
тәрбиелеп, шығарды. Құрметті теміржолшыға белгісімен марапатталған Клара
Мүслімқызы Шәкірова он төрт жыл бойы Железнодорожник пен Теміржолшы
газетінің редакторы болды.
1977 жылы Батыс Қазақстан магистралы құралғаннан кейін жолдық
Стальная магистраль газетін Николай Петрович Горобец бес жыл бойы
басқарды, ол салалық басылымға келгенге дейін аудандық Ленинский путь
және Красное знамя газеттерінің бөлім меңгерушісі, Ақтөбе облысындағы
аудандық Жұлдыз - Звезда газеті редакторының орынбасары болып істеген
еді. 1982 жылдан газетті Н.Қартбаев басқарды.
Еңбектің озық әдістерін қолданып тиімді жұмыс істеген Тың
магистралының атағы 1980 – жылдары бүкіл КСРО жолдар жүйесіне тарап жатты.
Тың теміржолшыларының озат тәжірибесін насихаттауда он бір жыл бойы Иса
Жармағамбетұлы Ғалиасқаров басқарған Целинная магистраль мен Тың
магистралі жол газетінің қосқан үлесі зор болды.
Үлкенді – кішілі станцияларда жұмыс істеген теміржолшылардың арасында
журналистер: алматы жолында – Ирина Кручтың, Бақыт Есқуатовтың, Татьяна
Москвичеваның, Татьяна Ширшованың, Екатерина Латыпованың, фототілші Сүният
Оспановтың; Тың магистралінда – Дабыл Мұқашевтың, Гүлнара Расаеваның,
Владимир Боргердің, Төлеген Көшеғұловтың, Наталья Буравцеваның, Валентина
Фиронованың; Батыс Қазақстан жолында Жақсылық Лұқмановтың, Елеусіз
Кенебаевтың аттары кеңінен мәлім болды.
Көп жағдайда нақ осы газеттердң материалдары Қазақстан темір жолдары
тарихының үшінші кітабының ақпараттық негізі болды.
Қартбаев Нұхы. 1982 - 1990 жылдардағы жолдық Стальная магистраль -
Болат жол газетінің редакторы.
1937 жылы 29 сәуірде Ақтөбе облысының Ырғыз кеңшарында дүниеге
келген. Қазақ мемлекеттік университетін бітірген. Аудандық Қызылту
газетінің және Ақтөбе облысының ауданаралық Совхозная жизнь газетінің
жауапты хатшысы, Ақтөбе телевидениесі студиясының аға редакторы болып
істеген. 1964 жылдан – республикалық радионың меншікті тілшісі, Ақтөбе
облыстық Коммунизм жолы газетінде әдеби қызметкер және аудармашы, бөлім
меңгерушісі, редактордың орынбасары. 1975 жылдан – Торғай облыстық Торғай
таңы газетінің редакторы.
Шәкірова Клара Мүсілімқызы. 1977 – 1991 жылдардағы жолдық
Железнодорожник - Теміржолшы газеттерінің редакторы.
1935 жылы 18 қаңтарда Алматы облысы, Кеген ауданының Ұзынбұлақ
ауданында дүниеге келген. 1957 жылы Киров атындағы Қазақ мемлекеттік
университетін бітірген. Облыстық Ленин туы газетінде әдеби қызметкер,
аудандық Путь к коммунизму газетінде бөлім меңгерушісі, редактордың
орынбасары, Павлодар облыстық Қызылту газетінде жауапты хатшының
орынбасары, Қазақстан КП ОК республикалық Қазақстан әуелдері журналында
әдеби қызметкер болып істеген.
Ғалиасқаров Иса Жармағамбетұлы. 1982 – 1993 жылдардағы жолдың
Целинная магистраль - Тың магистралі газеттерінің редакторы.
1933 жылы 25-сәуірде Солтүстік қазақстан облысы, Петропавль қаласында
туылды. Қазақ мемлекеттік университетін бітірді. Целиноград облыстық
кәсіподақтар кеңесінде нұсқаушы, РХ және ТВ бойынша облыстық комитетте
тілші, сондай Тың өлкелңк радио хабарлары және телевидение тілші, аға
редактор, Қазақстан КП Целиноград обкомында нұсқаушы, облыстық телевидение
және радиохабарлары комитеті төрағасының орынбасары, Торғай облыстық Новь
газетінің редакциясында бөлім меңгерушісі болып істеді.
Корпоративтік Вестник.
Альянс Вестнигі – 2004 жылдан бері қазақ және орыс тілдерінде
шығатын түрлі-түсті басылым.
Вестник 2008 жылы BizMedia Іскерлік журналистика орталығы
қоғамдық қоры өткізген І бұқаралық ақпарат құралдары мен қазақстандық
бизнес өкілдерінің арасындағы байқауында Үздік корпоративтік бұқаралық
ақпарат құралдары аталымында жүлделі болды.
Альянс Банкінің вестнигі Сараптаушы кеңестің корпоративтік бұқаралық
ақпарат құралдарына қоятын талаптарына ең сәйкес келетін басылым ретінде ең
жоғарғы жалпы бағаға ие болды. Оның оқырмандар үшін қол жетерлігі мен үлкен
таралымы, қостілділігі, сонымен қатар үкіметтік емес ұйымдар мен ЖОО
өкілдеріне, тілшілердің байқаулары туралы ақпаратқа кеңінен көлем
берілетіндігі есепке алынды.
Мақсат – Бизнестің түрлі саласына қолдау көрсету.
Осыдан үш жыл бұрын Шымкентте Альянс Банктің филиалы ашылған болатын.
Жергілікті кәсіпкерлер арасынан ол бірден танымал болды. Бүгінгі Шымкенттің
құрылыс, фармацевтика, қаржы саласының ірі компаниялары филиалдың
клиенттері болып отыр.
Бүгінде Зерде компаниясы әрбір қазақстандыққа танымал болған да
шығар. Бірінші кезекте ол шөп шайы мен шөп жинау өндірісі арқасында.
Зердеде олардың 200-ден аса түрін шығарады. Компания республиканың
фармацевтика нарығында 1998 жылдан бері жұмыс істейді және өзінің дәрілік
өндірісімен қатар алдыңғы қатарлы әлемдік формокомпаниялардың дәрі-
дәрмектерін таратумен айналысады. Зерде Альянс Банктің Шымкеттегі
филиалымен оның ашылған күнінен бастап ынтымақтастыққа жұмыс істеп келеді.
- Екінші деңгейдегі банктердің филиалдарымен салыстырғанда, банктік
қызметтің барлық түрінен бізге тиімді шарттар ұсынды. Бұл есеп айырысу –
кассалық қызмет көрсету, несие беру, ақша аударымдары,
депозиттер,конвертация мен валюта аударымдары, - дейді компания басшысы
Мұхтар Битейіров.
Мысалы, Альянс Банктің қолдауымен жалпы көлемі 2 мың шаршы метрден
асатын бес қабатты оқу – сауда орталығының құрылысы басталды.
Қазіргі Зерде компаниясының Шымкент қаласында 20 дәріханадан тұратын
желісі бар, оларды болашақты ұлғайту жоспарланып отыр. Сондай-ақ компания
басқа қалаларда дистрибьютерлік филиалдар ашу, жаңа құрал – жабдықтар сатып
алу мен еуропалық сапа стандарттарын енгізуді жоспарлап отыр.
- Біздің барлық жобаларымыздың бас серіктесі ретінде біз Альянс Банкті
көргіміз келеді, - дейді Мұхтар Битеміров.
Шымкеннте 9 жылдан бері Орда Кредит несиелік серіктестігі қызмет
етуде. Компания ауыл шаруашылығы, дәріхана бизнесі, мұнай саласы, сауда
өнеркәсібі сияқты түрлі салаларға несие береді. Орда Кредит бірінші
кезекте бизнестің бастапқы кезеңінің дамуына жәрдемдеседі, өз аяқтарынан
тұрып кеткен бұл компаниялар банктің клиенттерінеайналады. Олардың көбі
Альянс Банкті таңдайды. Ол ашылған күннен бастап Орда Кредиттің сенімді
серіктесі болып келеді. Басында ең күрделісі бизнесті ашуға қаражаттабу
болды, - дейді компагия басшысы Жарқынбек Азбеков. Бұл мәселеде Альянс Банк
көмекке келді. Қазіргі компания өзінің айналым қаражаттарын Альянс Банкте
ұстайды, сақтандыру саласында әріптес, өз қызметкерлеріне жалақыны банктің
пластикалық карточкалары арқылы береді. Ал компанияның ағымдағы шотындағы
қалдық қаражатқа сыйақы аударылады.
- Бұл банк бізге өте қолайлы. Ол жедел әрі онымен жұмыс істеу тиімді,
- дейді Жарқынбек Азбеков.
- Шынын айтсақ, Альянс Банк шымкенттік банктік қызмет көрсету нарығына
келіп, оны біршама сілкінтті. Банк көп несие берді, одан сәйкесінше көп
мүмкіндіктер туындады.
Альянс Банк құрылыс компаниялары үшін де сенімді серіктес болып отыр.
Олардың бірі – мейрамхана құрылысымен айналысатын Сапарбай ЖШС. Шымкент
нарығына ол 1999 жылы келді, 8 жыл ішінде жеті мейрамхана салынды. Старый
дворик, Домашняя кухня - бұл атаулар шымкенттіктерге кеңінен танымал.
Альянс Банк филиалымен Сапарбай компаниясы оның ашылған күнінен бері
жұмыс істеуде. Неге осы банкті таңдадыңыз? деген сұраққа компанияның
басшысы Нұрлан Сапарбаев былай деп жауап берді:
- Жаңа банк әрқашан жаңа мүмкіндіктер әкеледі. Мұнымен қоса, біз
Альянс Банкке бірден сенім арттық.
Нұрлан Сапарбаев Альянс Банктің кәсібилігі мен жеделдігі ұнағанын
мойындады:
- Банк қызметкерлері бізді банк жүйесіндегі болып жатқан барлық
жаңалықтар мен өнім түрлеріндегі жаңалықтармен таныстырып отырады. Мұнда
кәсіби білікті мамандарды бағалауы да сенім ұялатады. Альянс Банктің
табыстылығы да осында жатса керек.
Бизнес – ханымдарға жол беріңіздер.
Бүгінде бизнеске нәзік жанды әйелдер көптеп келуде. Альянс Банк өз
ісін ашам деген бизнес – ханымдарға белсенді қолдау көрсетеді.
Қарағандылық Валентина Батманованың бизнесі ортопедиялық бұйымдарды
шығарудан басталған еді. Бүгінде ол адамдарға нық қадам басуға ғана емес,
сұлу болуға да көмектеседі: бір жыл бұрын ол шаштараз салонын ашты. Осының
бәрі Альянс Банктің көмегі арқасында мүмкін болды.
- Бірнеше банк маған себебін түсіндірместен, бастапқы капитал беруден
бас тартты, - дейді Валентина, - Альянс Банк олардан бөлек өзін ерекше
жағымды жағынан көрсетті. Онда менің өтінішімді қарап, барлық құжаттарды
өте жылдам ресімдеп, маған несие берді. Бұл несиесіз салон да болмас еді
ғой. Осыдан былай біз тек Альянс Банкпен жұмыс істеп келеміз. Менің
бизнесім жемісті дамып келеді. Банк өзінің дамуында сенімді әрі табысты
екені көрініп тұр. Қарағандыда оның бөлімшелері күн санап көбейіп келеді,
банк жаңа қызметкерлерді қабылдауда, яғни ол дамып келеді және өз қызметін
кеңейтуде.
Тағы бір табысты бизнес – ханым Светлана Танских – 2005 жылдан бері
Бидай – нан ЖШС-ны басқарады. Бұл облыстағы бұрыннан келе жатқан
кәсіпорындардың бірі, ол Теміртау қаласын нанмен толық қамтамасыз етеді.
Кәсіпорын директоры қызметіне келгенде светлана өндірістің түгелдей
жарамсыз жағдайда екенін көреді. Жұмысты жолға қою үшін несие керек еді.
Осылайша Бидай – нан ЖШС Альянс Банктің клиенті болды. Кәсіпорын
басшысын нақ осы банкте қызықтырған нәрсе жылдам және сапалы қызмет көрсету
болды:
- Біздің барлық мәселелеріміз өте қысқа мерзімде шешіліп отырды. Егер
қандай да бір стратегиялық сұрақтар туындай қалса, банк басшылығы бізді өзі
шақыратын, біз оларды бірлесе отырып шешетінбіз. Мұндай ілтипат және әр
іске жекелей қарау, шынымен де жағымды әсер қалдырады.
Қазір Бидай – нан біртіндеп көтеріліп келеді: техникалық бақылауды
жетілдіруде, құрал – жабдықтарды жаңартуда, жаңа технологияларды енгізуде.
Оның басшысы өз әріптесі Альянс Банкке толық сенім білдіреді, кез келген
қаржылық қиындықтарда одан көмек алатынына сенімді.
Альянс Банкі – ТМД кеңістігіндегі ең бірегей бизнес жобалардың бірі.
Тарихта түпкі нәтиже түбегейлі шешімдер қабылдай білуге және жеңіс
үшін тәуекелге баруға дайын болуға тікелей байланысты болған жағдайлар аз
емес. Осы заманғы банк әлемінде қатаң бәсекелестік орын алған, және де
клиент үшін күрес кейде шиеленіскен сипат алып отырады. Тек ерекше тәсіл
ғана табысқа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
МИНИСТРЛІГІ
ӘЛ-ФАРАБИ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
Журналистика факультеті
Журналистика тарихы кафедрасы
Диплом жұмысы
Корпоративтік журналистика
Орындаған 4 курс студенті ____________________
Ғылыми жетекші __________________________
(қолы,
күні)
Норма бақылаушы _______________________
(қолы,
күні)
Кафедра меңгерушісінің _____________
рұқсатымен қорғауға жіберілді (қолы, күні)
Алматы, 2010
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ...3
1.
2.
ҚОРЫТЫНДЫ ... ... ... ... ... ... .. ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
... ... ... ... ... ... .
СІЛТЕМЕЛЕР ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН
ӘДЕБИЕТТЕР ... ... ... ... ... ... . ... ... ... ... ... ... ... ... ... .
КІРІСПЕ
Жұмыстың жалпы сипаттамасы. Корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдары
– компанияның клиенттеріне, қызметкерлеріне немесе бизнес бойынша
серіктестеріне бағытталған басылымдар. Кейде жарнамалық рөлді де атқара
алатын тұстары бар. Бұқаралық ақпарат құралдары компанияның өз күшімен
шығаруға немесе арнаулы баспаға тапсырысқа беруге болады.
Классификаторға сәйкес корпоративтік медиа және бұқаралық ақпарат құралдары
үш негізгі түрге бөлінеді:
1) b2b (business-to-business) – серіктестерге бағытталған
корпоративтік басылымдар. Мұндай басылымдар максимальді ақпаратты және
пайдалануға ыңғайлы болып жасалады. Бұл жағдайда сапа ең жоғары деңгейде
болуы керек. Тек мазмұны ғана емес, оны беру әдісі де сапалы болуы керек.
Осылайша бәсекелес артықшылықтары полиграфия, дизайн, қалыптау болып
табылады.
Көптеген кәсіпкерлер қазіргі медианарық жағдайында іскерлік коммуникацияның
үдерісі оңай емес деп айтады. Бұқаралық БАҚ-тағы тапсырыспен жазылған
материалдар белгілі бір деңгейде өздерінің беделін түірді. Жекеменшік
корпоративтік журнал немесе газет бизнес-байланыстарды жайғаудың және
іскерлік ортада компанияның бейнесін қалыптастырудың ең ілгерілеу құралы
болып табылады.
2) b2с (business-to-client) – компания клиенттеріне арналған
корпоративтік журналдар мен газеттер. b2с - басылымдарда корпоративтік
бұқаралық ақпарат құралдары нарығының үлесі басым. Клиенттік журнал немесе
газет – бұл жарнамалық және ақпараттық өнімнің арасындағы орта.
Мұндай басылымның негізгі міндеті – компания клиенттерінің адалдығын
көтеру. Көпшілікке жегі болған тура ақпараттың орнында корпоративтік
баспасөз жанама жарнаманың ең ықпалды құралдарының бірі болып табылады.
3) b2p (business-to-personnel) - өз қызметкерлеріне арналған
корпоративтік баспасөз. Әдетте, егер корпорация ішінде жеке газет шығару
қажеттілігі туындаса, бұл іс қоғаммен байланыс үшін жауап беретін бөлімге
міндеттеледі. Редакция осы бөлім ішінде құралады, немесе корпорация аясынан
тысқары шығады (мысалы, жарнама агенттігінде немесе медиалық құрылымында
тапсырыспен жасалады), ал PR-бөлімшесі басылымға жетекшілік жасайды.
Ішкі корпоративтік баспасөз ұжыммен жұмыс жасауға бағытталған, сондықтан
редакциялық жоспарларда түзуде кадр бөлімімен байланыссыз ештеңе
жасалмайды:
• қызметкерлер үшін (біріктіру және мобилизациялау құралы);
• қатардағы менеджерлер үшін (стратегияларды жүзеге асыру құралы);
• топ-менеджерлер үшін (шешім шығару құралы).
Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Корпоративтік баспасөз не үшін қажет?
Корпоративтік басылымдар әдетте компанияның қарқынды жұмысының
нәтижесін бұқараға таныту, таныстыру, жарнамалау деңгейінде болады. Газет,
журнал, бюллетень, ақпараттық парақшалары арқылы қоғамдық байланысты орнату
үшін керек.
· Кез-келген компанияға басылымның үш түрі қажет болады. Яғни,
газет, журнал немесе бюллетень.
· Корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдарын жасау мен шығаруды
қоғамдық байланысты орната алатын маманға сенген жөн сияқты.
· Басылымның бір нөмірін шығару құны қанша болатынына мән берілуі
керек.
Аудиторияға байланысты басылымдар екі топқа ақпаратты беру мақсатына
және пішініне қарап бөлінеді.
1. Компания қызметкерлеріне арналған басылым. Бұл жағдайда басылым
міндеттерді шешіп, сіздің компанияңызды толғандыратын мәселелерді жариялауы
керек. Бас Директор бұл бұқаралық ақпарат құралдарды қызметкерлерді
басқару, қызметкерлердің материалды емес мотивациясының құралы ретіне
пайдаланады. Газеттің мазмұнына қатысты үміттерді қадағалау. Менің
тәжірибием бойынша, үш фокус-топ жеткілікті. Бұл жұмысты PR-бөліміне,
қызметкерлер немесе менеджерлерге тапсырылады.
2. Cыртқы оқырмандарға арналған басылымдар (инвесторлар, акционерлер,
серіктестер, клиенттер үшін). Мұндай басылымның негізгі міндеті —
компанияның сыртқы PR, қолайлы имиджді қалыптастыру. Бірақ, егер бұқаралық
ақпарат құралдары тек компанияның, оның өнімдері мен қызметтерінің
жарнамасына ғана арналатын болса, оны ешкім оқымайды (оған қоса, мұндай
басылым компанияның беделіне нұқсан келтіруі мүмкін). Сыртқы аудиторияның
сұранысын зерттеулердің көмегімен де анықтауға болады. Терең интервьюлер
әдісі өте тиімді — қандай ақпараттың қызық болатындығын және оны қалай беру
керектігін білу үшін әлеуетті оқырмандар арасынан шамамен 20 адамнан сұрау
жеткілікті. Егер компания маркетологтарының құзырлығына сенімсіздік
танытсаңыз, интервью дайындауды сыртқы мамандарға тапсырған абзал.
Ішкі бұқаралық ақпарат құралдары менеджменттің әрекет ететін құралына
айналу үшін үш маңызды нәрсені есте сақтау керек.
1. Адамдар монологты ұнатпайды, бірақ әңгімеге атсалысады. Диалогқа
енбей-ақ жай білдіретін корпоративтік басылымның төмен оқырмандық рейтингі
болады.
2. Кейбір компаниялар үнемдеу мақсатында қызметкерлер үшін де,
клиенттер үшін бір басылым шығарады. Бұл жағдайда корпоративтік медиа
сенімділіктің қажетті деңгейін жоғалтады. Редактор оның клиенттер қолына
түсетінін біліп, шындықты көрсетпейтін барлық нәрсені сызып тастайды, және
бұқаралық ақпарат құралдары жарнамалық буклетке айналады. Компанияның
жетістіктері туралы ғана жарияланатын басылым табысқа жетпейді.
3. Адамдардың көпшілігі жай тілде сөйлейтінін, қарапайым өмір
сүретінін ұмытпаған маңызды. Егер оларға сөзіңіз жетсін десеңіз,
ресмиліктен бас тартыңыз — басылым ақпаратты қарапайым және түсінікті
тілде беруі, басшылықтың бағдарламалық мәлімдемелерін қатардағы
қызметкерлерге түсінікті материалдармен ұштастыруы керек.
Батыста корпоративтік мәдениет мәселесіне том-том зерттеулер арналған,
ал бізде алғашқы жарияланымдардың жарық көргеніне көп уақыт бола қойған
жоқ. Табыстың негізгі себебін корпоративтік мәдениетте көретіндер бар,
бірақ оны ұйым қызметінің қаржылық нәтижелеріне ешқандай қатысы жоқ деп
ойлайтындар да көп кездеседі. Бір сөзбен айтқанда, ол туралы пікірлер әр
алуан. Екілік стандарттар корпоративтік мәдениетінің мәселесіне бөлініп
жатырған назар осы дәл осы жағдаймен түсіндіріледі.
Корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдары жарнамадан айырмашылығы аз
объективті емес ақпаратқа толы. Сондықтан болашақта оқырмандар ішіндегі
ақпаратқа көбірек сеніп, дәстүрлі бұқаралық ақпарат құралдарды таңдайтын
болады. Дәстүрлі медиа күнделікті жасалып отырған мазмұн нарығында маңызды
рөл атқаратындығымен келісемін, бірақ жасалып отырған мазмұнның басым
бөлігі корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдарына тиесілі болатынына
сенімдімін. Себебі мынау:
1. Күн өткен сайын тұтынушы дәстүрлі бұқаралық ақпарат құралдарда
жарияланатын жарнамалық материалдарды елемеу оңайға соғады. Он-лайн
жарияланымдардың дамуымен жарнамалық хабарландыруларды өшіруге немесе
жүзбелі терезелерді құрсаулауға болады. Егер белгілі бір тақырыпқа
байланысты жаңалық алып отырғыңыз келсе, RSS-ағынға тапсырыс беріп, ол
жерге жарнама түспейтініне сенімді болуыңызға болады. Компьютеріңізге сурет
құрсаулау параметрін қоя аласыз, сол кезде сіздің сүйікті мақалаларыңыздағы
жарнамалық модульдер бос сурет ретінде көрінеді. Тұтынушыға бұл жақсы.
Корпорацияларға ше? Оларға өз жарнамалық жолдауын тұтынушыға жеткізу жолын
табу керек. Егер дәстүрлі жарнама әрекет етуді тоқтатып қана қоймай,
белгілі бір тұтынушының қалауына байланысты жеткізілмей тасталса не істеу
керек? Корпоративтік баспасөз – мұндай корпорацияларға арналған жалғыз
жол, өйткені, оның көмегімен тұтынушыға оны қызықтыратын ақпарат бере
отырып, өз мүддесін де көздейді.
2. Қазір тұтынушылар корпоративтік баспасөз бен дәстүрлі бұқаралық ақпарат
құралдары әр түрлі қабылдайды. Олар тұтынушылардың санасында араласпайды.
Бірақ, болашақта корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдарының шынайлығына
деген көзқарас өзгеруі мүмкін. Мысалы, бостон университетінің профессоры
Джон Кэрролл, қазіргі студенттердің бұқаралық ақпарат құралдарына қатынасын
айтқанда, олар дәстүрлі баспасөзде ерекше бір құндылық көрмейді деп атап
көрсетеді. Кэрролл мырза студенттер дәстүрлі бұқаралық ақпарат құралдары
жарияланатын ақпараттың объективті болғаны үшін ғана сиынбайды. Олар музыка
жарнама қосымшаларымен үзілетін, толығымен коммерциялық жоба болып
табылатын MTV арнасынан көрген мәліметтерге де дәл осылай сенеді. Және олар
ұялы телефонға бір жарнама берушінің тапсырысы бойынша келетін sms-
хабарламаларда жазылғандарға да сенеді. Мәселе осында. Қазірдің өзінде
жастар корпоративтік коммуникацияларға дәстүрлі бұқаралық ақпарат
құралдардан кем сенім білдірмейді. Олар болашақта iPod, Nike, немесе Sean
John шығаратын журналдарға Wall Street Journal берген ақпаратқа қарағанда
көбірек сенетінін пайымдауға бізге не кедергі болады? Олар Nike және Apple
өнімдерін біледі, сапасына сенеді, ал Wall Street Journal бар екенін ғана
біледі. Адам таза психологиялық тұрғыда көбірек танитын адамына сенім
артуға ыңғайшыл.
3. Жергілікті кішігірім газетке қарағанда, орташа корпорацияның сапалы
мазмұн мен жұмысқа ақша төлеуге қаржылық ресурсы көбірек. Бұл білікті
маманардың ерте ме, кеш пе корпоративтік баспасөзге өте бастайды. Әрине,
кішігірім компания үшін танымал емес журнал жасау мәселесіне келгенде
салмақты журналистер қандай да бір танымал басылымда жұмыс жасауды қалайды.
Бірақ, егер оларға Google немесе eBay корпорацияларына жоба жасауға ұсыныс
жасалса ше? Осы жерде кез келген адам барлық жағымды және жағымсыз
жайттарды таразылай бастайды. Амбициялар және жалақылар жекпе-жегінде
Times eBay корпорациясынан артық түсуі мүмкін емес. Бұдан бөлек, уақыт өте,
корпоративтік журналистикаға деген көзқарас жайменен, бірақ өзгеріп жатыр.
Бүгіннің өзінде Microsoft, Cisco немесе Parker Hannifan журналдарындағы
жарияланымдар – өткеннен ұятты бет емес, түйіндемеге керемет
толықтыру.
Бірақ мен мына факторлардың: дәстүрлі жарнаманың ықпалдылығының төмендеуі,
корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдарына деген тұтынушылық қатынастың
өзгеруі және осы бизнес саласына деген журналистік қауымдастықтың
адалдығының өсуі – корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдардың кең көлемді
және сөзсіз жеңісіне апарады.
І.
Корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдарының функциялары
1. Қызметкерлерге, клиенттерге және серіктестерге ақпарат беру.
2. Компанияның басшылық, қызметкерлер және сыртқы аудиториясының бұқаралық
диалогы.
3. Ұжымның нығаюы.
4. Тәжірибе алмасу.
5. Қызметкерлердің өз ойларын жүзеге асыру мүмкіндігі.
6. Компанияның жағымды имиджін қалыптастыру.
7. Қызметкерлердің материалды емес мотивациясы.
Газет. Ең кең таралған бұқаралық ақпарат құралы. Газет пішіні
көпшілікке үйреншікті болғандықтан сенім туғызады. Баспасөздің төмен бағасы
бұқаралық ақпарат құралдардың бұл түрін кез келген медиамақсат үшін пайдалы
және үнемді етеді.
Журнал. Шығару көп шығынды талап етеді, бірақ журнал ұзақ мерзімді
болашағы және айқын даму стратегиясы бар қаржылық тұрақты компанияның,
сенімді серіктестің имиджін жасауға көмектеседі. Газетке қарағанда
журналға көбірек қызметкерлер штаты керек. Ереже бойынша, корпоративтік
журналдар қымбат қағазға басылады. Журналды сыртқы аудиторияға —
инвесторларға, акционерлерге және бизнес бойынша серіктестерге бағыттаған
дұрыс.
Бюллетень. Үндеухатқа ұқсайтын болғандықтан, ерекше шығындарды талап
етпейді. Негізінде бюллетень кей уақытта шығарылатын болғандықтан,
аудитория үшін хабар бағасын түсіреді. Бұқаралық ақпарат құралдарының бұл
түрінің көмегімен компания ассортиментіндегі жаңалықтар туралы ақпарат беру
міндетін шешкен дұрыс. Егер өз басылымыңызбен тұрақты жұмыс жасауға дайын
болмасаңыз және баспа бөлімін құруды жоспарлап отырмаған
болсаңыз, бюллетень — компанияңызда болып жатырған оқиғалар туралы
клиенттерді хабардар етудің ұтымды нұсқасы. Оны шығаруды PR-бөлімге немесе
маркетинг қызметіне тапсыруға болады.
Интранет. Ақпарат берудегі максимальді жылдамдық, қызметкерлер
арасындағы интерактивті қатынас мүмкіндігі, жобаның төмен бағасы бұл
бұқаралық ақпарат құралдары түрін басқаларынан ерекшелеп көрсетеді.
Негізінде компанияда газет, журнал, бюллетень және интранет сияқты
корпоративтік медиа түрлері пайдаланылады.
Корпоративтік басылымды шығаруды кімге тапсыру керек?
Тысқары ұйымды тарту (мысалы, PR-компанияны немесе агенттікті). Егер
сіз мамандары сіздің бизнесіңізді, салаңызды жақсы білетін және бұқаралық
ақпарат құралдары үшін сіздің фирмаңыз жайлы материал дайындаған PR-
компаниямен көптен бері және табысты жұмыс жасап келе жатырған болсаңыз,
бұл ең тиімді тәсіл болып табылады.
Фирма ішінен әлі жеке редакция жасауды қаламайтын компаниялар осы
сызба бойынша жұмыс жасағандары абзал. PR-агенттікке бірнеше алғашқы
нөмірді жасауды тапсыруыңызға болады.
Басылымды өз күшімен жасау. Бұл жағдайда мынаны еске сақтаңыз: егер
сапалы басылым алғыңыз келсе, корпоративтік газетке жұмыс жасауға кәсіби
мамандарды тартыңыз. Осылайша, сізге кемінде бас редактор, журналист,
беттеуші, корректор және фотограф қажет. Басылымның көлемі аз болса, бір
қызметкермен де шекиелуге болады – барлық материалдарды сол дайындайды.
Беттеу, алғашқы нөмірді безендіру, суреттерді реттеу, корректорлық
жұмыстарды штаттан тыс қызметкерлерге немесе басылымды басатын баспаға
тапсыруыңызға болады.
Бірлескен банктің бұқаралық ақпарат құралдарында алуан түрлі
жанрларда берілген ақпарат үздіксіз беріліп тұрады. Корпоративтік бұқаралық
ақпарат құралдардың әрбір нөмірінде компания қызметкерлері таныстырылуы
керек, кәсіпорынның табыстары жайлы айтылуы қажет, бірінші тұлғалардың
жолдауларын, сандар мен жаңалықтарды жариялау керек.
Мысалы, Екі банкті біріктіру барысында Вестника Альянса басылымының
беттерінде бір банктен екінші банкке өтіп жатырған немесе жобада маңызды
рөл атқаратын менеджерлердің өмірбаяндары жарияланады. Әр түрлі мәселелер
бойынша олардың пікірлері беріледі — бірлескен банктің болашағынан бастап
қызметкерлерді басқаруға дейін.
Компания табысы — бұл кез келген жетістіктер. Қызметкерлер бизнесті
басқарып отырған адамдардың жақын екендігін ұғынуы үшін басылымның әрбір
нөмірінде компанияның бірінші тұлғаларының жолдауы болуы керек. Жолдау
белгілі бір адамға немесе топқа арналған сұқбат немесе мақала түрінде болуы
мүмкін.
Корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдарына жарияланған мәліметтердің
иллюстрациясына қажетті сандар міндетті түрде болуы керек. Корпоративтік
басылымда берілетін мәліметтер маңызды және жаңа болуы тиіс.
Корпоративтік газет өз қызметтерін атқарып жатырғандығын анықтау үшін
оның танымалдылығын қадағалау керек. Корпоративтік газетті оқитын-
оқымайтындығын ұғыну оңай. Егер клиенттер кеңседен нөмірді алып,
қызметкерлер үйлеріне алып кетіп жатса, оның оқылатын болғандығы. Екінші
әдіс – жарияланым кейіпкерлері болғандардың қызмет сатысы бойымен жылжу
статистикасы. Егер бұқаралық ақпарат құралдары беттерінде көрсетілген
менеджерлердің көпшілігі жарты жылдан соң қызмет сатысымен жоғары
көтерілсе, онда басылымның тиімді жұмыс жасайтындығы.
Бұқаралық ақпарат құралдарын шығаруға кім жауапты екенін
байқау үшін жүргізілген сауалнаманың қорытындысы мынадай болды:
Сауалнама бойынша компаниялардағы корпоративтік бұқаралық ақпарат
құралдарын шығаруға жауап береді:
· Компанияның PR-департаменті ( сұралғандардың 69,7%);
· Сату жөніндегі дирекция, маркетинг бөлімі, жарнама бөлімі (14,6%);
· Аутосорсинг шарттарындағы сыртқы контрагент (10,1%).
Советник журналы мен Sovetnik.ru порталы жүргізген сауалнама
нәтижесі бойынша (ресейлік 93 корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдары
өкілдері сұралды.)
Корпоративтік баспасөздің негізгі міндеттерінің ішінде мыналарды
атап көрсетуге болады: кәсіпорын аясында ортақ ақпарат өрісін жасау, ішкі
корпоративтік коммуникациялардың эффективтілігін арттыру, ішкі және сыртқы
PR компаниялар. Жеке бұқаралық ақпарат құралдары шығаруды шешпестен бұрын
Бас Директор топ-менеджерлер мен акционерлердің көмегімен мыналарды
анықтауы керек:
· олар қандай аудиторияға арналады және сәйкесінше қандай
міндеттерді шешеді;
· басылымның қай түрі оңтайлы;
· корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдарды дайындауға кім жауапты
болады;
· басылымның техникалық параметрлері қандай.
Корпоративтік баспасөзге шолу.
Жвирблис Андрей:
Ресейдегі корпоративтік баспасөз басынан жақсы кезең өткеріп жатыр:
егер бұрын жеке басылым тек ірі корпорацияларда болса, қазір нарықтың майда
қатысушыларын да бар – қаласаңыз бір нөмір үшін бірнеше мың доллар жұмсауға
болады. Деловая Лига коммуникациялық тобының бас директорының орынбасары
Михаил Дубровскийдің пікірінше, корпоративтік баспасөз серпілісі енді
бірнеше айға созылады.
Сыртқы корпоративтік баспасөзбен күн сайын банкте немесе дүкендерде
кездесеміз. Ал ішкі баспасөз компанияда жұмыс істемейтіндердің назарынан
тыс қалады. Ол ішкі коммуникацияларды бақылауға, еңбек ұжымының бірігуіне,
және кері байланыс ретінде қызмет атқаруға арналған. Бұл жерде басылым
корпоративті оқырманды компанияның негізгі тұлғаларымен, оның ағымдағы
міндеттерімен, идеологиясымен және философиясымен таныстыратын бас ақпарат
жетекшісі ретінде қызмет атқарады. Клиенттер мен серіктестерге бағытталған
ішкі корпоративтік баспасөздің тағы бір қызметі бар. Мұндай газетке
жарияланғандарға клиенттер пресс-релиздерге қарағанда көбірек сенеді. Пиар-
бөлімнің осы үшін жұмыс жасайтыны жасырын емес, анықтап қарасаңыз, шеттегі
оқырманға арналған мақалаларды көруіңізге болады.
Көп жағдайда, барлық ішкі корпоративтік басылымдарды екі түрге бөлуге
болады – қызметкерлердің өздері жасаған және қызметкерлер үшін жасалған.
Жеке қызметтердің орындалу тиімділігі осы екі түрдің қайсысына белгілі бір
атау жарасатынына байланысты болады. Қызметкерлер өз газеттерін жасауда
компания философиясына көңіл бөлулері екіталай, бірақ ол жерде жұмылған
ұжымды жасауға жұмыс жасайтын жарияланымдарды көруге болады.
Нәтижесінде, ішкі корпоративтік басылымдар кездейсоқ оқырманның
қызығушылығын тудыруы екіталай. Өйткені, оларды белгілі бір компанияға
қатысты ішкі мәселелер толғандырмауы да мүмкін. Ортақ мәселелер ерекше
көзқараспен суреттеледі.
Ішкі корпоративтік баспасөздің оның толық дамуына кедергі жасайтын
кемшілігі бар. Ол - соңғы әсерді есептеу қиындығы. Әдетте ішкі басылымдар
компанияның басты тұлғаларының бірінің оларда болса, біз де жасаймыз
деген бастамасымен жасалады. Бір-бір жарым жылдан соң оған көп ақша
жұмсалғандығы анықталады да, көбінесе көпшілік басылымдар жабылып қалады
деп түсіндіреді Михаил Дубровский.
Екілік стандарттардың корпоративті мәдениеті
Автор: Кершис Олег:
Батыста корпоративтік мәдениет мәселесіне том-том зерттеулер арналған, ал
бізде алғашқы жарияланымдардың жарық көргеніне көп уақыт бола қойған жоқ.
Табыстың негізгі себебін корпоративті мәдениетте көретіндер бар, бірақ оны
ұйым қызметінің қаржылық нәтижелеріне ешқандай қатысы жоқ деп ойлайтындар
да көп кездеседі. Бір сөзбен айтқанда, ол туралы пікірлер әр алуан.
Екілік стандарттар корпоративті мәдениетінің мәселесіне бөлініп жатырған
назар осы дәл осы жағдаймен түсіндіріледі.
Ресейлік корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдарының сипаттамасы:
Корпоративтік газет пен журналдардың 44% жуығының таралымы
1000 данадан кем емес; 31,9% —1000-нан 5000-ға дейін; 24,1% —5000 данадан
артық. Өз бұқаралық ақпарат құралдары шығаратын компаниялардың жартысы үшін
бір нөмірдің таралым құны 2000 долларды құрайды. Ең көп шығын (50% жоғары)
өндіріске кетеді. Гонорар қоры мен беттеу және безендіруге бюджеттің 11 -
50% кетеді. Тарату бағасы ең төмен — бюджеттің 10%.
Корпоративтік басылым ұжымның басшылықпен байланысын қамтамасыз етуі
керек. Одан бөлек, бұқаралық ақпарат құралдары жаңа көшбасшылардың шығуына
көмектесуі керек – жауапты салаларда қызмет жасайтындарға назар аударту,
қойылған міндеттерді шешуге олардың қатынасын ашу.
Және бұқаралық ақпарат құралдардың соңғы міндеті — инновацияларды
қолдау. Мысалы, егер компанияда жобалық басқару ендірілетін болса, бұл
туралы бәрі білуі керек.
Әр түрлі міндеттерді шешу үшін әр түрлі бұқаралық ақпарат құралдарды
қолдану керектігін атап көрсету қажет. Мысалы, банктерді қосу жобасын
жүзеге асыра отырып, жедел ақпараттандыру үшін бұрынғы басылымды пайдалана
алмайтын едік. Сондықтан Встреча энергий электронды басылымының шығарылуы
— бұл газет қызметкерлерге жоба туралы жедел ақпарат таратып отырады.
Сары басылымдар жойылды! Жасасын, корпоративтік бұқаралық ақпарат
құралдары!
Бірнеше ай бұрын жарнама ақпаратын таратушы атақты арна – Сары
басылымдар үшін қиын кезеңдер туындағаны жайлы жазған болатынмын. Енді
Wall Street Journal журналы да менің сөзімді растап отыр. Бірақ мұның
корпоративті бұқаралық ақпарат құралдары нарығына не қатысы бар?
Сары басылымдар жайлы алғашқы материалымда журнал бұл жылы жарнама
берушілердің жеткілікті санын тарта алмайды деген болжам айтқан болатынмын.
Менің жорамалдарым өз сайтымның қонақтары арасында жүргізілген онлайн
сауалнаманың нәтижелеріне негізделді. Сауалнамаға қатысқан маркетологтардың
көпшілігі маркетингтік бюджеттің азаюына байланысты Сары басылымдар
газетіне жарнама бермейтіндіктерін мәлімдеді. Екінші мақаламда тұтынушылар
өнім туралы ақпаратты қайдан іздеуді қалайтындықтары туралы зерттеу
жүргізген тәуелсіз агенттіктің мәліметтерін берген болатынмын. Осы
мәліметтерге сәйкес, Сары басылымдар Google және Интернеттің басқа да
іздеу ресурстарынан көп артта қалды.
Wall Street Journal журналында жарияланған Желтым страницам грозит
вымирание мақаласының авторлары менің жорамалдарыммен келіседі. Оның
ішінде, олар: Сары басылымдар газетінің баспа және он-лайн нұсқасындағы
жарнама 2009 жылы кем дегенде 6,3% төмендейді. Телевидение жарнама арнасы
ретінде бәрінен көп зардап шегеді. Wachovia сарапшыларының пікірінше,
жарнама берушілер арасында эфир уақытына деген сұраныс екі есе азаюы
ықтимал. Ал, Borrell Associates мәліметтеріне сүйенсек, таяу төрт жыл
ішінде баспа бұқаралық ақпарат құралдығы жарнама нарығы 39% құлдырауы
мүмкін деп жазған болатын.
Дәстүрлі газет пен журнал баспагерлері құр қол отыр деп айтуға болмас.
Кейбіреулері Google ресурсымен серіктестік жобалары туралы мәлімдеді, енді
өз клиенттеріне пакеттік шешім ұсынып отыр, оның аясында жарнама тек
баспасөзде емес, сонымен қатар, он-лайн да басылады. Бірақ, мұндай
шешімдердің қаншалықты ұзақ өмір сүретіндігі – үлкен сұрақ туындатады. Егер
зерттеулер тұтынушылардың сатып алу шешімін қабылдау барысында дәстүрлі
басылымдарға аз назар аударатындығын растайтын болса, бизнес ерте ме, кеш
пе оларға жарнама беруден бас тартады.
Бұл жағдайда бірінші орынға мазмұнды маркетинг шығады. Өйткені,
тұтынушылар өнімдер мен қызметтер туралы ақпарат іздеу үшін интернетті
көбірек қолданады. Сондықтан, маркетингтік ақшаны жаратудың бірінші мақсаты
– корпоративтік сайтыңыздың мазмұнын жақсарту. Ол клиентке сіздің кім
екеніңізді және қызметіңіз туралы хабарлап қана қоймай, тиімді сату құралы
да болуы керек – яғни тұтынушыларды сіздің өнімдеріңіз бен қызметтеріңізді
алуға шақыру. Бұл үшін сізге сапалы мазмұн қажет.
Қазіргі жағдайдағы ең ұтымды инвестиция нұсқасы – клиенттермен әрқашан
байланыста болуға және сұраныс құлдыраған кезде де оны жібермеуге
көмектесетін электронды корпоративті газет немесе жаңалық бюллетенін жасау.
Егер егер сіздің жай бұқаралық ақпарат құралдардан жарнама орнын сатып
алуға ақшаңыз болса, оны PR-материалдарды басқа корпоративті басылымдарда
басу сияқты корпоративті мазмұн түрін пайдалануға жұмсаған абзал: бұл шығын
жағынан пайдалы, әрі тұтынушыны әрекет етуге тезірек итермелейді.
Қаржыгерлер дағдарыспен корпоративтік бұқаралық ақапарат құралдары
көмегімен күресуде.
Дағдарысқа қарамастан, американдық компаниялардың маркетологтары 2009
жылы маркетингтік коммуникация шығындарын ұлғайтуды жоспарлап отыр. 2008
жылдың аяғында Ameriacan Business Media ассоциациясының корпоративтік
бұқаралық ақпарат құралдары бойынша Комитеті және Imagination Publishing
баспасы өткізген Маркетинг в период рецессии (Marketing in a recession)
зерттеуінің нәтижесі осындай.
Зерттеудің мақсаты қаржылық компаниялардың маркетологтары осы жылы өз
белсенділіктерін қалай реттеуді жоспарлап отырғандығын, сондай-ақ
корпоративтік медиаларға жылжу құралы ретінде қатынасты анықтау болды.
Онлайн-сауалнамаға 32 американдық алдыңғы қатарлы қаржы корпорацияларының
өкілдері қатысты. Осы сауалнаманың негізгі нәтижелері мынадай:
- Американдық қаржы компанияларының маркетинг бойынша 10 директорының
9 жаһандық экономикалық құлдырау кезеңінде клиенттермен қарым-қатынасты
дамыту және жақсарту қажеттілігі аз ғана деңгейде өсті деп растайды.
- Өз компанияларының 2009 жылғы қызмет басымдылығы туралы сұраққа
респондеттердің үштен бірінен астамы (37%) клиент сенімділігін қалпына
келтіру немесе орнату деп жауап берсе, 27% экономикалық дағдарыспен
күресті көрсеткен. Басқалардың ішінде: салымдар тарту, ұзақмерзімді
жоспарлау және клиенттерге көмекті атап көрсетуге болады.
Осы кездегі корпоративті коммуникацияның қандай құралдарын тиімді деп
санайтынын сұрағанда, маркетологтардың жауабы былай болды:
- маркетологтардың 50% корпоративті медианы атады;
- 10% - директ - мэйл;
- 10% - дәстүрлі бұқаралық ақпарат құралдары;
- 30% - басқа
Он респонденттің сегізі компанияларының маркетингтік стратегиясына
корпоративтік медианы пайдалану кіретінін мәлімдеді;
қаржылық сектор компанияларының 50% өз журналы немесе клиенттер үшін
ақпараттық порталы бар;
компаниялардың 25% подкастар қолданып, өз клиенттеріне дыбысбейне контент
жібереді.
Практиктердің пікірлері бойынша:
Аркадий Матковский Компания ТрансТелеКом ЖАҚ қоғаммен байланыс
бойынша Вице-президенті, Мәскеу
Сеть ТТК журналының алғашқы нөмірін дайындау барысында көрген
қиындығымыз — авторлық ұжым. Корпоративті басылымды жасайтын мамандар
журналистика мен телекоммуникация саласындағы профессионал болып қана
қоймай, компанияның негізгі құндылықтарын, оның мақсаттарын түсінуі керек.
Сол себептен біз журналды қоғаммен байланыс департаментінің күшімен
шығарамыз. Бас редакторы - мен.
Оксана Критикова Ресурс агроөнеркәсіптер тобының корпоративтік
саясат бойынша директоры, Оңтүстік федеральді аймақ
Менің ойымша, корпоративті басылымның бас редакторының лауазымына ұйым
қызметкерін тағайындаған дұрыс. Оның негізгі міндеті — басшылық ойы мен
қалауының жолсерігі.
Журнал пішінінің (газетпен салыстырғанда) мазмұнды бөлігін жасау
бойынша салмақты жұмыстан бөлек безендіру жұмыстарының да кең көлемі қажет.
Газет редакциясында штаттағы қызметкерлер санының 3-6 болуы жеткілікті
болса, ал журналды дайындау үшін мамандар санын ұлғайту керек.
Бас редактор бола алады:
· корпоративтік саясат бойынша директор;
· PR - директор;
· қызметкерлер құрамын басқару жөніндегі директор ;
· ішкі коммуникациялар бойынша менеджер по внутренним коммуникациям.
Компаниямызда газет шығару құны мына шығындардан құралады:
· мазмұнды қалыптастыру (редакция жұмысы);
· беттеу және жобалау;
· басып шығару;
· Ресурс агроөнеркәсіптер тобының өнеркәсіптеріне жеткізу.
Бір нөмірдің таралымын шығарудың жалпы құны шамамен 23 мың рубльді
құрайды. Жылына алты нөмір шығарамыз, осылайша бір жылдық бюджет — 138 мың
рубль. Корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдары шығаруға шығынды азайтудың
ең тиімді тәсілі – аймақтарда басып шығару.
Корпоративтік басылымның негізгі міндеті — билік балансын қамтамасыз
ету.
Даниил Сандлер Сибакадембанк Ашық акционерлік қоғамының бас
директорының орынбасары, Новосибирск; экономика ғылымдарының кандидаты
Сибакадембанк ААҚ құрамына Уралвнешторгбанк да кіретін стратегиялық
Банк альянсна кіреді. Маусымдық Вестник Альянса (8 жол) газеті банк
қызметкерлері, олардың клиенттері мен серіктестері арасында таралады.
Сибакадембанктің ішкі ақпараттық порталы Банк альянсының жаңалықтары туралы
банк қызметкерлеріне жедел хабарлау үшін қызмет атқарады. Встреча энергий
апталық электронды газеті қатардағы қызметкерлерге Уралвнешторгбанк пен
Сибакадембанктің қосылу үдерісі туралы хабар береді.
Корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдары шығарылымы әдетте
компанияның дамудың белгілі бір деңгейіне шығуына көмектеседі. Кәсіпорны
өскен сайын қарапайым коммуникация арналары жеткіліксіз болып қалады.
Мысалы, 500 адамнан көп құрамы бар топты сапалы алға жылжуға шабыттандыру
үшін жай мақсат қою жеткіліксіз. Қызметкерлерге әрқашан идеологиялық қолдау
көрсетіп отыру керек. Бизнестің мұндай масштабында корпоративті бұқаралық
ақпарат құралдарсыз қиынға соғады: басшының қол астындағылармен әрқашан
бетпе-бет сөйлесуге уақыты жоқ.
Корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдардың өмір сүруінің маңызды
шарты – қызметкерлерге сенім екендігін атап көрсетемін. Корпоративті
басылымда жариялау жанрының өзі тек топ-менеджерлердің ғана емес, орта
менеджменттің де, қатардағы қызметкердің де көзқарасын жеткізу дегенді
білдіреді. Сондықтан басшы не маңызды мәселелер бойынша қызметкерлердің
көзқарасы топ-менеджмент пікірімен сай келетіндігіне сенімді болуы керек,
немесе корпоративті басылымды жасап қана қоймай, корпоративті цензураны
енгізуі де қажет.
Корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдары Сибакадембанк
пен Уралвнешторгбанктің менеджментіне белгілі бір басқару міндеттерін
шешуге көмектеседі. Кез келген компанияда басқарудың бірнеше түрі бар –
формальді өкілеттіліктер мен жауапкершілік арқылы, бедел күші мен
көшбасшылық күш көмегімен. Корпоративті БАҚ-тың негізгі міндеті – осы
басқару түрлерінің тепе-теңдігін қамтамасыз ету. Мысалы, бүкіл топтың
жігері көлемді жобаны жүзеге асыруға бағытталған болса, күш тепе-теңдігі
жоба басшыларына берілу керек. Корпоративті БАҚ осыны істеуге мүмкіндік
береді: топ-менеджерлер басылым беттерінде жоба маңыздылығын атап
көрсетеді, болашақ туралы орта топ менеджерлерінің пікірі жарияланады.
Ресурс агроөнеркәсіптер тобы тауық-бройлер етінен 40 астам өнім
түрлерін шығарады. Бұл тауарлар отандық нарықта Золотая долина
және Нежнино сауда белгілерімен ұсынылған. Топ құрамына бүгінде жалпы
қуаты жылына 60 мың тонна өнім болатын элеватор, үш комбикорм зауыты, төрт
инкубатория, алты шаруашылық, 14 құс фабрикасы және екі құс өңдеу зауыты
кіреді. Топтың өндірістік кәсіпорындары Адыгейде, Краснодар және Ставрополь
өлкелерінде, Карачаево-Черкесияда орналасқан. Өнімді сату Оңтүстік
федералды аймақ субъектілерінің бәрінде және Мәскеуде жүзеге асырылады.
Градиент Альфа компаниялар тобы Ресей Федерациясы Үкіметінің және
Америка Құрама Штаты Конгресінің қатысуымен құрылған Халықаралық фермерлік
жобаның тауарлық және қаржылық ағындарын басқару үшін 1995 жылы құрылған.
Қызметінің негізгі түрі — қаржылық және басқару аудиты, консалтингті,
заңдық және білім беру қызметтері.
Біз корпоративтік Градиент Альфа Хабаршысы газетін шығарамыз
(таралым — 1000 дана., 8 толық түсті сызық, пішімі А3). Бұл басылым фирма
қызметкерлеріне және сыртқы аудиторияға арналған (жағымды имиджді
қалыптастыру арқылы компанияның визит карточкасының рөлін атқарады). Жалпы
корпоративті газет — қызметкерлермен, клиенттермен және серіктестермен
қарым-қатынас жасаудың тиімді тәсілі. Оның бетінде жарияланған ақпаратты
клиенттер пресс-релиздер мен сайттағы жаңалықтарға қарағанда үлкен
қызығушылықпен қабылдайды.
Біз тақырыптық шығарылымдар жасауға тырысамыз. Мысалы, алғашқы нөмірді
толығымен демеушілік қолдау көрсеткен шараға арнадық (трофи-рейд
АБВГДэйка). Басқа нөмірлер кәсіби конференцияларға арналды.
Корпоративтік басылымымыз шешетін тағы бір мәселе — ірі бұқаралық
ақпарат құралдары журналистерінің біздің сарапшыларға жақсы маман деп баға
беруі. Корпоративті газет беттерінде біздің қызметкерлердің мақалаларын
оқығаннан кейін тыс редакторлар бізден көбірек пікір сұрайтын болды.
Аэродромдорстрой компаниялар тобына Аэродром-дорстрой ЖАҚ
(1998 жылы құрылған), Омскаэродромдорстрой ЖАҚ (1999 жылы құрылған),
сондай-ақ көлік инфрақұрылымының ғылыми-технологиялық және жобалау
институты (2000 жылы құрылған) сияқты құрылымдар кіреді. Қызметінің
негізгі бағыты — автомобиль жолдары мен аэродромдарды салу, жөндеу және
жаңғырту. Компанияда шамамен 4000 адам қызмет етеді.
Біздің АДС-Пресс корпоративтік газетіміз компанияны басқарудың
тиімді құралы рөліне үміткер. Оның негізгі міндеті – басшылық пен
қызметкерлер арасында диалог құру. Компания өнеркәсіптері бірнеше
аймақтарда орналасқандықтан (Мәскеу, Киров, Тюмен, Свердлов облыстары),
корпоративтік басылым қызметкерлер құрамының бір топқа бірігуіне
көмектеседі. Кәсіпорынның мақсаты қызметкерлердің қолдауынсыз жүзеге
аспайды — сондықтан біз ішкі ақпарат стратегиясына көп көңіл бөлеміз.
Корпоративтік — Вестника Градиент Альфа басылымын шығаруда ерекше
қиналмаймыз. Газеттің шығу мерзімділігі — шамамен үш айда бір рет.
Мәтіндерді өзіміз дайындаймыз. Өндіріс үшін (беттеу, безендіру, басу,
баспамен келісу) аутсорсинг кестесін пайдаланамыз. Бұл уақытты да, қаржыны
да үнемдейді.
Корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдарының қандай жарнамалық
мүмкіндіктері бар?
Тар, бірақ қарақты аудитория корпоративтік газет пен журналдардың
басым бөлігін дәстүрлі баспасөз бұқаралық ақпарат құралдарынан бөліп
көрсетеді. Бұл басылымдар компания қызметкерлері, клиенттері немесе
серіктестері арасында таралатын жағдайда ғана дұрыс. Бұл аудиторияларды
суреттеу оңай және олар әлеуетті жарнама берушіге түсінікті. Оған қоса,
кейбір жағдайларда бұл аудиториялар эксклюзивті, яғни басқа жарнама
арналары бойынша қол жетімсіз болып табылады.
Бөлшектік желілер сатып алушылары арасында таралатын басылымдар
аудиториясы онша қанық емес. Оны сипаттау бөлшектік оператордың профиліне
және бағытталған аудиторияға байланысты.
Мысалы, дәріханалар желісі журналының оқырмандары денсаулық жайлы
тауарлар мен қызметтерге назар аударатын шығар. Дәріхана сатып алушыларының
басым бөлігі әйелдер екенін ескерсек, мұндай журналдарда әйелдерге арналған
тауарларды жарнамалау тиімді. Супермаркеттердің, қаржылық институттардың,
сұлулық салондары мен фитнес орталықтардың тұтынушыларға арналған
журналдардың өз ерекшеліктері мен жарнама берушілері бар.
Корпоративтік бұқаралық ақпарат құралдары Ресейде өз орнын енді
айқындап жатыр. Жарнама таратушы ретінде тек әуекомпанияларының борттық
журналдары және тағы да екі-үш журнал сұранысқа ие. Бұл тауарлар мен
қызметтерді еркін аймақта жарнамалауға мүмкіндік береді.
Егер танымал жылтыр және іскерлік басылымдар жарнамаға толы болса,
корпоративті бұқаралық ақпарат құралдары әлі де болса бос. Сондықтан
корпоративті бұқаралық ақпарат құралдары арқылы өз ұсыныңызбен оқырманның
назарын аудару мүмкіндігі жоғары. Байланыс бағасы да бұл жерде арзанырақ.
Таралым 100 000 экз. Жылына 4 рет шығады. Аудитория — “Техносила”
электроника және тұрмыстық техника дүкендер желісінің бонусты карта иелері.
Ал енді өзіміздің Қазақстандық корпоративтік журналистикасына
тоқталатын болсақ, ең алдымен менің айтып кеткім келгені ол Қазақстан темір
жолының корпоративтік баспасөзі жайында болмақ.
Республиканың болат магистральдарын салу мен пайдаланудың ең алғашқы
кезеңінен бастап, оның жұмысының әрқилы дәуірлерінде – Кеңес Одағы тұсында
да, тәуелсіздік алғаннан соңғы жылдарда да сала басылымы теміржолшылардың
өмірінің айнасы болды. Қазақстанда оның бастауы – Түркістан – Сібір темір
жолы құрылысында 1931 жылдың наурызында алғашқы нөмірі жарық көрген
Түркісіб газеті болды. 1941 жылдың сәуірінен Қарағанды магистралында
Орталық Қазақстан теміржолшыларының Угольная магистраль газеті шығара
бастады. Ведомстволық басылымның тарихындағы жаңа кезең Қазақ темір жолымен
және Железнодорожник Казахстана газетімен байланысты болды, өкінішке
орай, ол үлкен үзілістермен шығып тұрды.
Қазақстан темір жолы бөлшектеліп, үш темір жол құраған соң,
республиканың салалық басылымы қазақ және орыс тілдерінде шығатын
төмендегідей алты жолдық газеттен тұратын болды: Алматы магистралында –
Железнодорожник пен Теміржолшы, Тың жолында – Целинная магистраль мен
Тың магистралы, Батыс Қазақстан жолында – ведомстволық темір жол
газеттерінің ішінде ең жасы Стальная магистраль және Болат жол.
Жол газеттерінің көлік журналистері әр күн сайын болат магистральда
атқарып жатқан барлық істер мен оқиғалардың қайнаған ортасында жүріп,
пайдаланымдық жұмыстың ең қызу нүктелерінде, жаңа объектілердің
ашылуында, озат кәсіпорындарда болып, республиканың темір жол көлігінің
жылнамасын жазды. Оның үстіне, өздерінің қажырлы еңбегімен темір жолды
еңбек жеңісіне жеткізген қатардағы жұмыскерлерге ең басты назар аударылды.
Сол себепті де, газет темір жолдың мақтанышына айналған саланың ең жақсы
адамдарын, еңбек династияларын, әулеттер жалғастыгын суреттеуге басты көңіл
бөлді.
Жол газеттерінің беттерінде жаңа, озық нәрселер де, сондай – ақ,
әрқилы кемшіліктер де жарияланды. Кемшіліктерді жариялай отырып газет
жағдайды түзеуге тырысты. Тілшілер қағаз, қалам, фотоаппаратын алып,
үлкенді – кішілі станцияларға, разъездерге шықты, желінің жұмыстары мен
мәселелерін жазды. Газет жарияланымдарының арқасында теміржолшылардың,
еңбек ұжымдарының көптеген проблемалары шешілді.
Магистральмен бірге өркендей отырып, жол газеттері адамдар мен
оқиғаларға бай өз тарихын да жасады. Редакция ұжымдарын тәжірибелі
журналистер басқарды, олар жас көлік журналистерінің талай ұрпағын
тәрбиелеп, шығарды. Құрметті теміржолшыға белгісімен марапатталған Клара
Мүслімқызы Шәкірова он төрт жыл бойы Железнодорожник пен Теміржолшы
газетінің редакторы болды.
1977 жылы Батыс Қазақстан магистралы құралғаннан кейін жолдық
Стальная магистраль газетін Николай Петрович Горобец бес жыл бойы
басқарды, ол салалық басылымға келгенге дейін аудандық Ленинский путь
және Красное знамя газеттерінің бөлім меңгерушісі, Ақтөбе облысындағы
аудандық Жұлдыз - Звезда газеті редакторының орынбасары болып істеген
еді. 1982 жылдан газетті Н.Қартбаев басқарды.
Еңбектің озық әдістерін қолданып тиімді жұмыс істеген Тың
магистралының атағы 1980 – жылдары бүкіл КСРО жолдар жүйесіне тарап жатты.
Тың теміржолшыларының озат тәжірибесін насихаттауда он бір жыл бойы Иса
Жармағамбетұлы Ғалиасқаров басқарған Целинная магистраль мен Тың
магистралі жол газетінің қосқан үлесі зор болды.
Үлкенді – кішілі станцияларда жұмыс істеген теміржолшылардың арасында
журналистер: алматы жолында – Ирина Кручтың, Бақыт Есқуатовтың, Татьяна
Москвичеваның, Татьяна Ширшованың, Екатерина Латыпованың, фототілші Сүният
Оспановтың; Тың магистралінда – Дабыл Мұқашевтың, Гүлнара Расаеваның,
Владимир Боргердің, Төлеген Көшеғұловтың, Наталья Буравцеваның, Валентина
Фиронованың; Батыс Қазақстан жолында Жақсылық Лұқмановтың, Елеусіз
Кенебаевтың аттары кеңінен мәлім болды.
Көп жағдайда нақ осы газеттердң материалдары Қазақстан темір жолдары
тарихының үшінші кітабының ақпараттық негізі болды.
Қартбаев Нұхы. 1982 - 1990 жылдардағы жолдық Стальная магистраль -
Болат жол газетінің редакторы.
1937 жылы 29 сәуірде Ақтөбе облысының Ырғыз кеңшарында дүниеге
келген. Қазақ мемлекеттік университетін бітірген. Аудандық Қызылту
газетінің және Ақтөбе облысының ауданаралық Совхозная жизнь газетінің
жауапты хатшысы, Ақтөбе телевидениесі студиясының аға редакторы болып
істеген. 1964 жылдан – республикалық радионың меншікті тілшісі, Ақтөбе
облыстық Коммунизм жолы газетінде әдеби қызметкер және аудармашы, бөлім
меңгерушісі, редактордың орынбасары. 1975 жылдан – Торғай облыстық Торғай
таңы газетінің редакторы.
Шәкірова Клара Мүсілімқызы. 1977 – 1991 жылдардағы жолдық
Железнодорожник - Теміржолшы газеттерінің редакторы.
1935 жылы 18 қаңтарда Алматы облысы, Кеген ауданының Ұзынбұлақ
ауданында дүниеге келген. 1957 жылы Киров атындағы Қазақ мемлекеттік
университетін бітірген. Облыстық Ленин туы газетінде әдеби қызметкер,
аудандық Путь к коммунизму газетінде бөлім меңгерушісі, редактордың
орынбасары, Павлодар облыстық Қызылту газетінде жауапты хатшының
орынбасары, Қазақстан КП ОК республикалық Қазақстан әуелдері журналында
әдеби қызметкер болып істеген.
Ғалиасқаров Иса Жармағамбетұлы. 1982 – 1993 жылдардағы жолдың
Целинная магистраль - Тың магистралі газеттерінің редакторы.
1933 жылы 25-сәуірде Солтүстік қазақстан облысы, Петропавль қаласында
туылды. Қазақ мемлекеттік университетін бітірді. Целиноград облыстық
кәсіподақтар кеңесінде нұсқаушы, РХ және ТВ бойынша облыстық комитетте
тілші, сондай Тың өлкелңк радио хабарлары және телевидение тілші, аға
редактор, Қазақстан КП Целиноград обкомында нұсқаушы, облыстық телевидение
және радиохабарлары комитеті төрағасының орынбасары, Торғай облыстық Новь
газетінің редакциясында бөлім меңгерушісі болып істеді.
Корпоративтік Вестник.
Альянс Вестнигі – 2004 жылдан бері қазақ және орыс тілдерінде
шығатын түрлі-түсті басылым.
Вестник 2008 жылы BizMedia Іскерлік журналистика орталығы
қоғамдық қоры өткізген І бұқаралық ақпарат құралдары мен қазақстандық
бизнес өкілдерінің арасындағы байқауында Үздік корпоративтік бұқаралық
ақпарат құралдары аталымында жүлделі болды.
Альянс Банкінің вестнигі Сараптаушы кеңестің корпоративтік бұқаралық
ақпарат құралдарына қоятын талаптарына ең сәйкес келетін басылым ретінде ең
жоғарғы жалпы бағаға ие болды. Оның оқырмандар үшін қол жетерлігі мен үлкен
таралымы, қостілділігі, сонымен қатар үкіметтік емес ұйымдар мен ЖОО
өкілдеріне, тілшілердің байқаулары туралы ақпаратқа кеңінен көлем
берілетіндігі есепке алынды.
Мақсат – Бизнестің түрлі саласына қолдау көрсету.
Осыдан үш жыл бұрын Шымкентте Альянс Банктің филиалы ашылған болатын.
Жергілікті кәсіпкерлер арасынан ол бірден танымал болды. Бүгінгі Шымкенттің
құрылыс, фармацевтика, қаржы саласының ірі компаниялары филиалдың
клиенттері болып отыр.
Бүгінде Зерде компаниясы әрбір қазақстандыққа танымал болған да
шығар. Бірінші кезекте ол шөп шайы мен шөп жинау өндірісі арқасында.
Зердеде олардың 200-ден аса түрін шығарады. Компания республиканың
фармацевтика нарығында 1998 жылдан бері жұмыс істейді және өзінің дәрілік
өндірісімен қатар алдыңғы қатарлы әлемдік формокомпаниялардың дәрі-
дәрмектерін таратумен айналысады. Зерде Альянс Банктің Шымкеттегі
филиалымен оның ашылған күнінен бастап ынтымақтастыққа жұмыс істеп келеді.
- Екінші деңгейдегі банктердің филиалдарымен салыстырғанда, банктік
қызметтің барлық түрінен бізге тиімді шарттар ұсынды. Бұл есеп айырысу –
кассалық қызмет көрсету, несие беру, ақша аударымдары,
депозиттер,конвертация мен валюта аударымдары, - дейді компания басшысы
Мұхтар Битейіров.
Мысалы, Альянс Банктің қолдауымен жалпы көлемі 2 мың шаршы метрден
асатын бес қабатты оқу – сауда орталығының құрылысы басталды.
Қазіргі Зерде компаниясының Шымкент қаласында 20 дәріханадан тұратын
желісі бар, оларды болашақты ұлғайту жоспарланып отыр. Сондай-ақ компания
басқа қалаларда дистрибьютерлік филиалдар ашу, жаңа құрал – жабдықтар сатып
алу мен еуропалық сапа стандарттарын енгізуді жоспарлап отыр.
- Біздің барлық жобаларымыздың бас серіктесі ретінде біз Альянс Банкті
көргіміз келеді, - дейді Мұхтар Битеміров.
Шымкеннте 9 жылдан бері Орда Кредит несиелік серіктестігі қызмет
етуде. Компания ауыл шаруашылығы, дәріхана бизнесі, мұнай саласы, сауда
өнеркәсібі сияқты түрлі салаларға несие береді. Орда Кредит бірінші
кезекте бизнестің бастапқы кезеңінің дамуына жәрдемдеседі, өз аяқтарынан
тұрып кеткен бұл компаниялар банктің клиенттерінеайналады. Олардың көбі
Альянс Банкті таңдайды. Ол ашылған күннен бастап Орда Кредиттің сенімді
серіктесі болып келеді. Басында ең күрделісі бизнесті ашуға қаражаттабу
болды, - дейді компагия басшысы Жарқынбек Азбеков. Бұл мәселеде Альянс Банк
көмекке келді. Қазіргі компания өзінің айналым қаражаттарын Альянс Банкте
ұстайды, сақтандыру саласында әріптес, өз қызметкерлеріне жалақыны банктің
пластикалық карточкалары арқылы береді. Ал компанияның ағымдағы шотындағы
қалдық қаражатқа сыйақы аударылады.
- Бұл банк бізге өте қолайлы. Ол жедел әрі онымен жұмыс істеу тиімді,
- дейді Жарқынбек Азбеков.
- Шынын айтсақ, Альянс Банк шымкенттік банктік қызмет көрсету нарығына
келіп, оны біршама сілкінтті. Банк көп несие берді, одан сәйкесінше көп
мүмкіндіктер туындады.
Альянс Банк құрылыс компаниялары үшін де сенімді серіктес болып отыр.
Олардың бірі – мейрамхана құрылысымен айналысатын Сапарбай ЖШС. Шымкент
нарығына ол 1999 жылы келді, 8 жыл ішінде жеті мейрамхана салынды. Старый
дворик, Домашняя кухня - бұл атаулар шымкенттіктерге кеңінен танымал.
Альянс Банк филиалымен Сапарбай компаниясы оның ашылған күнінен бері
жұмыс істеуде. Неге осы банкті таңдадыңыз? деген сұраққа компанияның
басшысы Нұрлан Сапарбаев былай деп жауап берді:
- Жаңа банк әрқашан жаңа мүмкіндіктер әкеледі. Мұнымен қоса, біз
Альянс Банкке бірден сенім арттық.
Нұрлан Сапарбаев Альянс Банктің кәсібилігі мен жеделдігі ұнағанын
мойындады:
- Банк қызметкерлері бізді банк жүйесіндегі болып жатқан барлық
жаңалықтар мен өнім түрлеріндегі жаңалықтармен таныстырып отырады. Мұнда
кәсіби білікті мамандарды бағалауы да сенім ұялатады. Альянс Банктің
табыстылығы да осында жатса керек.
Бизнес – ханымдарға жол беріңіздер.
Бүгінде бизнеске нәзік жанды әйелдер көптеп келуде. Альянс Банк өз
ісін ашам деген бизнес – ханымдарға белсенді қолдау көрсетеді.
Қарағандылық Валентина Батманованың бизнесі ортопедиялық бұйымдарды
шығарудан басталған еді. Бүгінде ол адамдарға нық қадам басуға ғана емес,
сұлу болуға да көмектеседі: бір жыл бұрын ол шаштараз салонын ашты. Осының
бәрі Альянс Банктің көмегі арқасында мүмкін болды.
- Бірнеше банк маған себебін түсіндірместен, бастапқы капитал беруден
бас тартты, - дейді Валентина, - Альянс Банк олардан бөлек өзін ерекше
жағымды жағынан көрсетті. Онда менің өтінішімді қарап, барлық құжаттарды
өте жылдам ресімдеп, маған несие берді. Бұл несиесіз салон да болмас еді
ғой. Осыдан былай біз тек Альянс Банкпен жұмыс істеп келеміз. Менің
бизнесім жемісті дамып келеді. Банк өзінің дамуында сенімді әрі табысты
екені көрініп тұр. Қарағандыда оның бөлімшелері күн санап көбейіп келеді,
банк жаңа қызметкерлерді қабылдауда, яғни ол дамып келеді және өз қызметін
кеңейтуде.
Тағы бір табысты бизнес – ханым Светлана Танских – 2005 жылдан бері
Бидай – нан ЖШС-ны басқарады. Бұл облыстағы бұрыннан келе жатқан
кәсіпорындардың бірі, ол Теміртау қаласын нанмен толық қамтамасыз етеді.
Кәсіпорын директоры қызметіне келгенде светлана өндірістің түгелдей
жарамсыз жағдайда екенін көреді. Жұмысты жолға қою үшін несие керек еді.
Осылайша Бидай – нан ЖШС Альянс Банктің клиенті болды. Кәсіпорын
басшысын нақ осы банкте қызықтырған нәрсе жылдам және сапалы қызмет көрсету
болды:
- Біздің барлық мәселелеріміз өте қысқа мерзімде шешіліп отырды. Егер
қандай да бір стратегиялық сұрақтар туындай қалса, банк басшылығы бізді өзі
шақыратын, біз оларды бірлесе отырып шешетінбіз. Мұндай ілтипат және әр
іске жекелей қарау, шынымен де жағымды әсер қалдырады.
Қазір Бидай – нан біртіндеп көтеріліп келеді: техникалық бақылауды
жетілдіруде, құрал – жабдықтарды жаңартуда, жаңа технологияларды енгізуде.
Оның басшысы өз әріптесі Альянс Банкке толық сенім білдіреді, кез келген
қаржылық қиындықтарда одан көмек алатынына сенімді.
Альянс Банкі – ТМД кеңістігіндегі ең бірегей бизнес жобалардың бірі.
Тарихта түпкі нәтиже түбегейлі шешімдер қабылдай білуге және жеңіс
үшін тәуекелге баруға дайын болуға тікелей байланысты болған жағдайлар аз
емес. Осы заманғы банк әлемінде қатаң бәсекелестік орын алған, және де
клиент үшін күрес кейде шиеленіскен сипат алып отырады. Тек ерекше тәсіл
ғана табысқа ... жалғасы
Сіз бұл жұмысты біздің қосымшамыз арқылы толығымен тегін көре аласыз.
Ұқсас жұмыстар
Пәндер
- Іс жүргізу
- Автоматтандыру, Техника
- Алғашқы әскери дайындық
- Астрономия
- Ауыл шаруашылығы
- Банк ісі
- Бизнесті бағалау
- Биология
- Бухгалтерлік іс
- Валеология
- Ветеринария
- География
- Геология, Геофизика, Геодезия
- Дін
- Ет, сүт, шарап өнімдері
- Жалпы тарих
- Жер кадастрі, Жылжымайтын мүлік
- Журналистика
- Информатика
- Кеден ісі
- Маркетинг
- Математика, Геометрия
- Медицина
- Мемлекеттік басқару
- Менеджмент
- Мұнай, Газ
- Мұрағат ісі
- Мәдениеттану
- ОБЖ (Основы безопасности жизнедеятельности)
- Педагогика
- Полиграфия
- Психология
- Салық
- Саясаттану
- Сақтандыру
- Сертификаттау, стандарттау
- Социология, Демография
- Спорт
- Статистика
- Тілтану, Филология
- Тарихи тұлғалар
- Тау-кен ісі
- Транспорт
- Туризм
- Физика
- Философия
- Халықаралық қатынастар
- Химия
- Экология, Қоршаған ортаны қорғау
- Экономика
- Экономикалық география
- Электротехника
- Қазақстан тарихы
- Қаржы
- Құрылыс
- Құқық, Криминалистика
- Әдебиет
- Өнер, музыка
- Өнеркәсіп, Өндіріс
Қазақ тілінде жазылған рефераттар, курстық жұмыстар, дипломдық жұмыстар бойынша біздің қор #1 болып табылады.
Ақпарат
Қосымша
Email: info@stud.kz